ΕΛΕΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ,ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Β ,ΣΚΗΝΗ 2Η ,659-840

Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
στ. 659-840 «Oὐδείς ποτ' ηὐτύχησεν ἔκδικος γεγὼς, ἐν τῷ δικαίῳ δ' ἐλπίδες σωτηρίας»
Από την αναγνώριση στο σχέδιο απόδρασης
ΠΗΓΗ http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-C112/347/2320,8885/

2η ΣKHNH (στ. 659-840)
ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ	Σε γύρευα, Μενέλαε, και σε βρίσκω, παντού στον ξένο τόπο τριγυρνώντας·1	660	Η Εισοδος του Αγγελιαφορου και η Αναληψη του Ειδωλου Ποια είδηση μεταφέρει ο Aγγελιαφόρος; Ποιες πληροφορίες δίνει το είδωλο πριν από την ανάληψή του; Πώς αντιμετωπίζει ο Aγγελιαφόρος την πραγματική Eλένη;
	με στείλαν οι συντρόφοι μας να ψάξω.2
ΜΕΝΕΛΑΟΣ	Τι τρέχει; Οι ντόπιοι μήπως σας ριχτήκαν;
ΑΓΓ.	Θαύμα τρανό· τα λόγια δεν το φτάνουν.3
ΜEN.	Λέγε· κάτι σπουδαίο, με τόση βιάση,4 θα 'χεις.
ΑΓΓ.	Οι κόποι σου όλοι πήγανε χαμένοι.5	665
ΜEN.	Κλαις συμφορές παλιές·6 ποιο το μαντάτο;
ΑΓΓ.	Εχάθηκε η γυναίκα σου πετώντας μες στον αιθέρα· ανέβηκε στα ουράνια κι άφησε τη σπηλιά αδειανή που μέσα την είχαμε· είπε τούτα. «Τρωαδίτες	670
	δυστυχισμένοι κι οι Έλληνες,7 για μένα πεθάνατε στου Σκάμαντρου τις όχθες, ξεγελασμένοι από της Ήρας τα έργα, νομίζοντας πως την Ελένη ο Πάρης
	κρατούσε, όμως καθόλου δεν την είχε. Αφού έμεινα όσο χρειαζόταν,8 τώρα, που τέλειωσα της μοίρας τα γραμμένα, στους ουρανούς πηγαίνω, στο γονιό μου. Κι η δύσμοιρη Ελένη που δε φταίει,	675
	φορτώθηκε τις ντροπιασμένες φήμες». Χαίρε9 της Λήδας κόρη, εδώ βρισκόσουν; Τους έλεγα πως πήγες ψηλά στ' άστρα· φτερά δεν ήξερα πως έχεις. Όμως πάλι δε θα σ' αφήσω να μας περιπαίξεις10	680
	ξανά, φτάνουν τα πάθη που υποφέραν ο άντρας σου στην Τροία κι οι σύμμαχοί του.	685
ΜEN.	Αυτά με κείνα σμίγουν·11 συμφωνούνε τα λόγια· μου είπε αλήθεια.12 Ω! λαμπρή μέρα, που μες στην αγκαλιά μου σ' έχει φέρει!

Σχολια

1. H αναζήτηση ήταν κοπιαστική, γι' αυτό κι ο Aγγελιαφόρος ίσως µιλάει λαχανιασµένα.
2. Έτσι συστήνεται έµµεσα το νέο πρόσωπο στους θεατές, που αντιλαµβάνονται ότι είναι ένας από τους επιζήσαντες συντρόφους του Μενέλαου.
3. Τυπικό στοιχείο των σκηνών µε αγγελιαφόρους είναι να µην αποκαλύπτεται αµέσως η είδηση, ώστε να δηµιουργείται αγωνία στους θεατές.
4. Η βιασύνη του αγγελιαφόρου στην αρχαία τραγωδία προετοιµάζει για σηµαντικές ειδήσεις.
5. O Aγγελιαφόρος εννοεί ότι χάθηκε η Eλένη, για την οποία πολεµούσε τόσα χρόνια ο Mενέλαος, άρα η είδηση που φέρνει είναι θλιβερή γι' αυτόν. Tο νέο όµως της εξαφάνισης της «Eλένης» θα χαροποιήσει το Mενέλαο.
6. Ο Μενέλαος, µη γνωρίζοντας την εξαφάνιση του ειδώλου, νοµίζει ότι ο Aγγελιαφόρος αναφέρεται στον Tρωικό πόλεµο γενικά.
7. Tο είδωλο λυπάται τους Έλληνες και τους Tρώες για τις συµφορές τους.
8. Το είδωλο δε χρειάζεται πια, καθώς πραγµατοποιήθηκαν τα σχέδια των θεών: του ∆ία που ήθελε τον Tρωικό πόλεµο και της Ήρας που δεν ήθελε να χαρεί ο Πάρης την πραγµατική Ελένη.
9. Ο Aγγελιαφόρος αντιλαµβάνεται τώρα την παρουσία της Ελένης και νοµίζει ότι έχει µπροστά του την «Ελένη» που χάθηκε από τη σπηλιά.
10. Tο αναιδές ύφος του Aγγελιαφόρου, όταν απευθύνεται στην Eλένη, και µάλιστα µπροστά στο Mενέλαο, δείχνει την οικειότητά του µε την Eλένη ή την έλλειψη σεβασµού απέναντί της.
11. ∆ηλαδή τα λόγια του Aγγελιαφόρου συµφωνούν µε τα λόγια της Ελένης ή της Γερόντισσας.
12. Πιθανώς ο Mενέλαος στο σηµείο αυτό µονολογεί, ενώ στη συνέχεια, όταν πια αναγνωρίζει την Eλένη, αναφωνεί.

Ας Γινουμε Θεατες

Η Ελένη βρίσκεται σε απόγνωση· τόσα χρόνια περίμενε το Μενέλαο κι αυτός την αρνείται… Aναπάντεχα εμφανίζεται ένα νέο πρόσωπο. Πώς καταλαβαίνουμε ποιος είναι; Aς «δούμε»: από ποια πάροδο εισέρχεται σύμφωνα με την αρχαία σύμβαση και με ποιον τρόπο, ποιο είναι το κοστούμι του. Ο Aγγελιαφόρος, μετά τα πρώτα του λόγια προς το Mενέλαο, μεταφέρει σε ευθύ λόγο όσα είπε το είδωλο πριν αναληφθεί. Πιθανόν ο υποκριτής να διαφοροποιεί στο σημείο αυτό το ύφος, τον τόνο της φωνής και τις κινήσεις του. Προσπάθησε να φανταστείς τις πιθανές αυτές αλλαγές

Aγγελιαφόρος (K. Mατσάκας, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)

Ας Εμβαθυνουμε

Ο υπηρέτης του Μενέλαου, που εμφανίζεται στη σκηνή, λειτουργεί αρχικά ως άγγελος,* ως ένα πρόσωπο δηλαδή που μεταφέρει στο σκηνικό χώρο γεγονότα, σημαντικά για την ορατή δράση, τα οποία όμως διαδραματίστηκαν σε άλλο τόπο, εκτός σκηνής. Ας διερευνήσουμε τους δραματικούς λόγους που επιβάλλουν την παρουσία του στη συγκεκριμένη στιγμή. Η εμφάνιση του Aγγελιαφόρου αποτελεί ένα απρόοπτο σκηνικό επεισόδιο. Και δεν είναι η πρώτη φορά που στην Ελένη ξαφνιαζόμαστε από τέτοια απροσδόκητα περιστατικά. Ας θυμηθούμε κάποια. Mε ποια αντίληψη για τη ζωή μπορούμε να συνδέσουμε αυτή την τεχνική του απρόοπτου; Yπάρχουν ανάλογες αντιλήψεις σήμερα;

Παραλληλο Κειμενο 1

Όσα φέρνει η ώρα, δεν τα φέρνει ο χρόνος. Kεραυνός εν αιθρία!

Aπροσδόκητες Εμφανίσεις O Eυριπίδης ξέρει ακριβώς, όπως και ο Aισχύλος, να προκαλεί το φόβο ή την ελπίδα μιας εισόδου που έχει για πολύ επιβραδυνθεί. Aλλά ήδη εδώ εμφανίζεται ο νεοτερισμός. Γιατί, συχνότατα, αυτή η μακρά αναμονή που συντηρείται με επιδεξιότητα οδηγεί πραγματικά σε μια έκπληξη, σε νέα ώθηση. Aυτό ανήκε σε εκείνα τα παιχνίδια της τύχης που, όπως είδαμε, ήταν η έμμονη ιδέα του ποιητή μας. Έτσι, συμβαίνει να φέρει ως το αποκορύφωμα μια απελπισία σχεδόν πια αγιάτρευτη· αλλά τότε, την τελευταία στιγμή, εμφανίζεται ξαφνικά ένας σωτήρας. J. de Romilly (Aπό το J. de Romilly, H Nεοτερικότητα του Eυριπίδη, μτφρ. Aγγελική Στασινοπούλου-Σκιαδά, Kαρδαμίτσα)

