Το Μαγικό των Ανθρώπων «Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ–Ο ουρανός της ποίησης και η ραγισμένη μνήμη»
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ ΡΟΥΚ Δαυίδ Ναχμίας ολόκληρο το αφιέρωμα στους ΙΧΝΗΛΑΤΕΣ
Ελάχιστα για την ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ
Τμήμα έργου του Γιώργου Σαλταφέρου, από την ατομική έκθεση «Just Andros» στην Gallery Genesis, Χάριτος 35, Κολωνάκι. Η έκθεση θα διαρκέσει έως την 1η Φεβρουαρίου.
Δελεαστικός και διευκολυντικός ο όρος «γενιά», που τέμνει το λογοτεχνικό συνεχές για να συμμορφώσει στα ερμηνευτικά μας σχήματα, παραμένει ωστόσο προβληματικός. Ιδιαίτερα στην ποίηση, ο όρος απειλεί τα ιδιαίτερα γνωρίσματα κάθε ξεχωριστής ποιητικής φωνής, που πρέπει να υπαχθεί στον συχνά δυσδιάκριτο ομαδικό τόνο, για να υπηρετηθεί το γενικευτικό περιοριστικό πλαίσιο. Είναι τόσες οι εξαιρέσεις που πρέπει να συνεκτιμηθούν, ώστε τελικά ο κανόνας να χρησιμοποιείται με την προειδοποίηση πως είναι εγγενώς αυθαίρετος.
Σε ποια ποιητική γενιά ανήκουν, π.χ., όσοι πρωτοδημοσιεύουν συγχρονισμένοι με την επόμενη ή τη μεθεπόμενη ηλικιακή γενιά; Ενας ποιητής που γεννήθηκε στην αρχή της δεκαετίας του 1930 είναι γραμματολογικά θεμιτό να ομαδοποιείται με ποιητές γεννημένους στα τέλη της ίδιας δεκαετίας; Πώς να υποτεθεί, λ.χ., κοινή η ρίζα αισθημάτων του Τάσου Πορφύρη (γ. 1931) ή του Βύρωνα Λεοντάρη (γ. 1932) με την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ και τη Ζέφη Δαράκη, που γεννήθηκαν το 1939; Προφανείς οι απαντήσεις. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι θα πάψουμε να χρησιμοποιούμε τον επίδικο όρο, όσο διευκολύνει τις περιοδολογήσεις μας.
Η Αγγελάκη-Ρουκ ανήκει στη δεύτερη μεταπολεμική γενιά ή γενιά του ’60, η οποία αρκετά πρώιμα, το 1961, πριν δημοσιεύσει τους σπουδαιότερους τίτλους της, χαρακτηρίστηκε «χαμένη» από τον Παναγιώτη Μουλλά. Η εξήγηση ήταν ιστορική παρά λογοτεχνική. «Το ζήτημα δεν είναι ότι απλώς η δεύτερη μεταπολεμική γενιά δεν ανέβηκε στο προσκήνιο της ιστορίας», αλλά ότι «πορεύτηκε σαν παρίας της ιστορίας» έγραφε ο Γιώργος Αράγης στην εισαγωγή του στην Ανθολογία «Η δεύτερη μεταπολεμική γενιά (1950-1970)» που εκπόνησε ο Ανέστης Ευαγγέλου («Παρατηρητής», Θεσσαλονίκη, 1994).
Και όμως. Μπορεί η γενιά της Αγγελάκη-Ρουκ να συμπιέστηκε (τουλάχιστον στο πεδίο της δημοσιότητας) ανάμεσα στη «γενιά της ήττας», η οποία ωστόσο δεν παραδέχτηκε την ήττα, και στη «γενιά της αμφισβήτησης», όπως βιαστικά χαρακτηρίστηκε η γενιά του ’70, που πρωτοδημοσίευσε επί χούντας, υπήρξε εντούτοις κάτι σαφώς πλουσιότερο από «γενιά των αποήχων». Το 1994, παρουσιάζοντας στην «Κ» την Ανθολογία Ευαγγέλου, σημείωνα και τα εξής:
«Η γενιά του ’60 δεν διέθετε τον απροκάλυπτο (και συχνά στεντόρειο) πολιτικό λόγο των προγόνων της (λόγο είτε καταφατικό, ενθουσιαστικό και προτρεπτικό είτε αιρετικό και κρημνιστικό), που ενδεχομένως θα την καθιστούσε δημοτικότερη, αν μάλιστα συνεκτιμηθεί ότι μεγάλο μέρος της παραγωγής της εμφανίστηκε σε χρόνια που υπέθαλπαν ή και απαιτούσαν την αμιγώς και ευθέως πολιτική ποίηση. Βέβαιο είναι επίσης ότι αρκετοί από τους λογοτέχνες των επόμενων γενεών, που το έργο τους δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να καυχηθεί ότι πρόλαβε κιόλας να γίνει ισοϋψές του έργου του Βύρωνα Λεοντάρη ή της Κικής Δημουλά λ.χ., είδαν τα φώτα της δημοσιότητας να πέφτουν πάνω τους σαν να είχαν φτάσει ήδη στα Ιμαλάια του Νομπέλ. Η φαινόμενη μειλιχιότητα, λοιπόν, η εγκαρτέρηση με την οποία εξευγενίζεται η πίκρα της γενιάς αυτής, ο ήπιος λυρισμός της, οι εσωτερικότεροι δρόμοι που διήνυσε κατά την αυτογνωσία της, το μέτρο με το οποίο πολιτεύτηκε και στη λογοτεχνία και στη ζωή της, την οδήγησε να κατεργάζεται τη γλώσσα και τους ρυθμούς της στο περιθώριο· και ίσως σ’ αυτόν τον εσκεμμένο και τίμιο αυτοαποκλεισμό της από τη βουερή σκηνή να χρωστάει όσα διαμάντια εξόρυξε».
Κρυπτομνήμων του εαυτού μου, είπα πολλές φορές σιωπηρά τις λέξεις «η ευγένεια της λύπης», απαντώντας μέσα μου στο κακό νέο για τον θάνατο της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ. Ξαναείπα δηλαδή τη φράση για την «εγκαρτέρηση με την οποία εξευγενίζεται η πίκρα» που είχα γράψει εδώ κι ένα τέταρτο του αιώνα πριν. Αυτό το γενικότερο γνώρισμα της γενιάς της το διακρίνουμε ευχερώς και αμέσως στην ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ – θα έλεγα και στη συνολική παρουσία της. Τη θυμάμαι, ένα γλυκό γέλιο ολόκληρη, σε ένα συνέδριο περί ποιήσεως που είχε διοργανώσει προ ετών το Μορφωτικό Ιδρυμα της ΕΣΗΕΑ. Ετυχε να προεδρεύω στην τελευταία συνεδρία, και με την ενθουσιωδώς σύμφωνη γνώμη όλων των παρόντων ανακήρυξα την Κατερίνα «MVP του συνεδρίου»: μόνον αυτή είχε παρακολουθήσει όλες τις συνεδρίες, χωρίς μάλιστα να υπάρχει κάποια ομιλία επικεντρωμένη στο έργο της. Το γέλιο της ομόρφυνε ακόμα περισσότερο όταν ρώτησε: «Τι πάει να πει MVP;».
Το πρώτο ποίημα της Αγγελάκη-Ρουκ, η «Μοναξιά», γράφτηκε στα δεκαεπτά της, το 1956, στη ρότα του διάσημου «Αν» του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ. Παρά τη νοηματική προφάνεια ή μια-δυο λεκτικές αστοχίες, η ποιήτρια δεν το αποκήρυξε ούτε το αποσιώπησε. Αντίθετα, το χρησιμοποίησε «αντί για πρόλογο» στη συγκεντρωτική έκδοση «Ποιήματα 1963-1977» (Καστανιώτης, 1997). Εύλογο. Δεν αποτελούσε, βέβαια, την πρώιμη κατάθεση ενός ποιητικού προγράμματος, ήταν όμως κάτι ουσιωδέστερο από εφηβικό καρυωτακισμό. Η μοναξιά εξεικονίζεται στο ποίημα πρωτίστως στην κοινωνική της διάσταση, δεν είναι μια τυπικά ναρκισσιστική νοητική κατασκευή, εξ ου και η αέναη επιστροφή της: «Τι μου λείπει και κλαίω; / Βρέχει και θα ’μαι πάντα μόνη, ανέραστη νυφίτσα μες στο κρύο» διαβάζουμε τους σκληρούς στίχους με τους οποίους καταλήγει ένα ποίημα αναπόλησης, το «Εφηβεία 1» της συλλογής «Επίλογος αέρας» (Κέδρος, 1990).
Οσο πύκνωνε με τον χρόνο η έκφρασή της, προσπερνώντας τη χρησμική κρυπτικότητα και κατακτώντας τη διαύγεια, η Αγγελάκη-Ρουκ εμπιστευόταν όλο και περισσότερο τη ζωή σαν θαύμα ούτως ή άλλως, και τον άνθρωπο σαν επινοητή της ίδιας του της ζωής: «Αναρωτιέμαι τι άλλους συνδυασμούς / θα εφεύρει η ζωή / ανάμεσα στο τραύμα της οριστικής εξαφάνισης / και το θαύμα της καθημερινής αθανασίας. / Χρωστάω τη σοφία μου στο φόβο» («Στον ουρανό τού τίποτα με ελάχιστα», Καστανιώτης, 2005). Και στο ποίημα «Η προδοσία της όρασης» της ίδιας συλλογής: «Ξέρεις πως η επινόηση της επιβίωσής σου / κρέμεται απ’ αυτό που κοιτάς / γιατί έλιωσες και ξαναπλάστηκες τόσες φορές».
Γενικότερα, ο πόλεμος της ποιήτριας με τη μελαγχολία και τη λύπη δεν ήταν υπόθεση λέξεων, άλλωστε το κύριο μέτωπο αυτού του πολέμου ήταν το σώμα και η «σαρκική μνήμη»: το σώμα που «έγινε η αρχή ενός ταξιδιού» («Λύκοι και σύννεφα», 1963), αναδείχθηκε ως «η νίκη και η ήττα των ονείρων» («Μαγδαληνή, το μεγάλο θηλαστικό», 1974) και προτάθηκε σαν κλειδί για να κατακτηθεί η θνητή αθανασία, μάλλον η μοναδική ανθρωπίνως νοητή: «Ο παράδεισος κερδίζεται / με το σώμα / κι είναι κι αυτός θνητός» (στο ποίημα «Τα πόδια μου» της συλλογής «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας», 1978).
«Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» ή, στωικότερα, «Η ευλογία της έλλειψης», όπως τιτλοδοτεί η Αγγελάκη-Ρουκ ένα ποίημα της συλλογής «Η ανορεξία της ύπαρξης» (Κέδρος, 2011). Αρκούν λίγοι στίχοι: «Ευγνωμονώ τις ελλείψεις μου· / ό,τι μού λείπει με προστατεύει / από κείνο που θα χάσω. […] Ο,τι μού λείπει με διδάσκει. […]
Στέρησέ με –παρακαλώ το Αγνωστο– / στέρησέ με κι άλλο / για να επιζήσω». Το Αγνωστο εδώ είναι η μόνη ανθρωπίνως νοητή θεότητα ενός αποφασισμένου, καρτερικού γνωστικισμού.
https://www.youtube.com/watch?v=96898tBHtqA
Το Μαγικό των Ανθρώπων «Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ–Ο ουρανός της ποίησης και η ραγισμένη μνήμη»
Συναντήσεις Με Συγγραφείς στο café του ΙΑΝΟΥ | Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ | IANOS
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Katerina Agelaki-Rouk "ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ"
Κατερίνα Ρουκ-Αγγελάκη : Συνέντευξη στο Δαυίδ Ναχμία
Συνάντηση: Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ (28/03/2015)
01 ΟΙ ΔΙΚΟΙ ΜΑΣ ΔΡΟΜΟΙ
Το Μαγικό των Ανθρώπων «Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ–Ο ουρανός της ποίησης και η ραγισμένη μνήμη»
https://www.youtube.com/watch?v=lW7j8BdiIBg
Η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ ΡΟΥΚ ΔΙΑΒΑΖΕΙ ΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΓΙΑ ΤΟ POETICANET
Το Ποτάμι που ακούει: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ
| Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ | |
|---|---|
| Γέννηση | 22 Φεβρουαρίου 1939[1][2][3] Αθήνα |
| Θάνατος | 21 Ιανουαρίου 2020[4] Αθήνα |
| Εθνικότητα | Έλληνες |
| Χώρα πολιτογράφησης | Ελλάδα |
| Ιδιότητα | ποιητής, μεταφραστής και συγγραφέας |
| Υπογραφή | |
 | |
Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ (22 Φεβρουαρίου 1939[5] - 21 Ιανουαρίου 2020) ήταν Ελληνίδα ποιήτρια.
Βίος
Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ γεννήθηκε στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1939. Γονείς της ήταν οι Γιάννης Αγγελάκης και Ελένη Σταμάτη. Ήταν πνευματική κόρη του Νίκου Καζαντζάκη, που διατηρούσε φιλικές σχέσεις με τον πατέρα της.[6] Μόλις στα 17 της χρόνια δημοσίευσε στο περιοδικό Καινούργια εποχή το ποίημα της «Μοναξιά» μετά από παρότρυνση του Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος έστειλε γράμμα στον Γιάννη Γουδέλη, τον διευθυντή της Καινούργιας εποχής γράφοντας: «Παρακαλώ, δημοσιεύστε αυτό το ποίημα, το έχει γράψει μία κοπέλα που δεν έχει βγάλει ακόμα το γυμνάσιο. Είναι το ωραιότερο ποίημα που διάβασα ποτέ!». Από τότε άνοιξε ο δρόμος για την ενασχόληση της με την ποίηση και τη μετάφραση. Άρθρα για την ποίηση και την μετάφραση της ποίησης έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά και εφημερίδες. Το έργο της έχει μεταφραστεί σε περισσότερες των δέκα γλωσσών και ποιήματα της εμπεριέχονται σε λογοτεχνικές ανθολογίες. Αρχή και τέλος για εκείνη η ποίηση του Καβάφη. Σπούδασε ξένες γλώσσες στην Αθήνα, τη Γαλλία και την Ελβετία. Ήταν διπλωματούχος μεταφράστρια-διερμηνέας. Είχε μεταφράσει, μεταξύ άλλων, Αλεξάντρ Σεργκέγεβιτς Πούσκιν, Βλαντιμίρ Βλαντιμίροβιτς Μαγιακόβσκι, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ κ.ά. Η ποίησή της διακρίνεται από μια έντονη καταφυγή σε φανταστικές χώρες. Το 2014 συμμετείχε στην ταινία Μητριαρχία.[7] Απεβίωσε στις 21 Ιανουαρίου 2020.[8]
Διακρίσεις
Το 1962 τιμήθηκε με το Α΄ Βραβείο Ποίησης της πόλης της Γενεύης (Prix Hensch). Το 1985 τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Έχει δώσει διαλέξεις και διάβασε ποιήματά της σε Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και Καναδά (Harvard, Cornell, Darmouth, N.Y.State, Princeton, Columbia κ.α.) Το 2000 τιμήθηκε με το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη (Ακαδημία Αθηνών). Το 2014 βραβεύτηκε με το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου της.
Το έργο της
Πρωτοδημοσίευσε στην Καινούργια εποχή το 1956. Έργα της είναι:
- Λύκοι και σύννεφα (1963)
- Ποιήματα 63-69, (1971)
- Μαγδαληνή, το μεγάλο θηλαστικό (1974)
- Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης (1977)
- Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας (1978)
- Ενάντιος έρωτας (1982)
- Οι μνηστήρες (1984)
- Όταν το σώμα (1988)
- Επίλογος αέρας (1990)
- Άδεια φύση (1993)
- Λυπιού (1995)
- Ωραία έρημος ωραία η σάρκα (1996)
- Η Ύλη Μόνη (2001)
- Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος (2003)
- Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα (2005)
- Η ανορεξία της ύπαρξης (2011)
- Ποίηση 1963-2011 (ανθολογία), εκδ. «Καστανιώτη», Αθήνα 2014, 512 σελ., ISBN 978-960-03-5718-9
- Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι, 2016 εκδόσεις «Καστανιώτη».
- Των αντιθέτων διάλογοι και με τον ανήλεο χρόνο, 2018 Εκδόσεις «Καστανιώτη»
Πλούσιο είναι και το μεταφραστικό της έργο:
- Α. Φασιανός, Κέδρος, 1980
- Σβαρτς, Ε., Ο δράκος, Κάλβος, 1981
- Σύγχρονοι αμερικανοί ποιητές, Ύψιλον [ανθολόγηση, μετάφραση], 1983
- Δημήτρης Μυταράς, Κέδρος, 1984
- Layton, Irving, Εδώ αγάπησε φλεγόμενη η Σαπφώ, Libro, 1985
- Στην Αστόρια, Νέα Υόρκη, Κέδρος,1987
- Mayakovsky, Vladimir, Πως φτιάχνονται τα ποιήματα, Ύψιλον,1988
- Σπανίδου, Ειρήνη, Το φίδι του Θεού, Κέδρος,1988
- Thomas, Dylan Marlais, 1914-1953, Κάτω από το γαλατόδασος, Ερμείας, 1990
- Gronowicz, Antoni, Garbo, Libro,1991
- Drot, Jean - Marie, Η επιστροφή του κουλού Οδυσσέα, Μέδουσα, 1992
- Mackridge, Peter, 1946-, Διονύσιος Σολωμός, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1995
- Heaney, Seamus, 1939-2013, Τα ποιήματα του βάλτου, Εκδόσεις Καστανιώτη [μετάφραση, ανθολόγηση], 1996
- Plath, Sylvia, 1932-1963, Το κοστούμι «δε με μέλει», Εκδόσεις Πατάκη, 1996
- Lacarriere, Jacques, 1925-2005, Τα παιδικά χρόνια του Ίκαρου και άλλα ποιήματα, Εκδόσεις Πατάκη, 1997
- Lermontov, Michail, Ένας ήρωας του καιρού μας, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1998
- Puskin, Aleksandr Sergeevic, 1799-1837, Ευγένιος Ονέγκιν, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2000
- Art and Landscape, Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή, 2001
- Ξεινός, Γεώργιος, Εις την Πόλιν, Ιδιωτική Έκδοση, 2001
- Σταθόγιαννης, Πάνος, Νότια θηρία, Διεθνές Κέντρο Συγγραφέων και Μεταφραστών Ρόδου, 2002
- March, Michael, Εξαφάνιση, Άγρα, 2003
- Brodsky, Joseph, 1940-1996, Τα ποιήματα της Θείας Γέννησης, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2003
- Bellow, Saul, 1915-2005, Άδραξε τη μέρα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2004
- Σπαθάρη, Ελισάβετ, Ευ αγωνίζεσθαι, Ιδιωτική Έκδοση, 2004
- Η αρχαία πατρίδα των ποιημάτων, Μεταίχμιο, 2004
- Pelevine, Victor, Το κίτρινο βέλος, Άγρα, 2004
- March, Michael, Υπόσχεση μόνο, Άγρα, 2005
- Άναλις, Δημήτρης Τ., 1938-2012, Άνθρωποι της άλλης όχθης, Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, 2006
- Walcott, Derek Alton, 1930-, Ποιήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2006
- Χρόνης, Βαγγέλης, Youth in Hades, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2008
- Ράλλη, Ιωάννα, Αρχέτυπα του θηλυκού, Cube Art Editions [ Κύβος Εκδόσεις Τέχνης ], 2008
- Εικόνες περιπλάνησης, Εκδ. Καστανιώτη, 2008
- Bellow, Saul, 1915-2005, Η μοναδική. Άδραξε τη μέρα, εκδ.. Καστανιώτη, 2010
- Andreyev, Leonid, 1871-1919, Η σκέψη. Ο κυβερνήτης,εκδ. Άγρα, 2010
- March, Michael, Ο δρόμος της επιστροφής,εκδ. Άγρα, 2010
- Andreyev, Leonid, 1871-1919, Εκείνος και Το κόκκινο γέλιο,εκδ. Άγρα, 2011
- Puskin, Aleksandr Sergeevic, 1799-1837, Ευγένιος Ονέγκιν, εκδ. Καστανιώτη, 2011
- Grossman, Vasily Semyonovich, 1905-1964, Μαντόνα Σιξτίνα. Η αιώνια ανάπαυση,εκδ. Άγρα, 2011
- Heaney, Seamus, 1939-2013, Τα ποιήματα του βάλτου, εκδ. Καστανιώτη, 2013
- March, Michael, Αυτό που όλα στοχεύουν, εκδ. Άγρα, 2013
- Shalamov, Varlam, Οι βιβλιοθήκες μου, εκδ. Άγρα, 2014
- March, Michael, Τα καμένα στολίδια του καλοκαιριού, εκδ. Άγρα 2015
- Mayakovsky, Vladimir, Πως φτιάχνονται τα ποιήματα, εκδ.Ύψιλον 2015
Παρατηρήσεις
Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ λειτούργησε από την πρώτη της ποιητική συλλογή ως «προπομπός της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς (της λεγόμενης γενιάς της αμφισβήτησης)». Το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της ποιητικής της είναι η «σωματικότητα των αισθημάτων και η κατάφαση στη μοναξιά ως του βαθύτερου γνωρίσματος της ύπαρξης», ενώ στα πιο πρόσφατα έργα της η έμφαση δίνεται στις αυτοβιογραφικές αναφορές και σε έναν εσωτερικό διάλογο με τον θάνατο.[9]
Παραπομπές
- ↑ (Αγγλικά) SNAC. w6zn0tm2. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
- ↑ books
.google .co .uk /books?id=EcinRfSQImAC&pg=PA46&lpg=PA46&dq=Katerina+Anghelaki-Rooke+b .+22+Feb .+1939&source=bl&ots=lA-y _mjbJs&sig=ACfU3U0qfWTGvMj1uUmfUllIizvJXDA-iQ&hl=en&sa=X&redir _esc=y #v=onepage&q=Katerina%20Anghelaki-Rooke%20b .%2022%20Feb .%201939&f=false. - ↑ Trove. 1202186. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2017.
- ↑ www
.kathimerini .gr /1061157 /article /epikairothta /ellada /efyge-apo-th-zwh-h-katerina-aggelakh---royk. - ↑ [1]
- ↑ ΕΡΤ, Γραφείο Τύπου (9 Ιανουαρίου 2018). «Η Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ στο «Μονόγραμμα» της ΕΡΤ2». ert.gr. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2020.
- ↑ ««Να δεθούν στο κάθισμα, να τη δουν και οι άντρες»». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2020.
- ↑ «Πέθανε η ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 21 Ιανουαρίου 2020.
- ↑ Δημοσθένης Κούρτοβικ: Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς. Ένας κριτικός οδηγός, εκδ. «Πατάκης», Αθήνα 1999 (β΄ εκδ.), σελ. 15-16
Πηγές
- Δημοσθένης Κούρτοβικ: Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς. Ένας κριτικός οδηγός, εκδ. «Πατάκης», Αθήνα 1999 (β΄ εκδ.), σελ. 15-16
- Αφιέρωμα, Ελί-τροχος, τχ. 15 (Καλοκαίρι 1988), σ. 91 - 124.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα
- Η Αγγελάη-Ρουκ στη βιβλιοnet
- Μάνος Στεφανίδης: «Για την Κατερίνα Αγγελάκη Ρούκ» [2]
- Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ 1 από 6 συνέντευξη Δαυίδ Ναχμίας [3]
- Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ 2 από 6 συνέντευξη Δαυίδ Ναχμίας [4]
- Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ 3 από 6 συνέντευξη Δαυίδ Ναχμίας [5]
- Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ 4 από 6 συνέντευξη Δαυίδ Ναχμίας [6]
- Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ 5 από 6 συνέντευξη Δαυίδ Ναχμίας [7]
- Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ 6 από 6 συνέντευξη Δαυίδ Ναχμίας [8]
- Συναντήσεις Με Συγγραφείς στο cafe του ΙΑΝΟΥ | Κ. Αγγελάκη-Ρουκ, Ν. Θρασυβούλου [9]
Αγγελάκη - Ρουκ
Κα
τερίνα
(1939-20/1/
2020)
Σύντομο βιογραφικό για σχολική χρήση. Κατέβασε σε αρχείο 
«Μέσα μου χιλιάδες τραγούδια στοιβάζονται καλοκαιρινά. Ανοίγω το στόμα μου και μες στο πάθος μου προσπαθώ να τους βάλω μια σειρά. Τραγουδώ. Άσχημα. Αλλά χάρη στο τραγούδι μου ξεχωρίζω από τις φλούδες των κλάδων και από τ' άλλα άφωνα ηχεία της φύσης.»
Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στην Αθήνα, στη Νότια Γαλλία και στην Ελβετία και ήταν διπλωματούχος της Σχολής Μεταφραστών και Διερμηνέων (αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά).
Μόλις στα 17 της χρόνια δημοσίευσε στο περιοδικό Καινούργια εποχή το ποίημα της Μοναξιά μετά από παρότρυνση του Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος έστειλε γράμμα στον διευθυντή του περιοδικού γράφοντας: «Παρακαλώ, δημοσιεύστε αυτό το ποίημα, το έχει γράψει μία κοπέλα που δεν έχει βγάλει ακόμα το γυμνάσιο. Είναι το ωραιότερο ποίημα που διάβασα ποτέ!». Από τότε άνοιξε ο δρόμος για την ενασχόληση της με την ποίηση και τη μετάφραση.
Αρχή και τέλος για εκείνη η ποίηση του Καβάφη. Η δική της ποίηση διακρίνεται από μια έντονη καταφυγή σε φανταστικές χώρες. Άρθρα και δοκίμιά της για την ελληνική ποίηση και τη μετάφραση της ποίησης δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά και εφημερίδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στο μεταφραστικό έργο της συγκαταλέγονται έργα και κείμενα των Σάμουελ Μπέκετ, του Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, της Σύλβια Πλαθ κ.ά.
Εξέδωσε περίπου 20 ποιητικές συλλογές, καθώς και δύο τόμους ποιητικών διαλόγων. Το έργο της έχει μεταφραστεί σε περισσότερες των δέκα γλωσσών και ποιήματά της εμπεριέχονται σε λογοτεχνικές ανθολογίες σε όλο τον κόσμο. Έχει τιμηθεί με ποικίλα βραβεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ένα από αυτά είναι το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, ενώ το 2014 βραβεύτηκε με το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου της.
Πηγές: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ, Βικιπαίδεια
Επιμέλεια: Κωνσταντίνα Σάιτ
Ανθολογούνται στα σχολικά βιβλία:
Άλλο βιογραφικό
Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ (1939-2020) γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στην Αθήνα, στη Νότια Γαλλία και στην Ελβετία (Πανεπιστήμιο της Γενεύης). Ήταν διπλωματούχος της Σχολής Μεταφραστών και Διερμηνέων (αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά). Πρωτοδημοσίευσε ποίηση στην "Καινούργια Εποχή" το 1956. Άρθρα και δοκίμιά της για την ελληνική ποίηση και τη μετάφραση της ποίησης δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά και εφημερίδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Εξέδωσε περίπου 20 ποιητικές συλλογές, καθώς και δύο τόμους ποιητικών διαλόγων. Το 1962 τιμήθηκε με το Α' Βραβείο Ποίησης της πόλης της Γενεύης (Prix Hensch). Το 1985 τιμήθηκε με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Έχοντας μεταφραστεί στα αγγλικά από αρκετά νωρίς ("The Body is the Victory and the Defeat of Dreams", 1975, "The Scattered Papers of Penelope: New and Selected Poems", 1977, κ.ά.) έδωσε διαλέξεις και διάβασε ποιήματά της σε Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και του Καναδά (Harvard, Cornell, Daztmouth, N.Y. State, Princeton, Columbia κ.α.) Το 2000 τιμήθηκε με το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη (Ακαδημία Αθηνών). Η ποίησή της μεταφράστηκε σε περισσότερες από δέκα γλώσσες και περιλήφθηκε σε ανθολογίες σε όλο τον κόσμο. Στο μεταφραστικό έργο της συγκαταλέγονται έργα και κείμενα των Σάμουελ Μπέκετ, Σωλ Μπέλοου, Γιόζεφ Μπρόντσκι, Σέιμους Χίνι, Ζαν-Μαρί Ντρο, Ζακ Λακαριέρ, Μιχαήλ Λέρμοντοφ, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Πίτερ Μάκριτζ, Ντέρεκ Ούολκοτ, Σύλβια Πλαθ, Μάικλ Μαρτς, Αλεξάντρ Πούσκιν, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Ντίλαν Τόμας, Έλσα Τριολέ, Πίτερ Μπιν, Νίκου Καζαντζάκη κ.ά. Έφυγε από τη ζωή στην Αθήνα στις 20 Ιανουαρίου 2020, σε ηλικία 81 ετών.
Πηγή: ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ
Εργογραφία
Ποίηση:
Λύκοι και σύννεφα (1963),
Ποιήματα '63-69 (1971),
Μαγδαληνή, το μεγάλο θηλαστικό (1974),
Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης (1977),
Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας (1978),
Ενάντιος έρωτας (1982),
Οι μνηστήρες (1984· για τη συλλογή αυτή της απονεμήθηκε Κρατικό Βραβείο
Ποίησης το 1985),
Όταν το σώμα (1988· επιλογή ποιημάτων 1963-1988),
Επίλογος αέρας (1990),
Άδεια φύση (1993),
Ωραία έρημος η σάρκα (1996),
Λυπιού (1996),
Ποιήματα 1963-1997 (1997),
Ποιήματα 1978-1985 (1998),
Μεταφράσεις:
Ντύλαν Τόμας Κάτω από το γαλατόδασος (1973).
Αντρέι Βοζνισιένκι, Ποιήματα (1974),
Σύγχρονοι, Αμερικανοί Ποιητές (1983),
Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, Πώς φτιάχνονται τα ποιήματα (1988),
Σέιμους Χήνυ, Τα ποιήματα του βάλτου (1996).
https://apothesis.eap.gr/bitstream/repo/41537/1/%CE%94%CE%93%CE%A165_
501223_%CE%94%CE%B5%CF%81%CE%AD%CE%BA%CE%B1_%CE%91%
CF%81%CF%87%CF%8C%CE%BD%CF%84%CF%89.pdf
Διπλωματική Εργασία «Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, ένα οδοιπορικό για την ποίηση μέσα από τα ποιήματα ποιητικής» Αρχόντω Δερέκα Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Ευαγγελία Αραβανή
Παρουσίαση
«ΜΟΝΑΞΙΑ»:Αν ενώσεις το βροχόνερο με το δάκρυ σου
το γέλιο σου με τον ήλιο
το σίφουνα, τον αγέρα με την ξεσηκωμένη αγανάκτησή σου.
Αν κλάψεις για τα παιδάκια με τις ρόδινες ανταύγειες
του δειλινού στο πρόσωπο, που πλαγιάζουν
με τα χεριά αδειανά, με τα πόδια γυμνά
θα βρεις τη μοναξιά σου.
Αν σκύψεις στους συνανθρώπους σου
μες στα αδιάφορα μάτια τους θα 'ναι γραμμένη
απελπιστική, ολοκληρωτική η μοναξιά σου.
Κι αν πάλι τους δείξεις το δρόμο της δύναμης
και τους ξεφωνίσεις να πιστέψουν μόνο τον εαυτό τους
θα τους δώσεις μια πίκρα παραπάνω
γιατί δε θα το μπορούν, θα 'ναι βαρύ γι' αυτούς
και θα 'ναι πάλι η μοναξιά σου.
Αν φωνάξεις την αγάπη σου
θα 'ρθει πίσω άδεια, κούφια, η ίδια σου η φωνή
γιατί δεν είχε το κουράγιο να περάσει όλες
τις σφαλισμένες πόρτες, όλα τα κουρασμένα βήματα
όλους τους λασπωμένους δρόμους.
Θα γυρίσει πίσω η φωνή που την έστειλες τρεμάμενη
λαχταριστή, με άλλα λόγια που δεν την είχες προστάξει εσύ
τα λόγια της μοναξιάς σου.
Θεέ μου, τι θα γίνουμε;
Πώς θα πορευτούμε;
Πώς θα πιστέψουμε; Πώς θα ξεγελαστούμε;
Μ' αυτή την αλλόκοτη φυγή των πραγμάτων
των ψυχών από δίπλα μας;
Ένας δρόμος υπάρχει, ένας τρόπος.
Μια θα 'ναι η Νίκη:
αν πιστέψουμε, αν γίνουμε, αν πορευτούμε.
Μόνοι μας.
