ΑΡΧΑΙΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 1η Ενότητα: Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο (α μέρος)

πηγή:http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2244/Archaia-Elliniki-Glossa_A-Gymnasiou_html-empl/index01.html

ΠΗΓΗ:https://www.slideshare.net/despifor/1-50178726

ΔΕΣ :1) Αρχαία Α΄ Γυμνασίου 1η Ενότητα: Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο (α μέρος)

 πηγή:https://www.youtube.com/watch?ΠΗΓΗ:v=USQVpDkKP6shttp://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/oles%20oi%20metafraseis%20a.htm

ΠΗΓΗ:https://www.slideshare.net/despifor/1-50178726

ΔΕΣ :1) Αρχαία Α΄ Γυμνασίου 1η Ενότητα: Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο (α μέρος)

 πηγή:https://www.youtube.com/watch?ΠΗΓΗ:v=USQVpDkKP6shttp://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/oles%20oi%20metafraseis%20a.htm

Το ταξίδι των λέξεων στον χρόνο... Η Νέα Ελληνική γλώσσα προήλθε από την Αρχαία Ελληνική και είναι αποτέλεσμα  συνεχούς εξέλιξης μέσα στους  αιώνες. Η συγγένεια της Αρχαίας και της Νέας Ελληνικής είναι σαφής, αρκεί  να δούμε πόσες λέξεις, καταλήξεις,  σημασίες κ.ά. της αρχαίας γλώσσας επιβιώνουν μέχρι τις μέρες μας ή πόσες φρά σεις αρχαίες και αρχαιοπρεπείς  λόγιες χρησιμοποιούνται σήμερα στον γραπτό ή προφορικό λόγο της Νέας Ελλη νικής. Ας δούμε μερικά παραδείγματα: Χρησιμοποιείτε ή ακούτε συχνά ανάλογες φράσεις; Να τις σημειώσετε  στα παρακάτω κενά: Στο προοίμιο της Ὀδύσσειας απαντούν λέξεις που χρησιμοποιούνται και στη Νέα  Ελληνική με την ίδια σημασία:  Μοῦσα, πολύ, ἱερός, ἄνθρωπος, πόντος, ψυχή, ἑταῖρος, νόστος, αὐτός, θεά. Η Αρχαία Ελληνική (μέσω και της Λατινικής στην περίπτωση των γαλλικών, των  ισπανικών, των ιταλικών και των  ρουμανικών) προσέφερε λέξεις ή ρίζες λέξεων σε όλες τις σύγχρονες ευρωπαϊκές  γλώσσες: "…Our critical problems such as the numismatics plethora generate  some agony and melancholy. This  phenomenon is characteristic of our epoch… In parallel, a panethnic  unhypocritical economic synergy and  harmonization in a democratic climate is basic…" Απόσπασμα από ομιλία του Ξενοφώντα Ζολώτα στο Διεθνές Νομισματι κό Ταμείο στις 26/9/1957. Ποιος, κατά τη  γνώμη σας, ήταν ο σκοπός του ομιλητή; Αν γνωρίζετε άλλες ξένες λέξεις με ελληνική προέλευση, να τις ση μειώσετε στα παρακάτω κενά: Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η ανίχνευση λέξεων που χρησιμοποιούμε στη  Νέα Ελληνική και θεωρούνται  δάνεια από ξένες, ενώ στην πραγματικότητα είναι ελληνικές λέξεις που...  ταξίδεψαν και επέστρεψαν στον τόπο  τους. Πρόκειται για αντιδάνεια, όπως είναι λ.χ. η λ. «καναπές» < γαλλ. canapé  < λατ. conopeum < ελλ.  