ΕΛENH.13	Τόσος πολύς καιρός, αγαπημένε, και τώρα μόλις η χαρά για μένα. Φίλες μου, να, πασίχαρη αγκαλιάζω τον άντρα μου, αφού πλήθος κύκλους έκανε ο φωτοδότης ήλιος.	690	Ο Μενελαος Αναγνωριζει την Ελενη Πώς εκδηλώνουν τη χαρά τους οι δύο ήρωες; Ποια τα συναισθήματά τους;
ΜEN.	Κι εσένα εγώ· με πλημμυρούν τα λόγια κι όμως δεν ξέρω πώς να πρωταρχίσω.	695
ΕΛE.	Αναγαλλιάζω, πέτομαι κι αφήνω λεύτερα τα μαλλιά, σταλάζουν τα δάκρυα ποτάμι απ' τη χαρά, καθώς σφιχτά σε σφίγγω, λατρευτέ μου.	700
ΜEN.	Δεν παραπονιέμαι άλλο, καλή μου· την κόρη έχω του Δία και της Λήδας, που κάποτε οι Διόσκουροι, τ' αδέλφια της, καβάλα στ' άσπρα αλόγατα, βαστώντας
	του γάμου τους πυρσούς, τη μακαρίσαν14 κι ένας θεός από το σπιτικό μου την άρπαξε, για να την οδηγήσει σε τύχες πιο χαρούμενες.15 Για μας έγινε τώρα το κακό ευτυχία	705
	κι ύστερα από καιρούς σε ξαναφέρνει στον άντρα σου κοντά. Μακάρι να χαίρομαι την τύχη την καλή.	710
XOP.	Την ίδια κάνω ευχή· πάντα χαρούμενος· όταν σμίγουνε δυο, διπλή η χαρά τους.
ΕΛE.	Φίλες μου, δεν αναστενάζω, δε θλίβομαι για τα παλιά. Τον άντρα μου έχω, που τον καρτερούσα χρόνια και χρόνια να 'ρθει από την Τροία.	715
ΜEN.	Πάλι μαζί· περάσαν τόσα του καιρού
	γυρίσματα και τώρα πια μαθαίνω τις δολοπλόκες τέχνες της θεάς. Τα δάκρυα είναι της χαράς μου· στέρεψε η θλίψη, μόνο αναγαλλιάζω.	720
ΕΛE.	Και τι να πω; Ποιος το 'βαζε στο νου του,
	να σ' έχω απρόσμενα στην αγκαλιά μου;	725
ΜEN.	Κι εγώ που σε θαρρούσα εκεί στην Τροία στους κακορίζικους τους πύργους. Πώς σ' άρπαξαν απ' το παλάτι, πες μου.
ΕΛE.	Στης συμφοράς γυρίζεις την αρχή· άαχ! την πικρή ιστορία ζητάς να μάθεις.16	730

Σχολια

13. Από το στίχο 690 ως το στίχο 772 έχουµε ένα αµοιβαίο* της αναγνώρισης· συνήθως σε τέτοια αµοιβαία η ηρωίδα χρησιµοποιεί λυρικά µέτρα, δηλαδή τραγουδά, ενώ ο ήρωας µη λυρικά. Έτσι τονίζεται η ένταση του συναισθήµατος της ηρωίδας και η αυτοσυγκράτηση του ήρωα. Στο αµοιβαίο όµως αυτό και ο Mενέλαος χρησιµοποιεί λυρικά µέτρα σε ορισµένα σηµεία.
14. Αναφορά στα έθιµα του γάµου: οδηγούσαν τη νύφη στο σπίτι του γαµπρού πάνω σε άµαξα, ενώ οι συνοδοί της, συγγενείς συνήθως, τραγουδούσαν το τραγούδι του γάµου, τον υμέναιον, που άρχιζε κατά κανόνα µε µακαρισµούς της νύφης και του γαµπρού.
15. Tο κείµενο στο σηµείο αυτό έχει παραδοθεί φθαρµένο. Tο νόηµα φαίνεται να είναι: κάποιος θεός σε άρπαξε από το σπίτι, αλλά τελικά, αφού δε σε έκλεψε ο Πάρης, ήταν για το καλό σου.
16. H απροθυµία της Eλένης να διαφωτίσει το Mενέλαο οφείλεται πιθανόν στην επιθυµία της να ξεχάσει τα παλιά δεινά, αλλά και στο αίσθηµα ντροπής που τη διακατέχει, αν και αθώα, για όσα συνέβησαν εξαιτίας της.

Ας Γινουμε Θεατες

Η αναγνώριση ολοκληρώνεται και οι δύο σύζυγοι τραγουδώντας ένα λυρικό αμοιβαίο εκφράζουν την ευτυχία τους που ξαναβρέθηκαν, αλλά και τον πόνο τους για όσα μάταια υπέφεραν. Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε την κίνησή τους κατά τη διάρκεια αυτού του τόσο εκφραστικού τραγουδιού. Ποια νεότερα μουσικά θεατρικά είδη θα μπορούσε να μας φέρει στο νου αυτό το τραγούδι;

Ας Εμβαθυνουμε

Παρακολουθούμε την αναγνώριση ανάμεσα στο Μενέλαο και την Ελένη. Οι ήρωες περνούν από την άγνοια στη γνώση, οπότε αίρεται και η αντίθεση ανάμεσα στο φαίνεσθαικαι το είναι. Οι ήρωες υπάρχουν πια με την πραγματική τους ταυτότητα (είναι = φαίνεσθαι). Ας αναζητήσουμε τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η μετάβαση από την άγνοια στη γνώση. Ποια συναισθήματα γεννά στους ήρωες; Eσύ τι νιώθεις;

Παραλληλο Κειμενο 2

Στιγμες Αναγνωρισης
Mενέλαος – Eλένη (K. Aθανασόπουλος – Λ. Tασοπούλου, Aμφιθέατρο,1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος) ΗΛ. Ω της καρδιάς μου φως. ΟΡ. Φως της καρδιάς αλήθεια. ΗΛ. Ήρθες γλυκειά φωνή; ΟΡ. Μη θες και μάρτυρα άλλο. ΗΛ. Σ' έχω στα χέρια μου; ΟΡ. Παντοτεινά θα μ' έχεις. Ηλ. Ω συντοπίτισσες, ω αγαπητές γυναίκες, Κοιτάχτε τον Ορέστη… Σοφοκλής, Ηλέκτρα, στ. 1224-1229 (μτφρ. K. Tαμβάκης) (Aπό το Σοφοκλής, Aντιγόνη – Hλέκτρα, I. Zαχαρόπουλος)	— Βάγιες, τρεχάτ', ανοίξατε, αυτός είν' ο καλός μου! Δημοτικό τραγούδι, Ο γυρισμός του ξενιτεμένου Ίων – Kρέουσα – Xορός, Eυριπίδης Ίων, (X. Λούλης – Λ. Kονιόρδου, Eθνικό Θέατρο, 2003, σκην. Λ. Kονιόρδου)
Mενέλαος – Eλένη (Λ. Bογιατζής – K. Kαραμπέτη, Θέατρο του Nότου,1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς) — Κρεμάσου σαν καρπός εδώ, ψυχή μου, ώσπου να ξεραθεί το δέντρο. Oυ. Σαίξπηρ, Κυμβελίνος, μτφρ. B. Pώτας, B. Δαμιανάκου, Eπικαιρότητα	Γνωρίζει τον η Aρετή, καλά τόνε θυμάται, μα δεν κατέχει ξυπνητή αν είναι ή αν κοιμάται. Ξαναλιγώνεται η φτωχή απ' τη χαρά την τόση κ' έκλινε μια και δυο φορές χάμαι στη γη να δώσει. B. Kορνάρος, Ερωτόκριτος, E, στ. 1089-1092 (Aπό το B. Kορνάρος, Eρωτόκριτος, Eρμής)

ΜEN.	Μίλησε· πρέπει όσα μας δίνουν, καλά ή κακά, οι θεοί ν' ακούμε.		Η Αναδρομη στο Παρελθον Ποιες συμφορές της αφηγείται η Eλένη στο Mενέλαο;
ΕΛE.	Σιχαίνομαι τα λόγια που θα πω.
ΜEN.	Λέγε· γλυκιά ξαλάφρωσή 'ναι τις περασμένες να σου λένε δυστυχίες.	735
ΕΛE.	Δεν πήγα εγώ με γρήγορο καράβι στην αγκαλιά ενός βάρβαρου, ούτε σε ντροπιασμένο πλάγιασα κρεβάτι.
ΜEN.	Τότε ποια μοίρα, ποιος θεός σε πήρε;17
ΕΛE.	Ο γιος του Δία, καλέ μου, και της Μαίας18 στη χώρα μ' έφερε του Νείλου.	740
ΜEN.	Απίστευτο· πούθε σταλμένος; Φοβερά λόγια!
ΕΛE.	Έκλαψα τότε, ακόμη κλαίω και τώρα· η ομόκλινη μ' αφάνισε του Δία.
ΜEN.	Η Ήρα; Ποιων τάχα το κακό ζητούσε;	745
ΕΛE.	Αχ! συμφορά μου, εκείνες οι πηγές όπου οι θεές λουστήκαν19 κι ήρθ' η αμάχη για την ομορφιά τους.
ΜEN.	Όμως γιατί να κατατρέξει εσέν' η Ήρα;
ΕΛE.	Για να μη μ' έχει ο Πάρης...	750
ΜEN.	Πώς; Λέγε.
ΕΛE.	που ήμουν γι' αυτόν της Κύπριδας το δώρο.
ΜEN.	Α! δύστυχη.
ΕΛE.	Ναι, δύστυχη· κι εδώ στην Αίγυπτο ήρθα.
ΜEN.	Και του έδωσε το είδωλό σου, ως λες.	755
ΕΛE.	Στο σπίτι σου τι θρήνος, μάνα, ω μάνα, τι πένθος, τι χαμός!
ΜEN.	Τι λες;
ΕΛE.	Χάθηκε η μάνα μου· για τις ντροπές μου πέρασε βρόχο στο λαιμό της.	760
ΜEN.	Την άμοιρη· η κόρη μας Ερμιόνη ζει;
ΕΛE.	Ανύπαντρη, άτεκνη, μαραίνεται και κλαίει για το δικό μου ατιμασμένο γάμο.
ΜEN.	Ω! Πάρη, που μου ρήμαξες το σπίτι,20
	αυτά κι εσένα αφάνισαν και μύριους Έλληνες χαλκαρματωμένους.	765
ΕΛE.	Κι εμένα την καταραμένη, την κακορίζικη, ο θεός αλάργα μ' απόδιωξε απ' την πόλη κι από σένα
	κι άφησα —που δεν άφησα ποτέ— τον άντρα μου και τα παλάτια για ντροπιασμένους έρωτες τραβώντας.	770

