ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ
Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου (1931-1996)
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2712/Neoelliniki-Logotechnia_G-Lykeiou-AnthrSp_html-empl/index_3_03.htmlΗ ποίηση δε μας αλλάζει |
| Η ποίηση δε μας αλλάζει τη ζωή το ίδιο σφίξιμο, ο κόμπος της βροχής η καταχνιά της πόλης σα βραδιάζει. |
| Δε σταματά τη σήψη που προχώρησε δε θεραπεύει τα παλιά μας λάθη |
| Η ποίηση καθυστερεί τη μεταμόρφωση κάνει πιο δύσκολη την καθημερινή μας πράξη. |
(Νοσοκομείο εκστρατείας, 1972)
Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου «Η ποίηση δε μας αλλάζει»
https://latistor.blogspot.com/2011/09/blog-post_18.html
Η ποίηση δε μας αλλάζει
Η ποίηση δε μας αλλάζει τη ζωή
το ίδιο σφίξιμο, ο κόμπος της βροχής
η καταχνιά της πόλης σα βραδιάζει.
Δε σταματά τη σήψη που προχώρησε
δε θεραπεύει τα παλιά μας λάθη.
Η ποίηση καθυστερεί τη μεταμόρφωση
κάνει πιο δύσκολη την καθημερινή μας πράξη.
(Νοσοκομείο εκστρατείας, 1972)
Ο Ασλάνογλου στο σύντομο αυτό ποίημα παρουσιάζει μια βασική ιδέα
του για τη λειτουργία της ποίησης, αλλά και για την ιδιάζουσα κατάστα
ση που βιώνει ο ίδιος ο ποιητής.
Ο Ασλάνογλου ξεδιπλώνει κλιμακωτά την αντίληψή του για την τέχνη του,
φτάνοντας στην τρίτη στροφή για να δώσει την κυριότερη επενέρ
γειά της.
Η ποίηση καθυστερεί τη μεταμόρφωση / κάνει πιο δύσκολη
την καθημερινή μας πράξη, σχολιάζει ο ποιητής, και αποκαλύπτει
ότι επί της ουσίας η ποίηση κρατά την ψυχή του δημιουργού ανυπότα
κτη στις επιταγές της κοινωνίας για συμβιβασμό με τη φθορά
και τη μιζέρια της καθημερινότητας.
Η πορεία των ανθρώπων, σύμφωνα με τον ποιητή, είναι προδιαγε
γραμμένη, καθώς με το πέρασμά τους στην ενηλικίωση οφείλουν να ξεχά
σουν τα όνειρα και τις ιδεολογίες της πρώτης νεότητάς τους και να υποτα
χθούν στις πολλαπλές υποχρεώσεις της καθημερινότητάς τους.
Η κοινωνία δεν επιτρέπει την ύπαρξη ανθρώπων με όνειρα και ελπίδες για
αλλαγή.
Ούτε τους επιτρέπει να ξεφύγουν από τους δεσμά τους, ώστε να
συνειδητοποιήσουν την πικρή αλήθεια όσων ζουν.
Οι κρατούντες επιχειρούν και κατορθώνουν να κρατούν τον λαό μακριά από οραματισμούς μιας καλύτερης ζωής, με ίσα δικαιώματα για όλους.
Υπό το βάρος του βιοπορισμού, όλοι οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις ιδέες αυτές και υποτάσσονται στην ανάγκη της καθημερινής επιβίωσης.
Η κατάσταση, όμως, αυτή δεν ισχύει για τους ποιητές, οι οποίοι έχουν μια
επώδυνα προνομιακή θέαση της πραγματικότητας.
Οι ποιητές αντιλαμβάνονται την υποδούλωση των σύγχρονων ανθρώ
πων και με δυσκολία υπεισέρχονται κι εκείνοι στην ίδια κατάσταση υποτα
γής.
Η ποίηση, επομένως, καθυστερεί τη μεταμόρφωση, καθυστερεί δηλα
δή το πέρασμα στην κατάσταση του συμβιβασμού με τη μιζέρια που
οι κρατούντες έχουν προετοιμάσει για τον πλειονότητα των πολιτών.
«Η ποίηση δε μας αλλάζει τη ζωή
το ίδιο σφίξιμο, ο κόμπος της βροχής
η καταχνιά της πόλης σα βραδιάζει.»
Ο ποιητής μας δίνει στις τρεις στροφές του ποιήματος αντίστοιχες συ
νειδητοποιήσεις για τη λειτουργία της ποίησης.
Η τέχνη αυτή δε μας αλλάζει τη ζωή, προσφέροντάς της απρόσμενη ευδαι
μονία.
Ο ποιητής συνεχίζει να βιώνει τους ανθρώπινους πόνους που του αναλο
γούν.
Κάθε φορά που βραδιάζει, κάθε φορά που βρέχει η ίδια μελαγχο
λία κυριεύει την ψυχή του ποιητή, όπως ακριβώς και κάθε άλλου ανθρώ
που.
«Δε σταματά τη σήψη που προχώρησε
δε θεραπεύει τα παλιά μας λάθη.»
Αντιστοίχως, η ποίηση δεν μπορεί να αναστρέψει καταστάσεις που έ
χουν ήδη πληγώσει την ψυχή του δημιουργού, ούτε να του προσφέρει
άφεση για τα λάθη του παρελθόντος.
Ο ποιητής ή ο αναγνώστης που έχει αφήσει την ψυχή του απροστάτευτη
στα χτυπήματα της ζωής, δεν μπορεί να αναζητήσει θεραπεία στην ποίηση.
Τα ανήκεστα τραύματα του παρελθόντος συνεχίζουν τη διαβρωτική τους
δράση και η ποίηση δεν μπορεί να κάνει τίποτε γι’ αυτό.