Φθινόπωρο 1956
(Από την έκδοση)
Περιεχόμενα
ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΠΡΟΛΟΓΟΜοναξιά
ΛΥΚΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΝΕΦΑ [1963]
ΒΥΤΟΣ ΚΑΙ ΑΛΙΕΙΗ
Ημερολόγιο του Βύτου
Πρώτη μέρα
Δεύτερη μέρα
Τρίτη μέρα
Τέταρτη μέρα
Πέμπτη μέρα
Έκτη μέρα
Έβδομη μέρα
Ένατη μέρα
Δέκατη μέρα
ΙΙ Μέρος
Τελευταίο γυναικείο τραγούδι της Αλιείης
Ενώπιος ενωπίω
Η ΑΡΝΗΣΗ ΤΗΣ ΙΦΙΓΕΝΕΙΑΣ
ΛΑΦΙΚΤΟΣ
Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΡΙΧΑΡΔΟΥ ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΟΚΑΡΔΟΥ
ΕΚΠΑΤΡΙΣΜΟΣ
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΥΚΟΥ ΜΟΥ
ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΙ
ΤΡΕΙΣ ΕΠΟΧΕΣ
Εποχή Ξύλου
Εποχή Νερών
Εποχή Ονείρων
ΠΟΙΗΜΑΤΑ '63-'69 [1971]
Η ΤΙΓΡΗ
ΤΑ ΜΗΛΑ ΤΗΣ ΝΕΚΡΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ
Ο ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΤΡΟΣ
Μεγαλέξαντρος
Μια πριγκίπισσα της Ασίας στον Μεγαλέξαντρο
Ο Σατανάς κι ο Μεγαλέξαντρος
Βαβυλώνα
Το όνειρο του στρατιώτη
Ο τροβαδούρος του Μεγαλέξαντρου
Ο Μεγαλέξαντρος και η Σφίγγα
Ο επίλογος
Εγώ, εσύ, ο επίλογος
ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΑΥΤΟ ΥΠΝΟΣ ΚΑΙ ΞΗΜΕΡΩΜΑΤΑ
ΕΡΩΤΙΚΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΟΥ
Τρία της λύπης
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ
Διογένης
ΜΑΓΔΑΛΗΝΗ. ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΘΗΛΑΣΤΙΚΟ [1974]
Μαγδαληνή, το μεγάλο θηλαστικό
Ακρόπολη - Βοτανικός
Η μάνα μου κι ο Σατανάς
Το σώμα είναι η Νίκη και η Ήττα των ονείρων
Σάντα Κρουζ
Τουρισμός
Επιβίωση
Το εγώ δεν αντέχει στην ιδέα του θανάτου
Απειθαρχία στο μαύρο
Ο τελευταίος ερωτικός
Πάτμος
ΤΑ ΣΚΟΡΠΙΑ ΧΑΡΤΙΑ ΤΗΣ ΠΗΝΕΛΟΠΗΣ [1977]
Λέει η Πηνελόπη
Στη γη
Στον τόπο που γεννήθηκα τα χάνει κανείς όλα
Ο Χειμώνας δάσκαλος
Ο χρόνος του ερωτευμένου
Μπορεί και να 'ναι ψυχρότητα όλο το πάθος
Το πρόσωπο στον έρωτα
Η ζήλια
Είχε η αγάπη μας μια κοσμική εξουσία
Οι μνηστήρες
Το τελευταίο φως
Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΗΣ ΣΤΑΘΕΡΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ [1978]
ΤΑ ΕΝΤΕΡΑ
Τα έντερα και τα άλλα
Η καρδούλα μου τη νύχτα
Τα πόδια μου
Ιστορίες ματιών
Το κεφάλι μου
ΚΑΙ ΤΑ ΑΛΛΑ
Ποιμενικό
Για την ποίηση
Η εμπειρία της έμπνευσης
Η ποίηση είναι το βάσανο της ύλης
Έμιλυ
Ο σκίουρος
Ντάβενπορτ
Εθνική επέτειος στη Νέα Υόρκη
Ταξίδι νυχτερινό
Πόσο βασανιζόμαστε όσο να πεθάνουμε
Η φύση έχει την πιο ωραία μνήμη
Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας
ΣΥΝΤΟΜΑ ΚΑΙ ΠΙΚΡΑ
Λουξεμβούργο
Το μπλε του Βερμίρ
ΑΓΓΕΛΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
ΕΝΑΝΤΙΟΣ ΕΡΩΤΑΣ [1982]
Στο δάσος
Έχω μια πέτρα
Η ζέστη
Ο τζίτζικας
Παραβίαση
Το πλαστικό πράγμα
Το ξενοδοχείο
Το γράψιμο
Το σιντριβάνι
Η σκαλίτσα
Ερημικό
Το χάζεμα
Το μέλι
Τα σπιρτόξυλα
Η παλίρροια
Το πέτο του, την Καθαρή Δευτέρα
Η χιονισμένη
Η Ελένη
Εποχή πτώσης
Τα όντα και τα πράγματα μόνα
Η ζωή μου σαν ένα πλοίο
Μούχρωμα
Εννοώντας τη νεότητα
Οι ακρότητες του μέλλοντος
Στον κουρέα
Μεγάλη Τετάρτη
Φαίδρος '81
Ιστορίες Αζτέκων
Όταν το σώμα
Όνειρο αράχνης
Ο ύπνος
Η Ευταλίτσα
ΟΙ ΜΝΗΣΤΗΡΕΣ [1984]
ΤΑ ΚΟΥΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
Εκεί που είσαι ωραίος...
Όταν κατεβαίνεις μετά τον έρωτα
Αν τουλάχιστον πίστευα στο Θεό
Ο Μαύρος Άγγελος
Έρωτας η σκληρή απελπισία
Η μελαγχολία εκείνη...
Τα ποιήματα αυτά
Ο έρωτας κι ο κόσμος
Ο χρόνος - Οι χρόνοι
Ο νεαρός κι οι καλογριούλες
Το τρίτο καλοκαίρι, ή Η καταστροφή
Εν τω μηνί Αθύρ
ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΑΕΡΑΣ [1990]
Το κόκκινο φεγγάρι
Η ΔΙΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΓΩ (Απόπειρα αυτοβιογραφίας)
Πρόλογος
Η ουλή
Οδός Μεσολογγίου
Η σχολική εκδρομή
Αίγινα Ι
Το γουρουνάκι
Αίγινα II
Το μαγκάνι
Άλλοι τόποι
Εφηβεία Ι
Εφηβεία II
Επίλογος αέρας
Ο γάμος
ΜΙΑ ΑΝΟΙΞΗ ΓΙΑ ΤΗ ΓΙΑΝΝΟΥΣΑ
Η Γιαννούσα μετράει τα υπάρχοντά της
Θυμάται έναν άντρα, οποιονδήποτε
Η ηρωίδα κοιτάει το χέρι της
Ο σκίουρος και πάλι
Ο σκίουρος απαντάει στη γυναίκα
Η Γιαννούσα και ό,τι δε φαίνεται
Τίποτα το ζωντανό να σαλεύει εκεί
Τώρα λέει πώς ήταν
Ένα γράμμα
Κοιτάζοντας τη φωτογραφία της
Διάλειμμα
Μοναχικό
Η Γιαννούσα κι ένα ποίημα
Αβοήθητος κι ο Ραφαήλος
Μεσ' απ' τη ζωή της
ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΑΥΤΟ ΠΛΗΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΧΡΟΝΟ
Επίκληση στον Άριελ
ΑΔΕΙΑ ΦΥΣΗ [1993]
Ο ΟΙΣΤΡΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ
ΤΡΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ [...]
ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΟΛΕΜΟΥ
ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΠΑΥΣΗΣ
ΛΥΠΙΟΥ [1995]
ΩΡΑΙΑ ΕΡΗΜΟΣ Η ΣΑΡΚΑ [1996]
ΑΥΤΟ
ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΤΕΛΟΥΣ
ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ ΧΩΡΙΣ ΜΕΛΛΟΝ
Η ΥΛΗ ΜΟΝΗ [2001]
ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΝΤΑΣ ΣΕ ΕΡΩΤΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ [2003]
ΤΡΙΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ
ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ ΤΟΥ ΤΙΠΟΤΑ ΜΕ ΕΛΑΧΙΣΤΑ [2005]
Η ΑΝΟΡΕΞΙΑ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ [2011]
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1939. Σπούδασε Αγγλικά και Φιλολογία. Είναι διπλωματούχος της Σχολής Μεταφραστών και Διερμηνέων. Έργα: Ποίηση: Λύκοι και σύννεφα (1963), Ποιήματα '63-69 (1971), Μαγδαληνή, το μεγάλο θηλαστικό (1974), Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης (1977), Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας (1978), Ενάντιος έρωτας (1982), Οι μνηστήρες (1984· για τη συλλογή αυτή της απονεμήθηκε Κρατικό Βραβείο Ποίησης το 1985), Όταν το σώμα (1988· επιλογή ποιημάτων 1963-1988), Επίλογος αέρας (1990), Άδεια φύση (1993), Ωραία έρημος η σάρκα (1996), Λυπιού (1996), Ποιήματα 1963-1997 (1997), Ποιήματα 1978-1985 (1998), Μεταφράσεις: Ντύλαν Τόμας Κάτω από το γαλατόδασος (1973). Αντρέι Βοζνισιένκι, Ποιήματα (1974), Σύγχρονοι, Αμερικανοί Ποιητές (1983), Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, Πώς φτιάχνονται τα ποιήματα (1988), Σέιμους Χήνυ, Τα ποιήματα του βάλτου (1996).
https://tvxs.gr/news/paideia/katerina-aggelaki-royk-oti-xaneis-menei-mazi-soy-gia-panta
Έναν τόπο επινόησα
για να πηγαίνω όταν είμαι βαθιά λυπημένη,
λυπημένη ως τους άλιωτους πάγους μέσα μου,
ως τα κρυσταλλωμένα δάκρυα,
ως να βγουν οι νοσταλγίες, πανθηρούλες λευκές
που δαγκώνουν και τσούζούν οι δαγκωματιές τους.
Λυπιού λέω τον τόπο που επινόησα
για να πηγαίνω όταν είμαι βαθιά λυπημένη,
μια κατάσταση που εντείνεται ακατάπαυστα
αφού όλα τα ωραιοποιημένα τοπία του τέλους
αρχίζουν να μυρίζουν μουχλιασμένα νερά
και καρπούς σάπιους.
[...]
Εδώ όλες οι αποτυχίες της νιότης
γίναν σιωπηλές πλατείες
τα κουτσουρεμένα πάθη, σύδεντρα σκοτεινά
κι οι τελευταίοι κακόμοιροι έρωτες
σκύλοι κακοταϊσμένοι που πλανιόνται στα σοκάκια.
Κάτι χειρότερο από γερατειά,
η χώρα τούτη κατοικείται από νιάτα αμεταχείριστα.
Στη Λυπιού κλαίω συνέχεια
από τότε που μου ’δειξες την αξία της λύπης.
Όχι, δεν είναι το αρνητικό της γονιμότητας
αλλά το θετικό της απουσίας...
[...]
Ας κλαίμε, λοιπόν, κι ας το λέμε χαρά
χαρά γιατί είμαστε ακόμη εδώ υποφέροντας.
[...]
Ό,τι χάνεις μένει μαζί σου για πάντα
κι η Λυπιού είναι μια χώρα που έφτιαξα
για να ’μαι πάντα ένα μ’ αυτά που’ χω χάσει
όταν πιάνουν εκείνα τ’ αβάσταχτα σούρουπα
κείνα τα άφωνα ξημερώματα
κι είναι σαν να περιμένεις το κουδούνι του σχολείου
να χτυπήσει, το μάθημα πάλι ν’ αρχίσει
μια ακόμη άσκηση πάνω σε άγνωστο θέμα.
Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ - Λυπιού | Ποίηση 1963 - 2011 | εκδόσεις Καστανιώτη |
https://www.lifo.gr/culture/vivlio/ston-aparabato-kipo-tis-katerinas-aggelaki-royk
Στον απαράβατο κήπο της Κατερίνας Αγγελάκη - Ρουκ
ΓΡΑΦΟΥΝ: ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΣΤΑΘΗΣ ΤΣΑΓΚΑΡΟΥΣΙΑΝΟΣ, ΜΙΝΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ, ΓΙΩΡΓΟΣ- ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΣΠΥΡΟΣ ΣΤΑΒΕΡΗΣ, ΠΑΝΟΣ ΜΙΧΑΗΛ
Επρεπε να περάσουν τα χρόνια για να αναφανεί το ποιητικό μέγεθος αυτής της γυναικείας φωνής. Τώρα είμαστε βέβαιοι και το ομολογούμε – όχι δημόσια, αλλά στις παρέες μας, που είναι και το σημαντικότερο: η Αγγελάκη-Ρουκ, είναι μια από τις μεγαλύτερες Ελληνίδες ποιήτριες που υπήρξαν ποτέ. Το έργο της, με αξιοθαύμαστη συνέχεια, έχει εφεύρει μια δική του γλώσσα, απλή και βαθιά, όπως τα ζωτικά στοιχεία.Αρχίζουμε το αφιέρωμά μας με τον μεγάλο αυτοβιογραφικό της μονόλογο, που δημοσιεύτηκε φέτος στη LIFO.
Αυτή είναι η ζωή μου
Γεννήθηκα στα Εξάρχεια, Μεταξά και Μεσολογγίου. Και να που με τα χρόνια πάλι εδώ επέστρεψα, ψηλά στην Ασκληπιού όπου ζω τώρα. Τα θυμάμαι, όταν ήμουν κορίτσι, ως μία πολύ συμπαθητική γειτονιά του κέντρου, όπου έμεναν αρκετοί φοιτητές, καλλιτέχνες, άνθρωποι των γραμμάτων κ.λπ., απλοί, φιλικοί, δίχως την κολωνακιώτικη υπεροψία που παραμόνευε λίγα στενά παραπάνω. Τώρα, πια, βέβαια είναι μια περιοχή «καταραμένη», όπως και όλο το παλιό αθηναϊκό κέντρο θαρρώ. Δεν κυκλοφορώ πλέον για να το διαπιστώσω ιδίοις όμμασιν που λένε, αλλά δεν θέλει και πολύ, το «πιάνεις» στον αέρα, ακόμα και από το μπαλκόνι σου.
Βεβαίως και μένω στο νοίκι. Ήταν μια σοφή επιλογή της οικογένειάς μου, που ακολούθησα κι εγώ. «Μα, πώς εσείς, ένας επιτυχημένος δικηγόρος, δεν έχετε αποκτήσει δικό σας διαμέρισμα;», ρωτούσαν τότε κάποιοι τον πατέρα μου. «Μια ιδιοκτησία είναι ήδη αρκετή...», απαντούσε εκείνος, εννοώντας το εξοχικό μας στην Αίγινα με τις φιστικιές, τον μικρό μου παράδεισο. Έναν παράδεισο που χρωστώ, ουσιαστικά, σε μία καταστροφή, μια κι εκείνος το είχε πάρει το '23 μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών – είχαν μεγάλη περιουσία στα Δαρδανέλλια οι παππούδες, αλλά τότε χάθηκαν όλα και μας έμεινε η Αίγινα. Αγαπούσε, ξέρετε, πολύ τη γη και πέρασε και σε μένα αυτή την αγάπη. Δυστυχώς, βέβαια, λόγω υγείας δεν μπορώ πια να ταξιδέψω στο νησί κι αυτό μου έχει στοιχίσει.
«Ανατολίτης» ο πατέρας, «δυτική» η μητέρα, μια και ήταν από την Πάτρα, που στην εποχή της φάνταζε πιο πολιτισμένη και από την Αθήνα. Λιμάνι βλέπετε, πύλη για την Ευρώπη και τα λοιπά, μέχρι όπερα διέθετε. Ένιωθα, λοιπόν, να ενώνω στην ύπαρξή μου Ανατολή και Δύση. Κοσμοπολίτες οι δικοί μου, άνθρωποι ανοιχτόμυαλοι, προοδευτικοί, κοσμοπολίτισσα κι εγώ από κούνια! Περίμενα, θυμάμαι, πώς και πώς να τελειώσω το γυμνάσιο –πήγαινα σε αυτό του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου– και να φύγω στη Γαλλία για σπουδές κοντά στον Νίκο τον Καζαντζάκη, τον νονό μου, που με περίμενε εκεί. Δυστυχώς, απεβίωσε έναν μόλις μήνα προτού κάνω εκείνο το ταξίδι... Εν τέλει, έκανα πρώτα εδώ αγγλική φιλολογία κι έπειτα πήγα κι έμεινα με τη νονά μου, την Ελένη, στη Νίκαια και ύστερα στη Γενεύη, όπου σπούδασα μεταφράστρια και διερμηνέας.
Έγραφα από κοριτσάκι. Αρχικά ιστοριούλες, έπειτα ποίηση. Πρωτοδημοσίευσα στο περιοδικό «Καινούργια Εποχή» το φθινόπωρο του '56. Ήταν το ποίημα «Μοναξιά». Λες κι ήξερα τότε ακόμα, 17 χρόνων κοπέλα, τι ακριβώς σήμαινε αυτό! Ο νονός μου, όταν το διάβασε, ενθουσιάστηκε, μου έκανε κριτική διθυραμβική, αλλά δεν τον πήρα σοβαρά, άργησα να πιστέψω στον εαυτό μου ή μάλλον στη γραφή μου. Με τα χρόνια αντιλαμβάνομαι, βέβαια, πόσο με είχε βοηθήσει το περιβάλλον και τα διαβάσματα που είχα από πιτσιρίκα – σπάνια τύχη. Σπάνιο είναι, όμως, για έναν ποιητή να αναγνωριστεί στην ακμή του και εν ζωή, όπως συνέβη μ' εμένα. Από την ποίηση, ωστόσο, δεν βιοπορίζεται κανείς. Ούτε εύκολα, ούτε καν δύσκολα – βασικά, από τις μεταφράσεις έζησα και ζω.
Σιχαίνομαι το χρήμα και όλη τη νοοτροπία πίσω από την απόκτησή του. Είναι το πιο εθιστικό ναρκωτικό, το πλέον καταστροφικό. Ήμουν, βέβαια, καλοαναθρεμμένη, από σπίτι, στερημένα δεν έζησα, έμαθα όμως να μην κοιτάω πέρα από τα χρειαζούμενα. Αυτό το λιτό πνεύμα διέπνεε όλη την οικογένεια και φυσικά την ανατροφή μου. Ούτε ως κοπέλα μ' ενδιέφεραν τα λούσα – τα διαβάσματα και τα γραπτά μου μ' ένοιαζαν, οι έρωτες επίσης, η τρυφηλότητα όμως ποτέ.
Σε μια συνέντευξη που έδωσα πρόσφατα σε εφημερίδα έβαλαν τίτλο ότι είπα, τάχα μου, πως μόνη ελπίδα μας είναι η καταστροφή. Όμως δεν σοβαρολογούσα, αστειευόμουν. Πιστεύω, αντίθετα, ότι εποχές που είναι πρέπει να αναζητήσουμε ξανά την ελπίδα, μια ελπίδα που περιπλανιέται δεξιά-αριστερά άστεγη, άνεργη, αποπροσανατολισμένη, να τη στεγάσουμε εντός μας και τη βάλουμε να μας κάνει καμιά δουλειά. Για να γίνει, βέβαια, αυτό θα πρέπει να πάψουμε τις διχόνοιες και να συνενωθούμε. Αρκετά με τους εμφύλιους διχασμούς σε αυτήν τη χώρα. Και σιγά τους διχασμούς δηλαδή, εγώ απλώς βλέπω να τσακώνεται το αφεντικό του Κώστα με το αφεντικό του Νίκου και ο υπάλληλος της Καίτης με τον υπάλληλο του Γιώργου, δεν μπαίνει δηλαδή καν θέμα ουσιαστικών διαφορών...
Η ποίηση δεν έχει κανόνες, δεν τους χρειάζεται! Για την ακρίβεια, έχει τους δικούς της ιδιαίτερους κανόνες, που μπορείς να τους διαμορφώνεις μόνος σου. Ίσως γι' αυτό ταίριαζε τόσο με την ιδιοσυγκρασία μου. Αν είμαι αισιόδοξη για το μέλλον της ποίησης; Κοίτα, όσο υπάρχουν άνθρωποι πάντα θα υπάρχει, πιστεύω, αυτή η βαθιά εσωτερική ανάγκη που την υπαγορεύει. Ίσως όμως και όχι. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το ίδιο το ανθρώπινο μέλλον, πόσο μάλλον αυτό της ποίησης! Στην Ελλάδα πάντως έχει «ψωμί» ακόμα, αν κρίνω από τα γραπτά που μου στέλνουν. Ποίηση μπορεί να γράψει κανείς και στην οθόνη του υπολογιστή –εγώ όχι, είμαι βλέπετε άλλης γενιάς–, το βρίσκω ωστόσο συγκινητικό σε μία τόσο προηγμένη τεχνολογικά εποχή να υπάρχουν άνθρωποι που να επιμένουν να βασανίζονται πάνω από μια κόλλα χαρτί. Θα συμβούλευα, πάντως, όποιον επιθυμεί να γίνει ποιητής να σκύψει καταρχάς στην πραγματικά μεγάλη ποίηση, να νιώσει ξετρελαμένος μαζί της, όπως εγώ μικρότερη, όταν ανακάλυψα τον Καβάφη, κι ύστερα να βάλει πλώρη για τα βαθιά.
Η μετάφραση είναι μια ολόκληρη τέχνη από μόνη της. Ουσιαστικά, είναι σαν να γράφεις ένα παράλληλο, «δικό σου» βιβλίο. Έχει τύχει, ξέρετε, να αλλάξω ολόκληρες προτάσεις προκειμένου να αποδοθούν καλύτερα στη δική μας γλώσσα. Έπειτα, αν συναντήσεις κάποια παροιμία, ένα σχήμα λόγου κ.λπ., τι θα κάνεις; Αυτούσιο δεν θα έχει νόημα, θα πρέπει, λοιπόν, να βρεις αντιστοιχίες στη δική σου γλώσσα. Έχω μεταφράσει από αγγλικά και από γαλλικά, αλλά πιστεύω πως οι καλύτερες μεταφράσεις μου είναι από ρωσική λογοτεχνία και ποίηση, όπως του Πούσκιν και του Μπρόντσκι – λατρεύω τη γλώσσα αυτή, ίσως επειδή την είχα πρωτομάθει κοντά στην γκουβερνάντα μου.
Η σχέση μου με τον Ρόντνεϊ Ρουκ ήταν καθοριστική. Γνωριστήκαμε σε μία ταβέρνα στην Πλάκα το '63, παντρευτήκαμε μόλις δύο βδομάδες μετά και ήμαστε μαζί μέχρι τον θάνατό του το 2007. Αγαπηθήκαμε βαθιά με αυτό τον άνθρωπο. Υπήρχε μεταξύ μας άπειρος σεβασμός, εκτίμηση και κατανόηση. Τίμιος, ευθύς, ειλικρινής, ήταν ο ιδανικός σύντροφος ζωής. Καθένας μας ήταν απολύτως ελεύθερος να κάνει τα δικά του πράγματα, αλλά ήξερε ότι ο άλλος ήταν πάντα εκεί. Ταξιδέψαμε πολύ μαζί, πήγαμε Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, Ινδία... Παιδιά δεν αποκτήσαμε γιατί μυστικά κάπου μας «βόλευε» και τους δύο αυτό – εγώ είχα την ποίηση και τις μεταφράσεις, εκείνος ήταν χαμένος στα βιβλία του, όντας κλασικός φιλόλογος, πού καιρός γι' άλλα! Όχι, δεν το μετάνιωσα, δεν ήμασταν εμείς για παιδιά.
Δεν υπάρχει καμιά υψηλά ιστάμενη μεταφυσική αλήθεια. Υπάρχει μόνο η προσωπική αλήθεια που καθένας τη βρίσκει στο τέλος μόνος του, δεν μπορεί να του την εμφυσήσει κανείς. Και τι πιο αληθινό από έναν τρόπο ζωής τέτοιο, ώστε να καταφέρνεις να μην πληγώνεις και να μην πληγώνεσαι! Εμένα εκείνο που με πληγώνει περισσότερο είναι η μωροφιλοδοξία κάποιων ανθρώπων και η τάση τους να σε εκμεταλλεύονται. Εκείνο, αντίθετα, που εκτιμώ απεριόριστα είναι η γενναιοδωρία, υλική και πνευματική.
Αν με ευνόησε η ζωή; Και ναι και όχι. Σίγουρα με ευνόησε στο ότι κατάφερα να κάνω αυτό που ήθελα, να ζήσω με τους δικούς μου όρους, δίχως να μου επιβληθεί οτιδήποτε. Είχα, ωστόσο, την ατυχία να πάθω μικρή μια άσχημη λοίμωξη (σταφυλόκοκκο) που μου άφησε κουσούρια και για την οποία η θεραπεία ανακαλύφθηκε μόλις λίγους μήνες μετά – αν την είχα πάρει έγκαιρα, θα ήμουν υγιής, από την άλλη, βέβαια, μπορεί να μη γινόμουν ποτέ ποιήτρια. Το ποίημα, βλέπετε, πρέπει να έχει κάποια πληγή για να ακουμπήσει, ψυχική ή σωματική...
Με θλίβει που δεν μπορώ να κινούμαι πλέον. Μεταφράσεις δεν μπορώ να κάνω πια. Τελευταία, επίσης, δεν έχω καθόλου έμπνευση, έναν χρόνο έχω να γράψω οτιδήποτε. Ίσως είναι η περίοδος. Ο ποιητής έχει βλέπετε τις περιόδους του, ακριβώς όπως οι γυναίκες. Νιώθω, επίσης, τη μνήμη μου να με εγκαταλείπει. Αυτό το τελευταίο, βέβαια, μπορεί να είναι ταυτόχρονα πρόβλημα αλλά και ευλογία. Ακόμα και από τους έρωτές μου, ακόμα και από τον Ρόντνεϊ, το μόνο που μπορώ να ανακαλέσω πλήρως είναι η γεύση. Αυτή είναι, φαίνεται, η τελευταία αίσθηση που διατηρείται έντονη.
Η Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ διαβάζει την «Ανορεξία της Ύπαρξης»
Αυτό είναι ένα νέο ποίημα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ και δημοσιεύεται για πρώτη φορά στο τεύχος της «Ποιητικής» που μόλις κυκλοφόρησε. Δεν σε πιάνει από τα μούτρα (όπως συνηθίζει η κακή ποίηση), όμως σου κολλάει στο μυαλό – σαν τραγούδι που ξέρεις, και δεν θυμάσαι πού το πρωτάκουσες...
Το τελευταίο ποίημα της Κατερίνας Αγγελάκη Ρουκ
Καθρέφτη μου, σ' εσένα μιλάω, εσένα έχω μπροστά μου, άλλο κανένα. Οι άνθρωποι, φίλοι, χάθηκαν. Χάθηκαν απ' τη ζωή ή χάθηκε το νόημα που έβρισκαν σε μένα; Με κοιτάς, σε κοιτώ, ένα πρόσωπο νεανικό προσπαθώ να θυμηθώ, ωραίο ποτέ, όμως πάντα εκφραστικό της στιγμής και μόνο. Σ' αγνοούσα τότε κι έτρεχα, λαχάνιαζε το σώμα που μου είχε απομείνει –ανάπηρο απ' την αρχή–, ήθελα να το εκμεταλλευτώ, να το χαρώ, ν' αφεθώ στον αέρα, στη θάλασσα, στον αμερόληπτο έρωτα. Τις φιλενάδες μου με τα τέλεια κορμιά που έλαμπαν στον ήλιο, δεν ζήλεψα ποτέ, δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι οι άνθρωποι μου είχαν στερήσει κάτι που μου ανήκε. Και τώρα ήρθε της εξομολόγησης η ώρα. Μικρέ μου καθρέφτη, που τελευταία σ' έχω συνέχεια μπροστά μου για να σε συνηθίσω: Σε μισώ. Θα με συγχωρέσεις; Μίσος τι θα πει δεν ήξερα. Αλλά τώρα, να, βλέπω το πρόσωπό μου κι εξαγριώνομαι ενάντια στη φύση. Μέσα μου βαθιά, βέβαια, ξέρω ότι ο εχθρός μου δεν είσαι εσύ, αλλά ο χρόνος. Ο χρόνος όμως παραμένει πάντα ασύλληπτος αφού τα αμαρτήματά του όλο αναβάλλονται κι αυτός διαφεντεύει ακόμη τη ζωή μου. Καθρέφτη μου, θύμα είσαι κι εσύ του ανθρώπινου παραλογισμού. Σ' ευχαριστώ που μου παραστέκεσαι και μ' αφήνεις να σε μισώ.
Η ποιήτρια στο σπίτι της. Φωτογραφία: Σπύρος Στάβερης/ LIFO
Oι απαντήσεις της στο ερωτηματολόγιο του Προυστ
Ποια είναι η εικόνα που έχετε για την απόλυτη ευτυχία; Να μην έχω καμία υποχρέωση, να κάνω αυτά που θέλω, ηρεμία, ησυχία, σκέψεις, σημειώσεις και ξεκούραση, πριν την τελική ξεκούραση.
Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας; Φοβάμαι γιατί είμαι μόνη μου, μην πέσω, γιατί αν πέσω, δεν έχω κανέναν να με σηκώσει.
Ποιο εν ζωή πρόσωπο εκτιμάτε περισσότερο; Τον Τίτο Πατρίκιο.
Σε ποιο πράγμα προδώσατε τον εαυτό σας και μετανιώνετε περισσότερο γι' αυτό; Δεν έχω προδώσει ποτέ, είναι ένα από τα ελάχιστα πράγματα για τα οποία είμαι περήφανη.
Για ποια προδοσία του εαυτού τους οικτίρετε τους άλλους; Δεν κρίνω τους άλλους.
Ποιο εν ζωή πρόσωπο σιχαίνεστε περισσότερο; Σιχαίνομαι αυτούς που σιχαίνονται τους άλλους.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας απόφθεγμα; "To be, or not to be?"
Τι νοσταλγείτε περισσότερο; Τα νιάτα μου.
Ποιο είναι το πιο εξωφρενικό πράγμα που έχετε κάνει; Εάν εξωφρενικό σημαίνει ριψοκίνδυνο, τότε έχω κάνει πολλά.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας ταξίδι; Το ταξίδι μου στην Αμερική.
Ποια θεωρείτε την πιο υπερεκτιμημένη αρετή; Τη δημοσιότητα.
Ποιο είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό σας; Η ντομπροσύνη.
Ποιο χαρακτηριστικό προτιμάτε περισσότερο σε κάποιον; Την απλότητα και την γλυκύτητα.
Τι θεωρείτε πιο σημαντικό στους φίλους σας; Την ευθύτητα.
Ποια είναι η καλύτερη συμβουλή που σας έχουν δώσει; Σε ένα γράμμα που μου είχε στείλει ο νονός μου Νίκος Καζαντζάκης "κλωσσοπούλι του Παρνασσού μην με ντροπιάσεις"
Πότε κλάψατε για τελευταία φορά; Δεν θυμάμαι, θέλω να κλάψω και δεν βγαίνουν δάκρυα.
Ποιος είναι ο μεγαλύτερος μύθος για τη διασημότητα; Η σημασία της.
Διαλέξτε πέντε λέξεις που περιγράφουν τον εαυτό σας; Καρδιά, υγεία, έρωτας, φύση, φιλία.
Ποιοι είναι οι δύο καλύτεροί σας φίλοι; Ο Νίκος και ο Γιάννης
Ποια μουσική θα θέλατε να παίξουν στην κηδεία σας; Mozart.
Τι θεωρείτε ως έσχατο βαθμό δυστυχίας; Την αρρώστια.
Πού θα θέλατε να ζείτε; Εδώ που ζω και κυκλοφορώ.
Ποια είναι η αγαπημένη σας απασχόληση; Το γράψιμο και το διάβασμα.
Σε ποιες περιπτώσεις λέτε ψέματα; Όταν κάτι αφορά τα μυστικά των άλλων.
Τι απεχθάνεστε περισσότερο στην εμφάνισή σας; Δεν ήμουν ποτέ ωραία, αλλά τώρα μισώ τα σημάδια του χρόνου.
Ποιες λέξεις ή φράσεις χρησιμοποιείτε υπερβολικά; Ενσυνείδητα δεν επανάλαμβάνομαι, υποσυνείδητα δεν ξέρω. Ας το κρίνουν οι άλλοι.
Τι ή ποιον αγαπάτε περισσότερο στη ζωή σας; Το πρόσωπο που αγαπάω περισσότερο είναι ο άνδρας μου που πέθανε.
Για ποιο πράγμα μετανιώνετε περισσότερο; Δεν μετανιώνω.
Πότε και πού υπήρξατε ευτυχισμένης; Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που έζησα μια ζωή με τους δικούς μου όρους.
Ποιο ταλέντο θα θέλατε να είχατε; Αυτό που έχω.
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συγγραφείς; Θα αναφέρω ποιητές: Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Σαρλ Μπωντλαίρ και ένα σωρό άλλοι
Ποιος είναι ο αγαπημένος σας φανταστικός ήρωας; Η Άννα Καρένινα.
Ποιοι είναι οι πραγματικοί ήρωες σας; Οι επιζώντες.
Ποια είναι τα αγαπημένα σας ονόματα; Αλέξης, Αντώνης, Κατερίνα, Ελένη.
Τι απεχθάνεστε περισσότερο; Το ψέμα.
Ποια είναι η παρούσα διανοητική σας κατάσταση; Ακόμα βαστάει ο νους.
Αν μπορούσατε να αλλάξετε κάτι στον εαυτό σας, τι θα ήταν αυτό; Την ηλικία μου.
Aν μπορούσατε να αλλάξετε κάτι στην οικογένεια σας, τι θα ήταν αυτό; Τίποτα.
Ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερή σας επιτυχία; Το ότι έχω γράψει μερικά καλά ποιήματα.
Αν μπορούσατε να διαλέξετε πώς να επιστρέψετε στη ζωή, τι θα θέλετε να είστε; Αυτό που είμαι τώρα, πάλι από την αρχή.
_______________
Η Σοφία Φιλιππίδου διαβάζει ένα ποίημα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ στο LIFO.gr
ΕΠΟΧΗ ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑΣ
Από τη συλλογή "Η ανορεξία της ύπαρξης" (2011)
Η αντιπάθεια απλώνεται σαν πανώλη
αντίπαλος είναι του πάθους
εχθρός της συμπόνιας.
Τα ζώα που με ημέρευαν
-όλα τ' αγαπούσα-
σέρνονται τώρα σαν φίδια
στέκονται σαν αρπαχτικά
με γουρλωμένα μάτια
και μήνυμα μου στέλνουν
πως ό,τι ζει δεν είναι πάντα για καλό
κι ό,τι πεθαίνει
δεν είναι πάντα απελπισία.