κωνωπεῖον, η λ. «πέναλτι» < μεσαιων. λατ. poenalitas < λατ. poenalis  < λατ. poena < ελλ. ποινή. Οι Έλλη νες και η ελ ληνική γλώσ σα Η Αρ χαία Ελληνική γλώσσα αποτε λεί μέρος της πολι τι στικής κληρονομιάς των Ελλή νων. Η ι στορία της ελληνικής γλώσ σας  αρχίζει πριν από 40  αιώ νες περίπου. Τα παλαιότερα μνημεία  της εί ναι οι  π ινακί δες  της γραμμικής γραφής Β΄ (περ.  1450- 1200  π.Χ.),  που ή ταν  γραμ μένες  σε  συλλα βογρα φικό α λφάβη το. Αξιο σημεί ωτο εί ναι  ότι η  Ελληνι κή  αποτελεί μοναδικό παρά δειγμα γλώσσας με αδιά κοπη  ιστορική συ νέχεια. Έτσι, μπορούμε να μιλάμε για  ενιαία ελληνική γλώσσα από την  αρχαιό τητα  έως σή μερα. Τα κείμενα που έχουν διασωθεί, σε συνδυασμό  με τα αρχαιολογικά ευρήματα, αποτε λούν τις μαρτυρίες του παρελθό ντος. Η επαφή με τα πρωτό τυπα  κείμενα έχει την ίδια σημασία  με το  άγγιγ μα  ενός αγάλματος, καθώς αποκο μί ζου με  μια  α ίσθη ση  οικειότητας με το παρελ θόν  μας. Παράδειγμα διαλόγου σε παράσταση αγγείου, ο οποίος στη ν.ε. αποδίδεται ως εξής: «Ένα χελιδόνι!», «Μα τον Ηρακλή, ήρθε η άνοιξη!» (παράσταση σε αττικό αγγείο, 6ος αι. π.Χ., Αγία Πετρούπολη). Η καταγωγή του ελληνικού αλφαβήτου Οι Φοίνικες και οι Έλληνες Το φοινικικό αλφάβητο εισάγεται στην Ελλάδα κατά την περίοδο ακμής των  σχέσεων Φοινίκων και Ελλήνων, δηλ. μεταξύ 12ου και 9ου αι. π.Χ. Ήταν ένα συμ φωνογραφικό – συλλαβογραφικό αλφάβητο, το οποίο περιλάμβανε 21 συλλαβογράμματα, καθέ να από τα οποία αντιστοιχούσε και σε κάποιες συλλαβές, π.χ. το τ = τ, τα, τε, το, τι. Τα γράμμα τα Ξ, Φ, Χ, Ψ, Ω έλειπαν, ενώ υπήρχαν επιπλέον το δίγαμμα (F) και το κόππα (Ϙ). Παράδειγμα: Η λέξη «μαθητής», εάν υπήρχε, στο φοινικικό σύστημα θα γραφό ταν «μ.θ.τ.ς», θα μπορούσε δηλ. κάποιος που δεν καταλαβαίνει καλά τα συμφραζόμενα να διαβά σει «μαθητές» ή «μαθητάς» (αιτ. πληθ.) ή «μαθητός» (= αυτός που μπορεί να μαθε υτεί). Οι Έλληνες έκριναν ότι το αλφάβητο αυτό θα προκαλούσε δυσκολίες. To προσάρμο σαν, λοιπόν, στις δικές τους φωνητικές ανάγκες και το συμπλήρωσαν μετατρέποντά ς το σε φωνο λογικό. Δηλαδή, κάθε γράμμα αντιστοιχούσε πλέον σε έναν φθόγγο, φωνήεν ή σύμφωνο, οπό τε επιτυγχανόταν ακρίβεια και ευκολία στην εκμάθηση. Το νέο αλφάβητο ονομάστηκε ελληνικό. Τα πρώτα σωζόμενα γραπτά μνημεία της ελληνικής γλώσσας στο ελληνικό  αλφάβητο είναι η επιγραφή του ποτηρίου του Νέστορος (πιθ. 740-720 π.Χ.) και της οινοχόης του  Διπύλου (735-725 π.Χ.). Οινοχόη διακοσμημένη με γεωμετρικά θέματα που βρέθηκε το 1871 στο Δί πυλο του Κεραμεικού στην Αθήνα. Χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 8ου αι. π.Χ.  