Η ποίηση, επομένως, δεν προσφέρει ούτε αποθέματα χαράς για να
ξορκίσει τη θλίψη του ποιητή, ούτε μπορεί να βάλει τέρμα στην ψυχι
κή φθορά που έχει ήδη επέλθει.
Η ποίηση, άλλωστε, δεν μπορεί ούτε τα λάθη του παρελθόντος να διορθώ
σει.
Οπότε, αν κάποιος θεωρεί ότι υπάρχουν περιθώρια χρησιμοθηρικής
αντιμετώπισης της τέχνης αυτής κάνει λάθος.
Ο Ασλάνογλου καθιστά, λοιπόν, σαφές ότι η ενασχόληση με την ποίη
ση δεν έχει να δώσει πολύτιμα δώρα, ούτε να βελτιώσει τη ζωή του ποι
ητή με οποιονδήποτε τρόπο.
Το μόνο που μπορεί να κάνει η ποίηση είναι να καθυστερήσει μεταμόρφω
ση του ποιητή, να λειτουργήσει, δηλαδή, ως φραγμός στην υποταγή του
στις ανάγκες της καθημερινότητας.
Την ώρα που οι συμπολίτες του κινούνται και σκέφτονται υπό την πίεση
της πραγματικότητας που τους έχει επιβληθεί, ο ποιητής συνεχίζει
να βλέπει καθαρά και θλίβεται μπροστά στη συνειδητοποίηση των τεχνη
τών αναγκών που κρατούν δέσμιους τους συνανθρώπους του.
Η αντίσταση, όμως, που προκαλεί η ποίηση στην ενσωμάτωση του
ποιητή στο ίδιο κλίμα ηττοπάθειας και μιζέριας, έχει επιπτώσεις
στη ζωή του, καθώς αισθάνεται διαρκώς παράταιρος και ανένταχτος
στη λογική των άλλων ανθρώπων.
Γι’ αυτό και η καθημερινή του πράξη γίνεται δυσκολότερη.
Μας παραπέμπει έτσι η σκέψη του Ασλάνογλου στην Αλληγορία του
Σπηλαίου, του Πλάτωνα, με τον ποιητή να έχει τη θέση του ανθρώπου
που έχει αντικρίσει το φως του ήλιου κι έχει αντιληφθεί το επίπλαστο
της πραγματικότητας που αντικρίζουν οι άλλοι άνθρωποι.
Αδυνατεί, όμως, να τους βοηθήσει να συνειδητοποιήσουν την αλήθεια
για τη ζωή τους, γιατί εκείνοι εύλογα δυσπιστούν.
Οι Ορισμοί της Ποίησης
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2712/Neoelliniki-Logotechnia_G-Lykeiou-AnthrSp_html-empl/index_3_03.html
http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/2712/Neoelliniki-Logotechnia_G-Lykeiou-AnthrSp_html-empl/index_3_03.html
ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΙΗΣΗ
Βιογραφικά Σημειώματα των Ποιητών που Ανθολογούνται
• Καβάφης Κ.Π. (1863-1933). Γεννήθηκε και πέθανε στην Αλεξάνδρεια. Κορυφαίος έλληνας ποιητής με παγκόσμια αναγνώριση. Επηρέασε καταλυτικά τους νεότερους ποιητές. (Βλ. βιογραφικά του ποιητή ΚΝΛ, Γ' Λυκείου, σ. 25. Από τα 256 σωζόμενα ποιήματά του, τα 100 έχουν κατά τρόπο άμεσο ή έμμεσο ως θέμα τους την ίδια την ποίηση, (βλ. Γ.Π. Σαββίδης, «Ποιήματα Ποιητικής του Καβάφη», Μικρά Καβαφικά, τόμ. Α', σ. 282-311).
• Καρυωτάκης Κώστας (Τρίπολη 1896-Πρέβεζα 1928). Ο σημαντικότερος ποιητής της γενιάς των νεοσυμβολιστών του μεσοπολέμου. Επηρέασε σημαντικά τη νεότερη ποίηση, (Βλ. βιογραφικά του ποιητή ΚΝΛ, Γ' Λυκείου, σ. 37). Από τα 166 ποιήματα του Καρυωτάκη, τα 74 είναι ποιήματα «ποιητικής» (Βλ. Άντεια Φραντζή, «Η ποίηση της ποίησης», Αντί (αφιέρωμα στον Καρυωτάκη) τεύχ. 623, 13-12-1996, σ. 62-64).
• Πολυδούρη Μαρία (Καλαμάτα 1902-Αθήνα 1930). Λυρική ποιήτρια της γενιάς των νεοσυμβολιστών του μεσοπολέμου. Η ποίησή της διακρίνεται από μελαγχολική διάθεση. Συγκεντρωτική έκδοση: Μαρία Πολυδούρη Άπαντα, εισαγ.-επιμ.-σχολ. Τάκης Μενδράκος, Αστέρι 1982.
• Σκαρίμπας Γιάννης (1893-1984). Γεννήθηκε στην Αγία Ευθυμία Παρνασσίδος, αλλά έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Χαλκίδα, όπου και πέθανε. Ποιητής, πεζογράφος και θεατρικός συγγραφέας. Από τους τελευταίους εκπροσώπους του νεοσυμβολισμού (Βλ. βιογραφικά του ποιητή ΚΝΛ, Α' Λυκείου, σ. 358).
• Αναγνωστάκης Μανόλης (γεν. 1925). Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Από τους πλέον αντιπροσωπευτικούς εκπροσώπους της πολιτικής ποίησης της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων του: Μανόλης Αναγνωστάκης, Τα ποιήματα, (1941-1971), Στιγμή 1985. (Βλ. βιογραφικά του ποιητή ΚΝΛ, Β' Λυκείου, σ. 298). Για την πολιτική ποίηση του Αναγνωστάκη, βλ. Δημήτρης Μαρωνίτης, Ποιητική και πολιτική ηθική, Κέδρος 1976.