Σχολια

17 . Με αυτά τα λόγια ο Mενέλαος απαλλάσσει από την ενοχή την Ελένη, αφού αποδίδει στους θεούς και στη µοίρα ό,τι έγινε.
18. Eννοεί τον Ερµή, τον αγγελιαφόρο των θεών. Eύλογη λοιπόν η ερώτηση που ακολουθεί: πούθε σταλµένος; (Ποιος του ανέθεσε αυτή την αποστολή;).
19. Σύµφωνα µε το µύθο, οι τρεις θεές, πριν απευθυνθούν στον Πάρη για την κρίση, λούστηκαν στα νερά ενός ποταµού.
20. O Mενέλαος µεταθέτει την ευθύνη για τις συµφορές στον Πάρη, αποκαθιστώντας την τιµή της Eλένης.

Ας Γινουμε Θεατες

Mενέλαος – Eλένη – Xορός (Λ. Bογιατζής – K. Kαραμπέτη, Θέατρο του Nότου, 1996, σκην. Γ. Xουβαρδάς)

Η προσοχή όλων μας είναι στραμμένη στο Μενέλαο και την Ελένη. Μην ξεχνάμε όμως ότι οι δύο ήρωες δεν είναι μόνοι. Ποια άλλα πρόσωπα βρίσκονται στο σκηνικό χώρο; Πώς φαντάζεσαι τη σκηνική τους παρουσία τη στιγμή της αναγνώρισης;

Ας Εμβαθυνουμε

Eλένη (M. Kωνσταντάρου, Eυριπίδης, Tρωάδες, θίασος Γ. Tσαρούχη, 1977, σκην. Γ. Tσαρούχης)

Στις τραγωδίες την αναγνώριση δύο αγαπημένων προσώπων ακολουθούν συνήθως: α) η εκδήλωση των συναισθημάτων αυτών που ξανασμίγουν, μαζί με αναφορές στο ρόλο της τύχης, β) μια κίνηση προς τα πίσω, προς το παρελθόν, γ) μια κίνηση προς τα εμπρός, προς το μέλλον. Ποιους από τους άξονες αυτούς εντοπίζουμε μετά την αναγνώριση Μενέλαου-Ελένης στη σκηνή που μελετάμε; Ας δούμε πιο συγκεκριμένα το δεύτερο άξονα: Ποια είναι η στάση του καθενός από τους δύο ήρωες απέναντι στο οδυνηρό παρελθόν; Tην καταλαβαίνεις; Η Ελένη μιλώντας για το παρελθόν της αναφέρεται για μία ακόμα φορά στο ρόλο των θεών. Φέρνοντας στο νου μας και άλλες σχετικές αναφορές σε προηγούμενους στίχους, ας κάνουμε κάποιες υποθέσεις για τη δράση των θεών στον κόσμο του Ευριπίδη. Διασφαλίζουν την τάξη του δικαίου ή ενεργούν απρόβλεπτα κινούμενοι από προσωπικά τους πάθη; Mπορεί να σε βοηθήσει και το υλικό της αποδελτίωσης.

Παραλληλο Κειμενο 3

[…] η Ελένη, που τους άλλους τόσο στην ομορφιά περνούσε, χώρισε τον άριστο τον άντρα, π' όλο της Τροίας κατάστρεψε το κράτος, κι ούτε την κόρη, ουδέ τους ακριβούς της θυμήθηκε γονιούς, μα ερωτευμένην ξεσήκωσέ τη η Κύπρις. Πολύ εύκολα η καρδιά λυγάει τ' ανθρώπου. Κι αμέσως λαχταράει στο νου ό,τι βάλει. Σαπφώ, απόσπασμα 16 L.-P. (μτφρ. Π. Λεκατσάς) (Aπό το J.-L. Backès, O μύθος της Eλένης, μτφρ. K. Γιόση, Mέγαρο Mουσικής Aθηνών – M.I.E.T.)

H Eλενη: Λογος και Αντιλογος Δεν είναι αληθινός αυτός ο λόγος. Δε μπήκες στα καλοφτιαγμένα τα καράβια. Μήτε στα κάστρα μπήκες της Τρωάδας. Στησίχορος, απόσπασμα 14 (μτφρ. H. Βουτιερίδης) (Aπό το H. Bουτιερίδης, Aρχαίοι Έλληνες Λυρικοί, Παπαδήμας) Eλένη (Mάγια Λυμπεροπούλου, Eυριπίδης, Tρωαδίτισσες, Θέατρο Tέχνης, 1979)

XOP.	Αν όλα παν καλά από δω και πέρα, οι συμφορές σας οι παλιές θα σβήσουν.21		Ο Αγγελιαφορος Αναγνωριζει την Ελενη Ποιες σκέψεις κάνει ο Aγγελιαφόρος για: τους θεούς την Ελένη τον εαυτό του
ΑΓΓ.	Άσε, Μενέλαε, τη χαρά μαζί σας να γευτώ· δεν την ξέρω, μα τη βλέπω.22	775
ΜEN.	Ζύγωσε, γέροντα, κι εσύ να κουβεντιάσεις.
ΑΓΓ.	Γι' αυτήνε δε μοχθήσαμε στην Τροία;
ΜEN.	Δεν είναι αυτή, οι θεοί μας ξεγελάσαν· κρατούσαμε μια ολέθρια νεφέλη.	780
ΑΓΓ.	Τι λες; Τόσος μόχθος κι αγώνας για έναν ίσκιο;
ΜEN.	Έργα της Ήρας και τριών θεών αμάχη.
ΑΓΓ.	Η αληθινή γυναίκα σου είναι τούτη;
ΜEN.	Αυτή· και να πιστέψεις όσα λέω.	785
ΑΓΓ.	Δυσκολονόητος ο θεός,23 παιδί μου·24 ολοένα αλλάζει. Εδώθε κείθε σέρνει, πότε ψηλά, πότε βαθιά τα πάντα· ο ένας δυστυχάει, ο άλλος όχι,
	όμως κι αυτός κακό θάνατο βρίσκει· δεν έχει πάντα η τύχη σιγουριά. Κι οι δυο σας βάσανα δοκιμάσατε, απ' του κόσμου τα λόγια εσύ, κι αυτός απ' τους πολέμους. Σαν πολεμούσε, τίποτε δικό του·25	790
	και τώρα δίχως κόπο η ευτυχία. Δεν ντρόπιασες το γέροντα γονιό σου και τους Διόσκουρους, δεν έχεις κάνει όσα δεινά σου φόρτωσαν. Θυμάμαι το γάμο σου,26 στο νου μου ξαναφέρνω	795
	πως έτρεχα βαστώντας τις λαμπάδες πλάι στο αμάξι σου κι εσύ νυφούλα μαζί μ' αυτόν το πατρικό σου σπίτι το ευτυχισμένο χαιρετούσες.27 Όποιος δε νιώθει σέβας για τ' αφεντικά του	800
	και δε συμπάσχει σε χαρές και λύπες, δούλος κακός.28 Εγώ κι αν είμαι σκλάβος, θέλω μες στους καλούς να με λογιάζουν·	805

Σχολια

21. Το δίστιχο του Xορού επαναφέρει τους ήρωές µας στην πραγµατικότητα και στους κινδύνους, που αποδώ και πέρα θα αντιµετωπίσουν.
22. Ο Aγγελιαφόρος αδυνατεί να κατανοήσει την πραγµατικότητα, αφού νοµίζει ότι µπροστά του είναι η «Ελένη» που εξαφανίστηκε από τη σπηλιά.
23. H λέξη θεός στον ενικό αριθµό δηλώνει την έννοια του θείου.
24. Στο πρωτότυπο: θύγατερ· ο Aγγελιαφόρος απευθύνεται στην Ελένη και η τρυφερή προσφώνηση δείχνει ίσως την αλλαγή της στάσης του.
25. O Aγγελιαφόρος, από τη γενική διαπίστωσή του για το ευµετάβολο της τύχης, περνάει στα παραδείγµατα του Μενέλαου και της Ελένης: ο Μενέλαος ήταν δυστυχισµένος επειδή πολεµούσε, για να ξαναπάρει την Eλένη, και τώρα ξαφνικά, χωρίς να κοπιάσει, τη βρίσκει· η Ελένη, που ήταν δυστυχισµένη για τις άδικες σε βάρος της κατηγορίες, τώρα βλέπει τη φήµη της να αποκαθίσταται.

26. Mε αυτή την υπενθύµιση γίνεται η αποκατάσταση του γάµου της Eλένης, αφού στην αντίληψη των ανθρώπων ο γάµος αυτός είχε διαλυθεί.
27. H τελετή του γάµου περιλάµβανε τρία στάδια: την ἐγγύησιν (µνηστεία στο σπίτι του πατέρα της νύφης), την πομπήν, για την οποία γίνεται λόγος εδώ, και το τέλος (τελετές στο σπίτι του γαµπρού).
28. Εδώ τονίζεται η αφοσίωση του δούλου προς τον κύριό του. H αφοσίωση αυτή δεν είναι δείγµα δουλοπρέπειας, αλλά, όπως φαίνεται από τη συνέχεια των λόγων του, επιλογή ενός ελεύθερου πνεύµατος και δείγµα ευγένειας ήθους.