και αποτελεί το αρχαιότερο έως τώρα γνωστό δείγμα αλφαβητικής γραφής στον ελληνι κό κόσμο. Δόθηκε ως έπαθλο ορχηστικού αγώνα (δηλ. αγώνα χορού), όπως μαρτυρεί  η επιγραφή που φέρει: «Όποιος τώρα απ’ όλους τους χορευτές χορεύει πιο ανάλαφρα,  αυτός ας το πάρει» (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας). Οι διάλεκτοι της Αρχαίας Ελληνικής Η Αρχαία Ελληνική παρουσιάζει ποικιλία διαλέκτων. Από τον 4ο αι. π.Χ. άρχισε να επικρατεί η Αττική, που διαμορφώθηκε στην Αθήνα, έφτασε σε υψηλό βαθμό καλλιέργειας με τα κείμενα του 5ου και του 4ου αι. π.Χ. και τελικά κυριάρχησε. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τις κύριες διαλέκτους της Αρχαίας Ελληνικής και τους κύριους σταθμούς στην πορεία της ελληνικής γλώσσας μέχρι σήμερα. Είναι αυτονόητο ότι ο διαχωρισμός είναι συμβατικός, αφού η γλωσσική εξέλιξη γίνεται βαθμιαία και όχι με απότομες αλλαγές.   Ο Νόμος της Γόρτυ νας, ισχυρής πόλης της Κρήτης, είναι  γραμμένος σε δωρική διάλεκτο. Το  απόσπασμα περιέχει διατάξεις σχετι κές με το διαζύγιο (450 π.Χ. , Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Α θήνας). Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι εντυπωσιακή η επιβίωση στοιχείων της α.ε. σε  νεοελληνικά ιδιώματα και διαλέκτους σε επίπεδο λεξιλογίου, σημασιών και  σύνταξης, π.χ. (Μάνη) κλαίουσι, λέουσι, (Τσακωνική) μάτη (< δωρικό μάτηρ  = η μητέρα), (Ποντιακή) τ’ εμόν (το δικό μου), τα παιδία, (Κρητική) χοχλιός  (< α.ε. κοχλίας), αμπώθω (< α.ε. ἀπωθῶ) (Κυπριακή) έδοξέν μου (< α.ε.  ἔδοξέ μοι = μου φάνηκε), ορτσούμαι (< α.ε. ὀρχοῦμαι = χορεύω). «Γιατί να μάθω Αρχαία Ελληνικά;» Μια απάντηση στο παραπάνω ερώτημα δίνει ένας διαπρεπής ξένος φιλόλο γος: «Από όλες τις δημιουργίες του αρχαίου ελληνικού πνεύματος η πιο θαυμα στή είναι χωρίς αμφιβολία η γλώσσα. Ο άπειρος πλούτος της λεξιλογικής παραδόσε ως, η σχεδόν απεριόριστη δυνατότητα συνθέσεως, η σημασιολογική ακρίβεια των  πολυάριθμων συνωνύμων, η  απλότητα του κλιτικού συστήματος των ονομάτων και ο πλούτος του κλιτικού συστήματος των  ρημάτων, το εναλλασσόμενο παιχνίδι των μορίων και των προθέσεων, η διαφάνεια της λογικής  και συντακτικής δομής, το εύηχον και η μουσικότητα, τέλος, δημιούργησαν το πιο τέλειο όργανο  που ο άνθρωπος έφτιαξε, για να εκφράσει τις σκέψεις του. Και όπως η γλώσσα δημιουργήθηκε από  την ανάγκη να εκφρασθεί η ανθρώπινη σκέψη, έτσι και η ίδια με τη σειρά της συνέβαλε να δημι ουργηθούν απ’ αυτή τη σκέψη οι λογοτεχνικές μορφές με τα ιδιαίτερα χαρακτη ριστικά τους: σκέπτε ται κανείς τα Ελληνικά της ποίησης, σ' όλη την ποικιλία της. Και κατόπιν τα Ελληνικά της φιλοσο φίας και της ιστορίας, της ρητορικής, της αφήγησης και του μυθιστορήματος, της γραμμα τικής και της φιλολογίας, της ιατρικής και των μαθηματικών, της αστρονομίας και της φυσικής, της  ζωολογίας και της βοτανικής, της γεωγραφίας και