• Σαχτούρης Μίλτος (γεν. 1919). Γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου ζει. Από τους πιο αντιπροσωπευτικούς ποιητές της μεταπολεμικής ποίησης (Βλ. βιογραφικά του ποιητή ΚΝΛ, Β' Λυκείου, σ. 288). Συγκεντρωτική έκδοση: Μίλτος Σαχτούρης Ποιήματα (1945-1971), Κέδρος, 1977. «Κάθε ποίημά του είναι ένα μοντάζ από εικόνες» (Βλ. Γιάννης Δάλλας, Ο ποιητής Μίλτος Σαχτούρης, Κέδρος, 1997, σ. 61).
• Εγγονόπουλος Νίκος (1910-1985). Γεννήθηκε και πέθανε στην Αθήνα. Ποιητής και ζωγράφος. Από τους πιο σημαντικούς εκπροσώπους του ελληνικού υπερρεαλισμού. (Βλ. βιογραφικά του ποιητή ΚΝΛ, Α' Λυκείου, σ. 244). Τελευταίο του έργο: Στην κοιλάδα με τους ροδώνες, 1978.
• Ελύτης Οδυσσέας (Ηράκλειο 1911-Αθήνα 1996), Κορυφαίος έλληνας υπερρεαλιστής ποιητής. Τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ το 1979. (Βλ. βιογραφικά του ποιητή ΚΝΛ, Α' Λυκείου, σ. 234). Η τελευταία ποιητική συλλογή που κυκλοφόρησε όσο ζούσε (Δυτικά της λύπης, Ίκαρος, 1995), τελειώνει με τους στίχους: Ποίηση μόνο είναι /κείνο που απομένει. Ποίηση. Δίκαιη και ουσιαστική κι ευθεία.. / Όπως μπορεί και να την φαντασθήκαν οι πρωτόπλαστοι. /Δίκαιη στα στυφά του κήπου και στο ρολόι αλάθητη.
• Παυλόπουλος Γιώργης (γεν. 1924). Γεννήθηκε στον Πύργο της Ηλείας όπου και ζει. Ανήκει στην πρώτη μεταπολεμική ποιητική γενιά. Έχει δημοσιεύσει τις συλλογές: Το Κατώγι, Ερμής 1971, Το Σακί, Κέδρος 1980, Τα Αντικλείδια, Στιγμή 1988, Τριάντα Τρία Χάι-κου, Λίγος άμμος, Νεφέλη 1997. «Τα αντικλείδια του Παυλόπουλου πρέπει πρώτα να ακουστούν μόνα τους: ως δοκιμές για να οριστεί το άπιαστο είδωλο της ποίησης και το φάντασμα του ενός ποιήματος». (Βλ. Δημήτρης Μαρωνίτης, «Τα αντικλείδια της ποίησης», Διαλέξεις, Στιγμή 1992, σ. 135-151).
α) Στην καθημερινή χρήση
Έχοντας ακούσει πάρα πολλές φορές τη φράση «αυτό δεν είναι ποίηση» να προφέρεται για τα πιο διαφορετικά έργα, κι όχι μονάχα τα λεγόμενα «σύγχρονα» ή «μοντέρνα», σκέφτηκα πως θα ήταν χρήσιμο να ερευνήσει κανείς και να κατατάξει, αν γίνεται, τις απόψεις που κυκλοφορούν στο ευρύτερο κοινό.
Ρωτώντας, λοιπόν, «τι είναι ποίηση» πήρα ένα πλήθος απαντήσεις με προθυμία, γιατί δεν υπάρχει σχεδόν άνθρωπος που να μην είναι βέβαιος ότι ξέρει στα σίγουρα τι είναι ποίηση —και τούτο αντικρούει, βέβαια, τον ισχυρισμό ότι δήθεν «δεν ενδιαφέρεται κανείς»— απαντήσεις παράξενες, που, μερικές απ' αυτές, μ' ευσυνειδησία καταγράφω:
«Η πραγματική ποίηση έχει αλήθεια», «έχει πάθος», «έχει υψηλά νοήματα», «έχει προσιτά» ή «σημαντικά νοήματα». «Η πραγματική ποίηση έχει συγκίνηση», «μουσικότητα», «δυνατά συναισθήματα», «αυθορμητισμό» ή «εκφράζει» —δηλαδή έχει και την ιδιότητα να εκφράζει— όλα τα παραπάνω και πολλά ακόμη, παρόμοια, που για συντομία παραλείπονται...
... Ποιος άραγε είναι ο βυθός του ποιητικού «βάθους»; πρόκειται μήπως για το βάθος της σύγχρονης ψυχολογίας; ή για βάθος φιλοσοφικό; ή για τον πάτο της θάλασσας; Και με ποιον αλάνθαστο τρόπο θ' ανιχνεύσω και θα μετρήσω μέσα στα κείμενα την «συγκίνηση»; Και ποιο θα πρέπει να είναι το «σύνολο αναφοράς»... της αλήθειας που ζητώ;
Ο κόσμος από την σκοπιά των επιστημών; Αποκλείεται. Δεν ζητάω από το ποίημα μαθηματικές, ηλεκτρονικές, νομικές, οικονομικές βεβαιότητες. (Άλλο θέμα αν ο ιστορικός ή ο κοινωνιολόγος μπορούν να συλλέξουν από το ίδιο κείμενο ορισμένες πληροφορίες). Ο κόσμος ως ορίζοντας της απλής εμπειρίας;
Αποκλείεται. Δεν διαβάζω ένα ποίημα για να πληροφορηθώ ότι τα φύλλα είναι πράσινα, τα μήλα κόκκινα, ο ήλιος καίει το καλοκαίρι ή το φαγητό καίγεται στην κατσαρόλα.