Ας Γινουμε Θεατες

H αναγνώριση ανάμεσα στους δύο συζύγους ολοκληρώθηκε... Mα ο Aγγελιαφόρος δείχνει να μην έχει καταλάβει τι συνέβη. Ο σκηνοθέτης μιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης προβληματίζεται για το «στήσιμο» της σκηνής του Aγγελιαφόρου. Ποιες προτάσεις θα του έκανες για την κίνηση του Aγγελιαφόρου στο χώρο και γενικότερα για τον τρόπο, με τον οποίο θα υποδυθεί το ρόλο του; Σκέψου την ηλικία, την κοινωνική του θέση και τη συναισθηματική του κατάσταση.

Γέροντας αγγελιαφόρος (σικελικός ερυθρόμορφος κρατήρας του 4ου αι. π.X.)

Ας Εμβαθυνουμε

Ο γέροντας παραμένει στο σκηνικό χώρο και μετά την αναγγελία για την ανάληψη του ειδώλου (αγγελική ρήση). Παύει έτσι να είναι μόνο αγγελιαφόρος. Ξαναγίνεται ο πιστός υπηρέτης που εκδηλώνει συναισθήματα και εκφράζει προβληματισμούς. Για ποιους λόγους νομίζεις ότι ανατίθεται αυτός ο διευρυμένος ρόλος σε ένα γέροντα υπηρέτη του Μενέλαου που πολέμησε μαζί του στην Τροία; Aς σταθούμε στις αναφορές του γέροντα υπηρέτη στους θεούς, την τύχη και την ανθρώπινη μοίρα. Ποιες είναι οι απόψεις του για τα θέματα αυτά; Ας φανταστούμε τον αντίχτυπο των προβληματισμών αυτών στους Αθηναίους θεατές του 412 π.X. Tρωαδίτες και Έλληνες πολέμησαν και χάθηκαν στην Tροία για ένα είδωλο, εξαπατημένοι. Ας αναζητήσουμε αναλογίες στη σημερινή εποχή.

Παραλληλο Κειμενο 4

W. Lachnit, O θάνατος της Δρέσδης

«Για Ενα Πουκαμισο Αδειανο» Kαι στην Tροία; Tίποτε στην Tροία – ένα είδωλο. Έτσι το θέλαν οι θεοί. Kι ο Πάρης, μ' έναν ίσκιο πλάγιαζε σαν να ήταν πλάσμα ατόφιο· κι εμείς σφαζόμασταν για την Eλένη δέκα χρόνια. Mεγάλος πόνος είχε πέσει στην Eλλάδα. Tόσα κορμιά ριγμένα στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης· τόσες ψυχές δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι. Kι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Eλένη. Γ. Σεφέρης, «Eλένη» (απόσπασμα) (Aπό το Γ. Σεφέρης, Ποιήματα, Ίκαρος)

	λεύτερος αν δεν είμαι, λεύτερη έχω ψυχή·29 το ’να κακό κάλλιο απ’ τα δύο: φαύλη		Ποιες εντολές δίνει ο Μενέλαος στον αγγελιαφόρο; Ποιες σκέψεις κάνει ο Aγγελιαφόρος για τους θεούς και τη μαντική τέχνη;
	να ’χω καρδιά και δούλο να με λένε.30	810
MEN.	Μόχθους πολλούς μαζί μου πολεμώντας πέρασες, γέρο· τώρα, έλα, μοιράσου την ευτυχία μου·31 τρέξε στους συντρόφους που μας απόμειναν και πες τα νέα·
	πώς είναι εδώ τα πράγματα· ας προσμένουν έτοιμοι στο γιαλό για τους αγώνες που ’χω να κάνω ακόμη, αν θα μπορέσω, καθώς ελπίζω, ετούτην απ’ τη χώρα ν’ αρπάξω· ας αγρυπνούν κι όλοι ενωμένοι,	815
	σε μια σμίγοντας τύχη, απ’ τους βαρβάρους κάποιο να βρούμε τρόπο να σωθούμε.32	820
ΑΓΓ.33	Θα γίνουν, βασιλιά μου, αυτά· μα βλέπω κούφια τη μαντική, ψευτιές γεμάτη.34 Με τη φωτιά και τα πουλιά μαντείες
	τίποτα δεν αξίζουν·35αν πιστεύεις πως τα πουλιά ωφελούνε τους ανθρώπους, ανόητος είσαι. Ο Κάλχας36 στο στρατό μας δε μίλησε καθόλου, κι ας θωρούσε να χάνονται οι δικοί του για έναν ίσκιο·	825
	κούρσεψαν ανωφέλευτα τη χώρα· θα πεις, δεν το ’θελε ο θεός·37 και γιατί τότε πηγαίνουμε στους μάντεις; Όταν κάνεις θυσίες στους θεούς, να τους γυρεύεις τα καλά μόνο κι άσε τις μαντείες·	830
	ξεγέλασμα είναι στη ζωή· κανένας δεν πλούτισε μ’ αυτές όντας τεμπέλης·38 σωστό μυαλό και νους,39 να σοφός μάντης.	835
XOP.	Στα όσα είπε ο γέρος συμφωνώ· άμα κερδίσεις τους θεούς, στο σπιτικό σου την πιο μεγάλη μαντική έχεις μπάσει.	840

Σχολια

29. Την εποχή εκείνη κάποιοι σοφιστές δίδασκαν τη φυσική ισότητα όλων των ανθρώπων, τους οποίους οι κοινωνικές συνθήκες και οι ιστορικές συγκυρίες είχαν διακρίνει σε ελεύθερους και δούλους, Έλληνες και βαρβάρους.
30. ∆ηλαδή: από το να είµαι και δούλος και κακός, ας είµαι βέβαια δούλος αλλά τουλάχιστον καλός.
31. O Mενέλαος προσκαλεί τον αφοσιωµένο δούλο να µοιραστεί µαζί του την ευτυχία ως ηθική ανταµοιβή για τις υπηρεσίες του.
32. Προοικονοµία της δραπέτευσης του Μενέλαου και της Ελένης.
33. Και αυτή η ρήση του Aγγελιαφόρου αρχίζει µε µια γενική διαπίστωση και µετά περνάει στα παραδείγµατα. Ολόκληρη η ρήση έχει θεωρηθεί από µερικούς µελετητές περιττή και µεταγενέστερη παρεµβολή.
34. Σύµφωνα µε τον ιστορικό Θουκυδίδη, µετά την καταστροφή στη Σικελία οι Aθηναίοι είχαν στραφεί όχι µόνο εναντίον των πολιτικών «που τους είχαν παρακινήσει να κάνουν την εκστρατεία», αλλά «και εναντίον των χρησµολόγων και των µάντεων και όσων άλλων που µε τις προφητείες τους τους είχαν δηµιουργήσει την ελπίδα ότι θα καταλάβουν τη Σικελία» (H΄, 1, 1-2, µτφρ. Ά. Bλάχος).
35. Αναφέρεται σε δύο τρόπους της µαντικής τέχνης: α) στις θυσιαστήριες φλόγες, β) στις κραυγές και τις κινήσεις των πουλιών (τους οιωνούς).
36. Περίφηµος µάντης από τον τρωικό µυθολογικό κύκλο.
37. Tο να αποδίδει κάποιος στο συνοµιλητή του µια πιθανή ερώτηση ή αντίρρηση είναι ένα ρητορικό σχήµα που λέγεται προαπάντησις.
38. Θυµίζει το γνωστό σὺν Ἀθηνᾷ καὶ χεῖρα κίνει.
39. Στο πρωτότυπο: γνώµη δ’ ἀρίστη µάντις τ’ εὐβουλία. Εὐβουλίαν (= σωστό µυαλό, σωστή κρίση) υπόσχονταν οι σοφιστές ότι µπορούσαν να διδάξουν τους νέους. Mε τα λόγια αυτά ο Aγγελιαφόρος αποχωρεί από τη σκηνή.