Οι άντρες
με τα προκλητικά παντελόνια
υφάσματα τεντωμένα με φαντασία
ελαφρά αξύριστοι
με την έξυπνη ματιά
που μεταμορφωνόταν σε κτηνώδη
και χυνόταν πηχτή
στα λευκά σεντόνια
βουλιάζουν
στα μουχλιασμένα νερά της μνήμης
κι ούτε λίγη συμπάθεια
δεν αφήνουν πίσω τους
λίγο δέος για τα κατορθώματά τους.
Και οι γυναίκες, οι φιλενάδες,
που μαζί πλέκαμε τον ιστό της ζωής
γελάγαμε με κάθε στραβο-βελονιά
κι άνθιζαν τα απόρρητα μυστικά
στα λαμπερά χείλη μας
εμείς, που στα σπλάχνα μας
νιώθαμε την παρουσία μας στη γη
σημαντική
ακόμη κι αν μόλις είχε βροντήξει
πίσω του την πόρτα «εκείνος»,
έγιναν κουραστικές κυρίες
με εμμονές, μανίες νοικοκυροσύνης
ή απελπισμένες κινήσεις
για να προλάβουν το τελευταίο τρένο
της διασημότητας.
Αλλά τη φοβερότερη αντιπάθεια
τη νιώθεις για κείνον
που τα νιώθει όλ' αυτά
λες κι ήταν αυτός κάποιο ανώτερο ον
λες κι είχε φτερά
και πετούσε πάνω από νεκρούς
φιλοδοξίες και απορρίμματα
λες κι ήταν
ο δικός σου εαυτός
λιγότερο άχρηστος και αντιπαθητικός.
Η απόλυτη ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη -Ρουκ
Λευκό σε λευκό. Ο τόμος είναι συνταρακτικά απέριττος. Μια σπουδαία σπουδή στον μινιμαλισμό που λέει πολλά. Μια μνεία στον Καζιμίρ Μάλεβιτς και στο Άσπρο τετράγωνο σε άσπρο φόντο. Η ποίηση είναι απόλυτη. Η ποίηση είναι συγκεντρωμένη εδώ, παρά δύο έτη μισός αιώνας αντιμαχία, αλλά και ερωτοτροπία, με τη Σιωπή. Γιατί, τι άλλο είναι πια η ποίηση των λέξεων αν όχι μια αντιμαχία και, συνάμα, ερωτοτροπία με τη Σιωπή;
Ημερομηνίες: 1963, 1971, 1974, 1977, 1978, 1982, 1984, 1990, 1993, 1995, 1996, 2001, 2003, 2005, 2011
Τίτλοι: Λύκοι και Σύννεφα. Ποιήματα '63-'69. Μαγδαληνή, το μεγάλο θηλαστικό. Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης. Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας. Ενάντιος Έρωτας. Οι Μνηστήρες. Επίλογος Αέρας. Άδεια Φύση. Λυπιού. Ωραία Έρημος η Σάρκα. Η ύλη μόνη. Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος. Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα. Η ανορεξία της ύπαρξης.
Αγαπημένο, Ι: «Ό,τι δικό σου παραληρεί / στα σύδεντρα, στις χλοερές αυτοκρατορίες / των ονείρων / στις περίλαμπρες σιωπές του κισσού / στης φτέρης τις βουβές συγκοπές / στις κρασάτες λιγοθυμιές των φθινοπωρινών φύλλων./ Το νόημά σου αναβλύζει:/ ότι καμιά ζωή / δεν είναι πιο δυνατή απ' τον πόθο / καμιά πράξη πιο τελειωτική / από την ποίηση». (Στο δάσος, 1982)
Σχόλιο, Ι: Only poetry isn't shit (Roberto Bolaño, 2666)
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ Ποίηση, 1963-2011 Εκδόσεις Καστανιώτη Σελίδες 505
Αγαπημένο, ΙΙ: «Τη μέρα της βάφτισης / μου υποσχέθηκαν / καλή λαμπάδα στον ουρανό / με τα σύννεφα και τους αγγέλους.// Πόνος τα ζώα χωρίς τροφή / στα νυχτερινά χαντάκια / να προσεύχονται στο φεγγάρι [...] Δε φτάνει ο έρωτας / άνεμος ανεπίστρεπτος / έρχεται ανώνυμος / στις ευωδιασμένες στέγες, στους αγρούς / εγκαθίσταται / συνεσταλμένος αυτοκράτορας / ειρηνικής βίας./ Δε φτάνουν / τα σχέδια φυγής / καραβιών σκιές / στις απόμερες γωνιές των παραμυθιών / σεμνοί σταθμοί / ευκάλυπτοι και βαγόνια / π' αγγίζουν τα νερά ως τα καΐκια./ Δε φτάνουν / οι φωνές τραγουδιστών / γέννα της φωτιάς / και της καλής τρέλας / δε φτάνουν / οι πράξεις που επαναλαμβάνονται:// ελεημοσύνη, μελέτη / στα γνωστά εργαστήρια / ο φόβος, η λιποψυχία των γενναίων / οι κινήσεις της οργής / τα χτίσματα της φαντασίας και του πλούτου / η τακτική επιστροφή της νύχτας». (Ευαγγελισμοί, 1963)
Σχόλιο, ΙΙ: Το ποίημα «Ευαγγελισμοί» είναι αφιερωμένο στον Ν.Δ. Καρούζο. Όσο κυλάνε τα χρόνια, τόσο νιώθω πώς συνηχούν οι φωνές της Κατερίνας και του Νίκου, πόσο τους έθελγε η πάλη με τη φθορά, πόσο οι σχηματισμοί των λέξεών τους τείνουν να γίνουν αγέρωχα μπλουζ, άνθη ενάντια, κονταροχτυπήματα με το μακελειό της καθημερινότητας. Ρουκ και Καρούζος, όπως λέμε Thomas Bernhard και IngeborgBachmann, φωνές που μέσα τους ακούς το τραχύ παμπάλαιο και το στιλπνό καινούργιο. Φωνές που με τη σάρκα φιλοσοφούν.
Αγαπημένο, ΙΙΙ: «Θέλω να γράψω ένα ποίημα για τη μοίρα / γιατί αυτή οδηγεί τη χειράμαξα με το ποίημα./ Αυτή εκπαιδεύει / και ξαφνικά γνωρίζουμε / τα φυτά απ' τις κρυφές εκκρίσεις τους / τα πουλιά από την άλλη τους λαλιά / την ψυχή από τη μουγκή της την κραυγή./ Η μοίρα μάς μαθαίνει / πώς να υπακούμε / στο διαφορετικό πρόσταγμα / της κάθε σάρκας / και πώς οι ανατριχίλες στο δέρμα εκείνου υψώνονται / σελίδες αφηνιασμένες./ Όχι το ταλέντο / αλλά οι άπειρες συμπτώσεις / άφησαν να πέσει στο χώμα / ώριμος καρπός το ποίημα [...] Θα 'θελα να γράψω ένα ποίημα εμπνευσμένο / αλλά η μοίρα σαν να μην οδηγεί πια». («Θέλω να γράψω ένα ποίημα», 2005)
Σχόλιο, ΙΙΙ: Και αυτό το ποίημα αφιερωμένο. Στον Αντώνη Φωστιέρη, εν προκειμένω. Η Ρουκ φτάνει στις ακρώρειες της γλώσσας, κάνει να την αφήσει και να φύγει (Καρούζος: «να φύγου απ' τη γλώσσα, να φύγου»), αλλά μένει εκεί. Πού αλλού τέτοιο θάλπος ; Αν όχι στη γλώσσα; Αν όχι στις λέξεις; Στων λέξεων το κονάκι, στων λέξεων το τσαρδί;
Αγαπημένο, IV: Όταν ο άγγελος είναι κόκκινος / και νυχοπατάει / στο σφουγγαρισμένο άσπρο / πιστεύοντας στην εσωτερική του φλόγα / κι αερίζοντάς τη στο παράθυρο / είναι που 'χει ερωτευτεί τα εγκόσμια / τόσο πολύ / που αποφεύγει να τα συγκρίνει με τα επάνω./ [...] Ο άγγελος / που θα γίνει λουλακής προς το βράδυ / θα τελειώσει το τσιγάρο του / και θα φύγει». («Αγγελικά Ποιήματα», 1978)
Σχόλιο, IV: Ποίημα αφιερωμένο στον Αλέκο Φασιανό, ποίημα λίαν εικαστικό, με χρώματα καμωμένο (κόκκινο, άσπρο, λουλακί) και με εικόνες (φουμάρει, θα έλεγε ο Καρούζος, ο άγγελος). Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ ξέρει να σκηνοθετεί με απαράμιλλη ευαισθησία την πραγματικότητα, να την κάνει πιο πραγματική, να της προσδίδει την αλήθεια που της αρμόζει, να την κάνει ονειρική και μαζί βαριά και βαθιά υλική. «Όχι άλλη πραγματικότητα!» ανέκραζε ο Καρούζος, εννοώντας ακριβώς ότι πρέπει να μας δοθεί επιτέλους η πραγματική διάσταση της πραγματικότητας: η ποιητική διάσταση.
Η ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ παραλαμβάνει το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων 2015 για το σύνολο του έργου της. ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΛΑΧΟΣ, Φωτ.: Σπύρος Στάβερης/LIFO, Σωκράτης Σωκράτους/ LIFO, Aρχείο
ΓΡΑΦΟΥΝ: ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ, ΣΤΑΘΗΣ ΤΣΑΓΚΑΡΟΥΣΙΑΝΟΣ, ΜΙΝΑ ΚΑΛΟΓΕΡΑ, ΓΙΩΡΓΟΣ- ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΣΠΥΡΟΣ ΣΤΑΒΕΡΗΣ, ΠΑΝΟΣ ΜΙΧΑΗΛ
Επρεπε να περάσουν τα χρόνια για να αναφανεί το ποιητικό μέγεθος αυτής της γυναικείας φωνής. Τώρα είμαστε βέβαιοι και το ομολογούμε – όχι δημόσια, αλλά στις παρέες μας, που είναι και το σημαντικότερο: η Αγγελάκη-Ρουκ, είναι μια από τις μεγαλύτερες Ελληνίδες ποιήτριες που υπήρξαν ποτέ. Το έργο της, με αξιοθαύμαστη συνέχεια, έχει εφεύρει μια δική του γλώσσα, απλή και βαθιά, όπως τα ζωτικά στοιχεία.Αρχίζουμε το αφιέρωμά μας με τον μεγάλο αυτοβιογραφικό της μονόλογο, που δημοσιεύτηκε φέτος στη LIFO.
Αυτή είναι η ζωή μου
Γεννήθηκα στα Εξάρχεια, Μεταξά και Μεσολογγίου. Και να που με τα χρόνια πάλι εδώ επέστρεψα, ψηλά στην Ασκληπιού όπου ζω τώρα. Τα θυμάμαι, όταν ήμουν κορίτσι, ως μία πολύ συμπαθητική γειτονιά του κέντρου, όπου έμεναν αρκετοί φοιτητές, καλλιτέχνες, άνθρωποι των γραμμάτων κ.λπ., απλοί, φιλικοί, δίχως την κολωνακιώτικη υπεροψία που παραμόνευε λίγα στενά παραπάνω. Τώρα, πια, βέβαια είναι μια περιοχή «καταραμένη», όπως και όλο το παλιό αθηναϊκό κέντρο θαρρώ. Δεν κυκλοφορώ πλέον για να το διαπιστώσω ιδίοις όμμασιν που λένε, αλλά δεν θέλει και πολύ, το «πιάνεις» στον αέρα, ακόμα και από το μπαλκόνι σου.
Βεβαίως και μένω στο νοίκι. Ήταν μια σοφή επιλογή της οικογένειάς μου, που ακολούθησα κι εγώ. «Μα, πώς εσείς, ένας επιτυχημένος δικηγόρος, δεν έχετε αποκτήσει δικό σας διαμέρισμα;», ρωτούσαν τότε κάποιοι τον πατέρα μου. «Μια ιδιοκτησία είναι ήδη αρκετή...», απαντούσε εκείνος, εννοώντας το εξοχικό μας στην Αίγινα με τις φιστικιές, τον μικρό μου παράδεισο. Έναν παράδεισο που χρωστώ, ουσιαστικά, σε μία καταστροφή, μια κι εκείνος το είχε πάρει το '23 μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών – είχαν μεγάλη περιουσία στα Δαρδανέλλια οι παππούδες, αλλά τότε χάθηκαν όλα και μας έμεινε η Αίγινα. Αγαπούσε, ξέρετε, πολύ τη γη και πέρασε και σε μένα αυτή την αγάπη. Δυστυχώς, βέβαια, λόγω υγείας δεν μπορώ πια να ταξιδέψω στο νησί κι αυτό μου έχει στοιχίσει.
«Ανατολίτης» ο πατέρας, «δυτική» η μητέρα, μια και ήταν από την Πάτρα, που στην εποχή της φάνταζε πιο πολιτισμένη και από την Αθήνα. Λιμάνι βλέπετε, πύλη για την Ευρώπη και τα λοιπά, μέχρι όπερα διέθετε. Ένιωθα, λοιπόν, να ενώνω στην ύπαρξή μου Ανατολή και Δύση. Κοσμοπολίτες οι δικοί μου, άνθρωποι ανοιχτόμυαλοι, προοδευτικοί, κοσμοπολίτισσα κι εγώ από κούνια! Περίμενα, θυμάμαι, πώς και πώς να τελειώσω το γυμνάσιο –πήγαινα σε αυτό του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου– και να φύγω στη Γαλλία για σπουδές κοντά στον Νίκο τον Καζαντζάκη, τον νονό μου, που με περίμενε εκεί. Δυστυχώς, απεβίωσε έναν μόλις μήνα προτού κάνω εκείνο το ταξίδι... Εν τέλει, έκανα πρώτα εδώ αγγλική φιλολογία κι έπειτα πήγα κι έμεινα με τη νονά μου, την Ελένη, στη Νίκαια και ύστερα στη Γενεύη, όπου σπούδασα μεταφράστρια και διερμηνέας.
Έγραφα από κοριτσάκι. Αρχικά ιστοριούλες, έπειτα ποίηση. Πρωτοδημοσίευσα στο περιοδικό «Καινούργια Εποχή» το φθινόπωρο του '56. Ήταν το ποίημα «Μοναξιά». Λες κι ήξερα τότε ακόμα, 17 χρόνων κοπέλα, τι ακριβώς σήμαινε αυτό! Ο νονός μου, όταν το διάβασε, ενθουσιάστηκε, μου έκανε κριτική διθυραμβική, αλλά δεν τον πήρα σοβαρά, άργησα να πιστέψω στον εαυτό μου ή μάλλον στη γραφή μου. Με τα χρόνια αντιλαμβάνομαι, βέβαια, πόσο με είχε βοηθήσει το περιβάλλον και τα διαβάσματα που είχα από πιτσιρίκα – σπάνια τύχη. Σπάνιο είναι, όμως, για έναν ποιητή να αναγνωριστεί στην ακμή του και εν ζωή, όπως συνέβη μ' εμένα. Από την ποίηση, ωστόσο, δεν βιοπορίζεται κανείς. Ούτε εύκολα, ούτε καν δύσκολα – βασικά, από τις μεταφράσεις έζησα και ζω.
Σιχαίνομαι το χρήμα και όλη τη νοοτροπία πίσω από την απόκτησή του. Είναι το πιο εθιστικό ναρκωτικό, το πλέον καταστροφικό. Ήμουν, βέβαια, καλοαναθρεμμένη, από σπίτι, στερημένα δεν έζησα, έμαθα όμως να μην κοιτάω πέρα από τα χρειαζούμενα. Αυτό το λιτό πνεύμα διέπνεε όλη την οικογένεια και φυσικά την ανατροφή μου. Ούτε ως κοπέλα μ' ενδιέφεραν τα λούσα – τα διαβάσματα και τα γραπτά μου μ' ένοιαζαν, οι έρωτες επίσης, η τρυφηλότητα όμως ποτέ.
Σε μια συνέντευξη που έδωσα πρόσφατα σε εφημερίδα έβαλαν τίτλο ότι είπα, τάχα μου, πως μόνη ελπίδα μας είναι η καταστροφή. Όμως δεν σοβαρολογούσα, αστειευόμουν. Πιστεύω, αντίθετα, ότι εποχές που είναι πρέπει να αναζητήσουμε ξανά την ελπίδα, μια ελπίδα που περιπλανιέται δεξιά-αριστερά άστεγη, άνεργη, αποπροσανατολισμένη, να τη στεγάσουμε εντός μας και τη βάλουμε να μας κάνει καμιά δουλειά. Για να γίνει, βέβαια, αυτό θα πρέπει να πάψουμε τις διχόνοιες και να συνενωθούμε. Αρκετά με τους εμφύλιους διχασμούς σε αυτήν τη χώρα. Και σιγά τους διχασμούς δηλαδή, εγώ απλώς βλέπω να τσακώνεται το αφεντικό του Κώστα με το αφεντικό του Νίκου και ο υπάλληλος της Καίτης με τον υπάλληλο του Γιώργου, δεν μπαίνει δηλαδή καν θέμα ουσιαστικών διαφορών...
Η ποίηση δεν έχει κανόνες, δεν τους χρειάζεται! Για την ακρίβεια, έχει τους δικούς της ιδιαίτερους κανόνες, που μπορείς να τους διαμορφώνεις μόνος σου. Ίσως γι' αυτό ταίριαζε τόσο με την ιδιοσυγκρασία μου. Αν είμαι αισιόδοξη για το μέλλον της ποίησης; Κοίτα, όσο υπάρχουν άνθρωποι πάντα θα υπάρχει, πιστεύω, αυτή η βαθιά εσωτερική ανάγκη που την υπαγορεύει. Ίσως όμως και όχι. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το ίδιο το ανθρώπινο μέλλον, πόσο μάλλον αυτό της ποίησης! Στην Ελλάδα πάντως έχει «ψωμί» ακόμα, αν κρίνω από τα γραπτά που μου στέλνουν. Ποίηση μπορεί να γράψει κανείς και στην οθόνη του υπολογιστή –εγώ όχι, είμαι βλέπετε άλλης γενιάς–, το βρίσκω ωστόσο συγκινητικό σε μία τόσο προηγμένη τεχνολογικά εποχή να υπάρχουν άνθρωποι που να επιμένουν να βασανίζονται πάνω από μια κόλλα χαρτί. Θα συμβούλευα, πάντως, όποιον επιθυμεί να γίνει ποιητής να σκύψει καταρχάς στην πραγματικά μεγάλη ποίηση, να νιώσει ξετρελαμένος μαζί της, όπως εγώ μικρότερη, όταν ανακάλυψα τον Καβάφη, κι ύστερα να βάλει πλώρη για τα βαθιά.
Η μετάφραση είναι μια ολόκληρη τέχνη από μόνη της. Ουσιαστικά, είναι σαν να γράφεις ένα παράλληλο, «δικό σου» βιβλίο. Έχει τύχει, ξέρετε, να αλλάξω ολόκληρες προτάσεις προκειμένου να αποδοθούν καλύτερα στη δική μας γλώσσα. Έπειτα, αν συναντήσεις κάποια παροιμία, ένα σχήμα λόγου κ.λπ., τι θα κάνεις; Αυτούσιο δεν θα έχει νόημα, θα πρέπει, λοιπόν, να βρεις αντιστοιχίες στη δική σου γλώσσα. Έχω μεταφράσει από αγγλικά και από γαλλικά, αλλά πιστεύω πως οι καλύτερες μεταφράσεις μου είναι από ρωσική λογοτεχνία και ποίηση, όπως του Πούσκιν και του Μπρόντσκι – λατρεύω τη γλώσσα αυτή, ίσως επειδή την είχα πρωτομάθει κοντά στην γκουβερνάντα μου.
Η σχέση μου με τον Ρόντνεϊ Ρουκ ήταν καθοριστική. Γνωριστήκαμε σε μία ταβέρνα στην Πλάκα το '63, παντρευτήκαμε μόλις δύο βδομάδες μετά και ήμαστε μαζί μέχρι τον θάνατό του το 2007. Αγαπηθήκαμε βαθιά με αυτό τον άνθρωπο. Υπήρχε μεταξύ μας άπειρος σεβασμός, εκτίμηση και κατανόηση. Τίμιος, ευθύς, ειλικρινής, ήταν ο ιδανικός σύντροφος ζωής. Καθένας μας ήταν απολύτως ελεύθερος να κάνει τα δικά του πράγματα, αλλά ήξερε ότι ο άλλος ήταν πάντα εκεί. Ταξιδέψαμε πολύ μαζί, πήγαμε Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, Ινδία... Παιδιά δεν αποκτήσαμε γιατί μυστικά κάπου μας «βόλευε» και τους δύο αυτό – εγώ είχα την ποίηση και τις μεταφράσεις, εκείνος ήταν χαμένος στα βιβλία του, όντας κλασικός φιλόλογος, πού καιρός γι' άλλα! Όχι, δεν το μετάνιωσα, δεν ήμασταν εμείς για παιδιά.
Δεν υπάρχει καμιά υψηλά ιστάμενη μεταφυσική αλήθεια. Υπάρχει μόνο η προσωπική αλήθεια που καθένας τη βρίσκει στο τέλος μόνος του, δεν μπορεί να του την εμφυσήσει κανείς. Και τι πιο αληθινό από έναν τρόπο ζωής τέτοιο, ώστε να καταφέρνεις να μην πληγώνεις και να μην πληγώνεσαι! Εμένα εκείνο που με πληγώνει περισσότερο είναι η μωροφιλοδοξία κάποιων ανθρώπων και η τάση τους να σε εκμεταλλεύονται. Εκείνο, αντίθετα, που εκτιμώ απεριόριστα είναι η γενναιοδωρία, υλική και πνευματική.
Αν με ευνόησε η ζωή; Και ναι και όχι. Σίγουρα με ευνόησε στο ότι κατάφερα να κάνω αυτό που ήθελα, να ζήσω με τους δικούς μου όρους, δίχως να μου επιβληθεί οτιδήποτε. Είχα, ωστόσο, την ατυχία να πάθω μικρή μια άσχημη λοίμωξη (σταφυλόκοκκο) που μου άφησε κουσούρια και για την οποία η θεραπεία ανακαλύφθηκε μόλις λίγους μήνες μετά – αν την είχα πάρει έγκαιρα, θα ήμουν υγιής, από την άλλη, βέβαια, μπορεί να μη γινόμουν ποτέ ποιήτρια. Το ποίημα, βλέπετε, πρέπει να έχει κάποια πληγή για να ακουμπήσει, ψυχική ή σωματική...
Με θλίβει που δεν μπορώ να κινούμαι πλέον. Μεταφράσεις δεν μπορώ να κάνω πια. Τελευταία, επίσης, δεν έχω καθόλου έμπνευση, έναν χρόνο έχω να γράψω οτιδήποτε. Ίσως είναι η περίοδος. Ο ποιητής έχει βλέπετε τις περιόδους του, ακριβώς όπως οι γυναίκες. Νιώθω, επίσης, τη μνήμη μου να με εγκαταλείπει. Αυτό το τελευταίο, βέβαια, μπορεί να είναι ταυτόχρονα πρόβλημα αλλά και ευλογία. Ακόμα και από τους έρωτές μου, ακόμα και από τον Ρόντνεϊ, το μόνο που μπορώ να ανακαλέσω πλήρως είναι η γεύση. Αυτή είναι, φαίνεται, η τελευταία αίσθηση που διατηρείται έντονη.
Αυτό είναι ένα νέο ποίημα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ και δημοσιεύεται για πρώτη φορά στο τεύχος της «Ποιητικής» που μόλις κυκλοφόρησε. Δεν σε πιάνει από τα μούτρα (όπως συνηθίζει η κακή ποίηση), όμως σου κολλάει στο μυαλό – σαν τραγούδι που ξέρεις, και δεν θυμάσαι πού το πρωτάκουσες...
Το τελευταίο ποίημα της Κατερίνας Αγγελάκη Ρουκ
Καθρέφτη μου, σ' εσένα μιλάω, εσένα έχω μπροστά μου, άλλο κανένα. Οι άνθρωποι, φίλοι, χάθηκαν. Χάθηκαν απ' τη ζωή ή χάθηκε το νόημα που έβρισκαν σε μένα; Με κοιτάς, σε κοιτώ, ένα πρόσωπο νεανικό προσπαθώ να θυμηθώ, ωραίο ποτέ, όμως πάντα εκφραστικό της στιγμής και μόνο. Σ' αγνοούσα τότε κι έτρεχα, λαχάνιαζε το σώμα που μου είχε απομείνει –ανάπηρο απ' την αρχή–, ήθελα να το εκμεταλλευτώ, να το χαρώ, ν' αφεθώ στον αέρα, στη θάλασσα, στον αμερόληπτο έρωτα. Τις φιλενάδες μου με τα τέλεια κορμιά που έλαμπαν στον ήλιο, δεν ζήλεψα ποτέ, δεν αισθάνθηκα ποτέ ότι οι άνθρωποι μου είχαν στερήσει κάτι που μου ανήκε. Και τώρα ήρθε της εξομολόγησης η ώρα. Μικρέ μου καθρέφτη, που τελευταία σ' έχω συνέχεια μπροστά μου για να σε συνηθίσω: Σε μισώ. Θα με συγχωρέσεις; Μίσος τι θα πει δεν ήξερα. Αλλά τώρα, να, βλέπω το πρόσωπό μου κι εξαγριώνομαι ενάντια στη φύση. Μέσα μου βαθιά, βέβαια, ξέρω ότι ο εχθρός μου δεν είσαι εσύ, αλλά ο χρόνος. Ο χρόνος όμως παραμένει πάντα ασύλληπτος αφού τα αμαρτήματά του όλο αναβάλλονται κι αυτός διαφεντεύει ακόμη τη ζωή μου. Καθρέφτη μου, θύμα είσαι κι εσύ του ανθρώπινου παραλογισμού. Σ' ευχαριστώ που μου παραστέκεσαι και μ' αφήνεις να σε μισώ.
Η ποιήτρια στο σπίτι της. Φωτογραφία: Σπύρος Στάβερης/ LIFO
Oι απαντήσεις της στο ερωτηματολόγιο του Προυστ
Ποια είναι η εικόνα που έχετε για την απόλυτη ευτυχία; Να μην έχω καμία υποχρέωση, να κάνω αυτά που θέλω, ηρεμία, ησυχία, σκέψεις, σημειώσεις και ξεκούραση, πριν την τελική ξεκούραση.
Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας; Φοβάμαι γιατί είμαι μόνη μου, μην πέσω, γιατί αν πέσω, δεν έχω κανέναν να με σηκώσει.
Ποιο εν ζωή πρόσωπο εκτιμάτε περισσότερο; Τον Τίτο Πατρίκιο.
Σε ποιο πράγμα προδώσατε τον εαυτό σας και μετανιώνετε περισσότερο γι' αυτό; Δεν έχω προδώσει ποτέ, είναι ένα από τα ελάχιστα πράγματα για τα οποία είμαι περήφανη.
Για ποια προδοσία του εαυτού τους οικτίρετε τους άλλους; Δεν κρίνω τους άλλους.
Ποιο εν ζωή πρόσωπο σιχαίνεστε περισσότερο; Σιχαίνομαι αυτούς που σιχαίνονται τους άλλους.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας απόφθεγμα; "To be, or not to be?"
Τι νοσταλγείτε περισσότερο; Τα νιάτα μου.
Ποιο είναι το πιο εξωφρενικό πράγμα που έχετε κάνει; Εάν εξωφρενικό σημαίνει ριψοκίνδυνο, τότε έχω κάνει πολλά.
Ποιο είναι το αγαπημένο σας ταξίδι; Το ταξίδι μου στην Αμερική.
Ποια θεωρείτε την πιο υπερεκτιμημένη αρετή; Τη δημοσιότητα.
Ποιο είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό σας; Η ντομπροσύνη.
Ποιο χαρακτηριστικό προτιμάτε περισσότερο σε κάποιον; Την απλότητα και την γλυκύτητα.
Τι θεωρείτε πιο σημαντικό στους φίλους σας; Την ευθύτητα.
Ποια είναι η καλύτερη συμβουλή που σας έχουν δώσει; Σε ένα γράμμα που μου είχε στείλει ο νονός μου Νίκος Καζαντζάκης "κλωσσοπούλι του Παρνασσού μην με ντροπιάσεις"
Πότε κλάψατε για τελευταία φορά; Δεν θυμάμαι, θέλω να κλάψω και δεν βγαίνουν δάκρυα.
Ποιος είναι ο μεγαλύτερος μύθος για τη διασημότητα; Η σημασία της.
Διαλέξτε πέντε λέξεις που περιγράφουν τον εαυτό σας; Καρδιά, υγεία, έρωτας, φύση, φιλία.
Ποιοι είναι οι δύο καλύτεροί σας φίλοι; Ο Νίκος και ο Γιάννης
Ποια μουσική θα θέλατε να παίξουν στην κηδεία σας; Mozart.
Τι θεωρείτε ως έσχατο βαθμό δυστυχίας; Την αρρώστια.
Πού θα θέλατε να ζείτε; Εδώ που ζω και κυκλοφορώ.
Ποια είναι η αγαπημένη σας απασχόληση; Το γράψιμο και το διάβασμα.
Σε ποιες περιπτώσεις λέτε ψέματα; Όταν κάτι αφορά τα μυστικά των άλλων.
Τι απεχθάνεστε περισσότερο στην εμφάνισή σας; Δεν ήμουν ποτέ ωραία, αλλά τώρα μισώ τα σημάδια του χρόνου.
Ποιες λέξεις ή φράσεις χρησιμοποιείτε υπερβολικά; Ενσυνείδητα δεν επανάλαμβάνομαι, υποσυνείδητα δεν ξέρω. Ας το κρίνουν οι άλλοι.
Τι ή ποιον αγαπάτε περισσότερο στη ζωή σας; Το πρόσωπο που αγαπάω περισσότερο είναι ο άνδρας μου που πέθανε.
Για ποιο πράγμα μετανιώνετε περισσότερο; Δεν μετανιώνω.
Πότε και πού υπήρξατε ευτυχισμένης; Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που έζησα μια ζωή με τους δικούς μου όρους.
Ποιο ταλέντο θα θέλατε να είχατε; Αυτό που έχω.
Ποιοι είναι οι αγαπημένοι σας συγγραφείς; Θα αναφέρω ποιητές: Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Σαρλ Μπωντλαίρ και ένα σωρό άλλοι
Ποιος είναι ο αγαπημένος σας φανταστικός ήρωας; Η Άννα Καρένινα.
Ποιοι είναι οι πραγματικοί ήρωες σας; Οι επιζώντες.
Ποια είναι τα αγαπημένα σας ονόματα; Αλέξης, Αντώνης, Κατερίνα, Ελένη.
Τι απεχθάνεστε περισσότερο; Το ψέμα.
Ποια είναι η παρούσα διανοητική σας κατάσταση; Ακόμα βαστάει ο νους.
Αν μπορούσατε να αλλάξετε κάτι στον εαυτό σας, τι θα ήταν αυτό; Την ηλικία μου.
Aν μπορούσατε να αλλάξετε κάτι στην οικογένεια σας, τι θα ήταν αυτό; Τίποτα.
Ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερή σας επιτυχία; Το ότι έχω γράψει μερικά καλά ποιήματα.
Αν μπορούσατε να διαλέξετε πώς να επιστρέψετε στη ζωή, τι θα θέλετε να είστε; Αυτό που είμαι τώρα, πάλι από την αρχή.
_______________
Η Σοφία Φιλιππίδου διαβάζει ένα ποίημα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ στο LIFO.gr
ΕΠΟΧΗ ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑΣ
Από τη συλλογή "Η ανορεξία της ύπαρξης" (2011)
Η αντιπάθεια απλώνεται σαν πανώλη
αντίπαλος είναι του πάθους
εχθρός της συμπόνιας.
Τα ζώα που με ημέρευαν
-όλα τ' αγαπούσα-
σέρνονται τώρα σαν φίδια
στέκονται σαν αρπαχτικά
με γουρλωμένα μάτια
και μήνυμα μου στέλνουν
πως ό,τι ζει δεν είναι πάντα για καλό
κι ό,τι πεθαίνει
δεν είναι πάντα απελπισία.
Οι άντρες
με τα προκλητικά παντελόνια
υφάσματα τεντωμένα με φαντασία
ελαφρά αξύριστοι
με την έξυπνη ματιά
που μεταμορφωνόταν σε κτηνώδη
και χυνόταν πηχτή
στα λευκά σεντόνια
βουλιάζουν
στα μουχλιασμένα νερά της μνήμης
κι ούτε λίγη συμπάθεια
δεν αφήνουν πίσω τους
λίγο δέος για τα κατορθώματά τους.
Και οι γυναίκες, οι φιλενάδες,
που μαζί πλέκαμε τον ιστό της ζωής
γελάγαμε με κάθε στραβο-βελονιά
κι άνθιζαν τα απόρρητα μυστικά
στα λαμπερά χείλη μας
εμείς, που στα σπλάχνα μας
νιώθαμε την παρουσία μας στη γη
σημαντική
ακόμη κι αν μόλις είχε βροντήξει
πίσω του την πόρτα «εκείνος»,
έγιναν κουραστικές κυρίες
με εμμονές, μανίες νοικοκυροσύνης
ή απελπισμένες κινήσεις
για να προλάβουν το τελευταίο τρένο
της διασημότητας.
Αλλά τη φοβερότερη αντιπάθεια
τη νιώθεις για κείνον
που τα νιώθει όλ' αυτά
λες κι ήταν αυτός κάποιο ανώτερο ον
λες κι είχε φτερά
και πετούσε πάνω από νεκρούς
φιλοδοξίες και απορρίμματα
λες κι ήταν
ο δικός σου εαυτός
λιγότερο άχρηστος και αντιπαθητικός.