Μένει ο κόσμος ως «άλλη διάσταση», με όποιο όνομα κι αν δίνεται· τα πράγματα της καρδιάς, τα πράγματα της συνείδησης, τα πράγματα ως «ιστορικότητα», τα πράγματα ως «υπαρξιακός ορίζοντας», τα πράγματα ως «νοούμενα», ο κόσμος ως παρουσία ή απουσία του όντος, και γι' αυτή τη διάσταση, όπως κι αν την ονομάσουμε, δεν υπάρχει υποδεκάμετρο, γενικά κι απόλυτα παραδεκτό...
Πλήθος οι «απόψεις» για την ποίηση, μονόπλευρες, συχνά ως την μισαλλοδοξία.
Και, αλίμονο, αυτός που αρχίζει να μιλάει με τη φράση «ποίηση είναι...», ή, «ποίηση δεν είναι...» ετούτο ή εκείνο το αόριστο, ξεχνάει πως αναφέρεται σ' ένα χώρο ιδιωτικό, κατοικημένο από κάποια πλάσματα της ποίησης, κάποια κείμενα που έφερε να στεγάσει μια διάθεση ή μια ανάγκη της ψυχής, αλλά κι οι τύχες της στιγμής και, ακόμα, οι συνήθειες ενός περιβάλλοντος.
Τα ποιήματα που κάποιος αγαπάει του ανήκουν κατά κάποιο τρόπο, είναι κομμάτι της προσωπικότητάς του. Όμως, όσο ψυχολογικό ενδιαφέρον έχουν οι αποφάνσεις για την ποίηση, όπως κάθε τι που δίνει μια πληροφορία για τον κλειστό κύκλο μιας άλλης προσωπικότητας, άλλο τόσο μπερδεύουν τα πράγματα, δυσκολεύουν τη συζήτηση και στο τέλος πέφτουν στο νερό σαν τις πέτρες που δεν βεβαιώνουν παρά το παιχνίδι του παιδιού που τις πέταξε.
β) Στην «κριτική»
Ένα παρόμοιο παιχνίδι, με τις άδειες λέξεις και την πομπώδη προφορά μεταφερμένες από την ιδιωτική συζήτηση στις στήλες του τύπου και στις σελίδες των βιβλίων, είναι, κατά κανόνα, —οι ελάχιστες εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν— και η γύρω από την ποίηση ανεμολογία ή «παραφιλολογία».
Με τη διαφορά ότι ο «κριτικός» δεν ξεχνάει αλλά συνειδητά παραβλέπει —εκτός αν δεν έχει ποτέ σκεφτεί τι του συμβαίνει— το γεγονός, ότι κι οι δικές του αποφάνσεις προσδιορίζονται από ορισμένα κείμενα που διάλεξε, ή έμαθε, ή έτυχε να πιστεύει, πως είναι η ποίηση· ότι αυτά φέρνει στο νου του όταν προσπαθεί να προβάλει, να εξηγήσει, να αποδείξει: «τι είναι η ποίηση».
... Όταν, στο ίδιο έργο, ο ένας κριτικός βρίσκει κάτι κι ο άλλος τίποτε, έχει οπωσδήποτε δίκιο αυτός που βρίσκει, γιατί ο αρνητικός προσδιορισμός είναι πάντα πιο αδύνατος και μάλιστα όταν δεν εξαντλεί τις αρνητικές περιπτώσεις· π.χ., όταν λέμε ότι το κείμενο που μας δίνεται δεν είναι ποίημα γλυστράμε στην εύκολη αοριστία· το μη-ποίημα είναι ένας ολόκληρος κόσμος.
Θα πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα στον κριτικό που βρίσκει και παραθέτει ορισμένα πραγματικά στοιχεία και στον άλλο που αναμασάει βάθη, ύψη, συγκινήσεις κλπ. Αντίστροφα, θα πρέπει να διακρίνουμε ανάμεσα στον «κριτικό» που δεν βρίσκει βάθη, ύψη, συγκινήσεις κλπ. και σ' εκείνον που βρίσκει πραγματικά στοιχεία και δείχνει για ποιες συγκεκριμένες αιτίες το κείμενο που κρίνει είναι π.χ. μια απομίμηση ενός γνωστού προτύπου.
Το «δεν βρίσκω» του «κριτικού» δεν σημαίνει τίποτε. Μεταφερμένο σε άλλους όρους είναι τόσο χρήσιμο όσο π.χ. μια δημοσιογραφική ανταπόκριση που θα μας πληροφορούσε ότι κάποιος δεν βρήκε ούτε ένα πιγκουίνο στον Ισημερινό, ούτε μια λεοπάρδαλη —ή ακόμα και τίποτε πράσινα άλογα— στον Βόρειο Πόλο.
Μα ο ανταποκριτής μας μπορεί να ψάχνει το σωστό ζώο στον σωστό τόπο και χάρη σε μια σειρά κακών συμπτώσεων, να μην καταφέρει να δει ούτε μια λεοπάρδαλη στο ταξίδι. Μια ανταπόκριση που θα επαναλάμβανε με δεκαπέντε τρόπους «δεν είδα τη λεοπάρδαλη», θα 'ταν δημοσιογραφία απαράδεκτη.
Δεν πληροφορούμαστε τίποτε όταν κάποιος αρχίζει και τελειώνει λέγοντας «δεν βρήκα αυτό που περίμενα να βρω, αυτό που εγώ νομίζω ότι είναι η ποίηση, ο Βόρειος Πόλος ή η Αφρική».
... Στο τέλος τι άλλο κάνει ο «κριτικός» παρά να διαβάζει για λογαριασμό των άλλων για να πληροφορεί, για να βάζει μια τάξη στο πλήθος των εκδόσεων, έτσι που να μπορεί να διαλέγει ένα βιβλίο ο ενδεχόμενος αναγνώστης;
Εκείνο που ενδιαφέρει τον ενδεχόμενο αναγνώστη δεν είναι οι «περί Ποιήσεως» συνταγές του «κριτικού» αλλά μερικές ακριβείς πληροφορίες για τα έργα που κυκλοφορούν.
Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχουν συνταγές για τη ποίηση. Το μυστικό που κρύβεται μέσα στο ποίημα, ίσως μέσα στον ποιητή, ισχύει για μια μονάχα περίπτωση και δεν έχει καμιά σχέση με τις αόριστες γενικεύσεις είτε του ανειδίκευτου αναγνώστη, είτε του «κριτικού», είτε του θεωρητικού της ποίησης.
Γιατί;
γ) Οι καθαυτό ορισμοί
«Ποίηση», κατά τον Ντιλτάυ, «είναι το βίωμα που υψώνεται ως τη σημαντικότητά του αποκαλύπτοντας μια χαρακτηριστική άποψη της ζωής». «Είναι η γλώσσα όχι της αλήθειας αλλά της δημιουργίας», κατά τον Βαλερύ. «Η αφηρημένη σύλληψη μιας ιδιωτικής εμπειρίας που στην οριακή της ένταση γίνεται παγκόσμια», κατά τον Έλιοτ «Η υπέρτατη μορφή της συγκινησιακής χρήσης της γλώσσας», κατά τον Ρίτσαρντς. Και, κατά το λεξικό της Οξφόρδης, «Υψηλή έκφραση υψηλής σκέψης ή συναισθήματα σε έμμετρη μορφή».
Μένουμε έκθαμβοι για μια στιγμή. Όλα αυτά είναι πολύ ωραία και, με κάποιο τρόπο, σωστά. Ωστόσο, προσέχοντας καλύτερα, θα διαπιστώσουμε ότι καθένας από τους ορισμούς αυτούς περιέχει και μια δόση αυθαιρεσίας· εισάγει έναν όρο που δεν προσδιορίζεται συλλογιστικά· έναν απαραίτητο, καθώς φαίνεται, άγνωστο. Ας αναλύσουμε:
«Ποίηση είναι το βίωμα που υψώνεται ως τη σημαντικότητά του αποκαλύπτοντας μια χαρακτηριστική άποψη της ζωής».
«Βίωμα», γνωρίζουμε λίγο-πολύ τι σημαίνει. Ακόμη, μπορούμε να εννοήσουμε το «αποκαλύπτοντας μια χαρακτηριστική άποψη της ζωής». Πώς συνδυάζονται τα δύο;
Εδώ μπαίνει στη μέση η αυθαιρεσία και μας λέει ότι δεν πρόκειται για ένα οποιοδήποτε βίωμα, αλλά μόνο για εκείνο «που υψώνεται ως τη σημαντικότητά του αποκαλύπτοντας...».
Πώς ακριβώς, με ποιο τρόπο γίνεται αυτή η ανύψωση, αυτή η μετατροπή; Χάρη σε ποιαν αλχημεία; Δεν το μαθαίνουμε. Ο άγνωστος, με τη μορφή εκθέτη «ν», έχει κάνει την εμφάνισή του. Το ίδιο και με τους υπόλοιπους ορισμούς.
Ο καθένας φέρει τον δικό του άγνωστο που καλείται να προσδιορίσει είτε το «βίωμα» είτε την «αφηρημένη σύλληψη», είτε την «χρήση της γλώσσας», είτε την «έκφραση».
Ο άγνωστος «ν» αντιστοιχεί σε μιαν αλήθεια που μοιράζονται σιωπηρά όλοι οι ορισμοί: Απ' όπου κι αν ξεκινήσουμε για να δώσουμε έναν ορισμό της ποίησης, όπου κι αν ρίξουμε το βάρος, θα καταλήξουμε στο ίδιο αποτέλεσμα, στην εισαγωγή ενός συντελεστή ρευστού, απροσδιόριστου και, κατά συνέπεια, στην παραδοχή μιας ποιητικής αλχημείας· στο «κάτι» που ξεφεύγει, γλυστράει μέσα απ' τα χέρια μας, είναι συνεχώς πιο πέρα, έτσι που να μη μπορεί καμιά διανοητική ευστροφία να το περικλείσει.
Παρ' ολα αυτά, το ερώτημα «τι είναι ποίηση» δεν έπαψε ποτέ να απασχολεί και, συχνά, να βασανίζει την ανθρώπινη σκέψη. Κάθε τόσο δίνεται μια απάντηση που θεωρείται οριστική, ώσπου μια επόμενη απάντηση να την καταργήσει ή να την τροποποιήσει.
Το φαινόμενο της διαδοχής των ποιητικών θεωριών το έχουν επισημάνει και ο Βαλερύ και ο Μάνλεϋ Χόπκινς και, στον ελληνικό χώρο, ο Σεφέρης. Οι ποιητικές θεωρίες συστηματοποιούν τους κανόνες που θέτουν κάθε φορά τα ποιητικά έργα. Καθώς τα περιθώρια για καινούργια έργα είναι ανεξάντλητα, θα υπάρχουν πάντα περιθώρια για νέες θεωρίες. Η ποίηση «γίγνεται» αδιάκοπα.
Ο οριστικός ορισμός θα μπορούσε να διατυπωθεί όταν θα 'χε γραφτεί και το τελευταίο ποίημα. Ας σημειωθεί, ότι υπάρχει κάποια διαφορά ανάμεσα στη γενίκευση του Έλιοτ και του Βαλερύ από τη μια μεριά, του Ντιλτάυ, του Ρίτσαρντς και του λεξικού, από την άλλη. Οι πρώτοι, δημιουργοί και οι δυο, ξεκινούν από τους κανόνες της δικής τους ποίησης. Οι άλλοι ξεκινούν από μιαν ειδική θέα του κόσμου και προσπαθούν να περικλείσουν μέσα σ' αυτήν και την ποίηση.