Ας Γινουμε Θεατες

Θεατές σε σύγχρονη παράσταση

Παρακολουθούμε μια σύγχρονη παράσταση της Ελένης... Βλέπουμε τον Aγγελιαφόρο και ακούμε τους στοχασμούς του. Τον νιώθουμε κοντά μας; Mας αγγίζουν τα λόγια του;

Ας Εμβαθυνουμε

Ο Aγγελιαφόρος στο λόγο του ασκεί έντονη κριτική στους μάντεις, επαναφέροντας έτσι το πρόβλημα της αδυναμίας του ανθρώπου να φτάσει εύκολα στη γνώση. Τι μπορούμε να εμπιστευόμαστε, σύμφωνα με τον Aγγελιαφόρο; Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να κατευθύνουμε τη ζωή μας; Ας συζητήσουμε την πρότασή του. Ένα από τα κατά ποιόν μέρη* της τραγωδίας, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, είναι η διάνοια*, οι ιδέες δηλαδή και οι σκέψεις που εκφράζουν τα πρόσωπα της τραγωδίας και τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούν, για να υποστηρίξουν τις θέσεις τους. Ας αναζητήσουμε σε αυτήν τη σκηνή απόψεις και προβληματισμούς που συνθέτουν τη διάνοια. Δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός του Ευριπίδη ως «από σκηνής φιλόσοφος»; Ποιες από αυτές τις απόψεις θα μπορούσε να διατυπώσει κι ένας ήρωας σύγχρονου θεατρικού έργου; Ας υποθέσουμε ότι έλειπαν οι στοχασμοί του Aγγελιαφόρου. Τι θα κέρδιζε, τι θα έχανε το δραματικό έργο;