Η απόλυτη ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη -Ρουκ
Λευκό σε λευκό. Ο τόμος είναι συνταρακτικά απέριττος. Μια σπουδαία σπουδή στον μινιμαλισμό που λέει πολλά. Μια μνεία στον Καζιμίρ Μάλεβιτς και στο Άσπρο τετράγωνο σε άσπρο φόντο. Η ποίηση είναι απόλυτη. Η ποίηση είναι συγκεντρωμένη εδώ, παρά δύο έτη μισός αιώνας αντιμαχία, αλλά και ερωτοτροπία, με τη Σιωπή. Γιατί, τι άλλο είναι πια η ποίηση των λέξεων αν όχι μια αντιμαχία και, συνάμα, ερωτοτροπία με τη Σιωπή;
Ημερομηνίες: 1963, 1971, 1974, 1977, 1978, 1982, 1984, 1990, 1993, 1995, 1996, 2001, 2003, 2005, 2011
Τίτλοι: Λύκοι και Σύννεφα. Ποιήματα '63-'69. Μαγδαληνή, το μεγάλο θηλαστικό. Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης. Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας. Ενάντιος Έρωτας. Οι Μνηστήρες. Επίλογος Αέρας. Άδεια Φύση. Λυπιού. Ωραία Έρημος η Σάρκα. Η ύλη μόνη. Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος. Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα. Η ανορεξία της ύπαρξης.
Αγαπημένο, Ι: «Ό,τι δικό σου παραληρεί / στα σύδεντρα, στις χλοερές αυτοκρατορίες / των ονείρων / στις περίλαμπρες σιωπές του κισσού / στης φτέρης τις βουβές συγκοπές / στις κρασάτες λιγοθυμιές των φθινοπωρινών φύλλων./ Το νόημά σου αναβλύζει:/ ότι καμιά ζωή / δεν είναι πιο δυνατή απ' τον πόθο / καμιά πράξη πιο τελειωτική / από την ποίηση». (Στο δάσος, 1982)
Σχόλιο, Ι: Only poetry isn't shit (Roberto Bolaño, 2666)
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ Ποίηση, 1963-2011 Εκδόσεις Καστανιώτη Σελίδες 505
Αγαπημένο, ΙΙ: «Τη μέρα της βάφτισης / μου υποσχέθηκαν / καλή λαμπάδα στον ουρανό / με τα σύννεφα και τους αγγέλους.// Πόνος τα ζώα χωρίς τροφή / στα νυχτερινά χαντάκια / να προσεύχονται στο φεγγάρι [...] Δε φτάνει ο έρωτας / άνεμος ανεπίστρεπτος / έρχεται ανώνυμος / στις ευωδιασμένες στέγες, στους αγρούς / εγκαθίσταται / συνεσταλμένος αυτοκράτορας / ειρηνικής βίας./ Δε φτάνουν / τα σχέδια φυγής / καραβιών σκιές / στις απόμερες γωνιές των παραμυθιών / σεμνοί σταθμοί / ευκάλυπτοι και βαγόνια / π' αγγίζουν τα νερά ως τα καΐκια./ Δε φτάνουν / οι φωνές τραγουδιστών / γέννα της φωτιάς / και της καλής τρέλας / δε φτάνουν / οι πράξεις που επαναλαμβάνονται:// ελεημοσύνη, μελέτη / στα γνωστά εργαστήρια / ο φόβος, η λιποψυχία των γενναίων / οι κινήσεις της οργής / τα χτίσματα της φαντασίας και του πλούτου / η τακτική επιστροφή της νύχτας». (Ευαγγελισμοί, 1963)
Σχόλιο, ΙΙ: Το ποίημα «Ευαγγελισμοί» είναι αφιερωμένο στον Ν.Δ. Καρούζο. Όσο κυλάνε τα χρόνια, τόσο νιώθω πώς συνηχούν οι φωνές της Κατερίνας και του Νίκου, πόσο τους έθελγε η πάλη με τη φθορά, πόσο οι σχηματισμοί των λέξεών τους τείνουν να γίνουν αγέρωχα μπλουζ, άνθη ενάντια, κονταροχτυπήματα με το μακελειό της καθημερινότητας. Ρουκ και Καρούζος, όπως λέμε Thomas Bernhard και IngeborgBachmann, φωνές που μέσα τους ακούς το τραχύ παμπάλαιο και το στιλπνό καινούργιο. Φωνές που με τη σάρκα φιλοσοφούν.
Αγαπημένο, ΙΙΙ: «Θέλω να γράψω ένα ποίημα για τη μοίρα / γιατί αυτή οδηγεί τη χειράμαξα με το ποίημα./ Αυτή εκπαιδεύει / και ξαφνικά γνωρίζουμε / τα φυτά απ' τις κρυφές εκκρίσεις τους / τα πουλιά από την άλλη τους λαλιά / την ψυχή από τη μουγκή της την κραυγή./ Η μοίρα μάς μαθαίνει / πώς να υπακούμε / στο διαφορετικό πρόσταγμα / της κάθε σάρκας / και πώς οι ανατριχίλες στο δέρμα εκείνου υψώνονται / σελίδες αφηνιασμένες./ Όχι το ταλέντο / αλλά οι άπειρες συμπτώσεις / άφησαν να πέσει στο χώμα / ώριμος καρπός το ποίημα [...] Θα 'θελα να γράψω ένα ποίημα εμπνευσμένο / αλλά η μοίρα σαν να μην οδηγεί πια». («Θέλω να γράψω ένα ποίημα», 2005)
Σχόλιο, ΙΙΙ: Και αυτό το ποίημα αφιερωμένο. Στον Αντώνη Φωστιέρη, εν προκειμένω. Η Ρουκ φτάνει στις ακρώρειες της γλώσσας, κάνει να την αφήσει και να φύγει (Καρούζος: «να φύγου απ' τη γλώσσα, να φύγου»), αλλά μένει εκεί. Πού αλλού τέτοιο θάλπος ; Αν όχι στη γλώσσα; Αν όχι στις λέξεις; Στων λέξεων το κονάκι, στων λέξεων το τσαρδί;
Αγαπημένο, IV: Όταν ο άγγελος είναι κόκκινος / και νυχοπατάει / στο σφουγγαρισμένο άσπρο / πιστεύοντας στην εσωτερική του φλόγα / κι αερίζοντάς τη στο παράθυρο / είναι που 'χει ερωτευτεί τα εγκόσμια / τόσο πολύ / που αποφεύγει να τα συγκρίνει με τα επάνω./ [...] Ο άγγελος / που θα γίνει λουλακής προς το βράδυ / θα τελειώσει το τσιγάρο του / και θα φύγει». («Αγγελικά Ποιήματα», 1978)
Σχόλιο, IV: Ποίημα αφιερωμένο στον Αλέκο Φασιανό, ποίημα λίαν εικαστικό, με χρώματα καμωμένο (κόκκινο, άσπρο, λουλακί) και με εικόνες (φουμάρει, θα έλεγε ο Καρούζος, ο άγγελος). Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ ξέρει να σκηνοθετεί με απαράμιλλη ευαισθησία την πραγματικότητα, να την κάνει πιο πραγματική, να της προσδίδει την αλήθεια που της αρμόζει, να την κάνει ονειρική και μαζί βαριά και βαθιά υλική. «Όχι άλλη πραγματικότητα!» ανέκραζε ο Καρούζος, εννοώντας ακριβώς ότι πρέπει να μας δοθεί επιτέλους η πραγματική διάσταση της πραγματικότητας: η ποιητική διάσταση.
Η ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ παραλαμβάνει το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων 2015 για το σύνολο του έργου της. ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΛΑΧΟΣ, Φωτ.: Σπύρος Στάβερης/LIFO, Σωκράτης Σωκράτους/ LIFO, Aρχείο
εξι ποιήματα
ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΓΓΕΛΑΚΗ - ΡΟΥΚ (1939 -2020)
Στον απαράβατο κήπο της Κατερίνας Αγγελάκη - Ρουκ
Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ: Δημοσία δαπάνη η κηδεία της, θα ταφεί στην Αίγινα
...να φεύγουν τα περιττά, λέω
Κατερίνα
«Εξομολόγηση στον καθρέφτη»
Κατερίνα, ποιοι είναι οι πραγματικοί σας ήρωες; "Οι επιζώντες."
Εξοντωμένη: Η σπουδαία Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ προδημοσιεύει στη lifo τα νέα της ποίηματα
«Καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον, κι αν όχι, θα τα ξαναπούμε»: Ένα φιλμάκι με την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ
Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ: «Υπερασπίζομαι το δικαίωμα να ζεις με τους όρους που εσύ επέλεξες»
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ
Eπίσκεψη στο σπίτι της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ στην Αίγινα
Πέθανε η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, η σπουδαία Ελληνίδα ποιήτρια
«Ο λίγος χρόνος που μου μένει»: Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ είχε μιλήσει στην ΕΡΤ (μαγική όπως πάντα)
O άνθρωπος στις 4 το πρωί
Στον απαράβατο κήπο της Κατερίνας Αγγελάκη - Ρουκ
Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ: Δημοσία δαπάνη η κηδεία της, θα ταφεί στην Αίγινα
...να φεύγουν τα περιττά, λέω
Κατερίνα
«Εξομολόγηση στον καθρέφτη»
Κατερίνα, ποιοι είναι οι πραγματικοί σας ήρωες; "Οι επιζώντες."
Εξοντωμένη: Η σπουδαία Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ προδημοσιεύει στη lifo τα νέα της ποίηματα
«Καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον, κι αν όχι, θα τα ξαναπούμε»: Ένα φιλμάκι με την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ
Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ: «Υπερασπίζομαι το δικαίωμα να ζεις με τους όρους που εσύ επέλεξες»
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ
Eπίσκεψη στο σπίτι της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ στην Αίγινα
Πέθανε η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, η σπουδαία Ελληνίδα ποιήτρια
«Ο λίγος χρόνος που μου μένει»: Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ είχε μιλήσει στην ΕΡΤ (μαγική όπως πάντα)
O άνθρωπος στις 4 το πρωί
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Πέθανε η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, η σπουδαία Ελληνίδα ποιήτρια
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ
Ηχητικό απόσπασμα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ για τον τόπο των ποιητών - από την Ελευθερία Θάνογλου
Αφιέρωμα στην ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ
Εισαγωγή - Επιμέλεια Αφιερώματος: Ζαχαρίας Κατσακός
Η ποίηση του εμείς
Η ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη - Ρουκ είναι στοχαστική και ταυτοχρόνως γήινη, υπό την έννοια του βάθους και του ρεαλισμού που αποτυπώνονται στη θεματολογία, στα μοτίβα, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Το έργο της διαμορφώνει, δηλαδή, μια ποίηση σχεδόν καθολική, ενώ παράλληλα αναδεικνύει ερωτήματα δραστικού στοχασμού για τον αναγνώστη.
Το ποιητικό σύμπαν της Αγγελάκη - Ρουκ αποτελούν κυρίως η περιπέτεια της ανθρώπινης ύπαρξης, ο ανελέητος χρόνος και το φθαρτό σώμα. Οι έννοιες αυτές διατρέχουν το σύνολο του έργου της, ενώ η «ύλη» είναι εκείνη που τις σημασιοδοτεί. Στο σώμα, τέλος, αισθητοποιείται ο έρωτας, αλλά και η φθορά του χρόνου που διανύεται και ολιγοστεύει. Η παρέλευση του χρόνου (με τις οδυνηρές συνέπειες που επιφέρει) οδηγεί τον άνθρωπο στη συνειδητοποίηση της «απόλυτης» μοναξιάς με την -πάντοτε- κατά μόνας πορεία προς τον θάνατο. Στην πραγματικότητα η ποιήτρια μετουσιώνει τις προσωπικές της αναζητήσεις σε μια φιλοσοφία «περί των ανθρωπίνων».
Και ενώ στην τελευταία της συλλογή Με άλλο βλέμμα (2018), και συγκεκριμένα, στο ποίημα «Θάνατος, ο ανύπαρκτος» η ίδια αρχικώς δίνει την εντύπωση πως πρόκειται για μια εξέλιξη που την αφήνει αδιάφορη απέναντι στην επιτακτική ανάγκη για επιβίωση,
«Εγώ τώρα το θάνατο κατάματα κοιτώ
κι αδιάφορη μ' αφήνει∙
με αγωνία δεν τον ρωτάω, να μαντέψω δεν
προσπαθώ
πόση ζωή μου μένει.
Ένας είναι μόνο ο σκοπός μου:
η επιβίωση.»
στο ίδιο corpus, στο ποίημα «Η κακή μετάφραση» φωτογραφίζεται με αυτοσαρκασμό και θλίψη το εξουθενωτικό αίσθημα του επερχόμενου θανάτου ταυτίζοντάς τον με την απουσία του έρωτα:
Η πιο τέλεια μετάφρασή μου ήταν
όταν «σε έρωτα μετέφρασα της ζωής το τέλος»
όταν το θάνατο με τη γραφή μου αγκάλιασα
και τον έκαμα μούσα.
Τώρα κακή μου φαίνεται
εκείνη η μετάφραση
γιατί καμιά μούσα
δεν έρχεται να με δοκιμάσει.
Για τα χαρακτηριστικά της ποίησης της Κατερίνας Αγγελάκη - Ρουκ έχουν γραφτεί σημαντικά κριτικά κείμενα. Το σύνολο των ποιημάτων της συνιστά άλλωστε μοναδικό μείγμα ποιητικού «διαλόγου», αφήγησης και υπαρξιακού στοχασμού, όπου η ίδια συνομιλεί με τον εαυτό της για τα σημαντικά ζητήματα της ζωής, καταθέτοντας με μουσικότητα, λιτή δραματικότητα και κουβεντιαστό ύφος την ποιητική της θεματολογία. Με τα μεγάλα ιδανικά και τις στομφώδεις εκφράσεις να απουσιάζουν, η Αγγελάκη - Ρουκ επιχειρεί μια καταβύθιση στο ατομικό «εγώ» για να θεμελιώσει, τελικώς, την ποίηση του «εμείς».
Η γυναικεία γραφή
Καίρια συμβολή της Αγγελάκη - Ρουκ αποτελεί η αναζήτηση της έμφυλης ταυτότητας και η προσπάθειά της να συμπυκνώσει μέσα στην ποίησή της τον γυναικείο χωροχρόνο. Ο ποιητικός της προβληματισμός, αλλά κυρίως οι εκφραστικοί τρόποι και η χρήση της γλώσσας αποτέλεσαν τους βασικούς πυλώνες για τον χαρακτηρισμό της γραφής της ως «γυναικείας».
Η ίδια, σε σύντομο κείμενό της, έγραψε: «Οι γυναίκες που δέχονται τον ορισμό "γυναικεία γραφή" δεν τον βλέπουν σα μια μονολιθική κατάταξη, όπου πρέπει, σώνει και καλά, να ενταχθούνε αυτές και τα γραφτά τους. Αντίθετα, το γένος είναι ένα πολυσύστημα, μια πλειονότητα από ιδέες και τρόπους ύπαρξης, που, όλα μαζί, αποτελούν το θηλυκό. Τονίζονται οι διαφορές και εκτίθεται η ποικιλία της γυναικείας εμπειρίας από την ταξική, εθνική, ζωγραφική, πολιτική ή σεξουαλική πλευρά» (Αγγελάκη-Ρουκ, 1990:26).
Το μυθολογικό διακείμενο και η Θεωρία της Αποδόμησης
Όλοι οι «αρχαίοι μύθοι» σημειώνει ο Artaud (1961) «περιέχουν καθαρές δυνάμεις. Δημιουργήθηκαν, για να διατηρηθούν και να επιδεικνύουν αυτές τις δυνάμεις τους». Αλλά και ο Brunel (1992) επισημαίνει ότι ο μύθος, επειδή αποτυπώνει αντιφατικές έννοιες, «μπορεί να γίνει ένζυμο για τη λογοτεχνία που αψηφά τον χρόνο, ένας ζωντανός πυρήνας για το έργο που τον εμφανίζει μέσα στη διαφάνειά του».
Ο Ευριπίδης Γαραντούδης (2014) αναφέρει ότι στη συλλογή Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης (1977) η ποιήτρια υιοθετεί ένα μυθολογικό γυναικείο προσωπείο, την Πηνελόπη (σύμβολο πίστης και αφοσίωσης στον αγαπημένο), για να παρουσιάσει μεταμφιεσμένα τα δικά της αισθήματα χρησιμοποιώντας στοχευμένα μια περσόνα που είχε υποβαθμιστεί κάτω από την προβολή του κυρίαρχου άνδρα.
Υπό το πρίσμα μιας διαφορετικής ανάγνωσης του Ομήρου, η Αγγελάκη - Ρουκ ως θιασώτρια της θεωρίας του Derrida, ο οποίος εισηγήθηκε την αποδόμηση «ως τρόπο ανάγνωσης κάθε είδους κειμένων, με στόχο να αποκαλύψει και να ανατρέψει τις σιωπηρές μεταφυσικές προϋποθέσεις της δυτικής σκέψης» (Abrams, 2005:47) συνθέτει τον σύγχρονο μύθο της Πηνελόπης. Εκμεταλλευόμενη το αρχαιοελληνικό μυθικό πρόσωπο και τη δυναμική που αυτό κρύβει για τον σύγχρονο αναγνώστη, το μεταχειρίζεται ως αφετηρία για το θέμα της, ενώ μεταπλάθει τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά του σύμφωνα με την ποιητική της στόχευση. Έτσι τα χαρακτηριστικά της ηρωίδας της ή, καλύτερα, της αντιηρωίδας της, χρησιμοποιούνται ως όχημα για την αποκάλυψη της ίδιας της δημιουργού κάτω από το ποιητικό προσωπείο της ομηρικής Πηνελόπης.
Εμφορούμενη από την πεποίθηση πως κάθε μύθος έχει διακειμενική επαφή με όλα τα κείμενα που προηγήθηκαν, αναπτύσσει μια άκρως ενδιαφέρουσα «συνομιλία» με το μυθικό πρότυπο, μετατρέποντας τήν, καταρχάς, σχέση ταυτότητας, σε μια σχέση ουσιαστικής διαφοράς. Με άλλα λόγια, επιχειρεί την αποδόμηση / αποκατασκευή του αρχετυπικού μύθου και αποκαλύπτει τη δύναμη του (κάθε) κειμένου να αντιστέκεται στην παράδοση της μονοδιάστατης ανάγνωσης συνδράμοντας με τον αυτόν τρόπο στην επιβίωσή του με σύγχρονους, πλέον, όρους.
Το υφαντό ως κείμενο
Η Αγγελάκη - Ρουκ ορμώμενη από τον μύθο της Πηνελόπης κατά τη δεκαετία του 1970, όπου και εντοπίζεται η ακμή του γυναικείου κινήματος, καλλιεργεί τον ποιητικό αντίποδα του συμβόλου της συζυγικής πίστης. Μέσα από τις συλλογές Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης (1977), Οι μνηστήρες (1984) και Ωραία έρημος η σάρκα (1996) η ποιήτρια αυτοβιογραφείται ενδυόμενη τη συμβολική μορφή της Πηνελόπης.
Eπιχειρώντας μια φεμινιστική ανα-αφήγηση του ομηρικού μύθου, μια «μελέτη» για τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ενός σημαντικού κειμένου και των δυνάμει ανατρεπτικών εκδοχών του, απευθύνει μια πρόσκληση στον αναγνώστη να «μετα-αναγνώσει» την Πηνελόπη μέσα από ένα κληροδότημα ποικίλων ερμηνευτικών προσεγγίσεων.
Το σώμα των ποιημάτων της που αφορούν στην Πηνελόπη χαρακτηρίζεται από το λιτό και πεζολογικό ύφος της μεταπολεμικής ποίησης. Η μυθική ηρωίδα αποτελεί το alter ego της ποιήτριας από την άποψη της δημιουργικότητας. Κεντρικό σημείο της ποιητικής της είναι η δυσκολία «γέννησης» ποιητικού λόγου, καθώς προϋποθέτει μια βασανιστική διαδικασία κατανόησης του ίδιου του εαυτού της. Την ίδια δυσκολία διαπιστώνει η ποιήτρια και στην προσπάθεια της Πηνελόπης να παραγάγει το δικό της «κείμενο» (υφαντό) έχοντας προηγουμένως καταδυθεί στο εσώτερο εγώ της. Οι λέξεις για την Αγγελάκη - Ρουκ είναι ό,τι και οι κλωστές για την Πηνελόπη, αφού και στις δυο περιπτώσεις χτίζεται ένα «κείμενο» με αφηγηματικές ιδιότητες και σημάνσεις.
Ανατρέποντας ή και υπονομεύοντας ταυτοχρόνως το ομηρικό πρότυπο καλλιεργεί έναν νέο γυναικείο μύθο που θεμελιώνεται στην καταρχήν θεώρηση της ύφανσης εκ μέρους της ποιήτριας ως εργασίας με σημαντική πολιτισμική προσφορά. Η Πηνελόπη ορθώνεται σε σύμβολο πολιτισμού, χωρίς την αρωγή της οποίας δεν θα διασώζονταν βασικά ίχνη της ιστορικής πορείας του ανθρώπου. Η γυναίκα απενοχοποιείται ως υποκείμενο, παύει να θεωρείται συνώνυμο της σεξουαλικότητας, ενώ αναδύεται ο δημιουργικός της ρόλος και, μάλιστα, στο πλαίσιο ενός δυστοπικού ανδρικού σύμπαντος.
Ο δρόμος προς την ανεξαρτησία
Η Πηνελόπη της Αγγελάκη - Ρουκ «αποποιείται» τρόπον τινά του ρόλου της υφάντρας, αυτοσυστήνεται ως δημιουργός και χρίζει τον εαυτό της ως γράφον υποκείμενο που μεταχειρίζεται μια εναλλακτική «αφηγηματική τεχνική», καθαρά γυναικεία. Κατασκευάζει το δικό της «κείμενο» χρησιμοποιώντας κλωστές αντί γραφίδα και κληροδοτεί πολιτισμικά ίχνη για μια εποχή χωρίς σημειωτικό σύστημα γραφής:
Λέει η Πηνελόπη
Δεν ύφαινα, δεν έπλεκα
ένα γραφτό άρχιζα, κι έσβηνα
κάτω απ' το βάρος της λέξης […]
Σβήνω, σχίζω, πνίγω
τις ζωντανές κραυγές […]
(Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης, 1977)
Παράλληλα, στο ίδιο ποίημα, δηλώνει την πορεία της προς την αυτονόμηση και αρθρώνει ξεκάθαρα το τέλος μιας εποχής ετεροκαθορισμού της από τον Οδυσσέα - άντρα κόβοντας το νήμα που τη δένει μαζί του:
κι εγώ με λέξεις θα κόβω
τις κλωστές που με δένουν
με τον συγκεκριμένο άντρα […]
Φυσικά, το τραύμα της ερωτικής απουσίας είναι ευδιάκριτο «Κι ενώ η απουσία είναι το θέμα της ζωής μου / - απουσία από τη ζωή - / κλάματα βγαίνουν στο χαρτί / κι η φυσική οδύνη του σώματος / που στερείται», αλλά ταυτόχρονα αποτελεί και μοχλό για τη συνειδητοποίηση της ανάγκης αυτοκαθορισμού της: «Δε θα 'σαι ποτέ εδώ / με το λάστιχο να ποτίζεις τα λουλούδια / να στάζουν τα παλιά ταβάνια / φορτωμένα βροχή / και να 'χει διαλυθεί η δική μου / μες στη δική σου προσωπικότητα / ήσυχα, φθινοπωρινά…».
Σε μια ηρωική στιγμή η Πηνελόπη αρνείται την «ταυτότητα» του παρελθόντος που την ήθελε να αποτελεί ενσάρκωση της αναμονής και δηλώνει «Σε λησμονώ με πάθος / κάθε μέρα». Η άρνηση του Οδυσσέα είναι λυτρωτική και απαραίτητη για τη συνειδητοποίηση του γυναικείου της εγώ.
Η επανάσταση της Πηνελόπης, ποιητικής περσόνας της Αγγελάκη - Ρουκ, έχει γραμμική εξέλιξη. Στην ποιητική συλλογή του 1977 κάνει ένα σημαντικό βήμα αποδίδοντας δημιουργικό και καθολικά χρηστικό χαρακτήρα στην ύφανση. Στην επόμενη συλλογή παρουσιάζει την ανατομία του «εγκλήματος» που συντελείται στην ανδροκρατούμενη κοινωνία της εποχής. Αποκλεισμένη στον γυναικωνίτη αισθάνεται τον διαρκή έλεγχο και τη χειραγώγηση που υφίσταται από τους άνδρες:
Οι μνηστήρες
Απ' το παράθυρο
ο κήπος μοιάζει ν' ανήκει
αλλού
και το σπίτι να ταξιδεύει
πάνω σ' ένα φύλλο.
Μέσ' απ' τη γρίλια
κομμένοι φέτες συνεδριάζουν
οι μνηστήρες της σιωπής μου
οργανώνουν τη ζωή μου
σαν βεγγέρα
κι ανεβαίνει ως τα πάνω πατώματα […]
(Οι μνηστήρες, 1984)
Ωστόσο, μέσα σε ένα πλαίσιο απομόνωσης «Απ' το παράθυρο / ο κήπος μοιάζει ν' ανήκει / αλλού […] Μέσ' απ' τη γρίλια […]» η Πηνελόπη αποκαθηλώνει στο πρόσωπο του Οδυσσέα κάθε αρσενικό και την εξουσία που ασκεί επάνω της «Ας μη μιλήσω πάλι / για τη θεσπέσια φωνή του / τη λίγη πρωτοτυπία του / που τον έκανε αιώνιο απ' την αρχή […] Τα πρόσωπα υπάρχουν / μόνο μέσα μας / τα μάτια τους λάμνουν / στα υγρά του οργανισμού μας», μάχεται σθεναρά «Περιμένοντας φτάνω στην ουσία / του εαυτού μου […]» και κατακτά την πολυπόθητη νίκη «αλλά για μιαν αλλαγή / μια λαμπερή κλωστή / μέσα μου […]».
Φτάνοντας στην ποιητική συλλογή Ωραία έρημος η σάρκα (1996) διαπιστώνουμε πως η Αγγελάκη – Ρουκ έχει διανύσει επιτυχώς την πορεία απελευθέρωσης του ποιητικού της εγώ. Στο ποίημα «Η άλλη Πηνελόπη» η μυθική περσόνα εξακολουθεί να αυτοβιογραφείται παίρνοντας, όμως, αποστάσεις από την εικόνα της απρόσιτης βασίλισσας:
Η άλλη Πηνελόπη
Μέσ' απ' τις ελιές έρχεται η Πηνελόπη
με τα μαλλάκια της όπως όπως μαζεμένα.
κι ένα φουστάνι απ' τη Λαϊκή,
μπλε μαρέν με άσπρα λουλουδάκια […]
(Ωραία έρημος η σάρκα, 1996)
Από την άρνηση του Οδυσσέα σε α΄ πρόσωπο («Σε λησμονώ με πάθος / κάθε μέρα») της πρώτης ποιητικής συλλογής, περνάει την γ΄ πρόσωπη αφήγηση - γεγονός που έχει τη σημασία του - και στέκεται με απορριπτική διάθεση «στην ιδέα "Οδυσσέας"». Ο σύντροφος, ο σύζυγος και η εξάρτησή της από αυτόν αφενός «υποβαθμίζεται» συνειδησιακά, αφού παύει να έχει υλική διάσταση, ο Οδυσσέας δεν είναι παρά μια «ιδέα». Ο αγώνας της αφετέρου εντοπίζεται στο πνευματικό πεδίο, γι' αυτό και η ίδια εξυψώνεται σε ον υπερδύναμο, κριτικά σκεπτόμενο και, τελικά, αυτόνομο:
Μας εξηγεί πως δεν ήταν από προσήλωση
στην ιδέα «Οδυσσέας»
που άφηνε τους μνηστήρες χρόνια
να περιμένουν στο προαύλιο
των μυστικών συνηθειών του κορμιού της […]
Την ίδια απορριπτική διάθεση συναντάμε και λίγο παρακάτω, αλλά αυτή τη φορά ο στόχος δεν είναι κάποιο πρόσωπο. Μέσα από μια ιδιαίτερη παρομοίωση η ποιήτρια καταδεικνύει την εξέλιξή της σχετικά με τον βαθμό επίτευξης του προσωπικού της στόχου. Στους στίχους «Αχώριστοι ο έρωτας κι ο πόνος / όπως το κουβαδάκι κι ο μικρός στην αμμουδιά», αφού πρώτα ταυτίζει τον έρωτα με τον πόνο, στη συνέχεια απομειώνει την ισχύ του ερωτικού τραύματος, όταν το παρομοιάζει με την εικόνα του παιδιού στην αμμουδιά. Κάθε προσπάθεια του μικρού να δομήσει κάτι στέρεο πάνω σε σαθρά θεμέλια είναι μάταιη, κάθε κατασκευαστική απόπειρα είναι καταδικασμένη να αποτύχει.
Επίλογος
Η Αγγελάκη - Ρουκ ακολουθεί μια παράδοση ποιητών μείζονος σημασίας (Καβάφη, Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσου) που ανακάλυψαν στον αρχαίο ελληνικό μύθο μια μήτρα έτοιμη να κυοφορήσει τα αιώνια άλυτα πανανθρώπινα προβλήματα που αναφέρονται στον έρωτα, τον θάνατο και τη μοίρα (Highet, 1988). Ο T.S. Eliot, εξάλλου, στη βιβλιοκριτική του (Ulysses, Order and Myth, 1923) για την Οδύσσεια του James Joyce σημειώνει:
Με τη χρησιμοποίηση του μύθου και πλέκοντας μια συνεχή παραλληλία ανάμεσα στη σύγχρονη εποχή και την αρχαιότητα, ο κ. Joyce ακολουθεί μια μέθοδο που πρέπει μετά από αυτόν να ακολουθήσουν κι άλλοι. Δεν θα γίνουν μιμητές περισσότερο από τον επιστήμονα εκείνο που χρησιμοποιεί τις ανακαλύψεις ενός Αϊνστάιν για να προχωρήσει στη δική του ανεξάρτητη, βαθύτερη έρευνα. Είναι απλώς ένας τρόπος για να ελέγξει κανείς, να δομήσει, να αποδώσει μορφή και αξία στο τεράστιο πανόραμα ματαιότητας και αναρχίας που είναι η σύγχρονη ιστορία (Οδυσσέας, Τάξη και Μύθος).
Σε αυτό το πλαίσιο η ποιήτρια ανακαλύπτει ιδέες, θέματα και σύμβολα, τα οποία ανακατασκευάζει διαρρηγνύοντας το κέλυφος του μύθου, για να ανασυνθέσει τον δικό της. Το δημιούργημά της αποτελεί μια ακόμη απόδειξη για τον «αχρονικό» χαρακτήρα της μυθικής παράδοσης ως πηγής έμπνευσης που επιδέχεται πολλές και εναλλακτκές «αναγνώσεις» με στόχο, πάντοτε, την ανάδειξη του ποιητικού λόγου ως μέσου προσωπικής έκφρασης και υψηλής δημιουργικότητας.
* Η Νατάσα Χαλκιά είναι Φιλόλογος και κάτοχος ΜΑ Δημιουργικής Γραφής
_____________
Βιβλιογραφία
1.Abrams, M. H. (2005). Λεξικό λογοτεχνικών όρων. Θεωρία, ιστορία, κριτική της λογοτεχνίας, μτφρ. Δεληβοριά Γ. – Χατζηιωαννίδου Σ. Αθήνα: Πατάκης.
2.Artaud, A. (1961). Atrée et Thyeste ou la supplice de Tantale. Œuvres Complètes, επιμ. Paule Theverin. Paris: Gallimard, pp: 185 – 187.
3.Brunel, P. (1992). Mythocritique: Théorie et parcours. Paris: Presses Universitaires de France.
4.Eliot, T. S. (1923). Ulysses, Order and Myth. Οδυσσέας, τάξη και μύθος, μτφρ. Τσελέντη – Αποστολίδου, Π. (1985). Περιοδικό Η Λέξη, τ. 43, σσ. 240 – 243.
5.Highet, G. (1949). The Classical Tradition. Greek and Roman Influences on Western Literature, μτφρ. Μαστοράκη, T. (1988). Η κλασική παράδοση. Ελληνικές και ρωμαϊκές επιδράσεις στη λογοτεχνία της Δύσης. Αθήνα: MIET, σ. 710.
6.Αγγελάκη-Ρουκ, Κ. (1977). Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης. Θεσσαλονίκη: Εγνατία/Τραμ. Και στον συγκεντρωτικό τόμο: Αγγελάκη-Ρουκ, Κ. (1999). Ποιήματα (1963–1977). Αθήνα: Καστανιώτης.
7.Αγγελάκη-Ρουκ, Κ. (1984). Οι μνηστήρες. Αθήνα: Κέδρος. Και στον συγκεντρωτικό τόμο: Αγγελάκη-Ρουκ, Κ. (1999). Ποιήματα (1963–1977). Αθήνα: Καστανιώτης.
8.Αγγελάκη-Ρουκ, Κ. (1996). Ωραία έρημος η σάρκα. Αθήνα: Καστανιώτης. Και στον συγκεντρωτικό τόμο: Αγγελάκη-Ρουκ, Κ. (1999). Ποιήματα (1986–1996). Αθήνα: Καστανιώτης.
9.Αγγελάκη-Ρουκ, Κ. (1990). Με πραγματικά βατράχια μέσα (στο βιβλίο Φραντζή, Α. - Αγγελάκη-Ρουκ, Κ. - Γαλανάκη, Ρ. - Παπαδάκη, Α. & Παμπούδη, Π. (1990). Υπάρχει, λοιπόν, γυναικεία ποίηση;). Αθήνα: Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας-Σχολή Μωραΐτη, σσ. 23-33: 26.
10.Γαραντούδης, Ε. (2014). Οι μεταμορφώσεις του σώματος σε ποίηση. Περιοδικό Ο Αναγνώστης (ανακτήθηκε 14/04/2020).