Όλοι, ωστόσο, «υψώνουν» —για να μεταχειριστούμε κι εμείς την λέξη— στον εκθέτη της συγκροτημένης σκέψης τις κουβέντες των ανειδίκευτων συνομιλητών μας, που ο ένας βρήκε την «μουσικότητα» στο σονέτο και μένει αμετακίνητος πιστός του Μαβίλη, ο άλλος βρήκε την «συγκίνηση» στο Σολωμό και δεν θέλει να πάει πιο πέρα, και, ο τρίτος, ψάχνει παντού, πρώτ' απ' όλα για σημαντικά «νοήματα».
Οι γενικεύσεις εξαρτούν την ποίηση είτε από κάτι που στέκει έξω, μια αυθαίρετη προστακτική, είτε από κάτι «εντός και εν μέρει», π.χ. «το ποίημα πρέπει να έχει μέτρο»· αλλά κάθε έμμετρος λόγος δεν είναι ποίημα. Ή, «το ποίημα πρέπει να περιέχει ιδέες»· στους αντίποδες ο Μαλλαρμέ: «το ποίημα φτιάχνεται όχι με ιδέες αλλά με λέξεις».
Όταν η ιδέα είναι του Σολωμού και η λέξη του Βαλερύ, σταματούμε και σωπαίνουμε. Μα και η πιο σημαντική ιδέα, μόνη της, δεν φτάνει για να φτιάξει ένα στίχο· ούτε καν το «Cogito ergo sum». Και με τις λέξεις, πολλά φτιάχνονται, ακόμα κι ένα λεξικό, ακόμα και οι παραποιήσεις των μιμητών του Μαλλαρμέ.
Πώς όμως θ' ασφαλιστεί η μελέτη της ποίησης από την αυθαιρεσία; Να φανταστούμε μια γενίκευση βασισμένη στις σύγχρονες τεχνικές μεθόδους; Π.χ., μια υπολογιστική μηχανή, τροφοδοτούμενη με τα έργα των μεγάλων ποιητών θα ήταν ίσως δυνατό να αποδώσει μερικούς σταθερούς όρους που θα μπορούσαν να χρησιμοποιούνται για την σύγκριση, ενώ συγχρόνως θα ήσαν, όλοι μαζί, ο τελικός ορισμός της ποίησης; Πάλι δεν παρακάμπτεται η αρχική δυσκολία.
Το πρόβλημα θα μετατοπιζόταν στο ποιος, με τι, και ζητώντας τι, τροφοδοτεί τον υπολογιστή. Κι αν ακόμα κατορθώναμε να περικλείσουμε κάποια από τα μονιμότερα χαρακτηριστικά των διαφόρων περιπτώσεων ποίησης, πάλι δεν θα μπορούσαμε να προβλέψουμε π.χ. μιαν Ιλιάδα του μέλλοντος· και πώς θ' αποκλείσουμε ότι θα γραφτούν στο μέλλον σημαντικά έργα που θα 'ναι το αποτέλεσμα δυνατοτήτων που μας διαφεύγουν ολότελα σήμερα;
Είναι σημάδι της ζαλισμένης από την τεχνική πρόοδο εποχής μας, τ' ότι άνθρωποι σοβαροί προσπαθούν να βγάλουν σοβαρά συμπεράσματα από το ενδεχόμενο ότι μια μηχανή, που θα εργαζόταν απεριόριστα όλες τις λέξεις που χρησιμοποίησε ο Σαίξπηρ, θα έφτανε κάποτε να γράψει την Τρικυμία. Ξεχνάνε, πρώτα, πώς η μηχανή τροφοδοτήθηκε με τις λέξεις του Σαίξπηρ και, ακόμα, πως υπάρχει ήδη, πριν από το αποτέλεσμα, το πρότυπο που περιμένουμε ν' αναγνωρίσουμε, η Τρικυμία.
Όμως, ακόμα κι αν εδίναμε ολόκληρο το αγγλικό λεξικό για να κατασκευαστεί ένα ποίημα είκοσι μονάχα στίχων, πάλι θα ήμασταν αναγκασμένοι να συγκρίνουμε το αποτέλεσμα προς τους σταθερούς όρους που αναφέρθηκαν πιο πάνω, για ν' αποφασίσουμε κατά πόσο παρουσιάζει τα διάφορα μόνιμα χαρακτηριστικά· και τότε, ο οποιοσδήποτε τραγέλαφος που θα συνδύαζε, π.χ., τον τρόπο του Κητς μ' εκείνον του Έλιοτ θα ονομαζόταν ποίημα, ενώ θα ήταν αδύνατο ν' ανιχνευθεί η αξία ενός πραγματικά νέου και πρωτότυπου έργου...
(Λύντια Στεφάνου. Το πρόβλημα της μεθόδου στη μελέτη της ποίησης, Κάλβος, 1972, σ. 13-22)
 |
- Κωνσταντίνος Καβάφης, Το πρώτο σκαλί (Γ ' Γυμνασίου).
- Κάρολος Μπωντλαίρ, Άλμπατρος, (μετ. Αλέξανδρου Μπάρα, Γ' Γυμνασίου και Νεότερη Ευρωπαϊκή
Λογοτεχνία, Β' Λυκείου, όπου και η μετάφραση του Νίκου Φωκά). - Αντρέας Εμπειρίκος, Ο πλόκαμος της Αλταμίρας (απόσπασμα, Α' Λυκείου).
- Νίκος Εγγονόπουλος, Νέα περί του θανάτου του ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα... (Α' Λυκείου).
- Γιώργος Σαραντάρης, Δεν είμαστε ποιητές σημαίνει... (Α' Λυκείου).
- Κωνσταντίνος Καβάφης, Νέοι της Σιδώνος, 400 μ.Χ. (Β' Λυκείου).
- Τάκης Σινόπουλος, Ο καιόμενος (Β' Λυκείου).
- Κώστας Καρυωτάκης, Μπαλάντα στους άδοξους ποιητές των αιώνων (Β' Λυκείου).
- Τίτος Πατρίκιος, Οφειλή (Β' Λυκείου).