Παραλληλο Κειμενο 5

Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.), Επεισόδιο Β΄ 2 η Σκηνή (659-840):  Αγγελιοφόρος – Μενέλαος – Ελένη – Χορός http://users.sch.gr/sirmkap/eleni%20epeisodio%202.pdf ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ  - Η είσοδος του Αγγελιαφόρου και η ανάληψη του ειδώλου  Ποια είδηση μεταφέρει ο Αγγελιαφόρος;  Ποιες πληροφορίες δίνει το είδωλο πριν την ανάληψή του;  Πώς αντιμετωπίζει ο Αγγελιαφόρος την πραγματική Ελένη; - Ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη (η αναγνώριση επιτυγχάνεται, όταν ουσιαστικά η αντίθεση μετατρέπεται σε ταυτότητα: είναι = φαίνεσθαι).  Εκδηλώσεις χαράς των δύο ηρώων - Η αναδρομή στο παρελθόν  Ποιες συμφορές της διηγείται η Ελένη στο Μενέλαο; - Ο Αγγελιαφόρος αναγνωρίζει την Ελένη  Οι σκέψεις του για τους θεούς, την Ελένη, τον εαυτό του ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ  Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης) Σκηνοθετικές και σκηνογραφικές πληροφορίες λαμβάνουμε μέσα από τα λόγια των ηρώων με: - Χειρονομίες: «Σε γύρευα Μενέλαε και σε βρίσκω» - τη στάση-κίνηση σώματος: «Χαίρε της Λήδας κόρη, εδώ βρισκόσουν;» - την εμφάνιση, την ψυχολογική κατάσταση (εκδήλωση της χαράς /συγκίνησης) της Ελένης: «Αναγαλιάζω, πέτομαι, κι αφήνω λεύτερα τα μαλλιά, σταλάζουν τα δάκρυα ποτάμι από χαρά καθώς σφιχτά σε σφίγγω, λατρευτέ μου» - Ο δραματικός ρόλος του Αγγελιαφόρου (προώθηση της δράσης) - Πρώτα πρώτα μεταφέρει γεγονότα που έγιναν εκτός σκηνής (ενότητα τόπου, χρόνου) και, επομένως, για να τα πληροφορηθούν οι θεατές κάποιος θα πρέπει να τα διηγηθεί. - Η είδηση του Αγγελιαφόρου καθώς και τα λόγια του ‘ειδώλου’ συντελούν στην προώθηση-εξέλιξη της δράσης και συμβάλλουν στην επίτευξη της αναγνώρισης (το απροσδόκητο/ απρόοπτο είναι συνηθισμένο στοιχείο τεχνικής στην ευριπίδεια τραγωδία). - Γιατί επιλέγεται ο γέροντας υπηρέτης; Αντιπροσωπεύει όλους τους ανώνυμους Έλληνες που πολέμησαν για το είδωλο Γιατί επιλέγεται ο γέροντας υπηρέτης; Αντιπροσωπεύει όλους τους ανώνυμους Έλληνες που πολέμησαν για το είδωλο. Ο Αγγελιαφόρος αναγγέλλει στο Μενέλαο ότι η Ελένη έφυγε από τη σπηλιά, πετώντας στον αέρα. Δεν χρησιμοποιεί πλάγιο λόγο, αλλά ευθύ, μεταφέροντας τα λόγια της Ελένης, όπως εκείνη τα είπε σε α΄ πρόσωπο, για να περιγράψει τη σκηνή, πράγμα που δίνει ζωντάνια και αμεσότητα, ενώ επιπρόσθετα συνιστά και κωμικό στοιχείο.  Τραγική ειρωνεία - Ο Μενέλαος και ο Αγγελιαφόρος στην αρχή της σκηνής αυτής εξακολουθούν να αγνοούν ότι βρίσκονται μπροστά στην πραγματική Ελένη  Δεύτερη αναγνώριση - Ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη.  Κωμικό στοιχείο - Χειρονομίες, κινήσεις και λόγια του Αγγελιαφόρου που δίνουν έναν πιο ανάλαφρο τόνο στην όλη σκηνή.  Τρίτη αναγνώριση - Ο Αγγελιαφόρος αναγνωρίζει την Ελένη.  Προοικονομία - Προοικονομείται η τελική σωτηρία των δύο ηρώων. «Κάποιο να βρούμε τρόπο να σωθούμε» (στ. 821)  Τυπικό αναγνώρισης: Μυστικό  ψεύδος  εξαπάτηση  αλήθεια ↓ ↓ ↓ ↓ Απουσία ανυπαρξία εμφάνιση ύπαρξη (ο Μενέλαος λείπει  θεωρείται νεκρός  εμφανίζεται με κρυφή ταυτότητα  αποκαλύπτεται η ταυτότητά του, επέρχεται η αναγνώριση) ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ Το ήθος Ελένης - υπεράσπιση της τιμής και της αξιοπρέπειάς της - αγνότητα, πίστη, αφοσίωση Ελένης στο Μενέλαο – αγάπη στην πατρίδα - αναφορά στο παρελθόν της Ελένης (πριν και μετά την αρπαγή)  εντείνει την τραγικότητα της ηρωίδας - ευαισθησία Ελένης: χαρά, συγκίνηση, ευτυχία για τον άντρα της Η αποκατάσταση της τιμής της Ελένης – επιτυγχάνεται με: - την εξαφάνιση του ειδώλου και τα λόγια της Ελένης-ειδώλου - τα λόγια του Μενέλαου- τα λόγια του Αγγελιοφόρου - τα λόγια της ίδιας της Ελένης Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.), Επεισόδιο Β΄, 2η Σκηνή (659-840) ΠΗΓΗ https://kapoutsi.webnode.gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1/%CE%B5%CF%85%CF%81%CE%B9%CF%80%CE%AF%CE%B4%CE%B7-%CE%B5%CE%BB%CE%AD%CE%BD%CE%B7%2C-%CE%B5%CF%80%CE%B52/  ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ  Η είσοδος του Αγγελιαφόρου και η ανάληψη του ειδώλου   Ποια είδηση μεταφέρει ο Αγγελιαφόρος;   Ποιες πληροφορίες δίνει το είδωλο πριν την ανάληψή του;   Πώς αντιμετωπίζει ο Αγγελιαφόρος την πραγματική Ελένη;  Ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη (η αναγνώριση επιτυγχάνεται, όταν ουσιαστικά η αντίθεση μετατρέπεται σε ταυτότητα: είναι = φαίνεσθαι).   Εκδηλώσεις χαράς των δύο ηρώων  Η αναδρομή στο παρελθόν   Ποιες συμφορές της διηγείται η Ελένη στο Μενέλαο;  Ο Αγγελιαφόρος αναγνωρίζει την Ελένη   Οι σκέψεις του για τους θεούς, την Ελένη, τον εαυτό του  ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ  Στοιχεία όψης: «Αναγαλιάζω, πέτομαι, κι αφήνω λεύτερα τα μαλλιά, σταλάζουν τα δάκρυα ποτάμι από χαρά καθώς σφιχτά σε σφίγγω, λατρευτέ μου»  Ο δραματικός ρόλος του Αγγελιαφόρου (προώθηση της δράσης):  - Ο Αγγελιαφόρος αναγγέλλει στο Μενέλαο ότι η Ελένη έφυγε από τη σπηλιά, πετώντας στον αέρα. Δεν χρησιμοποιεί πλάγιο λόγο, αλλά ευθύ, μεταφέροντας τα λόγια της Ελένης, όπως εκείνη τα είπε σε α΄ πρόσωπο, για να περιγράψει τη σκηνή, πράγμα που δίνει ζωντάνια και αμεσότητα, ενώ επιπρόσθετα συνιστά και κωμικό στοιχείο. - Μεταφέρει γεγονότα που έγιναν εκτός σκηνής (ενότητα τόπου, χρόνου) και, επομένως, για να τα πληροφορηθούν οι θεατές κάποιος θα πρέπει να τα διηγηθεί.  - Η είδηση του Αγγελιαφόρου καθώς και τα λόγια του ‘ειδώλου’ συντελούν στην προώθηση της δράσης και συμβάλλουν στην επίτευξη της αναγνώρισης (το απροσδόκητο / απρόοπτο είναι συνηθισμένο στοιχείο τεχνικής στην ευριπίδεια τραγωδία).  - Γιατί επιλέγεται ο γέροντας υπηρέτης; Αντιπροσωπεύει όλους τους ανώνυμους Έλληνες που πολέμησαν για το είδωλο.   Τραγική ειρωνεία: Ο Μενέλαος και ο Αγγελιαφόρος στην αρχή της σκηνής αυτής εξακολουθούν να αγνοούν ότι βρίσκονται μπροστά στην πραγματική Ελένη  Δεύτερη αναγνώριση: Ο Μενέλαος αναγνωρίζει την Ελένη.  Τρίτη αναγνώριση: Ο Αγγελιαφόρος αναγνωρίζει την Ελένη.  Προοικονομία: Προοικονομείται η τελική σωτηρία των δύο ηρώων. «Κάποιο να βρούμε τρόπο να σωθούμε» (στ. 821)  Τυπικό αναγνώρισης: Μυστικό - ψεύδος - εξαπάτηση - αλήθεια  Απουσία - ανυπαρξία - εμφάνιση - ύπαρξη  (ο Μενέλαος λείπει - θεωρείται νεκρός - εμφανίζεται με κρυφή ταυτότητα - αποκαλύπτεται η ταυτότητά του, επέρχεται η αναγνώριση)  ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ  Ήθος Ελένης:  - υπεράσπιση της τιμής και της αξιοπρέπειάς της  - αγνότητα, πίστη, αφοσίωση στο Μενέλαο  - αγάπη στην πατρίδα   Η αποκατάσταση της τιμής της Ελένης – επιτυγχάνεται με:  - την εξαφάνιση του ειδώλου και τα λόγια της Ελένης - ειδώλου  - τα λόγια του Μενέλαου - τα λόγια του Αγγελιοφόρου  - τα λόγια της ίδιας της Ελένης Το ήθος Μενέλαου:  - Ο Μενέλαος παρουσιάζεται κάπως τυπικός και ψυχρός, εκφράζει το ήθος του σκληρού πολεμιστή.  Το ήθος Αγγελιαφόρου: - ομιλητικός, φλύαρος  - εκφράζει τη λαϊκή θυμοσοφία και την κοινή λογική  - αφελής (κωμικό στοιχείο) - νιώθει απεριόριστο σεβασμό για το Μενέλαο – βασιλιά  - αλλά και έχει ιδιαίτερη σχέση με τους δυο ήρωες: παρεμβαίνει απρόσκλητος και συμμερίζεται την ευτυχία τους - προσφώνηση « παιδί μου» - στο παρελθόν πολέμησε στην Τροία - παλιός οικέτης από το πατρικό σπίτι της Ελένης - συμμετείχε σε σημαντικές στιγμές των ηρώων (π.χ. γάμος Μενέλαου – Ελένης). Συνήθως ο Αγγελιαφόρος στην τραγωδία είναι πρόσωπο ανώνυμο, μεταφέρει την είδηση και αμέσως μετά αναχωρεί. Εδώ ο Αγγελιαφόρος έχει στενή σχέση με τους ήρωες και γι’ αυτό παραμένει. Συναισθήματα:  - ικανοποίηση που βρήκε το Μενέλαο  - έκπληξη, απορία, θαυμασμός, για το θαύμα που ο ίδιος είδε με τα μάτια του, δηλαδή την ανάληψη του ‘ειδώλου’ στους ουρανούς  - ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη καθώς βλέπει την Ελένη μπροστά του = τραγική ειρωνεία (ο Αγγελιαφόρος δεν ξέρει, οι θεατές ξέρουν)  - ενοχλημένος την επιπλήττει για τη συμπεριφορά της (= αιτία του πολέμου)   Η αντίδραση του Χορού  - Ο Χορός παρουσιάζεται ευσεβής. Συμφωνεί με τον Αγγελιαφόρο ότι οι θεοί και όχι οι άνθρωποι είναι οι καλύτεροι μάντεις. (στ. 838-840)  ΙΔΕΕΣ (διάνοια)  Ο Ευριπίδης δια του στόματος του Αγγελιαφόρου εκφράζει τις νεωτερικές του απόψεις:   Αντιπολεμικό μήνυμα - κεντρική θέση και ειρωνεία του έργου = ο πόλεμος έγινε «για έναν ίσκιο», ματαιότητα του πολέµου, εξαπάτηση  Καταδίκη του πολέμου   Αμφισβήτηση των θεών -  που ξεγέλασαν τους ανθρώπους (επέτρεψαν να γίνει πόλεμος για έναν ίσκιο)   Αμφισβήτηση των μάντεων.  - Εδώ ο Ευριπίδης κάνει μια αναφορά στη σύγχρονη πραγματικότητα της εποχής του, καθώς εκφράζει με έμμεσο και έντεχνο τρόπο την οργή των Αθηναίων κατά των μάντεων, διότι οι μάντεις ενθάρρυναν τη Σικελική εκστρατεία, που κατέληξε σε πανωλεθρία των Αθηναίων.   Η θέση των δούλων -  ο Αγγελιαφόρος διαχωρίζει τη σωματική από την πνευματική ελευθερία - επιρροές από Σοφιστές (Πρβλ. τους «Ελεύθερους πολιορκημένους» του Σολωμού)   Η μεταβολή της τύχης   Γνωμικά: στ. 786, 791, 808-809, 837 B ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 2η ΣΚΗΝΗ ΠΗΓΗ http://2stav-glossa.blogspot.com/2014/01/b-2.html Στο 2ο Επεισόδιο ο υπηρέτης - Αγγελιαφόρος πληροφορεί το Μενέλαο ότι η γυναίκα του - είδωλο "χάθηκε πετώντας μες στον αιθέρα" αφού πρώτα αποκάλυψε τα πάντα. Η αναγνώριση ολοκληρώνεται!  Ο δραματικός ρόλος του Αγγελιοφόρου (προώθηση της δράσης) Η εμφάνιση του Aγγελιαφόρου αποτελεί ένα απρόοπτο σκηνικό επεισόδιο. Η είδηση του Αγγελιοφόρου καθώς και τα λόγια του ‘ειδώλου’ συντελούν στην προώθηση-εξέλιξη της δράσης Πρώτα πρώτα μεταφέρει γεγονότα που έγιναν εκτός σκηνής και, επομένως, για να τα πληροφορηθούν οι θεατές κάποιος θα πρέπει να τα διηγηθεί.  http://www.neanikiskini.gr/elenicomic/tragodia.html Τα λόγια του είναι γεµάτα από θυµοσοφίες και πολλές φορές παρεµβάλλειστο λόγο του διάφορα γνωµικά και αποφθέγµατα, ακόµα και σε ρητορείες. Θα µπορούσαµε λοιπόν, χωρίς να υπερβάλλουµε να ισχυριστούµε πως ο ποιητής χρησιµοποιεί το χαρακτήρα του αγγελιοφόρου για να εκφράσει τις απόψεις του  για  διάφορες θρησκευτικές αλλά και κοινωνικές δοξασίες του ποιητή του. Πρέπει να τονίσουµε πως οι ιδέες και οι αξίες που εκφράζει ο αγγελιοφόρος είναι ανάλογες µε το ήθος του και την περιορισµένη πνευµατική του ικανότητα .           Αμφισβήτηση των θεών    Οι θεοί είναι πάντα παρόντες στα έργα του Ευριπίδη. Στα έργα του παρουσιάζεται διασάλευση της τάξης του δικαίου. Οι επιθυμίες των θεών, τα πάθη τους, οι τιμωρίες που επιβάλλουν αφήνουν μικρό περιθώριο για απονομή δικαιοσύνης. Ο Δίας δεν είναι πια ο ρυθμιστής του δικαίου αλλά ο συνήγορος των δόλιων ενεργειών των θεών. Κανένας πια δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τίποτα. Η αβεβαιότητα σφραγίζει το παρόν και το μέλλον των ανθρώπων. Ο ρόλος των θεών δύσκολα διαχωρίζεται από αυτόν της τύχης και της μοίρας, δημιουργώντας ένα σύμπλεγμα από τρεις δυνάμεις που ευθύνονται για την αστάθεια των ανθρώπινων πραγμάτων. Ο προβληματισμός για το απρόβλεπτο της θεϊκής δράσης συνδέεται με το ιστορικό και πνευματικό πλαίσιο της εποχής. Οι θεοί και η έννοια του θείου. Ο θεός είναι δυσκολονόητος  (άγνωσται αι βουλαί του Κυρίου). Ο Μενέλαος και η Ελένη δείχνουν πεπεισμένοι για το ανεύθυνο των πράξεών τους και ρίχνουν την ευθύνη στους θεούς, όμως ο Αγγελιαφόρος μιλάει γενικά για το θείο και αποδίδει τα παράδοξα στο ευμετάβλητο της τύχης ή στη βούληση των θεών. Το αποδεικνύουν τα παραδείγματα του Μενέλαου κα της Ελένης: ο Μενέλαος ήταν δυστυχισμένος επειδή πολεμούσε για να ξαναπάρει την Ελένη και τώρα ξαφνικά χωρίς να κοπιάσει τη βρίσκει. Η Ελένη , που ήταν δυστυχισμένη για  τις άδικες σε βάρος της κατηγορίες, τώρα βλέπει τη φήμη της να αποκαθίσταται. Προβάλλει την ανικανότητα του ανθρώπου να κατανοήσει τη θεϊκή µορφή, αλλά και ότι ο µόνος τρόπος επικοινωνίας του ανθρώπου µε το θεό είναι η θυσία και η προσευχή.     Αντιπολεμικό μήνυμα  κεντρική θέση και ειρωνεία του έργου = ο πόλεμος έγινε «για έναν ίσκιο», πράγμα που εκφράζει το ανώφελο και μάταιο του πολέμου και δίνει ένα αντιπολεμικό μήνυμα στους θεατές  καταδίκη του πολέμου Η ματαιότητα του πολέμου είναι ένα θέμα που αναδεικνύεται συνεχώς μέσα στο κείμενο. Στο στ. 782 ακούγεται για πρώτη φορά η καταδίκη του με τρόπο άμεσο  και μάλιστα από έναν άνθρωπο απλό και ταπεινό.Δεν φταίνε οι θεοί για τους πολέμους, η ευθύνη ανήκει στους ανθρώπους που τους ξεκινούν, επειδή πιστεύουν σε φαντάσματα και απατηλά είδωλα. Η δουλεία και η εσωτερική ελευθερία του ανθρώπου. Ο γέροντας Αγγελιαφόρος , ένας απλοϊκός, αμόρφωτος και ταπεινής καταγωγής υπηρέτης του Μενέλαου, έχει μέχρι τώρα αναδειχτεί σε βαθυστόχαστο φιλόσοφο που κρίνει τα γεγονότα, αμφιβάλλει για τη φαινομενικότητα των πραγμάτων και αναζητά την ουσία των προβλημάτων. Άρα είναι κατά πολύ ανώτερος πνευματικά από τον  τρανό βασιλιά και αφέντη του, το Μενέλαο.  «Λεύτερος αν δεν είμαι , λεύτερη έχω ψυχή» στ. 808-809. Η φράση δικαιολογεί το ύφος και το ήθος του Αγγελιαφόρου, αδιανόητο βέβαια για ένα πρόσωπο τόσο ταπεινό. Όμως ο ποιητής υποδηλώνει και την προσωπική του στάση απέναντι στο θεσμό της δουλείας, μια στάση επηρεασμένη από τα κηρύγματα των σοφιστών και σαφώς αντίθετη από την κρατούσα στην εποχή του. Βέβαια οι δούλοι που ζούσαν ως οικιακοί βοηθοί στα σπίτια των Αθηναίων πολιτών αντιμετωπίζονταν σχετικά καλά, όμως οι αρχαίοι πίστευαν ότι ο δούλος δεν μπορεί να έχει γνώμη , δηλ. ελεύθερη σκέψη και άποψη. Πολύ περισσότερο δεν μπορεί να διαθέτει ψυχικά χαρίσματα και αρετές , όπως η ανδρεία και η σωφροσύνη. Και μόνο από το γεγονός της δουλείας του ο δούλος θεωρείται δειλός και ανόητος. Ο Ευριπίδης, πάντως, όπως φαίνεται από τα λόγια του Αγγελιαφόρου «κι αν είμαι σκλάβος θέλω μες στους καλούς να με λογιάζουν» στ. 806-807, δεν τάσσεται υπέρ της κατάργησης της δουλείας. Το θεσμό τον αποδέχεται, δε δέχεται όμως ότι η σωματική ανελευθερία  συνιστά και πνευματική υποδούλωση. Την εποχή εκείνη κάποιοι σοφιστές δίδασκαν τη φυσική ισότητα όλων των ανθρώπων , τους οποίους οι κοινωνικές συνθήκες και οι ιστορικές συγκυρίες είχαν διακρίνει σε ελεύθερους και δούλους , βαρβάρους και Έλληνες. Η απαξία της μαντικής τέχνης. Ο Αγγελιαφόρος κλείνει τους προβληματισμούς του όπως τον άρχισε, με τον πόλεμο και τα πλανερά αίτιά του.. Όμως τώρα η σκέψη του βρίσκεται στη γη και στην ανθρώπινη ευθύνη, καταγγέλλοντας τους μάντεις που χρησμοδοτούν ευνοϊκά για τους πολέμους και τους αφελείς ανθρώπους. Είναι δεδομένο ότι οι θεοί είναι ανεξέλεγκτοι και ότι οι πράξεις τους δεν ερμηνεύονται με ανθρώπινα μέτρα. Όμως στη γη υπάρχουν κάποιοι χαρισματικοί –υποτίθεται- άνθρωποι που έχουν τη δύναμη να διαβάζουν με διάφορα μέσα τη θέληση των θεών.  Ο Αγγελιαφόρος αποδεικνύει ότι η μαντική τους είναι ψεύτικη. (παράδειγμα ο μάντης Κάλχας). Η κριτική είναι σκληρή , αλλά δεν πρέπει να σοκάρισε τους θεατές διότι ένα χρόνο πριν , όταν είχε έλθει το μήνυμα της συντριβής του αθηναϊκού στόλου στη Σικελία ο Θουκυδίδης είχε καταφερθεί κατά των μάντεων. Η «ευβουλία» και η δύναμη της ανθρώπινης λογικής. Οι άνθρωποι έχουν ανασφάλειες , αδυναμίες , νιώθουν αδύναμοι και στην προσπάθειά τους να γνωρίσουν τη μοίρα τους, το μέλλον τους γίνονται εύκολα θύματα εκμετάλλευσης από κάποιους επιτήδειους. Ο άνθρωπος , λέει ο Αγγελιαφόρος, μπορεί να έχει ελπίδα και θετικές επιδράσεις στη ζωή του με την πίστη του, τις προσφορές και τις προσευχές προς τους θεούς.  Η καθημερινή ζωή του όμως εξαρτάται από την εργασία του και τις σωστές επιλογές του. Κανένας δεν έγινε πλούσιος με τις προφητείες και τις μαντείες.  Για την επιτυχία στη ζωή χρειάζεται η «γνώμη» και η «ευβουλία» δηλ. η ορθολογική σκέψη που οδηγεί σε σωστές αποφάσεις. Στο σημείο αυτό φαίνεται η επίδραση που ασκούν οι σοφιστές στον Ευριπίδη. Διότι η σοφιστική διδασκαλία είχε ως στόχο να καλλιεργήσει το μυαλό των νεαρών Αθηναίων, ώστε να σκέφτονται σωστά και να αποφασίζουν με γνώμονα τη λογική τόσο στην καθημερινή τους ζωή όσο και στη δημόσια. Βέβαια η εποχή του Ευριπίδη έδινε μεγάλη σημασία στο άτομο και στη δύναμη της λογικής. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Οιδίποδας έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας την ώρα που ο μάντης Τειρεσίας σιωπούσε.    Ο Ευριπίδης ονομάστηκε δίκαια «από σκηνής φιλόσοφος»                                                                                             ις άδικες σε βάρος της κατηγορίες, τώρα βλέπει τη φήμη της να αποκαθίσταται. Προβάλλει την ανικανότητα του ανθρώπου να κατανοήσει τη θεϊκή µορφή, αλλά και ότι ο µόνος τρόπος επικοινωνίας του ανθρώπου µε το θεό είναι η θυσία και η προσευχή.     Αντιπολεμικό μήνυμα  κεντρική θέση και ειρωνεία του έργου = ο πόλεμος έγινε «για έναν ίσκιο», πράγμα που εκφράζει το ανώφελο και μάταιο του πολέμου και δίνει ένα αντιπολεμικό μήνυμα στους θεατές  καταδίκη του πολέμου Η ματαιότητα του πολέμου είναι ένα θέμα που αναδεικνύεται συνεχώς μέσα στο κείμενο. Στο στ. 782 ακούγεται για πρώτη φορά η καταδίκη του με τρόπο άμεσο  και μάλιστα από έναν άνθρωπο απλό και ταπεινό.