Οδοιπορώντας στη Λυπιού - Του Αντώνη Δ. Σκιαθά
Γιώργος Δελιόπουλος: (Αν)οικείωση στον ποιητικό λόγο της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ
Ζαχαρίας Κατσακός: Η «ανορεξία» της ύπαρξης και η αναμονή του τέλους
Χλόη Κουτσουμπέλη: Υπάρχει ποίηση μετά το σώμα;
Δημήτρης Περοδασκαλάκης: Από το πάσχειν στο ποιητικώς λέγειν της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ
Βασίλης Ρούβαλης: Επισκόπηση στην ποιητική της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ
Μαρία Φραγκιαδάκη: Ιχνηλατώντας τοπία οδύνης και σωτηρίας στην ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη - Ρουκ -θραύσματα από τη ζωή και το έργο της-
Νατάσα Χαλκιά: Ο αχρονικός χαρακτήρας του μύθου στην ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη – Ρουκ
Δήμος Χλωπτσιούδης: Ιδεολογία και φύλο στην ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ
Κατερίνα Αγγελάκη - Ρουκ: Η «Πηνελόπη» της Ποίησης
Tης Ελένης Γκίκα
Η πρώτη κραυγή στην ανάρτηση του συγγραφέα Αλέξη Σταμάτη και ανιψιού της ήταν «όχι, όχι η Κατερίνα».
Η Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ, κορυφαία Ελληνίδα ποιήτρια, διανοούμενη, και φίλη πολλών από μας, παρά τους προφητικούς στίχους της εδώ και αρκετά χρόνια, παρόλη την ασκητική ζωή της μετά τον θάνατο του άντρα της, «στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα», τόσο ζωντανή, τόσο εφηβική, ποιητική μέχρι χθες κιόλας, ενθουσιώδης σαν μικρό παιδί, μια θάλασσα γενναιοδωρίας για όλους, δεν ταίριαζε με τον θάνατο.
Ας είναι, τουλάχιστον γνωρίζουμε πως πρέπει να έφυγε ευτυχισμένη. Με μια μυθιστορηματική ζωή σχεδόν πίσω της, με ένα ποιητικότατο παρόν στην καθημερινότητά της και με αναγνώριση, σεβασμό και αγάπη, πολλή αγάπη, σα να ήταν δικός τους άνθρωπος, απ’ όλο τον κόσμο.
Η μυθιστορηματική ζωή της
«Δεν ύφαινα, δεν έπλεκα,/ ένα γραφτό άρχιζα, κι έσβηνα/ κάτω απ’ το βάρος της λέξης/ γιατί εμποδίζεται η τέλεια έκφραση/ όταν πιέζετ’ από πόνο το μέσα./Κι ενώ η απουσία είναι το θέμα της ζωής μου/–απουσία από τη ζωή –/κλάματα βγαίνουν στο χαρτί/ κι η φυσική οδύνη του σώματος/ που στερείται.» (από τη συλλογή «Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης»)
Η Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ, η «Πηνελόπη» της ποίησης γεννήθηκε στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1939. Γονείς της οι Γιάννης Αγγελάκης και Ελένη Σταμάτη. Αναδεξιμιά του Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος υπήρξε στενός φίλος με τον πατέρα της, μπήκε γι τα καλά στην ποίηση μόλις στα 17 της χρόνια:
«Νεαρό κλωσοπούλι του Παρνασσού, μη με ντροπιάσεις», της έγραφε ο νονός Νίκος Καζαντζάκης κι εκείνη δεν τον διέψευσε.
Πρωτόγραψε ποίημα δεκατεσσάρων ετών, και μας απήγγειλε συνήθως την αρχή του η Κατερίνα:
«Τ’ αστέρια, τ’ αστέρια,/ πώς λάμπουν τ’ αστέρια/ σαν κήπου παρτέρια/ πρωί με δροσιά/ σαν άχρωμ’ αντίο/ καλών ανθρώπων που ‘ν’ πια μακριά».
Το ποίημα δημοσιεύθηκε στην «Καινούργια εποχή» όταν η δημιουργός του έγινε δεκαεφτά. Κι έκτοτε άνοιξε η λεωφόρος της ποίησης. Το έργο της έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από δέκα γλώσσες, υπάρχει σε πάμπολλες ποιητικές ανθολογίες.
«Ναι, ήμουν πάρα πολύ τυχερή» μας έλεγε όταν την πειράζαμε ότι η ποίηση ήταν στο λάδι της βάφτισης.» Το τραγικό είναι ότι περίμενα να τελειώσω το σχολείο και να μείνω μαζί του και πέθανε δυο μήνες πριν αποφοιτήσω απ’ το γυμνάσιο… αυτό δε θα το ξεχάσω ποτέ», αναφερόταν πάντα στον Καζαντζάκη νονό της.
Με στωικότητα, όμως μόνο εκείνη γνώριζε: «Αλλ’ έτσι είναι η ζωή. Παίρνει από δω, δίνει απ’ εκεί. Η ζυγαριά που λέμε. Για μένα η αναπηρία μου ήταν το ελιξίριο. Και αυτή η φωτογραφία με το φιόγκο ήταν στη Βιέννη μόλις είχα πάει για την πρώτη μου εγχείρηση στο πόδι.»
Η Κατερίνα, υπήρξε ζόρικη μικρή: «Ποτέ δεν είχα κόμπλεξ, συνήθιζε να λέει και το γνωρίζουν αυτό καλά όσοι την ξέρουν. «Εγώ ήμουν στη Σχολή Αηδονοπούλου και είχα στο γυμνάσιο τη γυναίκα του Κακριδή. Είχα και μια αγαπημένη φίλη που θα ’φευγε κι εγώ με το παρθεναγωγείο δεν τα πήγαινα πολύ καλά, έτσι λέω ν’ αλλάξω με την ευκαιρία να πάω στου Μαρκή. Ε κι επειδή είχα αρχίσει ήδη να δημοσιεύω, της άρεσε της Κακριδή που ήμουν εκεί και μου λέει «μα πού θα πας, παιδί μου, δε φοβάσαι;» Λέω “τι να φοβηθώ;” «Ε», λέει, “εμείς εδώ σε έχουμε συνηθίσει που κουτσαίνεις, στο άλλο θα σε κοροϊδεύουν”. Και απαντάει τότε το σοφό κουτσό παιδί και λέει: “Κυρία Κακριδή, όπως με συνηθίσατε εσείς, θα με συνηθίσουν και οι άλλοι”».
Σπούδασε ξένες γλώσσες στην Αθήνα, τη Γαλλία και την Ελβετία κι υπήρξε διπλωματούχος μεταφράστρια-διερμηνέας. Έχει μεταφράσει, μεταξύ άλλων, Αλεξάντρ Σεργκέγεβιτς Πούσκον, Βλαντιμίρ Βλαντιμίροβιτς Μαγιακόφσκι, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Ιβάν Ιλιτς κ.α. Μιλούσε άπταιστα Αγγλικά, Γαλλικά και Ρωσικά, κι έγραψε πάνω από 20 κύκλους ποίησης: Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, Ενάντιος έρωτας, Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας, Οι μνηστήρες, Επίλογος αέρας, Άδεια φύση, Ωραία έρημος η σάρκα, Εκδόσεις Καστανιώτη Ποιήματα 1963-1977, Εκδόσεις Καστανιώτη, Ποιήματα, Εκδόσεις Καστανιώτη Ποιήματα 1986-1996, Εκδόσεις Καστανιώτη, Φωτοζωή, Η ύλη μόνη, Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος, Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα, Η ανορεξία της ύπαρξης, Ποίηση 1963 - 2011, Ποίηση 1963 - 2011, Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι, Των αντιθέτων διάλογοι και με τον ανήλεο χρόνο, Με άλλο βλέμμα, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018.
Ναι, η Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ έγραφε ποίηση έως την ύστατη ώρα. Και αυτό της αναγνωρίστηκε:
Το 1962 τιμήθηκε με το Α΄ Βραβείο Ποίησης της πόλης της Γενεύης (Prix Hensch). Το 1985 τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Έχει δώσει διαλέξεις και διάβασε ποιήματά της σε Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και Καναδά (Harvard, Cornell, Darmouth, N.Y.State, Princeton, Columbia κ.α.) Το 2000 τιμήθηκε με το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη (Ακαδημία Αθηνών). Το 2014 βραβεύτηκε με το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου της.
Κι όποτε την ρωτούσαμε αν μπορούσε να φανταστεί τον εαυτό της χωρίς την ποίηση, γελούσε μέσα από την καρδιά της και μας απαντούσε «Ε, τώρα είναι σαν να μου λες να φανταστώ τη ζωή μου σαν να… είχα γεννηθεί ξανθιά!»
Μέσα από τα λόγια της
Η Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ έλεγε:
«Για μένα η γλώσσα είναι το παν. Οι εμπειρίες της ζωής είναι γλώσσα, η ύπαρξη είναι γλώσσα, η έκπληξη, ο πόνος, η μνήμη». Υποστήριζε επίσης: «Όσο στενεύει ο κύκλος της ζωής τόσο πιο πολύ οι κύκλοι της ποίησης πλησιάζουν ο ένας τον άλλον, ταυτίζονται σχεδόν. Οι εμμονές εντείνονται, οι περιστροφές γίνονται όλο και πιο πολύ γύρω στον εαυτό μας που προσπαθεί να μαντέψει τη μόνη πραγματική αλλαγή που περιμένει: το τέλος, τον τελευταίο στίχο.»
Για τον σωστό χρόνο: «Ορθός χρόνος για την ποίηση δεν υπάρχει ούτε λάθος. Ο χρόνος είναι αρμοδιότητα του σώματος και κάθε συλλογή βγαίνει σε μια συγκεκριμένη στιγμή του σώματος κι όσο πιο έντονο είναι το ποιητικό βίωμα μπορεί ν’ αγγίξει την προφητεία για την εξέλιξη του προσώπου. “Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα” και “Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας”, οι δύο τίτλοι έχουν κοινό την “απώλεια” και το “ελάχιστο” που μένει, αν μείνει. Όμως ο “Θρίαμβος” γράφτηκε το ’78, δεν ήμουν ούτε 40 χρονών και ο “Ουρανός…” σχεδόν 30 χρόνια μετά. Κι αυτός είναι ο ορθός χρόνος. Ο αμετανόητος.»
Για τα βασικά υλικά ενός ποιήματος: «Πάντα λέω πως το υπέδαφος του ποιήματος είναι μια πληγή, ένα βάσανο. Το ποίημα είναι η αναζήτηση της θεραπείας, είναι η θεραπεία. Η πληγή μπορεί νάναι σωματική, ψυχική, κοινωνική, πνευματική. Μπορεί νάναι και ξεχασμένη. Το υποσυνείδητο όμως τη θυμάται.»
Και για την γλώσσα: «Για μένα η γλώσσα είναι το παν. Οι εμπειρίες της ζωής είναι γλώσσα, η ύπαρξη είναι γλώσσα, ακόμη κι αν δεν είσαι ποιητής. Η έκπληξη, ο πόνος που δοκιμάζεις εκφράζονται με τα φωνήεντα και τα σύμφωνα της γλώσσας που μ’ αυτή ζεις. Η μνήμη είναι μέρος της γλώσσας, όργανό της, όπως η πέννα (το κομπιούτερ τώρα) στον συγγραφέα. Αλλά το ποίημα το εμπνέει η γλώσσα. Αυτή σε παρασέρνει με τους συνειρμούς, την ακουστική, τα λογοπαίγνια στον επόμενο στίχο.»
Ο ποιητής «Και γεννιέται και γίνεται», επέμενε.» Όπως ένας άνθρωπος. Μπορεί να γεννηθεί καλός και η ζωή να τον κάνει κακό. Μπορεί να γεννηθεί κάποιος ποιητής και η ζωή να μην του δώσει ποτέ την ευκαιρία να το συνειδητοποιήσει και να γράψει. Σκέφτομαι πως ίσως στα λιβάδια να ‘ναι βοσκοί που δεν ξέρουν πως αντί να μετράνε τα πρόβατα είχαν τη δυνατότητα να γράφουν ποιήματα. Αλλά πάλι, είμαι σίγουρη πως αν έχουν κάτι ποιητικό μέσα τους θα συλλαμβάνουν, θα απολαμβάνουν το τοπίο κάπως αλλιώς και κάπως αλλιώς θα συνομιλούνε με τα πρόβατα.»
Και για την ποίηση που μπορεί να… μπει και στο «λάδι»: «Αν εννοείτε το λάδι που μου ‘βαλε ο νονός μου ο Καζαντζάκης, σίγουρα δεν έχω απάντηση. Εκείνο που νομίζω είναι ότι η ποίηση μπορεί να γίνει σκιά. Το να μεγαλώσεις κάτω από τη σκιά ενός πανύψηλου πνευματικού δέντρου, δεν είναι δυνατόν… κάπου, σε κάτι θα σ’ επηρεάσει. Κι εγώ μεγάλωσα κάτω απ’ τη σκιά του Καζαντζάκη, με γράμματα που ανταλλάσσαμε το πιο πολύ, αφού την τελευταία φορά που τον είδα ζωντανό ήμουν επτά χρονών.»
Όσες φορές την ρωτούσαμε αν μεγαλοποιούμε τα πράγματα, γράφοντας ή αντίθετα αν ρίχνουμε φως στα σκοτάδια: «Εξαρτάται από τη φύση του ποιητή», μας διαχώριζε. «Γράφοντας προσπαθεί να εγκαταστήσει μια ισορροπία ανάμεσα στον έξω κόσμο και στον εσωτερικό του κόσμο. Αν είναι ο ποιητής σεμνός και ντροπαλός θα μεγαλοποιήσει τα πράγματα για να δικαιολογήσει τη δειλία του. Αν είναι δυναμικός κι εκφραστικός, πάλι, θα ρίξει φως στα σκοτάδια για ν’ αποδείξει πως κανένα σκοτάδι δεν μπορεί να του αντισταθεί.»
Και όταν ρωτούσαμε ποιες ήταν οι δικές της εμμονές, ποια θέματα ποιητικά την καταδιώκανε, μας απαντούσε σταθερά:
«Το σώμα. Ισως γιατί το δικό μου ταλαιπωρήθηκε όταν ήμουνα λίγων μηνών κι η εμπειρία αυτή γλίστρησε στο υποσυνείδητό μου μέσα (“Η πληγή” που λέγαμε στην αρχή της κουβέντας μας). Αλλά και ανεξάρτητα απ’ αυτό μια αυστηρή λογική μ’ οδήγησε στο βιωματικό επιχείρημα ότι και η πιο υψηλή, ασώματη ιδέα ξεκινάει από το σώμα. Ως κι ο Θεός αναγκάστηκε να στείλει ένα σώμα επί της γης να μαρτυρήσει για να πιστέψουμε σε Κείνον.»
Θα κλείσουμε με ένα ποίημα ανέκδοτο που χάρισε η ίδια η ποιήτρια στον Φιλελεύθερο το 2018, για την ημέρα της ποίησης:
Κατερίνα Αγγελάκη- Ρουκ
Το καινούριο άδειο
Σαν ένας σίφουνας ν’ άδραξε την ψυχή μου,
άκουσα φωνές, πλησίασα’ βουβός ο χώρος’
στο δωμάτιο μπήκα. Κανείς.
Στον κήπο απότιστα λουλούδια.
Έτρεμα. Το άδειο το είχα δοκιμάσει
αλλά είχε σκιές καθισμένες στις καρέκλες
του παρελθόντος, ίσως και μυρωδιές
γιατί το άδειο εκείνο ήταν κατοικημένο
από αποτυπώματα που άφηναν πίσω τους
τα σώματα και οι πράξεις.
Με το καινούριο άδειο
στης απουσίας τη πεμπτουσία μπαίνω
και το μόνο που βλέπω
είναι αναπαραστάσεις του εαυτού μου
σε παλιές και νεώτερες στιγμές
κι αυτές σβησμένες.
Τούτο το άδειο πληγώνει βαθειά
σα να σε απορρίπτει η ζωή που έζησες
σαν να μη χάρηκες ποτέ τα δώρα που σου ‘δωσε.
Τούτο το άδειο είναι σαν να μην υπήρξα ποτέ.
Αθήνα 16/3/018
https://www.lifo.gr/proswpa/athenians/katerina-aggelaki-royk
- Γεννήθηκα στα Εξάρχεια, Μεταξά και Μεσολογγίου. Και να που με τα χρόνια πάλι εδώ επέστρεψα, ψηλά στην Ασκληπιού όπου ζω τώρα. Τα θυμάμαι, όταν ήμουν κορίτσι, ως μία πολύ συμπαθητική γειτονιά του κέντρου, όπου έμεναν αρκετοί φοιτητές, καλλιτέχνες, άνθρωποι των γραμμάτων κ.λπ., απλοί, φιλικοί, δίχως την κολωνακιώτικη υπεροψία που παραμόνευε λίγα στενά παραπάνω. Τώρα, πια, βέβαια είναι μια περιοχή «καταραμένη», όπως και όλο το παλιό αθηναϊκό κέντρο θαρρώ. Δεν κυκλοφορώ πλέον για να το διαπιστώσω ιδίοις όμμασιν που λένε, αλλά δεν θέλει και πολύ, το «πιάνεις» στον αέρα, ακόμα και από το μπαλκόνι σου.
- Βεβαίως και μένω στο νοίκι. Ήταν μια σοφή επιλογή της οικογένειάς μου, που ακολούθησα κι εγώ. «Μα, πώς εσείς, ένας επιτυχημένος δικηγόρος, δεν έχετε αποκτήσει δικό σας διαμέρισμα;», ρωτούσαν τότε κάποιοι τον πατέρα μου. «Μια ιδιοκτησία είναι ήδη αρκετή...», απαντούσε εκείνος, εννοώντας το εξοχικό μας στην Αίγινα με τις φιστικιές, τον μικρό μου παράδεισο. Έναν παράδεισο που χρωστώ, ουσιαστικά, σε μία καταστροφή, μια κι εκείνος το είχε πάρει το '23 μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών – είχαν μεγάλη περιουσία στα Δαρδανέλλια οι παππούδες, αλλά τότε χάθηκαν όλα και μας έμεινε η Αίγινα. Αγαπούσε, ξέρετε, πολύ τη γη και πέρασε και σε μένα αυτή την αγάπη. Δυστυχώς, βέβαια, λόγω υγείας δεν μπορώ πια να ταξιδέψω στο νησί κι αυτό μου έχει στοιχίσει.
- «Ανατολίτης» ο πατέρας, «δυτική» η μητέρα, μια και ήταν από την Πάτρα, που στην εποχή της φάνταζε πιο πολιτισμένη και από την Αθήνα. Λιμάνι βλέπετε, πύλη για την Ευρώπη και τα λοιπά, μέχρι όπερα διέθετε. Ένιωθα, λοιπόν, να ενώνω στην ύπαρξή μου Ανατολή και Δύση. Κοσμοπολίτες οι δικοί μου, άνθρωποι ανοιχτόμυαλοι, προοδευτικοί, κοσμοπολίτισσα κι εγώ από κούνια! Περίμενα, θυμάμαι, πώς και πώς να τελειώσω το γυμνάσιο –πήγαινα σε αυτό του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου– και να φύγω στη Γαλλία για σπουδές κοντά στον Νίκο τον Καζαντζάκη, τον νονό μου, που με περίμενε εκεί. Δυστυχώς, απεβίωσε έναν μόλις μήνα προτού κάνω εκείνο το ταξίδι... Εν τέλει, έκανα πρώτα εδώ αγγλική φιλολογία κι έπειτα πήγα κι έμεινα με τη νονά μου, την Ελένη, στη Νίκαια και ύστερα στη Γενεύη, όπου σπούδασα μεταφράστρια και διερμηνέας.
- Έγραφα από κοριτσάκι. Αρχικά ιστοριούλες, έπειτα ποίηση. Πρωτοδημοσίευσα στο περιοδικό «Καινούργια Εποχή» το φθινόπωρο του '56. Ήταν το ποίημα «Μοναξιά». Λες κι ήξερα τότε ακόμα, 17 χρόνων κοπέλα, τι ακριβώς σήμαινε αυτό! Ο νονός μου, όταν το διάβασε, ενθουσιάστηκε, μου έκανε κριτική διθυραμβική, αλλά δεν τον πήρα σοβαρά, άργησα να πιστέψω στον εαυτό μου ή μάλλον στη γραφή μου. Με τα χρόνια αντιλαμβάνομαι, βέβαια, πόσο με είχε βοηθήσει το περιβάλλον και τα διαβάσματα που είχα από πιτσιρίκα – σπάνια τύχη. Σπάνιο είναι, όμως, για έναν ποιητή να αναγνωριστεί στην ακμή του και εν ζωή, όπως συνέβη μ' εμένα. Από την ποίηση, ωστόσο, δεν βιοπορίζεται κανείς. Ούτε εύκολα, ούτε καν δύσκολα – βασικά, από τις μεταφράσεις έζησα και ζω.
- Σιχαίνομαι το χρήμα και όλη τη νοοτροπία πίσω από την απόκτησή του. Είναι το πιο εθιστικό ναρκωτικό, το πλέον καταστροφικό. Ήμουν, βέβαια, καλοαναθρεμμένη, από σπίτι, στερημένα δεν έζησα, έμαθα όμως να μην κοιτάω πέρα από τα χρειαζούμενα. Αυτό το λιτό πνεύμα διέπνεε όλη την οικογένεια και φυσικά την ανατροφή μου. Ούτε ως κοπέλα μ' ενδιέφεραν τα λούσα – τα διαβάσματα και τα γραπτά μου μ' ένοιαζαν, οι έρωτες επίσης, η τρυφηλότητα όμως ποτέ.
- Σε μια συνέντευξη που έδωσα πρόσφατα σε εφημερίδα έβαλαν τίτλο ότι είπα, τάχα μου, πως μόνη ελπίδα μας είναι η καταστροφή. Όμως δεν σοβαρολογούσα, αστειευόμουν. Πιστεύω, αντίθετα, ότι εποχές που είναι πρέπει να αναζητήσουμε ξανά την ελπίδα, μια ελπίδα που περιπλανιέται δεξιά-αριστερά άστεγη, άνεργη, αποπροσανατολισμένη, να τη στεγάσουμε εντός μας και τη βάλουμε να μας κάνει καμιά δουλειά. Για να γίνει, βέβαια, αυτό θα πρέπει να πάψουμε τις διχόνοιες και να συνενωθούμε. Αρκετά με τους εμφύλιους διχασμούς σε αυτήν τη χώρα. Και σιγά τους διχασμούς δηλαδή, εγώ απλώς βλέπω να τσακώνεται το αφεντικό του Κώστα με το αφεντικό του Νίκου και ο υπάλληλος της Καίτης με τον υπάλληλο του Γιώργου, δεν μπαίνει δηλαδή καν θέμα ουσιαστικών διαφορών...
- Η ποίηση δεν έχει κανόνες, δεν τους χρειάζεται! Για την ακρίβεια, έχει τους δικούς της ιδιαίτερους κανόνες, που μπορείς να τους διαμορφώνεις μόνος σου. Ίσως γι' αυτό ταίριαζε τόσο με την ιδιοσυγκρασία μου. Αν είμαι αισιόδοξη για το μέλλον της ποίησης; Κοίτα, όσο υπάρχουν άνθρωποι πάντα θα υπάρχει, πιστεύω, αυτή η βαθιά εσωτερική ανάγκη που την υπαγορεύει. Ίσως όμως και όχι. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το ίδιο το ανθρώπινο μέλλον, πόσο μάλλον αυτό της ποίησης! Στην Ελλάδα πάντως έχει «ψωμί» ακόμα, αν κρίνω από τα γραπτά που μου στέλνουν. Ποίηση μπορεί να γράψει κανείς και στην οθόνη του υπολογιστή –εγώ όχι, είμαι βλέπετε άλλης γενιάς–, το βρίσκω ωστόσο συγκινητικό σε μία τόσο προηγμένη τεχνολογικά εποχή να υπάρχουν άνθρωποι που να επιμένουν να βασανίζονται πάνω από μια κόλλα χαρτί. Θα συμβούλευα, πάντως, όποιον επιθυμεί να γίνει ποιητής να σκύψει καταρχάς στην πραγματικά μεγάλη ποίηση, να νιώσει ξετρελαμένος μαζί της, όπως εγώ μικρότερη, όταν ανακάλυψα τον Καβάφη, κι ύστερα να βάλει πλώρη για τα βαθιά.
- Η μετάφραση είναι μια ολόκληρη τέχνηαπό μόνη της. Ουσιαστικά, είναι σαν να γράφεις ένα παράλληλο, «δικό σου» βιβλίο. Έχει τύχει, ξέρετε, να αλλάξω ολόκληρες προτάσεις προκειμένου να αποδοθούν καλύτερα στη δική μας γλώσσα. Έπειτα, αν συναντήσεις κάποια παροιμία, ένα σχήμα λόγου κ.λπ., τι θα κάνεις; Αυτούσιο δεν θα έχει νόημα, θα πρέπει, λοιπόν, να βρεις αντιστοιχίες στη δική σου γλώσσα. Έχω μεταφράσει από αγγλικά και από γαλλικά, αλλά πιστεύω πως οι καλύτερες μεταφράσεις μου είναι από ρωσική λογοτεχνία και ποίηση, όπως του Πούσκιν και του Μπρόντσκι – λατρεύω τη γλώσσα αυτή, ίσως επειδή την είχα πρωτομάθει κοντά στην γκουβερνάντα μου.
- Η σχέση μου με τον Ρόντνεϊ Ρουκ ήταν καθοριστική. Γνωριστήκαμε σε μία ταβέρνα στην Πλάκα το '63, παντρευτήκαμε μόλις δύο βδομάδες μετά και ήμαστε μαζί μέχρι τον θάνατό του το 2007. Αγαπηθήκαμε βαθιά με αυτό τον άνθρωπο. Υπήρχε μεταξύ μας άπειρος σεβασμός, εκτίμηση και κατανόηση. Τίμιος, ευθύς, ειλικρινής, ήταν ο ιδανικός σύντροφος ζωής. Καθένας μας ήταν απολύτως ελεύθερος να κάνει τα δικά του πράγματα, αλλά ήξερε ότι ο άλλος ήταν πάντα εκεί. Ταξιδέψαμε πολύ μαζί, πήγαμε Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία, Ινδία... Παιδιά δεν αποκτήσαμε γιατί μυστικά κάπου μας «βόλευε» και τους δύο αυτό – εγώ είχα την ποίηση και τις μεταφράσεις, εκείνος ήταν χαμένος στα βιβλία του, όντας κλασικός φιλόλογος, πού καιρός γι' άλλα! Όχι, δεν το μετάνιωσα, δεν ήμασταν εμείς για παιδιά.
- Δεν υπάρχει καμιά υψηλά ιστάμενη μεταφυσική αλήθεια. Υπάρχει μόνο η προσωπική αλήθεια που καθένας τη βρίσκει στο τέλος μόνος του, δεν μπορεί να του την εμφυσήσει κανείς. Και τι πιο αληθινό από έναν τρόπο ζωής τέτοιο, ώστε να καταφέρνεις να μην πληγώνεις και να μην πληγώνεσαι! Εμένα εκείνο που με πληγώνει περισσότερο είναι η μωροφιλοδοξία κάποιων ανθρώπων και η τάση τους να σε εκμεταλλεύονται. Εκείνο, αντίθετα, που εκτιμώ απεριόριστα είναι η γενναιοδωρία, υλική και πνευματική.
- Αν με ευνόησε η ζωή; Και ναι και όχι. Σίγουρα με ευνόησε στο ότι κατάφερα να κάνω αυτό που ήθελα, να ζήσω με τους δικούς μου όρους, δίχως να μου επιβληθεί οτιδήποτε. Είχα, ωστόσο, την ατυχία να πάθω μικρή μια άσχημη λοίμωξη (σταφυλόκοκκο) που μου άφησε κουσούρια και για την οποία η θεραπεία ανακαλύφθηκε μόλις λίγους μήνες μετά – αν την είχα πάρει έγκαιρα, θα ήμουν υγιής, από την άλλη, βέβαια, μπορεί να μη γινόμουν ποτέ ποιήτρια. Το ποίημα, βλέπετε, πρέπει να έχει κάποια πληγή για να ακουμπήσει, ψυχική ή σωματική...
- Με θλίβει που δεν μπορώ να κινούμαι πλέον. Μεταφράσεις δεν μπορώ να κάνω πια. Τελευταία, επίσης, δεν έχω καθόλου έμπνευση, έναν χρόνο έχω να γράψω οτιδήποτε. Ίσως είναι η περίοδος. Ο ποιητής έχει βλέπετε τις περιόδους του, ακριβώς όπως οι γυναίκες. Νιώθω, επίσης, τη μνήμη μου να με εγκαταλείπει. Αυτό το τελευταίο, βέβαια, μπορεί να είναι ταυτόχρονα πρόβλημα αλλά και ευλογία. Ακόμα και από τους έρωτές μου, ακόμα και από τον Ρόντνεϊ, το μόνο που μπορώ να ανακαλέσω πλήρως είναι η γεύση. Αυτή είναι, φαίνεται, η τελευταία αίσθηση που διατηρείται έντονη.
ΥΠΕΝΘΥΜΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ
Αν σ' έχει ξεχάσει ο έρωτας
εσύ θα τον ξαναθυμηθείς
μόλις η ματιά σου αγγίξει τη φύση
τις πλαγιές, τα κύματα
τα φυλλοβόλα δέντρα
που δεν αμφισβητούν ποτέ τις εποχές
τα ζώα που βγαίνοντας
απ' την κοιλιά της μάνας τους
ξέρουν κιόλας πώς να ζήσουν
πώς ν' αντισταθούν στους εχθρούς
που τους έχει ορίσει η φύση.
Πρόσεξε μόνο μην η ζωντανεμένη ανάμνηση
πέσει πάνω στο σωρό
απ' τις προδομένες προσδοκίες σου
τ' αναπάντητα όνειρά σου.
Ο άνδρας που έδωσε το χαρακτηριστικό επίθετο στην Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ
Ήταν για εκείνη ο τέλειος σύντροφος.
Στις 16 ποιητικές της συλλογές, από το 1963 μέχρι το 2018 που κυκλοφόρησε το τελευταίο της βιβλίο με τίτλο “Με άλλο βλέμμα” (εκδόσεις Καστανιώτη), η Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ αφηγείται την ιστορία του σώματός της. Το σώμα της και η αναπηρία που κουβαλούσε, από την ημέρα της γέννησής της, έγινε η αιτία για να γίνει αυτή η σπουδαία ποιήτρια που όλοι γνωρίζουμε και που έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 81 ετών.
Γεννήθηκε με μία αναπηρία που δεν την πτόησε όμως ποτέ. Προήλθε από ένα μικρόβιο που άρπαξε στη γέννα και έκανε όλη την αριστερή της πλευρά να ατροφήσει, δημιουργώντας μυοσκελετικά προβλήματα. Κούτσαινε από το αριστερό πόδι και το αριστερό χέρι ήταν αδύναμο -για τον λόγο αυτό έγραφε πάντα χειρόγραφα. Η τραγική ειρωνία είναι ότι τον χρόνο που γεννήθηκε, τον Φεβρουάριο του 1939, ανακαλύφθηκε η πενικιλίνη και αυτό το μικρόβιο θα μπορούσε να είχε σκοτωθεί με μια απλή ένεση.
Τα παιδικά της χρόνια τα πέρασε με συνεχείς επισκέψεις στους γιατρούς. Στα 7 της έκανε το πρώτο χειρουργείο στη Βιέννη, για να αντικαταστήσει μια άρθρωση που είχε “φαγωθεί”, και στα 10 το δεύτερο, στο Λονδίνο. Το πρόβλημα ωστόσο ήταν μόνιμο: το αριστερό πόδι ήταν κοντύτερο από το δεξί και κούτσαινε.
Για την ίδια δεν ήταν σπουδαίο μειονέκτημα αφού δεν ένιωθε σωματικό πόνο και δεν είχε κάποιο άλλο πρόβλημα στην κίνησή της. Για τους άλλους ήταν πάντα ένας λόγος να την κοιτούν περίεργα στην αρχή. Η ζωντάνια που είχε όμως ήταν πάντα αφοπλιστική και δεν άφηνε περιθώρια για παραπάνω σχόλια πάνω σε αυτό.
Η Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ βρήκε το καταφύγιό της στην ποίηση και η αναπηρία της που την έκανε να μην κινείται πολύ την οδήγησε στο να γράφει πολύ. Μέσα στα ποιήματά της κυριαρχούν το σώμα και η φύση καθώς έγραφε ουσιαστικά για το προβλημά της που μέσα στο χρόνο σχεδόν ξεχνούσε ότι υπάρχει -μέχρι να της το θυμίσει κάποιος απ’ έξω. Και φυσικά δεν το έκρυβε ποτέ από κανέναν, ούτε από τους φίλους ούτε από τους συντρόφους της. Και ήταν τυχερή σε αυτό το κομμάτι γιατί αγαπήθηκε πολύ και γνώρισε μάλιστα και τον άνδρα που εκείνη χαρακτήριζε ως “τέλειο”, τον άνδρα που της χάρισε το χαρακτηριστικό επίθετό της.
Ο σύντροφος της ζωής της
Πρόκειται για τον Ρόντνεϊ Ρουκ. “Ήμασταν και οι δύο στα 24. Γνωριστήκαμε και παντρευτήκαμε μέσα σε τρεις εβδομάδες. Πρωτοσυναντηθήκαμε σε μια ταβέρνα, τη ‘Λεύκα’, εκεί όπου έγιναν και όλα τα ραντεβού μας” είχε πει η ίδια σε πρόσφατη συνέντευξή της στο Provocateur.