- Μίλτος Σαχτούρης, Ο στρατιώτης ποιητής (Γ' Λυκείου).
- Κώστας Καρυωτάκης, [Είμαστε κάτι...] (Γ' Λυκείου).
| Τα ποιήματα που ανθολογούνται στη συνέχεια, φωτίζουν και άλλες πλευρές του θέματος «Ποιήματα για την ποίηση» που δεν καλύπτονται από την κυρίως ενότητα. Επίσης δίνουν τη δυνατότητα να παρακολουθή σει κανείς μέσα από ενδεικτική ανθολόγηση το πώς αντιμετωπίζει το θέμα η πιο πρόσφατη ποιητική παραγωγή.
Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)
Νικηφόρος Βρεττάκος (1912-1991)
(Ο χρόνος και το ποτάμι, 1957)  Νίκος Φωκάς (γεν. 1927)
(Προβολέας στα μάτια, Κρύσταλλο, 1985)  Άρης Αλεξάνδρου (1922-1978)
(Ευθύτης οδών, 1947 -1952) * Ντίνος Χριστιανόπουλος (γεν. 1931)
(Ποιήματα, «Διαγώνι ος», 1985) * Βύρων Λεοντάρης (γεν. 1932)
(Εν γη αλμυρά, 1996) * Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ (γεν. 1939) Ο τζίτζικας Μέσα μου χιλιάδες τραγούδια στοιβάζονται καλοκαιρινά. Ανοίγω το στόμα μου και μες στο πάθος μου προσπαθώ να τους βάλω μια σειρά. Τραγου δώ. Άσχημα. Αλλά χάρη στο τραγούδι μου ξεχωρίζω από τις φλούδες των κλά δων και από τ' άλλα άφωνα ηχεία της φύσης. Η απέριττη περιβολή μου —γκρίζα κι ασβεστένια— μου αποκλείει κάθε παραφορά αισθητισμού κι έτσι αποκομμένος απ' τα φανταχτερά πανηγύρια του χρόνου, τραγουδάω. Άνοιξη, Πάσχα και βιολέτες δε γνωρίζω. Τη μόνη ανάσταση που ξέρω είναι όταν μόλις σηκώνεται κάποιο αεράκι και δροσίζει λίγο τη φοβερή κάψα της ζωής μου. Τότε παύω να ουρλιάζω —ή να τραγουδάω όπως νομίζει ο κόσμος— γιατί το θαύμα μιας δροσιάς μέσα μου βαθιά λέει περισσότερα απ' όλα όσα δημιουργώ για να μην πεθάνω από τη ζέστη. (Ενάντιος έρωτας, Κέδρος, 1982) * Νίκος Αλέξης Ασλάνογλου (1931-1996)
(Ο δύσκολος θάνατος, 1978)
(Νοσοκομείο εκστρατείας, 1972)
Θωμάς Γκόρπας (γεν. 1935)
(Ποίηση '76, 1976) * Αργύρης Χιόνης (γεν. 1943)
(Τύποι ήλων, 1978) * Γιάννης Κοντός (γεν. 1943) Το φαρμακείο Είμαι ευτυχισμένος όταν ακούω μουσική και κατοικώ στο παλιό φαρμα κείο, με τις πορσελάνες, τα φάρμακα, το λίγο φως. Κάθομαι και ζυγίζω ποσότη τες φαρμάκων και λέξεων — εκτελώ πολλές φορές ανύπαρκτες συνταγές — ό μως δουλεύω με συνέπεια και υπομονή υποδειγματική. Ακίνητος κοιτάζω πί σω από το θαμπό τζάμι τους περαστικούς. Περιμένω να ανοίξει η πόρτα, να ακουστεί το κουδουνάκι, να σηκώσω με κόπο το ημίπληκτο πόδι μου, να το σύρω μέχρι την είσοδο και να χαμογελάσω στον πελάτη. Όπως ανοίγει η πόρτα μπαίνουν μέσα άλλες εποχές —προηγούμενες και επόμενες— και χάνω για λίγο την ισορροπία μου. Τη βρίσκω αμέσως. Αρχίζω να παιδεύω πάλι τη ζυγα ριά και το σώμα μου. Χρόνια διανυκτερεύω. Έχω να κοιμηθώ χιλιάδες ώ ρες. Πίνω όλα τα φάρμακα (ποιήματα) που φτιάχνω και δε λέω να πεθάνω. Μάλλον δυναμώνω. Φοράω το μαύρο παλτό, το μαύρο κεφάλι. Έξω χιονίζει, δεν ακούει κανείς. (Ανωνύμου Μοναχού, Κέδρος 1985) * Μιχάλης Γκανάς (γεν. 1944)
* Γιάννης Πατίλης (γεν. 1947)
(Ζεστό μεσημέρι, Αθήνα 1984) * Γιώργος Μαρκόπουλος (γεν. 1951)
(Οι πυροτεχνουργοί, 1979) 24 ~ Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου: Οι ποιητέςείναι πουλιά που πετούν* Έζησα πιστεύοντας στην απόλυτη ελευθερία της βούλησης. 