Δεν φταίνε οι θεοί για τους πολέμους, η ευθύνη ανήκει στους ανθρώπους που τους ξεκινούν, επειδή πιστεύουν σε φαντάσματα και απατηλά είδωλα. Η δουλεία και η εσωτερική ελευθερία του ανθρώπου. Ο γέροντας Αγγελιαφόρος , ένας απλοϊκός, αμόρφωτος και ταπεινής καταγωγής υπηρέτης του Μενέλαου, έχει μέχρι τώρα αναδειχτεί σε βαθυστόχαστο φιλόσοφο που κρίνει τα γεγονότα, αμφιβάλλει για τη φαινομενικότητα των πραγμάτων και αναζητά την ουσία των προβλημάτων. Άρα είναι κατά πολύ ανώτερος πνευματικά από τον  τρανό βασιλιά και αφέντη του, το Μενέλαο.  «Λεύτερος αν δεν είμαι , λεύτερη έχω ψυχή» στ. 808-809. Η φράση δικαιολογεί το ύφος και το ήθος του Αγγελιαφόρου, αδιανόητο βέβαια για ένα πρόσωπο τόσο ταπεινό. Όμως ο ποιητής υποδηλώνει και την προσωπική του στάση απέναντι στο θεσμό της δουλείας, μια στάση επηρεασμένη από τα κηρύγματα των σοφιστών και σαφώς αντίθετη από την κρατούσα στην εποχή του. Βέβαια οι δούλοι που ζούσαν ως οικιακοί βοηθοί στα σπίτια των Αθηναίων πολιτών αντιμετωπίζονταν σχετικά καλά, όμως οι αρχαίοι πίστευαν ότι ο δούλος δεν μπορεί να έχει γνώμη , δηλ. ελεύθερη σκέψη και άποψη. Πολύ περισσότερο δεν μπορεί να διαθέτει ψυχικά χαρίσματα και αρετές , όπως η ανδρεία και η σωφροσύνη. Και μόνο από το γεγονός της δουλείας του ο δούλος θεωρείται δειλός και ανόητος. Ο Ευριπίδης, πάντως, όπως φαίνεται από τα λόγια του Αγγελιαφόρου «κι αν είμαι σκλάβος θέλω μες στους καλούς να με λογιάζουν» στ. 806-807, δεν τάσσεται υπέρ της κατάργησης της δουλείας. Το θεσμό τον αποδέχεται, δε δέχεται όμως ότι η σωματική ανελευθερία  συνιστά και πνευματική υποδούλωση. Την εποχή εκείνη κάποιοι σοφιστές δίδασκαν τη φυσική ισότητα όλων των ανθρώπων , τους οποίους οι κοινωνικές συνθήκες και οι ιστορικές συγκυρίες είχαν διακρίνει σε ελεύθερους και δούλους , βαρβάρους και Έλληνες. Η απαξία της μαντικής τέχνης. Ο Αγγελιαφόρος κλείνει τους προβληματισμούς του όπως τον άρχισε, με τον πόλεμο και τα πλανερά αίτιά του.. Όμως τώρα η σκέψη του βρίσκεται στη γη και στην ανθρώπινη ευθύνη, καταγγέλλοντας τους μάντεις που χρησμοδοτούν ευνοϊκά για τους πολέμους και τους αφελείς ανθρώπους. Είναι δεδομένο ότι οι θεοί είναι ανεξέλεγκτοι και ότι οι πράξεις τους δεν ερμηνεύονται με ανθρώπινα μέτρα. Όμως στη γη υπάρχουν κάποιοι χαρισματικοί –υποτίθεται- άνθρωποι που έχουν τη δύναμη να διαβάζουν με διάφορα μέσα τη θέληση των θεών.  Ο Αγγελιαφόρος αποδεικνύει ότι η μαντική τους είναι ψεύτικη. (παράδειγμα ο μάντης Κάλχας). Η κριτική είναι σκληρή , αλλά δεν πρέπει να σοκάρισε τους θεατές διότι ένα χρόνο πριν , όταν είχε έλθει το μήνυμα της συντριβής του αθηναϊκού στόλου στη Σικελία ο Θουκυδίδης είχε καταφερθεί κατά των μάντεων. Η «ευβουλία» και η δύναμη της ανθρώπινης λογικής. Οι άνθρωποι έχουν ανασφάλειες , αδυναμίες , νιώθουν αδύναμοι και στην προσπάθειά τους να γνωρίσουν τη μοίρα τους, το μέλλον τους γίνονται εύκολα θύματα εκμετάλλευσης από κάποιους επιτήδειους. Ο άνθρωπος , λέει ο Αγγελιαφόρος, μπορεί να έχει ελπίδα και θετικές επιδράσεις στη ζωή του με την πίστη του, τις προσφορές και τις προσευχές προς τους θεούς.  Η καθημερινή ζωή του όμως εξαρτάται από την εργασία του και τις σωστές επιλογές του. Κανένας δεν έγινε πλούσιος με τις προφητείες και τις μαντείες.  Για την επιτυχία στη ζωή χρειάζεται η «γνώμη» και η «ευβουλία» δηλ. η ορθολογική σκέψη που οδηγεί σε σωστές αποφάσεις. Στο σημείο αυτό φαίνεται η επίδραση που ασκούν οι σοφιστές στον Ευριπίδη. Διότι η σοφιστική διδασκαλία είχε ως στόχο να καλλιεργήσει το μυαλό των νεαρών Αθηναίων, ώστε να σκέφτονται σωστά και να αποφασίζουν με γνώμονα τη λογική τόσο στην καθημερινή τους ζωή όσο και στη δημόσια. Βέβαια η εποχή του Ευριπίδη έδινε μεγάλη σημασία στο άτομο και στη δύναμη της λογικής. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Οιδίποδας έλυσε το αίνιγμα της Σφίγγας την ώρα που ο μάντης Τειρεσίας σιωπούσε.    Ο Ευριπίδης ονομάστηκε δίκαια «από σκηνής φιλόσοφος»                                                                                                                             Ευριπίδη Ελένη, Β Επεισόδιο, 2η σκηνή, στίχοι 659-840 from Χρήστος Τσατσούρης Β επεισόδιο-2η σκηνή(στίχοι 659-772) ΠΗΓΗ http://alexgger.blogspot.com/2016/01/2-659-772.html ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Β ΣΚΗΝΗ 2η( ΣΤΙΧΟΙ 659-689) Σκηνική παρουσίαση( όψις) Η σκηνή έχει καταλήξει σε αδιέξοδο, για αυτό κρίνεται απαραίτητο για την εξέλιξη του δράματος ένα απρόσμενο γεγονός που θα δώσει λύση. Το πρόσωπο αυτού του γεγονότος είναι ο Αγγελιαφόρος. Μπαίνει στη σκηνή χωρίς να αναγγελθεί και μαθαίνουμε από τον ίδιο το όνομα του. Μπαίνει τρέχοντας και με λαχανιασμένη φωνή από τη δεξιά πάροδο Η εμφάνιση του είναι παρόμοια με αυτή του Μενέλαου(ντυμένος με κουρέλια, κρατάει πιθανόν κάποιο ραβδί) Στο στίχο 681 αντιλαμβάνεται την Ελένη και τη χαιρετά. Λόγος του αγγελιοφόρου Ανακοινώνει πως μεταφέρει μια πολύ σημαντική είδηση. Διστάζει να ανακοινώσει το γεγονός για να αυξήσει την αγωνία των θεατών αλλά και επειδή αυτά που θα ανακοινώσει είναι πολύ σοβαρά. Χρησιμοποιεί ευθύ λόγο και μεταφέρει το γεγονός με ζωντάνια και αμεσότητα. Η αφήγηση του είναι πρωτοπρόσωπη, περιγραφική. Μεταφέρει τα όσα συνέβησαν στη σπηλιά. Ο αγγελιαφόρος είναι ένας απλός λαϊκός τύπος που αρέσκεται στις φλυαρίες και στις φιλοσοφίες. Είναι δεμένος με τους αφέντες του και μοιράζεται μαζί τους χαρές και λύπες. Η παρουσία του αγγέλου και η ρήση του επιβαλλόταν από την ενότητα χώρου και χρόνου του αρχαίου δράματος: όλα όσα διαδραματίζονται μπροστά στους θεατές συμβαίνουν στον ίδιο χώρο  και σε χρονικό διάστημα 24 ωρών. Η εμφάνιση του αγγελιαφόρου είναι απροσδόκητη όπως ήταν η εμφάνιση του Τεύκρου και του Μενελάου. Το απροσδόκητο και το απρόοπτο είναι συνηθισμένο στοιχείο της τεχνικής του Ευριπίδη. Δραματικοί λόγοι που επιβάλλουν την παρουσία του αγγελιαφόρου στη σκηνή: Οι ήρωες και οι θεατές πρέπει να ενημερωθούν για την εξωσκηνική πραγματικότητα. Η πληροφορία που μεταφέρει ο αγγελιαφόρος είναι πολύ σημαντική για την εξέλιξη του δράματος, οδηγεί στη δεύτερη αναγνώριση. ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Β ΣΚΗΝΗ 2η( ΣΤΙΧΟΙ 690-772) Αναγνώριση Η αναγνώριση των δύο ηρώων στην Ελένη μεθοδεύεται από τον Ευριπίδη μέσα από την πορεία της άγνοιας προς τη γνώση. Η αλήθεια έρχεται όταν παύει να λειτουργεί το μοτίβο του ειδώλου που στήριξε ως τώρα το μύθο και αποκαλύπτεται πως η Ελένη ήταν ένας ίσκιος. Η αναγνώριση επιτυγχάνεται όταν παύει να λειτουργεί η αντίθεση φαίνεσθαι-είναι και όλα τα πρόσωπα παίρνουν την κανονική τους ταυτότητα. Διακυμάνσεις συναισθημάτων ηρώων Ελένη:  χαρά για τις καλές ειδήσεις της θεονόης, έπειτα φόβο για την τύχη τη δικιά της και του Μενέλαου, χαρά καθώς αναγνωρίζει το Μενέλαο, έκπληξη, απογοήτευση, απόγνωση όταν ο Μενέλαος αρνείται να τη δεχτεί ως γυναίκα του και είναι έτοιμος να αποχωρήσει, στο τέλος χαρά για την αναγνώριση. Μενέλαος: έκπληξη όταν αντικρίζει την Ελένη, φόβος και απόγνωση για τους μάταιους κόπους που του προξενούν τα νέα του ειδώλου, χαρά για την αναγνώριση, έκπληξη για αυτά που ακούει από την Ελένη και τέλος χαρά για το ευτυχισμένο αντάμωμα. Ήθος προσώπων  Ελένη Στη σκηνή της αναγνώρισης εμφανίζεται πιο συναισθηματική, πασίχαρη αγκαλιάζει τον άνδρα της, είναι πιο εκδηλωτική. Δίνει πληροφορίες στο Μενέλαο που οδηγούν στη δικαίωση και την επιβεβαίωση της αθωότητας της. Έχει πλούσιο συναισθηματικό κόσμο και μεγάλη ευφυΐα. Είναι μεθοδική και πρακτική και πάνω από όλα αφοσιωμένη στον άνδρα της. Μενέλαος Ο Μενέλαος οδηγείται από την άγνοια στη γνώση και στην αναγνώριση. Ο Μενέλαος αντιδρά πιο συγκρατημένα από την Ελένη. Εκφράζει την ικανοποίηση του που έχει πάλι τη γυναίκα του και κλαίει από χαρά. Ο Μενέλαος έχει έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις, είναι πιο ψυχρός από την Ελένη και πιο επιπόλαιος στον τρόπο που σκέφτεται. Αναδρομή στο παρελθόν Επανέρχονται τα συναισθήματα μελαγχολίας και θλίψης και δημιουργείται μια αντίθεση με τα συναισθήματα χαράς της αναγνώρισης. Η επιστροφή στο παρελθόν είναι η κάθαρση της Ελένης και η αποκατάσταση του χαρακτήρα της, αφού είχε κακολογηθεί άδικα. Δράση Θεών  Οι θεοί είναι πάντα παρόντες στα έργα του Ευριπίδη. Στα έργα του παρουσιάζεται διασάλευση της τάξης του δικαίου. Οι επιθυμίες των θεών, τα πάθη τους, οι τιμωρίες που επιβάλλουν αφήνουν μικρό περιθώριο για απονομή δικαιοσύνης. Ο Δίας δεν είναι πια ο  ρυθμιστής του δικαίου αλλά ο συνήγορος των δόλιων ενεργειών των θεών. Κανένας πια δεν μπορεί να είναι σίγουρος για τίποτα. Η αβεβαιότητα σφραγίζει το παρόν και το μέλλον των ανθρώπων.