“Ένα βράδυ είχαμε πιει πολύ. Συζητούσαμε διάφορα περί ζωής και γάμου. Τότε, έβγαζα το πρώτο μου βιβλίο. Γύρισα λοιπόν, και του είπα πως αυτόν τον καιρό είμαι απόλυτα αφοσιωμένη στην ποίηση και έχω πολύ πιο ενδιαφέρουσες δουλειές να κάνω από έναν γάμο. Σοβάρεψε απότομα και με ρώτησε τι θα του απαντούσα αν με ζητούσε σε γάμο. ‘Δεν θα μπορούσα να σου αρνηθώ’, του αποκρίθηκα. ‘Άρα, μόλις δέχτηκες’, μου είπε πιάνοντας το χέρι. Έκτοτε, μείναμε μαζί, για 43 ολόκληρα χρόνια. Εγγλέζος, με φοβερή μόρφωση. Ο τέλειος σύντροφος. Τον έχω χάσει εδώ και δώδεκα χρόνια” συνέχισε.
Όσο για το αν ο σύζυγός της ήταν η πηγή της έμπνευσής της, στην ίδια συνέντευξη, είχε απαντήσει: “Δεν θυμάμαι να έχω γράψει ποτέ για έναν φανταστικό έρωτα, μιας και ήμουν πολύ ενεργή βιωματικά. Κάθε φορά στόλιζα τον υπάρχοντα προσωρινό, με αυτόν που με ενέπνεε. Δεν ήταν λοιπόν, όλοι οι έρωτες των ποιημάτων μου για τον σύζυγό μου. Έρωτες στη ζωή μου είχα αρκετούς. Ακόμη και όταν ήμουν παντρεμένη με τον Ρουκ. Εκείνος το ήξερε, καταλάβαινε τα πάντα δεν είχε όμως, πρόβλημα. Θυμάμαι κατά τη διάρκεια του γάμου μας είχα έναν πιο σοβαρό έρωτα. Εγγλέζος και αυτός. Μια μέρα μου λέει: ‘Xώρισε με τον Ρουκ και έλα να ζήσουμε μαζί την ιστορία μας’. ‘Εγώ να αφήσω τον Ρουκ; Δεν είσαι καλά!’ του απάντησα. Ήμουν ερωτευμένη μαζί του, αλλά δεν μπορούσα ούτε καν να διανοηθώ ότι θα εγκατέλειπα τον άνδρα μου. Είχαμε κάτι βαθύ μεταξύ μας. Και δεν είναι ότι είχα την ανάγκη ενός παράλληλου έρωτα. Απλά ήθελα να ζήσω έντονα.”
«Τι ωραίος που ήταν ο έρωτας!»
: Πέντε ποιήματα της Κατερίνας
Αγγελάκη – Ρουκ
βιβλΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 21, 2020 ● ΒΙΒΛΙΟ
«
«Όσο για τον έρωτα τον τελευταίο είναι σαν τον πρώτο:
Ρόντνεϊ Ρουκ, ο άνδρας πίσω από την ποιήτρια
Ρόντνεϊ Ρουκ, ο άνδρας πίσω από την ποιήτρια
https://www.catisart.gr/rontnei-royk-o-andras-piso-apo-tin-
“Θυμάμαι, όταν παντρευτήκαμε, ο Ρουκ ήταν βιβλιοθηκάριος στην Οξφόρδη, κλασικός φιλόλογος και ύστερα από κανά χρόνο, λέει: «Θα πάμε πίσω στην Αθήνα να ζήσουμε». Λέω: «Πώς; Τι θα κάνουμε;». Τελικά, ήρθαμε στην Αθήνα. Όλα πήγαιναν πολύ καλά. Ύστερα από κανά χρόνο του λέω: «Πώς δέχτηκες να αφήσεις στην Οξφόρδη, τέτοια θέση που είχες, και να ‘ρθεις εδώ, στον Δοξιάδη;». Και απάντησε: «Γιατί ήξερα πως, αργά ή γρήγορα, θα ‘πρεπε να ξαναγυρίσουμε στην Ελλάδα, λόγω της ποίησής σου». Ήταν πολύ σοφό. Γιατί είναι πολύ δύσκολο να ζεις σε μία χώρα και να ακούς μια άλλη γλώσσα -έστω κι αν την ξέρεις τέλεια- αλλά να γράφεις σε μια άλλη. Αυτό το ‘ξερε ο Ρουκ. Και μου το πρόσφερε. Κι αυτό είναι αγάπη”, έλεγε η ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ για τον σύζυγό της, Ρόντνεϊ Ρουκ. Ο Ρόντνεϊ Ρουκ, ένα πολυμαθής και καλλιεργημένος άνθρωπος, υπήρξε στήριγμα για την αγαπημένη ποιήτρια.
Όταν είσαι πνευματική κόρη του Νίκου Καζαντζάκη, κι όταν ο ίδιος χαρακτηρίζει το πρώτο σου ποίημα ως το ωραιότερο ποίημα που διάβασε ποτέ και το δίνει για δημοσίευση, τότε η μοίρα σου έχει μάλλον καθοριστεί, ενδεχομένως και ερήμην σου.
Η σπουδαία ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ έφυγε από τη ζωή την Τρίτη 21 Ιανουαρίου 2020, σε ηλικία 81 ετών.
Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ γεννήθηκε στην Αθήνα το 1939. Σπούδασε στην Αθήνα, στη νότια Γαλλία και αποφοίτησε στη Γενεύη με το δίπλωμα Μεταφραστών και Διερμηνέων (ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά).
Στην πνευματική συγκρότηση της προσωπικότητάς της συνέβαλε καθοριστικά ο νονός της, Νίκος Καζαντζάκης. Με παρότρυνσή του πρωτοδημοσίευσε το 1956 στην Καινούρια Εποχή το ποίημα «Μοναξιά». Άρθρα της για την ποίηση και τη μετάφραση της ποίησης έχουν δημοσιευτεί σε περιοδικά και εφημερίδες ανά τον κόσμο. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από δέκα γλώσσες και βρίσκονται σε παγκόσμιες ανθολογίες.
Η πρώτη της διάκριση ήρθε από το εξωτερικό, όταν απέσπασε το Α ́ Βραβείο Ποίησης της πόλης της Γενεύης (Prix Henche, 1962). Το 1985 της απονεμήθηκε το Β ́ Κρατικό Βραβείο Ποίησης για το βιβλίο της “Οι μνηστήρες”. Το 2000 απέσπασε το Βραβείο Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του ποιητικού της έργου. Το 2012 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης για την ποιητική συλλογή “Η ανορεξία της ύπαρξης”. Το 2014 βραβεύτηκε με το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου της.
Η συνεργασία της με τις Εκδόσεις Καστανιώτη ξεκίνησε το 1995, με την έκδοση της ποιητικής συλλογής “Ωραία έρημος η σάρκα”. Ακολούθησαν τρεις συγκεντρωτικοί τόμοι με τα ποιήματά της από τις περιόδους 1963-1977, 1978-1985 και 1986-1996. Το 2001 κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή “Η ύλη μόνη” και ακολούθησαν οι συλλογές “Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος” (2003), “Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα” (2005), “Η ανορεξία της ύπαρξης” (2011).
Το 2014 κυκλοφόρησαν τα άπαντά της σε έναν τόμο με τίτλο Ποίηση 1963-2011. Ακολούθησαν τα βιβλία-συνομιλίες με τον εαυτό και τον χρόνο: Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι (2016) και Των αντιθέτων διάλογοι και με τον ανήλεο χρόνο (2018). Η τελευταία ποιητική της συλλογή με τίτλο “Με άλλο βλέμμα” κυκλοφόρησε το 2018. Στο μεταφραστικό έργο της συγκαταλέγονται έργα και κείμενα των Σάμουελ Μπέκετ, Σωλ Μπέλοου, Γιόζεφ Μπρόντσκι, Σέιμους Χίνι, Ζαν- Μαρί Ντρο, Ζακ Λακαριέρ, Μιχαήλ Λέρμοντοφ, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Πίτερ Μάκριτζ, Ντέρεκ Ούολκοτ, Σύλβια Πλαθ, Αλεξάντρ Πούσκιν, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Ντίλαν Τόμας, Έλσα Τριολέ, Πίτερ Μπιν, Νίκου Καζαντζάκη κ.ά.
Η κηδεία της θα γίνει στην Αίγινα.
***
Γεννήθηκε στα Εξάρχεια το 1939 και με τη βοήθεια της Ρωσίδας νταντάς της άρχισε να διαβάζει και να γράφει σε τρεις αλφαβήτους: την ελληνική, τη λατινική και την κυριλλική. Όμως, η μοίρα τής επιφύλασσε μια τραγική πλευρά: «Μπαίνοντας στη ζωή πλήρωσα με τον σταφυλόκοκκο το εισιτήριο», λέει η ίδια για την αναπηρία της. «Ένα αρκετά ακριβό εισιτήριο». Η αναπηρία αυτή δεν την εμπόδισε ωστόσο να περπατά, να χορεύει, να αδιαφορεί για τα σκληρά σχόλια των συμμαθητών της…
Ο πατέρας της ήταν δικηγόρος και μ’ αυτή την ιδιότητα γνώρισε τον Καζαντζάκη (ήταν δικηγόρος του) και βάφτισε τη μικρή Κατερίνα. Παρόλο που τον έλεγαν Αγγελάκη δεν είχε, από άποψη καταγωγής, καμιά σχέση με την Κρήτη. Ήταν από τον Βόσπορο, από το Τσανά Καλέ, και γι’ αυτό ο Καζαντζάκης, τον αποκαλούσε «ο μεγάλος Ανατολίτης μου». Ο Καζαντζάκης τότε έμενε στη Νότιο Γαλλία και η προοπτική ήταν να τελειώσει η Κατερίνα τις σπουδές της, δηλαδή το γυμνάσιο, και να πάει να μείνει εκεί. Ο Νίκος Καζαντζάκης όμως πέθανε έξι μήνες πριν εκείνη τελειώσει το γυμνάσιο.
Παρ’ όλα αυτά η Κατερίνα πήγε στην Αντίμπ και έμεινε με την Ελένη με την οποία έγιναν πολύ αγαπημένες φίλες. Αργότερα, με την Ελένη πάντα, πάει στην Ελβετία, στη Γενεύη. Εκεί σπουδάζει μετάφραση και λογοτεχνία και αρχίζει σταδιακά να δημοσιεύει ποίηση, άρθρα για την ποίηση, καθώς και μεταφράσεις ποιημάτων.
Τέκνο της γενιάς του ’60, η Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ βιώνει τη δημιουργική περίοδο για την ελληνική ποίηση. Μόλις είχε πάρει το Βραβείο Νόμπελ ο Σεφέρης και ξαφνικά όλος ο κόσμος άρχισε να στρέφεται προς την ελληνική ποίηση και να τη βλέπει σαν κάτι σύγχρονο και πέρα από τον Όμηρο και την αρχαία Ελλάδα.
Τότε εξέδωσε και το πρώτο της βιβλίο, τα «Σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης».
Μέσα σ’ αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα εποχή που ασχολείται και η Ευρώπη με την ελληνική ποίηση, η Κατερίνα αναπτύσσεται, «γεννιέται» και προχωράει. Εκδίδει 43 βιβλία. Διπλωματούχος μεταφράστρια – διερμηνέας, μεταφράζει ποιήματα μεγάλων ποιητών, όπως Αχμάτοβα, Πούσκιν και Μαγιακόφσκι. Και φυσικά, Ουίλιαμ Σαίξπηρ.
Το 1963, μπαίνει στη ζωή της ο Βρετανός κλασικός φιλόλογος Ρόντνεϊ Ρουκ. Τον γνωρίζει σε μια ταβέρνα ένα βράδυ και σε τρεις εβδομάδες απ’ αυτή τη βραδιά παντρεύτηκαν. «Απίθανη ιστορία. Ήταν σαν είχαμε γεννηθεί μαζί, μια απίθανη συμβίωση…», λέει η ίδια.
«Ο Ρόντνεϊ πέθανε το 2007 και η ζωή μου βέβαια συνεχίστηκε χωρίς αυτόν. Πάρα πολύ δύσκολο αλλά τίποτα δεν άλλαξε πρακτικά, δηλαδή το χειμώνα στην Αθήνα, το καλοκαίρι στην Αίγινα. Ο Ρόντνεϊ αγαπούσε πολύ την Αίγινα, πολύ. Κι εκεί όταν είμαι, μου λείπει ακόμη περισσότερο…».
***
Ήμασταν και οι δύο στα 24. Γνωριστήκαμε και παντρευτήκαμε μέσα σε τρεις εβδομάδες. Πρωτοσυναντηθήκαμε σε μια ταβέρνα, τη “Λεύκα”, εκεί όπου έγιναν και όλα τα ραντεβού μας. Ένα βράδυ είχαμε πιει πολύ. Συζητούσαμε διάφορα περί ζωής και γάμου. Τότε, έβγαζα το πρώτο μου βιβλίο. Γύρισα λοιπόν, και του είπα πως αυτόν τον καιρό είμαι απόλυτα αφοσιωμένη στην ποίηση και έχω πολύ πιο ενδιαφέρουσες δουλειές να κάνω από έναν γάμο. Σοβάρεψε απότομα και με ρώτησε τι θα του απαντούσα αν με ζητούσε σε γάμο. “Δεν θα μπορούσα να σου αρνηθώ”, του αποκρίθηκα. “Άρα, μόλις δέχτηκες”, μου είπε πιάνοντας το χέρι. Έκτοτε, μείναμε μαζί, για 43 ολόκληρα χρόνια. Εγγλέζος, με φοβερή μόρφωση. Ο τέλειος σύντροφος”.
***
Στις 16 ποιητικές της συλλογές, από το 1963 μέχρι το 2018 που κυκλοφόρησε το τελευταίο της βιβλίο με τίτλο “Με άλλο βλέμμα” (εκδόσεις Καστανιώτη), η Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ αφηγείται την ιστορία του σώματός της. Το σώμα της και η αναπηρία που κουβαλούσε, από την ημέρα της γέννησής της, έγινε η αιτία για να γίνει αυτή η σπουδαία ποιήτρια που όλοι γνωρίζουμε και που έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 81 ετών.
Γεννήθηκε με μία αναπηρία που δεν την πτόησε όμως ποτέ. Προήλθε από ένα μικρόβιο που άρπαξε στη γέννα και έκανε όλη την αριστερή της πλευρά να ατροφήσει, δημιουργώντας μυοσκελετικά προβλήματα. Κούτσαινε από το αριστερό πόδι και το αριστερό χέρι ήταν αδύναμο -για τον λόγο αυτό έγραφε πάντα χειρόγραφα. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι τον χρόνο που γεννήθηκε, τον Φεβρουάριο του 1939, ανακαλύφθηκε η πενικιλίνη και αυτό το μικρόβιο θα μπορούσε να είχε σκοτωθεί με μια απλή ένεση.
Τα παιδικά της χρόνια τα πέρασε με συνεχείς επισκέψεις στους γιατρούς. Στα 7 της έκανε το πρώτο χειρουργείο στη Βιέννη, για να αντικαταστήσει μια άρθρωση που είχε “φαγωθεί”, και στα 10 το δεύτερο, στο Λονδίνο. Το πρόβλημα ωστόσο ήταν μόνιμο: το αριστερό πόδι ήταν κοντύτερο από το δεξί και κούτσαινε.
Για την ίδια δεν ήταν σπουδαίο μειονέκτημα αφού δεν ένιωθε σωματικό πόνο και δεν είχε κάποιο άλλο πρόβλημα στην κίνησή της. Για τους άλλους ήταν πάντα ένας λόγος να την κοιτούν περίεργα στην αρχή. Η ζωντάνια που είχε όμως ήταν πάντα αφοπλιστική και δεν άφηνε περιθώρια για παραπάνω σχόλια πάνω σε αυτό.
Η Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ βρήκε το καταφύγιό της στην ποίηση και η αναπηρία της που την έκανε να μην κινείται πολύ την οδήγησε στο να γράφει πολύ. Μέσα στα ποιήματά της κυριαρχούν το σώμα και η φύση καθώς έγραφε ουσιαστικά για το πρόβλημά της που μέσα στο χρόνο σχεδόν ξεχνούσε ότι υπάρχει -μέχρι να της το θυμίσει κάποιος απ’ έξω. Και φυσικά δεν το έκρυβε ποτέ από κανέναν, ούτε από τους φίλους ούτε από τους συντρόφους της. Και ήταν τυχερή σε αυτό το κομμάτι γιατί αγαπήθηκε πολύ και γνώρισε μάλιστα και τον άνδρα που εκείνη χαρακτήριζε ως “τέλειο”, τον άνδρα που της χάρισε το χαρακτηριστικό επίθετό της.
***
Η ποιήτρια Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ «στον ουρανό του τίποτα με τα ελάχιστα»…
***
Ο σύντροφος της ζωής της
Πρόκειται για τον Ρόντνεϊ Ρουκ. “Ήμασταν και οι δύο στα 24. Γνωριστήκαμε και παντρευτήκαμε μέσα σε τρεις εβδομάδες. Πρωτοσυναντηθήκαμε σε μια ταβέρνα, τη ‘Λεύκα’, εκεί όπου έγιναν και όλα τα ραντεβού μας” είχε πει η ίδια σε πρόσφατη συνέντευξή της στο Provocateur.
Όσο για το αν ο σύζυγός της ήταν η πηγή της έμπνευσής της, στην ίδια συνέντευξη, είχε απαντήσει: “Δεν θυμάμαι να έχω γράψει ποτέ για έναν φανταστικό έρωτα, μιας και ήμουν πολύ ενεργή βιωματικά. Κάθε φορά στόλιζα τον υπάρχοντα προσωρινό, με αυτόν που με ενέπνεε. Δεν ήταν λοιπόν, όλοι οι έρωτες των ποιημάτων μου για τον σύζυγό μου. Έρωτες στη ζωή μου είχα αρκετούς. Ακόμη και όταν ήμουν παντρεμένη με τον Ρουκ. Εκείνος το ήξερε, καταλάβαινε τα πάντα δεν είχε όμως πρόβλημα. Θυμάμαι κατά τη διάρκεια του γάμου μας είχα έναν πιο σοβαρό έρωτα. Εγγλέζος και αυτός. Μια μέρα μου λέει: ‘Xώρισε με τον Ρουκ και έλα να ζήσουμε μαζί την ιστορία μας’. ‘Εγώ να αφήσω τον Ρουκ; Δεν είσαι καλά!’ του απάντησα. Ήμουν ερωτευμένη μαζί του, αλλά δεν μπορούσα ούτε καν να διανοηθώ ότι θα εγκατέλειπα τον άνδρα μου. Είχαμε κάτι βαθύ μεταξύ μας. Και δεν είναι ότι είχα την ανάγκη ενός παράλληλου έρωτα. Απλά ήθελα να ζήσω έντονα.”
- Πηγές πληροφοριών: Provocateur, Μονόγραμμα – ΕΡΤ, Φιλgood, philenews, Marie Claire, ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
βλασταίνει στο χ
https://www.facebook.com/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%BD%CE%B1-%CE%91%CE%B3%CE%B3%CE%B5%CE%BB%CE%AC%CE%BA%CE%B7-%CE%A1%CE%BF%CF%85%CE%BA-163959923767269/?ref=page_internal (Η ιστοσελίδα της ποιήτριας στο Facebook)
http://m.lifo.gr/team/Plus/54194 (Αφιέρωμα της Lifo στην ποιήτρια)
http://www.kathimerini.gr/882977/article/proswpa/synentey3eis/katerina-aggelakh-royk-fovamai-oti-xanoyme-th-glwssa-mas (Συνέντευξη της ποιήτριας στην Μαριαλένα Σπυροπούλου - Καθημερινή)
http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=767061 (Συνέντευξη της ποιήτριας στον Μάκη Προβατά – Βήμα)
http://www.philenews.com/el-gr/politismos-anthropoi/389/310566/katerina-angelaki-rouk-to-poiima-einai-i-ouli-tis-pligis (Συνέντευξη της ποιήτριας στον Γιάννη Χατζηγεωργίου – Φιλελεύθερος)
https://www.vice.com/gr/article/vice-meets-aggelaki-rouk (Συνέντευξη της ποιήτριας στην ομάδα VICE)
https://www.youtube.com/watch?v=XlzLKVHXdeY (Η ποιήτρια στο Τρίτο Πρόγραμμα)
https://www.youtube.com/watch?v=oyq7Pt3jYxo (Η εκπομπή τους Δαυίδ Ναχμία για την ποιήτρια στην ΕΤ1)
https://www.youtube.com/watch?v=S3W99PEGdJk (Η ποιήτρια διαβάζει ποιήματά της)
ωράφι του Πλάτωνα>>
Πέντε ποιήματα της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 80 ετών.
Στον ουρανό τού τίποτα με ελάχιστα
Από την κλειδαρότρυπα κρυφοκοιτάω τη ζωή
την κατασκοπεύω μήπως καταλάβω
πώς κερδίζει πάντα αυτή
ενώ χάνουμε εμείς.
Πώς οι αξίες γεννιούνται
κι επιβάλλονται πάνω σ’ αυτό που πρώτο λιώνει:
το σώμα.
Πεθαίνω μες στο νου μου χωρίς ίχνος αρρώστιας
ζω χωρίς να χρειάζομαι ενθάρρυνση καμιά
ανασαίνω κι ας είμαι
σε κοντινή μακρινή απόσταση
απ’ ό,τι ζεστό αγγίζεται, φλογίζει…
Αναρωτιέμαι τι άλλους συνδυασμούς
θα εφεύρει η ζωή
ανάμεσα στο τραύμα της οριστικής εξαφάνισης
και το θαύμα της καθημερινής αθανασίας.
Χρωστάω τη σοφία μου στο φόβο∙
πέταλα, αναστεναγμούς, αποχρώσεις
τα πετάω.
Χώμα, αέρα, ρίζες κρατάω∙
να φεύγουν τα περιττά λέω
να μπω στον ουρανό τού τίποτα
με ελάχιστα.
~
Ένα απλό κρεβάτι
Κινήσεις που οδηγούν
σ’ ένα απλό κρεβάτι
πώς να εμπνεύσουν πια;
Κρεβάτι χωρίς παραστάτη
χωρίς εφιδρώσεις
χωρίς εντυπώσεις
ένα άδειο στρωμένο πανί
μία οθόνη δίχως προβολή
και κινήσεις μονοσήμαντες
που σημαίνουν μόνο το τέλος
της μέρας.
Μια ειρήνη υπόγραψα φαίνεται
χωρίς καμιά μάχη
να ‘χει κερδηθεί ή χαθεί.
Ειρήνη είναι ο ύπνος
που έρχεται περιβρεγμένος
μόνο με την ελπίδα
του ονείρου.
Αλλά, αναπάντεχα
μια γλύκα απλώνεται στην επιφάνεια
της ταλαιπωρημένης σάρκας.
Τέλειωσε και τούτο το βράδυ.
Ακόμη ένα κομμάτι χρόνου
που δεν πρόδωσα
δε βλαστήμησα
την ώρα και τη στιγμή.
Ήταν η μέρα καλή
καμιά δεν ένιωσα νέα πληγή
καμιά δεν κακοφόρμισε παλιά.
Κρεβάτι απλό
με τέσσερα πόδια
και καλοκαιρινά σεντόνια
βάναυσα λευκά.
~
Υπαρξιακές ερωταποκρίσεις
Τι ωραίος που ήταν ο έρωτας!
Πολιορκούσε χωρίς ενοχές
πολεμούσε χωρίς αιχμές, χωρίς φιλοδοξίες.
Λιοπύρι τα μεσάνυχτα
καλοκαιριά στον πάγο
έρωτας, το αντίθετο του αληθινού
έδινε στο πραγματικό ουσία.
Ήταν ωραία η ευωδιά του ιδρώτα
σοφά τα συμπεράσματα της σάρκας τότε
της σάρκας, της πιο παραμελημένης θεάς.
Τη ζωή μου βλέπω τώρα
σαν ένα ντοκιμαντέρ
που δείχνει σπάνια της φύσης πουλιά
ξεχασμένες του κόσμου ακτές
απλησίαστες κορφές.
Τις κινήσεις της ψυχής μου
παρακολουθώ στην οθόνη.
Ποια μέθοδο ακολουθεί άραγε η ψυχή
για να επιζήσει για λίγο ακόμη χωρίς μέλλον;
Το ψέμα; Την αλήθεια;
Ή αφήνεται στη φυσικότητα του είναι;
Ποιανού «είναι»;
Πώς μπορεί να υπάρξει «είναι» χωρίς μέλλον;
Όταν πια μόνο μια κάποια ιδέα οδηγεί στο σώμα
μόνο τ’ όνειρο φέρνει το πάθος;
Όσο για τον έρωτα τον τελευταίο
είναι σαν τον πρώτο:
βλασταίνει στο χωράφι του Πλάτωνα.
Ποιητικό υστερόγραφο
Τα ποιήματα δεν μπορούν πια
να ‘ναι ωραία
αφού η αλήθεια έχει ασχημύνει.
Η πείρα είναι τώρα
το μόνο σώμα των ποιημάτων
κι όσο η πείρα πλουταίνει
τόσο το ποίημα τρέφεται και ίσως δυναμώσει.
Πονάν τα γόνατά μου
και την Ποίηση δεν μπορώ πια να προσκυνήσω,
μόνο τις έμπειρες πληγές μου
μπορώ να της χαρίσω.
Τα επίθετα μαράθηκαν
μόνο με τις φαντασιώσεις μου
μπορώ τώρα την Ποίηση να διανθίσω.
Όμως πάντα θα την υπηρετώ
όσο βέβαια εκείνη με θέλει
γιατί μόνο αυτή με κάνει λίγο να ξεχνώ
τον κλειστό ορίζοντα του μέλλοντός μου.
Υπενθυμίσεις του έρωτα
Αν σ’ έχει ξεχάσει ο έρωτας
εσύ θα τον ξαναθυμηθείς
μόλις η ματιά σου αγγίξει τη φύση
τις πλαγιές, τα κύματα
τα φυλλοβόλα δέντρα
που δεν αμφισβητούν ποτέ τις εποχές
τα ζώα που βγαίνοντας
απ’ την κοιλιά της μάνας τους
ξέρουν κιόλας πώς να ζήσουν
πώς ν’ αντισταθούν στους εχθρούς
που τους έχει ορίσει η φύση.
Πρόσεξε μόνο μην η ζωντανεμένη ανάμνηση
πέσει πάνω στο σωρό
απ’ τις προδομένες προσδοκίες σου
τ’ αναπάντητα όνειρά σου.
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ: «Το μεγαλύτερό μου όνειρο είναι να μην απελπίζομαι» // Συνέντευξη στον Γιώργο Δουατζή
https://www.fractalart.gr/katerina-aggelaki-rouk-interview/
(Μάιος 2009)
Η σειρά παλαιότερων συνεντεύξεων του Γιώργου Δουατζή με ανθρώπους των Γραμμάτων και των Τεχνών, τις οποίες δημοσιεύει το Fractal, έχουν στόχο την καταγραφή της ζωής και των απόψεων προσωπικοτήτων που σημάδεψαν με το έργο τους το σύγχρονο πολιτιστικό γίγνεσθαι. Η επαναδημοσίευσή τους σε ηλεκτρονική μορφή κάνει ευκολότερη την πρόσβαση σε ένα ενδιαφέρον υλικό με διαχρονική αξία.
«Δεν ξέρω τι θα πει ματαιοδοξία. Δεν θυμάμαι ποτέ να έγραψα κάτι για να τυπωθεί. Κι έπειτα, ήμουνα τυχερή με επιτυχίες από την πρώτη εμφάνιση στα δεκαεφτά μου χρόνια. Οπότε δεν υπήρχε λιβάδι για να φυτρώσει η ματαιοδοξία. Όμως τώρα τελευταία με ενοχλεί αφόρητα η φιλοδοξία, η λύσσα για προβολή των νέων. Εγώ ήξερα ότι όταν γράφεις ποίηση δεν περιμένεις τίποτα».
Κατερίνα Αγγελάκη – Ρούκ. Μιλώντας μαζί της ξεχνάς τα εβδομήντα χρόνια της. Η φρεσκάδα λόγου και σκέψης σε ξαφνιάζει. Στην κουβέντα μας αναπολεί, αστειεύεται και αποκαλύπτει μια σπάνια οξυδέρκεια. Από δεκαεπτά ετών γράφει, διαβάζει, μεταφράζει, δημοσιεύει. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1939. Σπούδασε Λογοτεχνία στην Αθήνα, τη Γαλλία και την Ελβετία και είναι διπλωματούχος της Σχολής Μεταφραστών και Διερμηνέων (αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά). Έχει εκδώσει είκοσι ποιητικές συλλογές και έχει μεταφράσει πολλά ποιητικά και θεατρικά έργα εξεχόντων συγγραφέων και ποιητών, όπως Μαγιακόφσκι, Πούσκιν και άλλων. Ποιήματα, άρθρα, δοκίμιά της έχουν δημοσιευτεί σε πολλά περιοδικά και εφημερίδες στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Η Κατερίνα Αγγελάκη – Ρούκ έχει τιμηθεί με το Α΄ Βραβείο Ποίησης της πόλης της Γενεύης (1962), με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1985), με το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (2000) και με το Αριστείο υπουργείου Πολιτισμού της Μακεδονικής Εταιρείας Κιλκίς (2008).
Έργα της έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από δέκα γλώσσες. Έχει δώσει διαλέξεις και έχει απαγγείλει ποιήματά της σε Πανεπιστήμια της Αμερικής και του Καναδά (Harvard, Cornell, Daztmouth, N.Y. State, Princeton, Columbia κ.α.)
Τι είναι η ποίηση;
Η ζωή μου είναι. Άλλοι έχουν τη θρησκεία, άλλοι τα παιδιά τους, εγώ την ποίηση.
Γιατί σπουδές λογοτεχνίας;
Δεν θυμάμαι ποτέ στη ζωή μου να μην έγραφα. Είχα την τύχη να έχω πολύ μορφωμένους γονείς και νονό τον Καζαντζάκη, με του οποίου την ενθάρρυνση δημοσίευσα το πρώτο μου ποίημα στο περιοδικό «Καινούργια εποχή» σε ηλικία δεκαεπτά ετών. Το θυμάμαι για τη μεγάλη χαρά που μου έδωσε η δημοσίευση, αλλά και διότι δεν το πήρα πάνω μου… Μου έλεγαν «τι έγραψε για σένα ο Καζαντζάκης!» Κι εγώ απαντούσα «υπερβολές του Καζαντζάκη».
Πώς θα τον χαρακτηρίζατε;
Μοναδικό. Ως στάση ζωής, για το πως δούλευε, πως ήτανε, πως έβλεπε τους ήρωές του, πως έκανε συνδυασμό ζωής, φιλοσοφίας, θρησκείας, πρόζας, ποίησης. Ήταν μοναδικός. Έφερε κάτι καινούργιο.
Καταλήξατε στην ποίηση…
Μα μεγάλωσα σε ένα περιβάλλον που διάβαζε, μιλούσε για λογοτεχνία. Το ότι ενθουσιάστηκε ο Καζαντζάκης τόσο με το πρώτο μου ποίημα ήταν καθοριστικό. Με ενθάρρυνε και συνέχισα. Το ποίημα αυτό λέγεται «Μοναξιά». Τελειώνει περίπου έτσι: «Πώς θα ζήσουμε, πώς θα πορευτούμε, ένας είναι ο τρόπος, μία είναι η ζωή, αν ζήσουμε θα πορευτούμε μόνοι μας». Πώς είχα δεκαεφτά χρονών συνείδηση της πιο βαθιάς πραγματικότητας; Είμαι σίγουρη ότι αυτό ενθουσίασε τον Καζαντζάκη.
Έχετε συνείδηση τι συμβαίνει την ώρα της γραφής;
Όχι. Έχω μια αόριστη θεματική κατάσταση μες το μυαλό μου, πιάνω το μολύβι και ξαφνικά η μία λέξη βγάζει μία άλλη λέξη και η επόμενη βγάζει άλλη με ένα άλλο νόημα και στο τέλος βγαίνει το ποίημα. Είναι μια έκπληξη αυτό που βγαίνει. Έτσι γράφω. Δεν μπορώ να κάνω τίποτα βεβιασμένο ούτε στη ζωή μου, ούτε στην ποίηση. Όταν είμαι σε αυτή την περίεργη φάση είναι σαν να μπαίνω σε ένα δωμάτιο. Μόλις μπω, αν βήξετε αυτό με εμπνέει και γράφω. Εάν δεν είμαι σε αυτό το δωμάτιο δεν πιάνω το μολύβι…
Απολογισμός ζωής;
Ήμουνα πάρα πολύ τυχερή. Παρότι πλήρωσα το τίμημα της ζωής με το που μπήκα, με εισιτήριο την αρρώστια μου. Το ότι έζησα ήταν σκέτο θαύμα. Έκανα εγχείρηση στο πόδι όταν ήμουν επτάμισυ ετών και διασώθηκα. Είχα σταφυλόκοκκο και έξι μήνες μετά εμφανίστηκε η πενικιλίνη που θα με θεράπευε. Για έξι μήνες… Έζησα με μια αναπηρία, η οποία όμως δεν με εμπόδισε να χορέψω, να κολυμπήσω, να χαρώ τη ζωή.
Ευχαριστημένη λοιπόν;
Βεβαίως. Αισθάνομαι ότι ήμουν απίθανα τυχερή. Είχα τέλειους γονείς και έναν υπέροχο σύντροφο. Τον Βρετανό Ρόντνεη Ρουκ. Σοφός άνθρωπος, με σπουδές κλασσικής φιλολογίας και βιβλιοθηκονομίας. Σαράντα τρία χρόνια παντρεμένοι. Γνωριστήκαμε είκοσι τεσσάρων ετών και τρεις μήνες μετά παντρευτήκαμε.