'Εζησα πιστεύοντας ότι μπορούμε τελικώς να κάνουμε ό,τι θέλουμε προκει μένου να ολοκληρώσουμε την προσωπικότητά μας μέσα σε ένα κοινωνι κό δεδομένο. Βασικά, τώρα πια ξέρω ότι η άσκηση της ελευθερίας της βούλησης έχενα κάνει με μια αλυσίδα μικροκαταναγκασμών. Δυστυχώς, η ελευ θερία της βούλησης δεν περνάει μέσα από τις ιδανικότερες συνθήκες. * Οι ποιητές δεν θέλουν χώρο. Οι ποιητές είναι πουλιά που πε τούν. Σπάνια ξεκουράζονται ακουμπώντας στη γη. Οι ποιητές παντού είναι ανεπιθύμητοι γιατί είναι ριζοσπάστες, αρνητές, υπενθυμί ζουν την πλήξη που φέρουν όλοι όσοι έχουν αφεθεί στην καθημερινότη τα. * Ξεκινώ πάντα από μια έμπνευση. Μια αφορμή ανεξήγητη, αυτό εί ναι η έμπνευση... σχεδόν κατακέφαλα σε βρίσκει. Με βρίσκει συχνά ό ταν κάνω πράγματα που δεν έχουν να κάνουν με τη δημιουργική εργα σία. Όταν διαβάζω, όταν περπατάω, όταν χαζεύω στους δρόμους. Πολλές φορές το ερέθισμα είναι οπτικό ή ακουστικό. Βασικά είμαι ει κονοπλάστης, δηλαδή στα ποιήματά μου υπάρχει έντονα μια ει κονοπλασία και σκέψη. Απεχθάνομαι τις διανοητικές κατασκευές, α πεχθάνομαι τα φραστικά κλισέ ή τη στιχουργική σκέψη. Με ενδια φέρει η σκέψη να είναι βιωματική, να δένεται στενά με το βίωμα. * Συχνά στα ποιήματά μου μπερδεύεται το "εγώ" με το "εσύ". Στον προ σεκτικό αναγνώστη αυτό φαίνεται καθαρά. Στα ποιήματά μου το "εγώ" και το "εσύ" είναι το ίδιο πρόσωπο. Αυτό είναι στοιχείο αυτι στικό. Μου το είπε ένας ψυχίατρος... αυτός το παρατήρησε, εγώ δεν το ήξερα.  * Αποφεύγω τον κλειστό χώρο. Μ' αρέσει να ζω έξω από το σπίτι... να περπατάω, να χαζεύω στους δρόμους. Μ' αρέσει όπως γρά φω και σ' ένα μου ποίημα, το σεργιάνι. Γενικά όταν βρίσκομαι στο δρόμο πολλαπλα σιάζομαι, ταυτίζομαι με τον έξω κόσμο. Ενώ όταν είμαι μόνος στο δωμάτιό μου, σε ένα οποιοδήποτε δωμάτιο, απομονώνομαι, χάνω την επαφή μου με τον κόσμο. Κα αν μείνω μέσα πάνω από 24 ώρες χάνω κάθε επαφή. Αν μεί νω μέρες; Tα πράγματα χειροτερεύουν επικίνδυνα. Γι αυτό είμαι συνεχώς έξω... οι κλειστοί χώροι για μένα είναι απειλή. Ενώ μέσα στους θορύβους της πόλης νιώθω μια ασφά λεια. Με τρελαίνουν οι εναλλασσόμενες οπτικές παραστάσεις. Γι αυτό και τρώω πάντα έξω. Τις περισσότερες ώρες της ημέρας είμαι έξω... γράφω έξω, διαβάζω έξω. * Ζω σε διάσταση με το κοινωνικό σύνολο αρχικά. Μετά εξαναγκάστηκα σ' αυτή την επιλογή και, τέλος, αυτή η επιλογή βοηθάει τη διάθεση που έχω για μια κοινωνική καταξίωση μέσα από μια καριέρα και μέ σα από ένα δημιουργικό λογοτεχνικό έργο. * 'Εγραφα ποιήματα από το '46... Πολλά από αυτά διαβάζονται ακόμη. Το πρώτο μου ποίημα το έγραψα σε ηλικία 15 χρονών... Ήμουν πρώιμο ταλέντο... Τελειώνοντας το σχολείο συνέχισα να γράφω ποίηση και το '53 δημοσιεύω στον "Πυρσό", ένα περιοδικό που έβγαζε ο Σύλλογος Αποφοίτων του Πειραματικού Σχολείου, το πρώτο μου ποίημα. Ήταν ο "Σταθμός Λιτόχωρου". Ήμουν τότε στρατιώτης, διαβιβαστής στο Χαϊδάρι. Ένα χρόνο πριν πάω στρατό βρέθηκα στο Λουτράκι για ένα μήνα... λίγο μετά το θάνατο του Σικελιανού. Τότε διάβαζα πο λύ Σικελιανό, κυρίως τις τραγωδίες του. * Δεν έχω τηλεόραση σπίτι μου γιατί δεν μου δόθηκε η ευκαιρία να πά ρω. Αν έπαιρνα πάντως, αν είχα την οικονομική δυνατότητα, θα έπαιρ να έγχρωμη... μ' αρέσει η έγχρωμη. * ...προτιμώ τα ζαχαροπλαστεία του Πειραιά. Κατεβαίνω στον Πειραιά με λεωφορείο. Ο Πειραιάς μ' αρέσει περισσότερο από το κέντρο της Αθήνας... τον βρίσκω πιο τουριστικό. Γι αυτό κι εγώ πηγαίνω στο Πασαλιμάνι, που μ' αρέσει πολύ, στου Παπασπύρου. Και η Καστέλλα μ' αρέσει. Είναι εξάλλου τα πιο τουριστικά μέρη του Πειραιά. Επίσης μ' αρέσει και η Κηφισιά όταν κάνει πού ζέστη. * Διακατέχομαι πολλές φορές από τον φόβο του θανάτου. Φοβάμαι τον θάνατο, φοβάμαι την ανυπαρξία, φοβάμαι την μετάβαση από την κατάσταση της ζωής στην κατάσταση του θανάτου. Αυτό είναι το πιο βασικό μου πρόβλημα με την ιδέα του θανάτου. Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου (1931-1996)  * Το κείμενο και οι φω το γραφίες είναι από την ΟΔΟ ΠΑΝΟΣ, τ.90/91 /92 (αφιερωματικό τεύχος στον ποιητή). Είναι αποσπά σματα από συνέντευξη που έδω σε ο Ν-Α.Α. στους Θ.Λά λα και Λ.Ταγματάρχη και πρωτοδημοσιεύθηκε στο Βήμα, στις αρχές του 1991 |