της εθνογραφίας, της θεολογίας. Πλευρές της  σκέψεως, τις οποίες, μαζί με άλλες ακόμη, η Ελλάδα αποκάλυψε στην ανθρωπότητα σε μορ φές που έμειναν βασικές. Γι' αυτό η εκφραστική δύναμη της αρχαίας ελληνι κής γλώσσας παρέμεινε ενεργή και ζωντανή σε όλες τις γλώσσες του πολιτισμού  (τεχνικοί όροι  του λεξιλογίου σε όλες τις σύγχρονες γλώσσες)». Raffaele Cantarella, La letteratura greca classica, Firenze 1967,  σ. 25 (μτφρ. των συγγρα φέων) Στο κεντρικό κτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών εικονίζονται οι επιστή μες προσωποποιημένες. Ασκήσεις – Δραστηριότητες Να αναπτύξετε σύντομους διαλόγους στη ν.ε. στους οποίους θα χρησιμο ποιήσετε τις φράσεις της σελ. 8 ή άλλες ανάλογες. Να βρείτε στο λεξικό (ή να σκεφτείτε) τις ελληνικές λέξεις που αποδί δουν τους παρακάτω ξενικούς όρους: γκλάμουρ, φαστφούντ, σκόντο, μπάσος,  ανφάς, σκάρ τος. Με τη βοήθεια λεξικού να βρείτε την ελληνική ρίζα των παρακά τω ξενικών λέξεων: τουρνουά, τζίρος, φαντεζί, παρλάρω, πιάτσα, σκιτσάρω.   Αφού χωριστείτε σε ομάδες, να αναζητήσετε σε έναν τηλεφωνικό κατάλογο  εταιρείες ή προϊόντα με αρχαία ελληνικά ονόματα ή θέματα (π.χ. «Ταχυμεταφορές  Ο ΕΡΜΗΣ»). Αφού τα κατηγοριοποιήσετε (π.χ. ονόματα θεών, ηρώων, ιστορικών προσώ πων), να τα παρουσιάσετε σε ένα κολάζ που θα συνθέσετε. Τα συμπεράσματά σας  μπορούν να αποτελέσουν υλικό για ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην εφημερίδα του σχολεί ου σας ή σε άλλο μαθητικό έντυπο. Αναζητήστε στο προίμιο της Ἰλιάδας λέξεις που χρησιμοποιούνται στη  ν.ε. αυτούσιες (ή ελαφρά τροποποιημένες) ως προς τη μορφή και τη σημα σία. Να χωριστείτε σε ομάδες και να συγκεντρώσετε αγγειογραφίες που α ναπαριστούν σκηνές της καθημερινής ζωής στην αρχαία Ελλάδα. Στη συνέχεια  να βρείτε φωτογραφίες με ανάλογες σκηνές της σύγχρονης ζωής και να δημιουρ γήσετε ένα μεγάλο κολάζ που θα το παρουσιάσετε στην τάξη σας καλώντας τους συμμαθη τές σας να διατυπώσουν τις σκέψεις τους, καθώς το περιεργάζονται. Παιδιά διασκεδάζουν με ένα πρόχειρο αμαξάκι (αγγείο του 5ου αι. π.Χ.,  Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας)   Έφηβοι παίζουν παιχνίδι που θυμίζει το σύγχρονο χόκεϋ (επιτύμβιο μνημείο του 6ου αι. π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας) Θέμα για συζήτηση Η αρχαία Ελλάδα τροφοδοτεί με ποικίλες ιδέες, όρους και εικόνες την παγκόσμια εμπορική βιομηχανία (ονόματα αρωμάτων, αυτοκινήτων, θέματα κινηματογραφικών ταινιών κτλ.). Πού πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό; Να συζητήσετε στην τάξη διάφορα παραδείγματα. Ἀναγκαιότατον μάθημα τὸ ἀπομαθεῖν τὰ κακά Στοβαῖος, Ἀνθολόγιον 2.31.34 Το πιο απαραίτητο μάθημα είναι να λησμονεί κανείς τα κακά που έμαθε.