Γράψατε κάποτε: “Αλλά ο έρωτας είναι / η πιο σκληρή απελπισία / δεν περιέχει το τέλος του / σαν όλα τα παρήγορα πράγματα / της φύσης…”. Γιατί δεν περιέχει το τέλος του ο έρωτας;
Όταν είσαι μέσα σε αυτόν, δεν μπορείς να φανταστείς ότι θα τελειώσει και όταν έχει τελειώσει δεν είσαι μέσα, δεν σε αφορά.
Τι είναι ο έρωτας;
Το παν. Και τώρα που είμαι εβδομήντα ετών και ευτυχώς καλά, ένα από τα δύσκολα πράγματα της ηλικίας είναι αυτό. Ότι ζω χρόνια τώρα χωρίς τον έρωτα. Δεν καταλαβαίνω πως αναπνέω, πως δουλεύω χωρίς αυτόν.
Ο σημερινός κόσμος;
Η εικόνα του με τρομάζει. Βρίσκω τα νέα της κάθε μέρας πολύ τρομακτικά. Όσο ζω βέβαια ελπίζω. Αλλά είναι εφιαλτικό να είσαι νέος, να σπουδάζεις, να παιδεύεσαι, να μην αρνείσαι να εργαστείς και να μένεις άνεργος.
Η μεγαλύτερη χαρά;
Ίσως στο γάμο μου.
Μεγαλύτερη λύπη;
Η απώλεια του συντρόφου μου. Δυστυχώς ή ευτυχώς δεν είχαμε παιδιά. Είμαστε κολλημένοι οι δύο μας. Είχαμε δυσκολίες, αλλά ήταν τέτοια η ανθρωπιά του και η κατανόηση του ενός στον άλλο, που είμαστε πραγματικοί σύντροφοι. Τεράστια απώλεια…
Η μοναξιά;
Δεν με πειράζει. Δουλεύω, διαβάζω, κάνω πράγματα που με ενδιαφέρουν. Με πειράζει λιγότερο να μένω μόνη σπίτι, παρά να βρίσκομαι με ανθρώπους για να μην είμαι μόνη και έτσι να νιώθω περισσότερη μοναξιά. Έχουν αλλάξει οι σχέσεις και οι άνθρωποι.
Τα γηρατειά;
Δεν καταπίνονται εύκολα. Όσο καλές και να είναι οι συνθήκες ζωής σου, πλησιάζεις στο τέλος. Ό,τι κάνουμε, ό,τι σκεφτόμαστε βρίσκεται κάτω από την σκιά του μέλλοντος. Λέμε θα γράψω, θα κάνω, θα φτιάξω. Η ιδέα του μέλλοντος σε εμπνέει, σε σπρώχνει μπροστά. Η ηλικία μειώνει την ιδέα του μέλλοντος.
Η ζωή σας ως μυθιστόρημα;
Αν γράψω την αυτοβιογραφία μου βασισμένη στα ημερολόγιά μου, θα είναι σαν μυθιστόρημα. Νομίζω ότι θα ήταν ενδιαφέρον διότι έχω ζήσει μια ενδιαφέρουσα εποχή λογοτεχνικά και προσωπικά.
Ο θάνατος;
Όπως είπε κάποιος μεγάλος «δύο πράγματα δεν μπορείς να κοιτάξεις κατάματα. Τον ήλιο και το θάνατο».
Μεγαλύτερο όνειρο;
Να μην απελπίζομαι.
Μεγαλύτερος φόβος;
Να απελπίζομαι. Και… φοβάμαι που ο φόβος έχει μπει στη ζωή μου. Ίσως η φύση να αναλαμβάνει να σε προστατέψει έτσι. Σου στέλνει το φόβο για να προσέχεις μην πάθεις κάτι. Μη ξεχνάτε και ότι ζω μόνη μου.
Σας απωθεί;
Η ψευτιά, η ραδιουργία
Σας θέλγει;
Η καλοσύνη, το χιούμορ και η εξυπνάδα.
Στον άνδρα;
Το βλέμμα. Το οποίο πρέπει να αποκαλύπτει ευφυΐα.
Η έννοια θηλυκό τι σας λέει;
Δεν θυμάμαι ποτέ να μη μου έλεγε κάτι (γέλιο). Για μένα ο ορισμός της γυναίκας ήταν ο τρόπος που βίωνα τον έρωτα.
Ο άντρας;
Ο άντρας έχει περισσότερη εγκόσμια, γήινη πείρα από εμάς.
Οι σημερινές γυναίκες;
Δυστυχώς πολλές δεν σκέπτονται τα δικαιώματα τους, αλλά πώς θα βρουν κάποιον πλούσιο να λύσουν το πρόβλημά τους. Το φοβερό είναι ότι θεωρούν φυσικό ως εξαρτημένες να υποδουλώνονται, αντί να μορφωθούν, να δουλέψουν, για να είναι αυτοδύναμες.
Ο χρόνος είναι…
Το μόνο πράγμα στο οποίο είμαι τσιγκούνα. Δεν θέλω όσο μεγαλώνω να τρώνε το χρόνο μου που είναι πολύτιμος.
Πλούτος είναι…
Να αισθάνεσαι ότι έχεις ζωή μέσα σου και ότι θέλεις να τη μεταδώσεις.
Να δίνεις λέτε…
Μα, δόσιμο και δημιουργία είναι ταυτόσημες έννοιες.
Έχει λόγο ύπαρξης ο ποιητής σήμερα;
Όσο υπάρχουν άνθρωποι που γράφουν ποίηση, ναι. Αν η εποχή κρίνει ότι δεν χρειάζονται οι ποιητές, θα μας το πει εκείνη.
Γιατί εκδίδετε βιβλία;
Από φυσικότητα. Είσαι έγκυος, στους εννέα μήνες γεννάς. Έτσι είναι και το βιβλίο.
Όταν βγαίνει ένα βιβλίο σας;
Χαρά. Σαν να κάνω παιδί.
Η ποίηση μεταφράζεται;
Αυτό ήταν το πρόβλημα της ζωής μου. Ο Ρόμπερτ Φροστ είχε πει ότι «η ποίηση είναι αυτό που χάνεται στη μετάφραση». Έχω δώσει τη ζωή μου στη μετάφραση, δούλευα με μεγάλο πάθος. Είχα απαισιοδοξία ώσπου ανακάλυψα τον Χέλντερλιν και αυτό ήταν τεράστια ένεση ελπίδας. Γερμανικά δεν ξέρω. Και αγάπησα έναν ποιητή που έχει γράψει σε γλώσσα την οποία δεν μιλάω και τον γνώρισα από μετάφραση. Άρα οι μεταφράσεις μου δεν είναι επί ματαίω.
Η ποίηση φέρει αξίες ζωής;
Ο ποιητής πρέπει να έχει αξίες ζωής. Αν δεν έχει θα βγει κακό το ποίημα.
Ποιητές που σας σημάδεψαν;
Ο Σεφέρης. Λατρεία μου ο Καβάφης. Νομίζω ότι θαυμάζω στον Καβάφη, τον τρόπο που συνδύασε ποίηση και φιλοσοφία.
Ο ποιητής είναι…
Ένα ζώον με στεφάνι (γέλιο).
Η υστεροφημία;
Γράφουμε με την ελπίδα ότι έστω και ένα τέταρτο της ώρας αφού πεθάνουμε κάτι θα έχει μείνει. Λίγο είναι αυτό; Στο μηχανισμό της γραφής υπάρχει αυτό, ότι ίσως κάτι από ό,τι κάνω μπορεί να μείνει.
*Βιογραφικό: http://www.biblionet.gr/author/703/Αγγελάκη_-_Ρουκ,_Κατερίνα,_1939-
https://www.athenscollege.edu.gr/academics/our-libraries/college-library/did-
you-know/katerina-agelaki-rouk-1939
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ (1939- )
Ποιήτρια, μεταφράστρια, Βραβείο Γραμμάτων 2014
Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ γεννήθηκε στην Αθήνα το 1939. Σπούδασε στην Αθήνα, στη Νότια Γαλλία και Ελβετία (Πανεπιστήμιο Γενεύης). Είναι διπλωματούχος της Σχολής Μεταφραστών και Διερμηνέων (αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά). Πρωτοδημοσίευσε στην "Καινούργια Εποχή" το 1956. Άρθρα και δοκίμια για την ελληνική ποίηση και τη μετάφραση της ποίησης έχει δημοσιεύσει σε πολλά περιοδικά και εφημερίδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει εκδώσει περίπου 20 ποιητικές συλλογές. Το 1962 τιμήθηκε με το Α΄ Βραβείο Ποίησης της πόλης της Γενεύης (Prix Hensch). Το 1985 τιμήθηκε με το Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Έχει δώσει διαλέξεις και διάβασε ποιήματά της σε Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και Καναδά (Harvard, Cornell, Dartmouth, N.Y. State, Princeton, Columbia κ.α.) Το 2000 τιμήθηκε με το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη (Ακαδημία Αθηνών). Έργα της έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από δέκα γλώσσες και ποιήματά της βρίσκονται σε πολλές ανθολογίες σε όλο τον κόσμο.
– από τη Βιβλιονέτ
Βιβλία της συγγραφέως διαθέσιμα στη βιβλιοθήκη
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Η ανορεξία της ύπαρξης: ποιήματα. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 2011. (891.899 ΑΓΓ)
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Ποίηση: 1963-2011. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 2014. (891.899 ΑΓΓ)
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 2016. (891.899 ΑΓΓ)
Άλλα έργα της ποιήτριας
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Στον Ουρανό του τίποτα με ελάχιστα. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 2005.
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 2003.
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Η ύλη μόνη. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 2001.
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Φωτοζωή. Αθήνα: Ολκός, 2000.
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Ποιήματα 1986-1996. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 1999.
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Ποιήματα 1963-1977. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 1997.
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Ωραία έρημος η σάρκα. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 1995.
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Άδεια φύση. Αθήνα: Κέδρος, 1993.
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Επίλογος αέρας. Αθήνα: Κέδρος, 1990.
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Οι μνηστήρες. Αθήνα: Κέδρος, 1988.
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας. Αθήνα: Κέδρος, 1987.
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Ενάντιος έρωτας. Αθήνα: Κέδρος, 1986.
Αγγελάκη-Ρουκ, Κατερίνα. Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό. Αθήνα: Ερμής, 1974.
Κριτική – παρουσιάσεις
Πέτρος Γκολίτσης, Διχασμοί και αναδιπλασιασμοί, "Εφημερίδα των Συντακτών", 6.1.
2017
Ασημίνα Ξηρογιάννη, Της μοναξιάς διπρόσωποι μονόλογοι, diastixo.gr, 24.10.2016
Ενδιαφέρουσες ιστοσελίδες και βίντεο
https://www.facebook.com/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%BD%CE%B1-%CE%91%CE%B3%CE%B3%CE%B5%CE%BB%CE%AC%CE%BA%CE%B7-%CE%A1%CE%BF%CF%85%CE%BA-163959923767269/?ref=page_internal (Η ιστοσελίδα της ποιήτριας στο Facebook)
http://m.lifo.gr/team/Plus/54194 (Αφιέρωμα της Lifo στην ποιήτρια)
http://www.kathimerini.gr/882977/article/proswpa/synentey3eis/katerina-aggelakh-royk-fovamai-oti-xanoyme-th-glwssa-mas (Συνέντευξη της ποιήτριας στην Μαριαλένα Σπυροπούλου - Καθημερινή)
http://www.tovima.gr/books-ideas/article/?aid=767061 (Συνέντευξη της ποιήτριας στον Μάκη Προβατά – Βήμα)
http://www.philenews.com/el-gr/politismos-anthropoi/389/310566/katerina-angelaki-rouk-to-poiima-einai-i-ouli-tis-pligis (Συνέντευξη της ποιήτριας στον Γιάννη Χατζηγεωργίου – Φιλελεύθερος)
https://www.vice.com/gr/article/vice-meets-aggelaki-rouk (Συνέντευξη της ποιήτριας στην ομάδα VICE)
https://www.youtube.com/watch?v=XlzLKVHXdeY (Η ποιήτρια στο Τρίτο Πρόγραμμα)
https://www.youtube.com/watch?v=oyq7Pt3jYxo (Η εκπομπή τους Δαυίδ Ναχμία για την ποιήτρια στην ΕΤ1)
https://www.youtube.com/watch?v=S3W99PEGdJk (Η ποιήτρια διαβάζει ποιήματά της)
Δήμος Χλωπτσιούδης: Ιδεολογία και φύλο στην ποίηση της
Αγγελάκη-Ρουκ
Εισαγωγή - περιοδολόγηση
Η ποιητική της Αγγελάκη-Ρουκ[1] εντάσσεται στον χώρο της τραυματικής μεταπολεμικής ποίησης. Ενσωματώνει το προσωπικό βίωμα, όπως αυτό εκφράζεται με το νέο ατομικό ποιητικό υποκείμενο (το ποιητικό «εγώ» που ταυτίζεται με τον συγγραφέα και δεν εκφράζει κάποιο συλλογικό υποκείμενο), και μια συνειρμική μεταϋπερρεαλιστική εικονοποιία (ειδικά στην πρώτη περίοδο της ποιητικής της κατάθεσης). Η πρώτη της εμφάνιση στα ελληνικά γράμματα συμπίπτει με τα δυσδιάκριτα όρια μεταξύ μοντερνισμού και μεταμοντερνισμού. Τα πρώτα ποιήματα ακολουθούν το μοντερνιστικό πρότυπο των μεγάλων συνθέσεων, προσανατολισμένων στην ατομική οπτική. Ο "καθαρός" λόγος και ο λυρισμός συνενώνουν αυτό που αργότερα το μεταμοντέρνο θα αντιπαλέψει: τη διάκριση υψηλής και λαϊκής τέχνης. Ο καθημερινός λόγος εμποτισμένος με τη θηλυκή οπτική, σε μία κοινωνία πατριαρχική, συνδέει τις υψηλές ιδέες με τη λαϊκή τέχνη. Η καλλιέργεια της διάνοιας και τα ερωτήματα που γεννά η ποίησή της διαμορφώνουν μια ποιητική ιδεολογία με έντονο φιλοσοφικό υπόβαθρο.
Μέχρι σήμερα δεν έχει επιχειρηθεί κάποια περιοδολόγηση της ποιητικής της Αγγελάκη-Ρουκ με βάση κοινές αναφορές, επιρροές και ύφος στο έργο της, παρά τη σημασία που αυτό έχει για την κριτική. Κατά τη γνώμη μας, η ποίησή της διακρίνεται σε τέσσερις περιόδους.
α΄ 1963-1971: περιλαμβάνει τις συλλογές Λύκοι και σύννεφα (1963) και Ποιήματα '63-'69 (1971). Διακρίνονται από τις έντονες επιδράσεις του μεταϋπερρεαλισμού, του εξπρεσιονισμού και των μεγάλων αφηγηματικών συνθέσεων.
β΄ 1974-1982: περιλαμβάνει τις συλλογές Μαγδαληνή, Το μεγάλο θηλαστικό (1974), Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης (1977), Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας (1978) και Ενάντιος έρωτας (1982). Η ποιήτρια εισάγει την ευρεία χρήση του πρωτοενικού υποκειμένου, ενώ πλέον το σώμα γίνεται ένα σταθερό ποιητικό αντικείμενο. Ο έρωτας και η γυναίκα κυριαρχούν ως θεματικοί άξονες. Σταδιακά μειώνεται η έκταση των συνθέσεων. Συνεχίζει να συγγράφει ποιητικές συνθέσεις με μικρότερη –κατά κανόνα– έκταση, αυτόνομα ποιήματα, αν και σποραδικά εντοπίζονται πολύστιχα ποιήματα μέχρι το τέλος.
γ΄ 1984-1993: περιλαμβάνει τις συλλογές Οι μνηστήρες (1984), Επίλογος αέρας (1990), Άδεια φύση (1993) και Λυπιού (1993). Εγκαταλείπεται το εξπρεσιονιστικό ύφος. Η γλώσσα γίνεται πιο προφορική και λιτή μέσα από την οποία αναδεικνύονται φιλοσοφικές αναζητήσεις. Ο μεταϋπερρεαλισμός συμπλέκεται με την προφορικότητα. Το ύφος κινείται σε πιο στοχαστικές ατραπούς για το σώμα και τον έρωτα, αλλάζοντας σταδιακά τη θεματική και το ύφος. Διακρίνεται ένας πειραματισμός με τον στίχο μέσα από πεζοποιήματα[2] ή ένας πιο ελεύθερος στιχουργικός ρυθμός στην κίνηση των νοημάτων[3]. Ενισχύεται η αυτοαναφορικότητα.
δ΄ 1996-2011: περιλαμβάνει τις συλλογές Ωραία έρημος η σάρκα (1996), Η ύλη μόνη (2001), Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος (2003), Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα (2005) και Η ανορεξία της ύπαρξης (2011). Σταδιακά τίθεται το ζήτημα του περιορισμένου χρόνου. Το κλίμα γίνεται πιο μελαγχολικό, η θνητότητα και η φθορά εκφράζονται μέσω της ερωτικής αδυναμίας.
Υλικότητα, σώμα και άτομο
Το ποιητικό σώμα της Αγγελάκη-Ρουκ συντίθεται από τρία στοιχεία: την ύπαρξη ως τραύμα, το σώμα και τον χρόνο. Μα ίσως δεν έχει σημασία τόσο το τι περιέχει, αλλά τι δεν περιέχει η ποίησή της. Όπως σημειώνει και ο Macherey, η ουσία βρίσκεται στα κενά, στα στοιχεία που απουσιάζουν. Και στην ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ απουσιάζει διαχρονικά η σύγκρουση. Μόνος αντίπαλος παραμένει, καθ' όλη τη διάρκεια της ποιητικής της παρουσίας, ο χρόνος και η ανθρώπινη μοναξιά, ο θάνατος[4] και το σώμα.
Η ποίηση της Αγγελάκη – Ρουκ είναι σωματική[5]. Το σώμα είναι διαρκώς παρόν ως ερωτικό αντικείμενο[6] ή φθαρμένο, ανήμπορο και ταλαιπωρημένο. Η ποίηση είναι η διέξοδος στο τραύμα της ύπαρξης[7]. Ήδη από τις πρώτες της συλλογές βρίσκονται στο επίκεντρο οι αγωνίες της ανθρώπινης συνείδησης οι οποίες εκφράζονται με στοχαστική διάθεση[8]. Το ίδιο το βίωμα στη στιχουργική της είναι σωματοποιημένο. Ο Αλέξης Σταμάτης (1998:116) την κατατάσσει στους σωματικούς ποιητές και εκφράζει τον προβληματισμό του για το αν το σώμα στην ποίησή της είναι τελικά μια πρόσβαση στην ουσία του κόσμου ή κάποιος ανασχετικός παράγοντας. Η ποιητική της ειλικρίνεια απογυμνώνει την αλήθεια μπροστά στις αγωνίες του σώματος. Απέναντι στο αναπόφευκτο προβάλλει τη δύναμη της ποίησης[9], όχι ως ξόρκι εξόντωσης του θανάτου, αλλά ως εγκαρτέρηση. Ο διάλογος με το σώμα ορίζει και την ύπαρξη∙ η μνήμη ορίζει το βίωμα, ο ατομικός χρόνος και η έμφυλη ταυτότητα ορίζουν τη συνείδηση.
Το σώμα, μολονότι φθαρτό και ελλιπές, σφραγίζει την ίδια την ύπαρξη, ένα σημείο παραβίασης των συνόρων του χρόνου. Σε όλη την ποιητική της πορεία το σώμα αποτελεί μια υπενθύμιση της φθαρτότητας και του έρωτα[10], του θανάτου και της χαράς. Αποτελεί την υλική διάσταση του έρωτα και του τραύματος. Δεν συγκροτεί μόνο ένα περιεκτικό ουσιαστικό, αλλά διασπάται σε μάτια, καρδιά, πέος έντερα, πόδια, βυζιά, θηλές κ.λπ. Τα όργανα εικονοποιούν το σώμα, συνδεόμενα τόσο με την ερωτική εμπειρία όσο και με την οδύνη της απουσίας του σώματος, της νιότης και τη φθορά. Η διάσπαση όμως αυτή σε επιμέρους όργανα διατηρεί και μια συμβολική διάκριση του εγώ και του εμείς μέσα στο κοινωνικό σώμα. Για την Γραμμένου (2018:50), το σώμα με τα επιμέρους στοιχεία του αισθητοποιεί την άμυνα απέναντι στον χρόνο και το ανέραστο γερασμένο μέλλον. Η ποιήτρια εξοβελίζει τον θάνατο και το σώμα λειτουργεί ως ουτοπία του έρωτα και ταυτόχρονα ως ρεαλιστική πραγμάτωσή του.
Το γυναικείο σώμα, χωρίς ωραιοποιήσεις μετατρέπεται σε θεματικό κέντρο και ταυτόχρονα σε μέσο λογοτεχνικής έκφρασης, σε έναν καμβά. Το υπαρξιακό και το σωματικό τραύμα[11] που προκαλεί πόνο[12] ως κεντρικό θέμα συνδέεται άμεσα με το φύλο. Η εναγώνια αναζήτηση της κατανόησης της ζωής διαπερνά την έμφυλη ταυτότητα. Η στοχαστική όμως διάθεση έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς τον εξουσιαστικό λόγο. Σε μία εποχή διχασμού και κομφορμισμού, εκείνη υποδέχεται την προσωπική αλήθεια και τη μοναξιά ως μορφές αντίστασης στα κελεύσματα της εποχής. Αναδύεται ένα υποκείμενο που διατρανώνει την ελευθερία του[13]. Μα αυτή ακριβώς η χειραφέτηση μετατρέπει σε δραματικότητα την αλήθεια του ατομικού βιώματος, που εξακτινώνεται αδιόρατα προς την περιφέρεια της συλλογικής εμπειρίας.
Η Αγγελάκη-Ρουκ αναδεικνύει ένα νέο ποιητικό υποκείμενο: το εγώ που συχνά βρίσκεται απέναντι από το σύνολο, αν όχι μακριά του (ειδικά μετά τη δεύτερη περίοδο). Παρά την οικουμενικότητα της ποιητικής της, ετούτη συντηρεί έναν ατομικό χαρακτήρα, διατηρώντας αποστάσεις από το συλλογικό υποκείμενο της γενιάς του '30 και της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Διατρανώνει την αυτόνομη θέση του ατόμου μέσα στο σύνολο με μία φιλελεύθερη οπτική που αντιστέκεται στον κομφορμισμό. Το ατομικό στην ποίησή της δεν αποτελεί κάποια επιφανειακή αφήγηση του ιδιωτικού χώρου.
Ο στοχασμός της διατηρεί μια υλικότητα που ενισχύεται από την απουσία οιασδήποτε μεταφυσικής προσέγγισης των πραγμάτων ή κάποιου παρηγορητικού λόγου. Σε αντίθεση με την ποιητική παράδοση, η Αγγελάκη-Ρουκ δεν αναζητά κάποια παραμυθία στην ποίηση, αλλά μόνο ένα μέσο στοχαστικής έκφρασης. Η αθεΐα, όπως ξεδιπλώνεται ποιητικά[14], αντιπαλεύει τα προτάγματα του εξουσιαστικού λόγου. Άλλωστε, η ίδια θεωρούσε κληρονομιά του Καζαντζάκη «την πίστη της στην απιστία στον Θεό», κάτι που αποδεικνύει και η απουσία του θρησκευτικού στοιχείου ή άλλων μεταφυσικών αγωνιών από τη ρητορική της. Μολονότι η ποίησή της είναι σωματική, απέχει από το δίπολο σώμα-πνεύμα∙ το σώμα και ο έρωτας διατηρούν την υλικότητά τους ως το τέλος. Ο δε έρωτας παρουσιάζεται ως συναίσθημα που είναι ταυτόσημο με την ερωτική εμπειρία.
Ιδεολογία και φύλο
Η ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ επαναπροσδιόρισε τους τρόπους ανταπόκρισης των αναγνωστών απέναντι στον έμφυλο ρόλο ενός θηλυκού ποιητικού υποκειμένου, στρέφοντας την προσοχή στη γυναίκα και, γενικότερα, στη γυναικεία σεξουαλικότητα. Για τη φεμινιστική κριτική οι αναπαραστάσεις του φύλου και η σεξουαλικότητα κατέχουν κεντρική θέση. Η πατριαρχική αντίληψη συνδέει τη θηλυκότητα με τον θάνατο και το θηλυκό σώμα ως αντικείμενο. Για τη Bronfen (1992), τέτοια λογοτεχνικά έργα και η υποδοχή τους έχουν ιδιαίτερη κοινωνική και πολιτιστική λειτουργία, καθώς, όπως και άλλες παραστάσεις του θανάτου, αποτελούν παραδείγματα της πατριαρχικής καταπίεσης απέναντι στο "άλλο" (τη γυναίκα). Η αγγλόφωνη κριτική επέδειξε μεγάλο ενδιαφέρον στην ανασυγκρότηση των τρόπων με τους οποίους προβάλλονταν το φύλο στη λογοτεχνία. Οι γυναίκες, για τη φεμινιστική κριτική, συγκροτούνται ως κοινωνικές οντότητες από δομές που βασίζονται στην οικονομική υποταγή και την ψυχική καταστολή. Οι δομές αυτές τείνουν να λειτουργούν ως δομές καταπίεσης εξαιτίας των κοινωνικών και ψυχικών ανισοτήτων του φύλου προάγοντας κοινωνικές στερήσεις (Wolfreys, 2001:51).
Η ταυτότητα του φύλου φέρνει την ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ σε ρήξη με τη σιωπή και την ενοχική θέση της γυναίκας που μιλά για τον έρωτα ή το σώμα. Προάγει έναν ποιητικό χαρακτήρα χειραφετημένο που εκθέτει το βίωμα μέσα από τη γυναικεία ταυτότητα, μακριά από τα πρότυπα των φύλων που κατασκεύασε ο πατριαρχικός εξουσιαστικός λόγος. Για τον Badiou (1988), το θηλυκό σημαίνον αποτελεί την παράσταση αυτού που εκείνος αποκαλεί γενικό σύνολο, το σύνολο δηλαδή που λειτουργεί σε οντολογικό επίπεδο. Το θηλυκό είναι επίσης αναπόσπαστο μέρος της συζήτησής του για την αγάπη, μία από τις τέσσερις διαδικασίες αλήθειας. Η φθορά και ο θάνατος διατηρούν σταθερά μία έμφυλη ταυτότητα στην ποιητική της[15], όπως και ο έρωτας σε όλο της το έργο[16]. Το γυναικείο σώμα δεν είναι ωραιοποιημένο, αλλά τραυματισμένο, με τη φθορά του χρόνου να είναι αποτυπωμένη πάνω του.
Πίσω από την ποιητική της "κάμερα" στέκει μια γυναίκα που βλέπει τα πράγματα με τη δική της έμφυλη οπτική. Οι Σπουδές Φύλου έχουν αποδείξει την κεντρικότητα της σεξουαλικότητας ως παράγοντα διαμόρφωσης της πορείας του θηλυκού υποκειμένου, το οποίο γεννά ιστορικά μια ευρεία γκάμα από έμφυλες υποκειμενικότητες και σεξουαλικές διαφορές, σε συνάρτηση με κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες (Σηφάκη, 2015:8). Η γυναικεία σεξουαλικότητα μπαίνει στο προσκήνιο με λεπτότητα[17]. Η γυναίκα της Αγγελάκη-Ρουκ δεν αισθάνεται ενοχή, δεν υποτάσσεται στον κοινωνικά κατασκευασμένο ρόλο για το φύλο της. Και ακριβώς αυτή η πρωτοενική θηλυκή ατομικότητα συγκρούεται με το πατριαρχικό πρότυπο[18]. Η ποίησή της όμως δεν αποτελεί απλώς μια θεματική αναφορά στο φύλο, αλλά συνδέει τη συνειδητοποίηση της μοναξιάς που επιφέρει η έμφυλη ταυτότητα με την άρθρωση αισθητικής ιδεολογίας. Απέναντι στον εξουσιαστικό λόγο της υποταγμένης κοινωνικά και σεξουαλικά γυναίκας, εκφράζει μια σαφή αντιπατριαρχική στάση. Η πατριαρχική πραγματικότητα είναι αναπόφευκτα παγιδευμένη στον λόγο. Η ποιητική της φωνή είναι γυναικεία και προσδίδει στο σώμα γήινη αίσθηση, εκθέτοντας τον έρωτα ως σωματοποιημένο βίωμα το οποίο αντιστρατεύεται ο χρόνος[19], η φθορά[20] και ο πόνος του τραύματος.
Η έμφυλη σεξουαλικότητα, ωστόσο, δεν αποτελεί μία θολή εγωκεντρική εκμυστήρευση. Αν δούμε στο πλέγμα της ιδεολογίας τις ποιητικές αναπαραστάσεις και την έμφυλη σεξουαλική έλξη, τη μνήμη και τη μητρότητα μέσα από την οπτική μιας γυναίκας[21], τη θλίψη και το σώμα ως τραύμα και φθορά, τότε η φαντασιακή αυτή κατάσταση λειτουργεί ως θεμελιώδες ζήτημα φιλοσοφικών συζητήσεων για την ταυτότητα (Mulle-Zettelmann & Rubik, 2005:45). Ο σεξισμός και οι ρόλοι των φύλων είναι ερωτήματα που εμπλέκουν τις βαθύτερες προσωπικές διαστάσεις της ανθρώπινης ζωής. Και ακριβώς σε αυτό το σημείο η ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ μέσα από τον αντιπατριαρχικό χαρακτήρα αποκτά έναν λόγο ενάντιο στον εξουσιαστικό.
Η ποίησή της διακρίνεται, στο πλαίσιο της γενιάς της, και ως ποιητική σπουδή φύλου, επειδή ακριβώς ενσωματώνει τη ματαίωση των οραμάτων αυτής της γενιάς, λίγα χρόνια μετά το τέλος του πιο καταστροφικού πολέμου και του Εμφυλίου. Αναζητά να υπερφαλαγγίσει την υποκειμενικότητα του προσωπικού βιώματος με θέματα που άπτονται της ιστορικότητας της γυναικείας εμπειρίας του πόνου, απέναντι σε μια αρσενική δομή γλώσσας, η οποία εσωτερικοποιείται στις γυναίκες με την ιεραρχική διάστασή της, ώστε αυτές να υποταχθούν στην ανδρική –και ταξική– ηγεμονία. Για την Kristeva (1984) το θηλυκό είναι κατασκευασμένο μέσα στη συμβολική τάξη, όπως οποιοδήποτε άλλο φύλο. Περιορισμένο στα περιθώριά του, κρίνεται κατώτερο από την αρσενική εξουσία. Η γυναίκα είναι τόσο «εσωτερική» όσο και «εξωτερική» στην ανδροκρατούμενη κοινωνία, τόσο ρομαντικά εξιδανικευμένο μέλος της όσο και θύμα αποβολής. Αυτή βρίσκεται ανάμεσα στον άνθρωπο και το χάος και, μάλιστα, μερικές φορές αποτελεί την ενσάρκωση του ίδιου του χάους.
Η ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ αποτελεί μια φουκωική υπονόμευση των καθιερωμένων κοινωνικών πρακτικών, αφού διαστέλλει την πατριαρχική αντίληψη για τη γυναίκα ως ποιητικό υποκείμενο. Απέναντι στις δυαδικές αντιθέσεις των φύλων που πρόβαλε ο δυτικός πολιτισμός, η δημιουργός έρχεται να θεραπεύσει το –κατά τον Eagleton (1996:130)– έως τότε υποταγμένο μισό της ανθρώπινης φυλής που είχε εξοριστεί ως ελαττωματικό ον. Το συμβολικό, για την Kristeva, είναι μια σφαίρα κοινών πολιτιστικών σημασιών. Λειτουργεί για να εξασφαλίσει ένα συνεκτικό σύστημα που δείχνει ότι είναι μονοσήμαντο και ομοιογενές, όπως η κοινωνία ή η ίδια η γλώσσα. Άλλωστε, το συμβολικό εμπεριέχεται σε κάθε πράξη του εξουσιαστικού λόγου και φυσικά και για τον κοινωνικό ρόλο της γυναίκας. Απέναντι στη συμβολική εξουσία της πατριαρχικής γλωσσικής αντίληψης, το αίτημα για μια νέα γλώσσα συμπλέκεται με το αίτημα για ένα γυναικείο όραμα, που οριοθετείται ανάμεσα στην αόριστη μελλοντική απελευθέρωση του γυναικείου υποκειμένου και στην ουτοπία ενός άλλου κόσμου, βασισμένου στο σχεσιακό γυναικείο υποκείμενο. Όπως η Sexton έτσι και η Αγγελάκη-Ρουκ αξιοποιεί τη μετάθεση· όπως το γυναικείο κίνημα δομείται ιστορικά, αλλά προβάλλει μια σαφή μελλοντική εικόνα ανατροπής του έμφυλου κανόνα, έτσι και το γυναικείο όραμα έχει ισχυρά ερείσματα μνήμης, αλλά οραματίζεται μια απελευθέρωση που συνεχώς μετατίθεται στον χρόνο και παραμένει μετέωρη. Η απελευθέρωση, που συνεχώς αναβάλλεται, είναι ένα όραμα που κυοφορείται (Λιάπη, 2017:39).
Η συμβολιστική μεταϋπερρεαλιστική εικονοποιία της Αγγελάκη-Ρουκ
Η ποιητική της Αγγελάκη-Ρουκ υιοθετεί τις υπαρξιακές αναζητήσεις του μεταϋπερρεαλισμού, την ερμητικότητα και τη συνειρμική του κίνηση στον στίχο. Η δημιουργός μπολιάζει τον στίχο της με το εικονιστικό παράλογο, οδηγώντας σε γλωσσικές ανατροπές που κρύβουν την απαισιοδοξία που απαντάται στην μεταπολεμική ποίηση (σε αντίθεση με την αισιοδοξία του μεσοπολεμικού υπερρεαλισμού). Η εικόνα για τον Goll είναι η λυδία λίθος της καλής λογοτεχνίας, υπογραμμίζοντας τον οργανικό της ρόλο και αναγάγοντάς την σε αξιολογικό κριτήριο (Γαλανάκης, 2016:15). Πρόκειται για έναν ιδιότυπο λυρικό μεταϋπερρεαλισμό που προάγει την αισθητική αγωνία του μη νόμιμου, καθώς συνδέεται με τον μετασυμβολισμό και τον εξπρεσιονισμό. Ο εξπρεσιονισμός, ως ποιητική μεταπολεμική τάση, κατακερματίζει την πραγματικότητα και αναζητά μια οδό προς την καθαρότητα μέσα από τη φωνή του εγώ (Benn, 2006:708). Από την άλλη, ο μεταϋπερρεαλισμός της Αγγελάκη-Ρουκ δεν αποτελεί κάποια απόπειρα αναβίωσης του υπερρεαλισμού, αλλά ένα γέννημα μιας εποχής παραλογισμού (πόλεμος, εμφύλιος, αστικοποίηση), με προγραμματισμένη ελλειπτικότητα, το αναπάντεχο, το φανταστικό (Στεριάδης, 1976) και καινοτόμα χρήση της αλληγορικής γλώσσας.
Η πλούσια εικαστική αντίληψη της Αγγελάκη-Ρουκ μέσα στην ποιητική αφήγηση διατηρεί λειτουργικό ρόλο στην ανάδυση του στοχαστικού περιεχομένου και ο μεταϋπερρεαλισμός με τον εξπρεσιονισμό συμβάλλουν σημαντικά στη διαμόρφωση της εικονοποιίας της. Μέσα από τη συμβολική διάσταση ξεπηδάει η αγωνία του όντος στον κοινωνικό χώρο και τον χρόνο[22]. Το άτομο δεν αποτελεί αυθύπαρκτη ύπαρξη, αλλά μέλος μιας πολιτισμικής κοινότητας, όπως αποκαλύπτουν οι διαρκείς νεανικές αναφορές στη μυθολογική και την ιστορική παράδοση[23].
Ένα πλήθος συμβόλων και εικαστικών μοτίβων διατρέχει την ποίησή της, όπου ξεχωρίζουν πάνινα αντικείμενα: κούκλες, σκύλος, καρέκλα και πολυθρόνα[24]. Η ποιήτρια στρεβλώνει την εξωτερική πραγματικότητα, ώστε να εκφραστεί η εσωτερική κατάσταση ή και η ίδια η ουσία της πραγματικότητας, όπως τη βιώνει εσωτερικά και την αντιλαμβάνεται το ποιητικό υποκείμενο (Νάτσινα, 2015:356-357). Η φύση κατέχει περίοπτη θέση. Στην πλούσια χλωρίδα της ξεχωρίζουν τα κυπαρίσσια που με το ύψος τους αγγίζουν συμβολικά τον ουρανό διατηρώντας τον πένθιμο συμβολισμό. Η θάλασσα διαρκώς παρούσα, γεμίζει με το χρώμα της ελευθερίας το σκοτεινό ποιητικό κάδρο. Τα πουλιά αποτελούν ένα σταθερό σύμβολο που εντοπίζεται ειδικά στην πρώτη περίοδο[25]. Το πουλί[26], ο άγγελος και τα σύννεφα[27] συμβολίζουν την ελευθερία με τη διαρκή τους κίνηση και ταυτόχρονα μια ζωή εφήμερη μα απαλλαγμένη από το τραύμα. Τα έντομα[28], που απαντώνται πολύ συχνά στις πρώτες περιόδους, έρχονται σε αντίθεση με τις ανθρώπινες αγωνίες και μέσα στην υλική τους διάσταση και το μικρό τους μέγεθος εκφράζουν την ταπεινότητα απέναντι στον θάνατο και τον χρόνο, ενώ τα λιγοστά άγρια ζώα[29] τον αγώνα για ζωή. Ιδιαίτερο σύμβολο –στην πρώτη περίοδο– αποτελούν τα μυρμήγκια[30], ενώ δευτερευόντως το ποιητικό κάδρο επενδύεται με τζιτζίκια[31], αράχνες[32], σκαθάρια[33], σκουλήκια[34] και μύγες[35].
Ο ποιητικός χώρος στην αναγνωστική πρόσληψη είναι διαρκώς νυχτερινός. Το νυχτερινό τοπίο όμως δεν τρομάζει[36] την ποιήτρια, καθώς είναι γεμάτο όνειρα[37]. Καταγράφονται μόνο λίγοι εφιάλτες[38]. Η διαρκής κίνηση της θάλασσας, του ανέμου και των πουλιών αφήνουν μέσα στο μεταϋπερρεαλιστικό κάδρο μια νότα ελπίδας. Το λιγοστό φως που προέρχεται από το φεγγάρι[39] και τα άστρα αισθητοποιεί την ελπίδα μέσα στο σκοτάδι.
Επίλογος
Λίγες δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο η Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ εγκαταλείπει τα "μεγάλα ιδανικά" (εθνισμός της γενιάς του '30, αριστερές ιδέες, κοινωνικός εξπρεσιονισμός) και στρέφεται στο -έμφυλο και γεμάτο τραύματα- άτομο. Το εξετάζει ως αυτόνομη ύπαρξη και μελετά ό,τι αφήνει σε αυτό ο χρόνος. Γενικότερα, προβάλλεται η συνείδηση του όντος καθώς αυτό αντιπαρατίθεται με τον χρόνο.
Η ταυτότητα της ποιήτριας είναι το προϊόν των λέξεών της. Αποτελεί το κέντρο της αφηγηματικής βαρύτητας, εκφράζοντας πολιτιστικές πεποιθήσεις και ρητορικές ή αισθητικές συμβάσεις, οι οποίες ενσωματώνονται σε μια γραφή που συγκρούεται με τις ισχύουσες πατριαρχικές θεωρήσεις. Οι ποιητικές θέσεις του «εαυτού» εμπεριέχουν και τη διερεύνηση της εμπειρίας. Τέλος, καταγράφεται και το κοινωνικό βίωμα ως μέρος της αντίληψης που αφορά την κοινωνική συμπεριφορά και τα πολιτιστικά και ηθικά πρότυπα για τους ρόλους του φύλου. Για τον Eagleton (1996:129), η καταπίεση των γυναικών είναι μια υλική πραγματικότητα. Όλα τα ζητήματα των έμφυλων διακρίσεων συνδέονται με τη σεξουαλική ιδεολογία και τους τρόπους με τους οποίους οι άνδρες και οι γυναίκες απεικονίζουν τον εαυτό τους σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, στην οποία οι αντιλήψεις και οι συμπεριφορές της πατριαρχίας έχουν εγγραφεί βίαια στο βαθύ ασυνείδητο.
Το γυναικείο σώμα και η θηλυκή σεξουαλικότητα στην ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ αποτελούν την αισθητή αποτύπωση της διαδρομής του χρόνου προς το μηδέν. Η προβολή αυτή της έμφυλης σεξουαλικότητας συγκρούεται ιδεολογικά με την πατριαρχία, η οποία περιθωριοποιεί τη γυναίκα. Η κοινωνική δομή που επιβάλλει το φύλο και οι σεξουαλικοί κανόνες αντικατοπτρίζονται σε όλες τις πτυχές του πολιτισμού (θρησκεία, φιλοσοφία, οικονομία, εκπαίδευση κ.ά.) και βέβαια στη λογοτεχνία (Dobie, 2002:102). Οι ιδεολογικοί μηχανισμοί, όπως τους όρισε ο Althousher (1999), και οι κοινωνικές δομές με την επιβολή της έμφυλης ανισότητας λειτουργούν καταπιεστικά, οδηγώντας τελικά στη σωματική και πολιτιστική καταπίεση.
Η ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ αντιτίθεται λοιπόν στον εξουσιαστικό λόγο που θέτει τη γυναίκα είτε σε ένα «ρομαντικό» πλαίσιο υποταγής είτε την καταδικάζει αυθαίρετα.
*Ο Δήμος Χλωπτσιούδης είναι φιλόλογος, κριτικός ποίησης
και κάτοχος ΜΑ Δημιουργικής Γραφής.
______________________
Βιβλιογραφικές αναφορές
Althusser, L. (1999). Ιδεολογία και ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους. Στο Θέσεις (σσ. 69-121). Ξ. Γιαταγάνας (μτφ). Αθήνα: Θεμέλιο.
Badiou, A. (1988). On a Finally Objectless Subject (trans. by Bruce Fink). Topoi 7, 93-98.
Benn, G. (2006). Εξπρεσιονισμός. Μια ομολογία πίστεως. μτφρ. Κουτσουρέλης, Κ. Νέα Εστία, 1794, Νοέμβριος. σσ. 705-720.
Bronfen, El. (1992). Over Her Dead Body: Death, Femininity and the Aesthetic. Manchester: Manchester University Press.
Γαλανάκης, Αθ. (2016). Yvan Goll – Ε. Χ. Γονατάς: Προς μια συγκριτική ποιητική. Σύγκριση, τ. 26, σσ. 11-30.
Γραμμένου, Ευ. (2018). Η σωματικότητα και η απώλεια στον «τόπο» της Λυπιού: μια περιδιάβαση στην ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ. ανέκδοτη διπλωματική εργασία. Πάτρα: ΕΑΠ.
Dobie, A. B. (20123). Theory into Practice. An Introduction to Literary Criticism. Boston: Wadsworth.
Eagleton, T. (19962). Literary theory, an introduction. Minnesota: The University of Minnesota Press.
Kristeva, J. (1984). Revolution in Poetic Language (trans. by Margaret Walker). New York: Columbia University Press.
Λιάπη, Μ. (2017). Ο μύθος της γυναικότητας στη γυναικεία μεταϋπερρεαλιστική ποίηση. Ανέκδοτη διπλωματική εργασία. ΑΠΘ: Θεσσαλονίκη.
Mulle-Zettelmann, E. & Rubik, M. (2005). Theory into Poetry. New approaches to the lyric. Amsterdam-New York: Rodopi B. V. Editions.
Νάτσινα, Α. (2015). Ο εξπρεσιονισμός και οι μεταμορφώσεις του: Η λειτουργία ενός υπόγειου ρεύματος στη μεταπολεμική πεζογραφία. Λογοτεχνικές διαδρομές. Ιστορία-Θεωρία-Κριτική. Μνήμη Βαγγέλη Αθανασόπουλου, (επιμ. Αγάθος, Θ., Ντουνιά, Χρ. Τζούμα, Ά.). Αθήνα: Καστανιώτης, σσ. 355-366.
Σηφάκη, Ε. (2015). Σπουδές φύλου και λογοτεχνία. Αθήνα: ΣΕΑΒ.
Σταμάτης, Α. (1998). Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Σώμα το ενάντιο. Ελί-τροχος, 15 (καλοκαίρι).
Στεριάδης, Β. (1976). Ερωτικός μεταϋπερρεαλισμός, Βερονίκη Δαλακούρα, η παρακμή του έρωτα. Η Καθημερινή (11/07/1976) - http://digital.lib.auth.gr/record/59787/files/npa-2006-30932.pdf
Wolfreys, J. (2001). Introducing literary theories: A guide and glossary. Edinburgh: Edinburgh University Press.
[1] Η μελέτη μας στηρίζεται στη συγκεντρωτική έκδοση «Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Ποίηση 1963-2011» (20204), Αθήνα: Καστανιώτης.
[2] «Άδεια φύση» μέρες μετά ή πεζό πάντα το επιμύθιο, Χέλντερλιν ή ανηφορίζοντας η νόηση του ποιητή σπάει, σε ένα ταρατσάκι ο Σολωμός.
[3] «Λυπιού» α', έξοδος.
[4] «Άδεια φύση» σ' ένα ταρατσάκι ο Σολωμός, «Ωραία έρημος η σάρκα» ο φωτογράφος, προμηνύονται κι ευτυχισμένες μέρες, «Η ύλη μόνη» Η ύλη μόνη, «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» ιδεοληψίες.
[5] «Λύκοι και σύννεφα» πρώτη μέρα, Λάφικτος, «Ποιήματα '63-'69» στον τόπο αυτό ύπνος και ξημερώματα, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, Ακρόπολη-Βοτανικός, το σώμα είναι η Νίκη και η Ήττα των ονείρων, Σάντα Κρουζ, απειθαρχία στο μαύρο, «Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης» στη γη, στον τόπο που γεννήθηκα τα χάνει κανείς όλα, το πρόσωπο στον έρωτα, οι μνηστήρες, «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» τα έντερα και τα άλλα, η καρδούλα μου τη νύχτα, τα πόδια μου, ιστορίες ματιών, για την ποίηση, η εμπειρία της έμπνευσής, «Ενάντιος έρωτας» η ζέστη, ο τζίτζικας, το πλαστικό πράγμα, Φαίδρος '81, έχω μία πέτρα, «Οι μνηστήρες» έρωτας η σκληρή απελπισία, εκεί που είσαι ωραίος, τα κουτά ποιήματα Ι, ΙΙ, το τρίτο καλοκαίρι ή η καταστροφή, τα ποιήματα αυτά, ο έρωτας και ο κόσμος, «Επίλογος αέρας» πρόλογος, το γουρουνάκι, άλλοι τόποι, η Γιαννούσα και ό,τι δεν φαίνεται, «Άδεια φύση» 14η μέρα, Χέλντερλιν, επιστροφή του ανέραστου χρόνου, τα χνουδωτά πράγματα, προς τον Άγιο, «Ωραία έρημος η σάρκα» το σχέδιο, η μεταγραφή του εφιάλτη, απαγορευτικό, «Η ύλη μόνη» η τιμωρία.
[6] «Λύκοι και σύννεφα» το ημερολόγιο του Βύτου 1η μέρα, «Ενάντιος έρωτας» τα σπιρτόξυλα, το χάζεμα, ιστορίες Αζτέκων, «Οι μνηστήρες» τα κουτά ποιήματα.
[7] «Λύκοι και σύννεφα» Λάφικτος, η επιστροφή του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, «Ωραία έρημος η σάρκα» παγοδρομίες ψυχής, «Η ύλη μόνη» αλλαγές.
[8] «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» εξωστρέφεια προσώπου, εξωστρέφεια της φύσης, εξωστρέφειας μύθος, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» θέλω να γράψω ένα ποίημα, η άλλη μοναξιά, «Η ανορεξία της ύπαρξης» η ευλογία της έλλειψης, η μονοσήμαντη φύση, εποχή αντιπάθειας, κάηκε ολοσχερώς το εγώ, σωσίβιες λεπτομέρειες, υπενθυμίσεις του έρωτα.
[9] «Άδεια φύση» Χέλντερλιν ή ανηφορίζοντας η νόηση του ποιητή σπάει, σ' ένα ταρατσάκι ο Σολωμός, «Λυπιού» α', «Ωραία έρημος η σάρκα» τα γράμματα, φάνηκε και από άλλα ποιήματα, η μεταγραφή του εφιάλτη, «Η ύλη μόνη» μουσείο το παλιό πανεπιστήμιο, στη Λυπιού και πάλι, «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» δεν έχω το Θεό μου, αντίστροφη μέτρηση, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» θέλω να γράψω ένα ποίημα, η αιωνιότητα του παρόντος, «Η ανορεξία της ύπαρξης» φόβος το νέο πάθος, τι δίνει η ποίηση και τι παίρνει, η μονοσήμαντη φύση.
[10] «Ποιήματα '63-'69» στον τόπο αυτό ύπνος και ξημερώματα, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, Ακρόπολη-Βοτανικός, Σάντα Κρουζ, ο τελευταίος ερωτικός, «Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης» το πρόσωπο στον έρωτα, ο χρόνος του ερωτευμένου, στον τόπο που γεννήθηκα τα χάνει κανείς όλα, το πρόσωπο στον έρωτα, η ζήλια, είχε η αγάπη μας μία κοσμική εξουσία, «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» τα έντερα και τα άλλα, η καρδούλα μου τη νύχτα, «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος, ήταν, επαγγελματικά μυστικά, δεν έχω το Θεό μου, κομπάρσος, ιδεοληψίες, στο λιμάνι, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» θέλω να γράψω ένα ποίημα, φυτοζωή, «Η ανορεξία της ύπαρξης» φόβος το νέο πάθος, υπαρξιακές ερωταποκρίσεις, πάει και το φεγγάρι, η αλλοτρίωση της έλξης.
[11] «Οι μνηστήρες» τα ποιήματα αυτά, «Επίλογος αέρας» Ιούλη, άλλοι τόποι, η ηρωίδα κοιτάει το χέρι της, μέσα στο σπίτι αυτό πληρώνοντας το χρόνο ζ', «Άδεια φύση» ο οίστρος του θανάτου, «Ωραία έρημος η σάρκα» μετά τα λουλούδια, «Η ύλη μόνη» η τιμωρία , χάλασε και το μέσα, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα, «Η ανορεξία της ύπαρξης» πρωινό αντίθετο στη μέρα, ποιητικό υστερόγραφο.
[12] «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» τα πόδια μου, «Οι μνηστήρες» τα κουτά ποιήματα Ι, «Επίλογος αέρας» η ουλή, «Άδεια φύση» ο οίστρος του θανάτου, «Ωραία έρημος η σάρκα» μετά τα λουλούδια, τα γράμματα, «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» ορισμός ο ουρανός, «Η ανορεξία της ύπαρξης» η νομοτέλεια των δακρύων.
[13] «Η ανορεξία της ύπαρξης» λαθρεπιβάτης στο όνειρο.
[14] «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» παρατηρήσεις θνητού, επαγγελματικά μυστικά, έχασα την εμπιστοσύνη μου στη σιωπή, ο χρόνος-οι χρόνοι, Οιδίποδας, «Λυπιού», «Η ύλη μόνη» στη Λυπιού και πάλι.
[15] «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» η εμπειρία της έμπνευσης, ο σκίουρος, ταξίδι νυχτερινό, «Άδεια φύση» ο οίστρος του θανάτου ΙΙ, σ' ένα ταρατσάκι ο Σολωμός, «Ωραία έρημος η σάρκα» ο φωτογράφος.
[16] «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» τα έντερα και τα άλλα, η καρδούλα μου τη νύχτα, τα πόδια μου, αγγελικά ποιήματα ΙΙΙ, ΙΧ, «Ενάντιος έρωτας» η ζέστη, το ξενοδοχείο, το γράψιμο, το πέτο του την Καθαρή Δευτέρα, εννοώντας τη νεότητα, «Επίλογος αέρας» επίκληση στον Άριελ, «Άδεια φύση» τα χνουδωτά πράγματα, «Άδεια φύση» Χέλντερλιν ή ανηφορίζοντας η νόηση του ποιητή σπάει, το άλλο φως, «Ωραία έρημος η σάρκα» η πεδιάδα, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» η αόρατη.
[17] «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» σύντομα και πίκρα Ι, «Ενάντιος έρωτας» παραβίαση, το χάζεμα, όνειρο αράχνης, «Οι μνηστήρες» ο μαύρος Άγγελος, «Ωραία έρημος η σάρκα» η πηγή των δακρύων.
[18] «Ενάντιος έρωτας» στο δάσος, η χιονισμένη, η ζωή μου σαν ένα πλοίο, μεγάλη Τετάρτη, Φαίδρος '81, «Οι μνηστήρες» τα κουτά ποιήματα ΙΙΙ, ο έρωτας κι ο κόσμος.
[19] «Άδεια φύση» οι αποκαλύψεις του χειμώνα, «Ωραία έρημος η σάρκα» η πηγή των δακρύων, το σχέδιο, μετά τα λουλούδια, ο μύστης, όπως μπορούμε, σαν μία σκιά χειμερινή, «Η ύλη μόνη» η ανθισμένη μυγδαλιά, η αλφαβήτα μιας ζωής, μιλώντας σε μία φωτογραφία, χάλασε και το μέσα, «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» ατμοσφαιρική ποίηση, το κείμενο εκείνο, έχασα την εμπιστοσύνη μου στη σιωπή, «Η ανορεξία της ύπαρξης» κάτι τρέχει, ένα απλό κρεβάτι, πρωινό αντίθετο στη μέρα, η νομοτέλεια των δακρύων, ποιητικό υστερόγραφο.
[20] «Η ύλη μόνη» σιγά μην τρέμεις, «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» παρατηρήσεις θνητού, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» η πανοπλία, γενναίο παράπονο, η πέτρα που πίστεψε, «Η ανορεξία της ύπαρξης» απρόσμενη εξέλιξη, αρχίζει σαν αστείο τραγούδι.
[21] «Επίλογος αέρας» η διήγηση του εγώ, μέσα στο σπίτι αυτό πληρώνοντας το χρόνο α', «Άδεια φύση» ημερολόγιο πολέμου 13η μέρα, «Ωραία έρημος η σάρκα» αυτό, αέρας σηκώνεται, «Η ύλη μόνη» η τιμωρία.
[22] «Λύκοι και σύννεφα» η ιστορία του λύκου μου, «Ποιήματα '63-'69» τα μήλα της νεκρής θάλασσας.
[23] «Ποιήματα '63-'69» τα μήλα της νεκρής θάλασσας, Μεγαλέξανδρος, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, Σάντα Κρουζ, επιβίωση, τουρισμός, «Ενάντιος έρωτας» έχω μία πέτρα, ιστορίες Αζτέκων.
[24] «Λύκοι και σύννεφα» εποχή ονείρων, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Σάντα Κρουζ, «Οι μνηστήρες» το τρίτο καλοκαίρι, «Ωραία έρημος η σάρκα» η πηγή των δακρύων.
[25] «Λύκοι και σύννεφα» ένατη μέρα, δέκατη μέρα, ΙΙ μέρος, η άρνηση της Ιφιγένειας, Λάφικτος, η επιστροφή του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, εκπατρισμός, η ιστορία του λύκου μου, Ευαγγελισμοί, εποχή ξύλου, «Ποιήματα '63-'69» η τίγρη, τα μήλα της νεκρής θάλασσας, ο τροβαδούρος του Μεγαλέξανδρου, ερωτικά του μεταθανάτου V, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, Πάτμος, «Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης» στη γη, το τελευταίο φως, «Άδεια φύση» ημερολόγιο πολέμου 18η μέρα, 20η μέρα, όσο και να λέμε.
[26] «Η ύλη μόνη» προκατακλυσμιαίος οίστρος γ', στη Λυπιού και πάλι α', αλλαγές, «Η ανορεξία της ύπαρξης» απρόσμενη εξέλιξη.
[27] «Λύκοι και σύννεφα» δεύτερη μέρα, η επιστροφή του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, «Ποιήματα '63-'69» Μεγαλέξανδρος, μία πριγκίπισσα της Ασίας στον Μεγαλέξανδρο, Βαβυλώνα, ερωτικά του μεταθανάτου ΙΙ, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» ιστορίες ματιών, «Άδεια φύση» τα χνουδωτά πράγματα, Χέλντερλιν ή ανηφορίζοντας η νόηση του ποιητή σπάει, επιστροφή του ανέραστου χρόνου.
[28] «Λύκοι και σύννεφα» εποχή νερών, «Ποιήματα '63-'69» μία πριγκίπισσα της Ασίας στον Μεγαλέξανδρο, «Ενάντιος έρωτας» η ζέστη.
[29] «Λύκοι και σύννεφα» η ιστορία του λύκου μου, «Ποιήματα '63-'69» η τίγρη, στον τόπο αυτό ύπνος και ξημερώματα, «Άδεια φύση» ο τόπος της καρδιάς.
[30] «Λύκοι και σύννεφα» τελευταίο γυναικείο τραγούδι της Αλιείης, Λάφικτος, «Ποιήματα '63-'69» τα μήλα της νεκρής θάλασσας, μία πριγκίπισσα της Ασίας στον Μεγαλέξανδρο, στον τόπο αυτό ύπνος και ξημερώματα IV, τρία της λύπης Ι, ΙΙΙ, σημειώσεις για το βιβλίο του πατέρα, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» τουρισμός.
[31] «Λύκοι και σύννεφα» ενώπιος ενωπίω, «Ενάντιος έρωτας» η ζέστη, «Επίλογος αέρας» Αίγινα Ι.
[32] «Ποιήματα '63-'69» τρία της λύπης Ι, «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» ιστορίες ματιών, «Ενάντιος έρωτας» όνειρο αράχνης.
[33] «Ποιήματα '63-'69» Διογένης, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» η μάνα μου κι ο Σατανάς.
[34] «Ποιήματα '63-'69» στον τόπο αυτό ύπνος και ξημερώματα ΙV, IX.
[35] «Ενάντιος έρωτας» ζέστη, «Οι μνηστήρες» η μελαγχολία εκείνη.
[36] «Η ανορεξία της ύπαρξης» απρόσμενη εξέλιξη.
[37] «Λύκοι και σύννεφα» η ιστορία του λύκου μου, «Ποιήματα '63-'69» τα μήλα της νεκρής θάλασσας, στον τόπο αυτό ύπνος και ξημερώματα Ι, VIII, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» το σώμα είναι η Νίκη και η Ήττα των ονείρων, η μάνα μου κι ο Σατανάς, Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» τα πόδια μου, Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας, ταξίδι νυχτερινό, «Ενάντιος έρωτας» το χάζεμα, «Επίλογος αέρας» η διήγηση του εγώ-πρόλογος, η ουλή, «Άδεια φύση» 20η μέρα, το άλλο φως, πρώτα στο όνειρο αλλάζει το τοπίο, «Ωραία έρημος η σάρκα», αέρας σηκώνεται, προμηνύονται παγοδρομίες ψυχής, «Η ύλη μόνη» Η ύλη μόνη, το άνθος διδάσκει, «Η ανορεξία της ύπαρξης» λαθρεπιβάτης στο όνειρο.
[38] «Η ανορεξία της ύπαρξης» η θεά Συνήθεια.
[39] «Λύκοι και σύννεφα» ενώπιος ενωπίω, εκπατρισμός, εποχή ξύλου, εποχή νερών, «Ποιήματα '63-'69» η τίγρη, Μεγαλέξανδρος, εγώ εσύ ο επίλογος, ερωτικά του μεταθανάτου, σημειώσεις για το βιβλίο του πατέρα, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Πάτμος, «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» ιστορίες ματιών.
Εισαγωγή - περιοδολόγηση
Η ποιητική της Αγγελάκη-Ρουκ[1] εντάσσεται στον χώρο της τραυματικής μεταπολεμικής ποίησης. Ενσωματώνει το προσωπικό βίωμα, όπως αυτό εκφράζεται με το νέο ατομικό ποιητικό υποκείμενο (το ποιητικό «εγώ» που ταυτίζεται με τον συγγραφέα και δεν εκφράζει κάποιο συλλογικό υποκείμενο), και μια συνειρμική μεταϋπερρεαλιστική εικονοποιία (ειδικά στην πρώτη περίοδο της ποιητικής της κατάθεσης). Η πρώτη της εμφάνιση στα ελληνικά γράμματα συμπίπτει με τα δυσδιάκριτα όρια μεταξύ μοντερνισμού και μεταμοντερνισμού. Τα πρώτα ποιήματα ακολουθούν το μοντερνιστικό πρότυπο των μεγάλων συνθέσεων, προσανατολισμένων στην ατομική οπτική. Ο "καθαρός" λόγος και ο λυρισμός συνενώνουν αυτό που αργότερα το μεταμοντέρνο θα αντιπαλέψει: τη διάκριση υψηλής και λαϊκής τέχνης. Ο καθημερινός λόγος εμποτισμένος με τη θηλυκή οπτική, σε μία κοινωνία πατριαρχική, συνδέει τις υψηλές ιδέες με τη λαϊκή τέχνη. Η καλλιέργεια της διάνοιας και τα ερωτήματα που γεννά η ποίησή της διαμορφώνουν μια ποιητική ιδεολογία με έντονο φιλοσοφικό υπόβαθρο.
Μέχρι σήμερα δεν έχει επιχειρηθεί κάποια περιοδολόγηση της ποιητικής της Αγγελάκη-Ρουκ με βάση κοινές αναφορές, επιρροές και ύφος στο έργο της, παρά τη σημασία που αυτό έχει για την κριτική. Κατά τη γνώμη μας, η ποίησή της διακρίνεται σε τέσσερις περιόδους.
α΄ 1963-1971: περιλαμβάνει τις συλλογές Λύκοι και σύννεφα (1963) και Ποιήματα '63-'69 (1971). Διακρίνονται από τις έντονες επιδράσεις του μεταϋπερρεαλισμού, του εξπρεσιονισμού και των μεγάλων αφηγηματικών συνθέσεων.
β΄ 1974-1982: περιλαμβάνει τις συλλογές Μαγδαληνή, Το μεγάλο θηλαστικό (1974), Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης (1977), Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας (1978) και Ενάντιος έρωτας (1982). Η ποιήτρια εισάγει την ευρεία χρήση του πρωτοενικού υποκειμένου, ενώ πλέον το σώμα γίνεται ένα σταθερό ποιητικό αντικείμενο. Ο έρωτας και η γυναίκα κυριαρχούν ως θεματικοί άξονες. Σταδιακά μειώνεται η έκταση των συνθέσεων. Συνεχίζει να συγγράφει ποιητικές συνθέσεις με μικρότερη –κατά κανόνα– έκταση, αυτόνομα ποιήματα, αν και σποραδικά εντοπίζονται πολύστιχα ποιήματα μέχρι το τέλος.
γ΄ 1984-1993: περιλαμβάνει τις συλλογές Οι μνηστήρες (1984), Επίλογος αέρας (1990), Άδεια φύση (1993) και Λυπιού (1993). Εγκαταλείπεται το εξπρεσιονιστικό ύφος. Η γλώσσα γίνεται πιο προφορική και λιτή μέσα από την οποία αναδεικνύονται φιλοσοφικές αναζητήσεις. Ο μεταϋπερρεαλισμός συμπλέκεται με την προφορικότητα. Το ύφος κινείται σε πιο στοχαστικές ατραπούς για το σώμα και τον έρωτα, αλλάζοντας σταδιακά τη θεματική και το ύφος. Διακρίνεται ένας πειραματισμός με τον στίχο μέσα από πεζοποιήματα[2] ή ένας πιο ελεύθερος στιχουργικός ρυθμός στην κίνηση των νοημάτων[3]. Ενισχύεται η αυτοαναφορικότητα.
δ΄ 1996-2011: περιλαμβάνει τις συλλογές Ωραία έρημος η σάρκα (1996), Η ύλη μόνη (2001), Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος (2003), Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα (2005) και Η ανορεξία της ύπαρξης (2011). Σταδιακά τίθεται το ζήτημα του περιορισμένου χρόνου. Το κλίμα γίνεται πιο μελαγχολικό, η θνητότητα και η φθορά εκφράζονται μέσω της ερωτικής αδυναμίας.
Υλικότητα, σώμα και άτομο
Το ποιητικό σώμα της Αγγελάκη-Ρουκ συντίθεται από τρία στοιχεία: την ύπαρξη ως τραύμα, το σώμα και τον χρόνο. Μα ίσως δεν έχει σημασία τόσο το τι περιέχει, αλλά τι δεν περιέχει η ποίησή της. Όπως σημειώνει και ο Macherey, η ουσία βρίσκεται στα κενά, στα στοιχεία που απουσιάζουν. Και στην ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ απουσιάζει διαχρονικά η σύγκρουση. Μόνος αντίπαλος παραμένει, καθ' όλη τη διάρκεια της ποιητικής της παρουσίας, ο χρόνος και η ανθρώπινη μοναξιά, ο θάνατος[4] και το σώμα.
Η ποίηση της Αγγελάκη – Ρουκ είναι σωματική[5]. Το σώμα είναι διαρκώς παρόν ως ερωτικό αντικείμενο[6] ή φθαρμένο, ανήμπορο και ταλαιπωρημένο. Η ποίηση είναι η διέξοδος στο τραύμα της ύπαρξης[7]. Ήδη από τις πρώτες της συλλογές βρίσκονται στο επίκεντρο οι αγωνίες της ανθρώπινης συνείδησης οι οποίες εκφράζονται με στοχαστική διάθεση[8]. Το ίδιο το βίωμα στη στιχουργική της είναι σωματοποιημένο. Ο Αλέξης Σταμάτης (1998:116) την κατατάσσει στους σωματικούς ποιητές και εκφράζει τον προβληματισμό του για το αν το σώμα στην ποίησή της είναι τελικά μια πρόσβαση στην ουσία του κόσμου ή κάποιος ανασχετικός παράγοντας. Η ποιητική της ειλικρίνεια απογυμνώνει την αλήθεια μπροστά στις αγωνίες του σώματος. Απέναντι στο αναπόφευκτο προβάλλει τη δύναμη της ποίησης[9], όχι ως ξόρκι εξόντωσης του θανάτου, αλλά ως εγκαρτέρηση. Ο διάλογος με το σώμα ορίζει και την ύπαρξη∙ η μνήμη ορίζει το βίωμα, ο ατομικός χρόνος και η έμφυλη ταυτότητα ορίζουν τη συνείδηση.
Το σώμα, μολονότι φθαρτό και ελλιπές, σφραγίζει την ίδια την ύπαρξη, ένα σημείο παραβίασης των συνόρων του χρόνου. Σε όλη την ποιητική της πορεία το σώμα αποτελεί μια υπενθύμιση της φθαρτότητας και του έρωτα[10], του θανάτου και της χαράς. Αποτελεί την υλική διάσταση του έρωτα και του τραύματος. Δεν συγκροτεί μόνο ένα περιεκτικό ουσιαστικό, αλλά διασπάται σε μάτια, καρδιά, πέος έντερα, πόδια, βυζιά, θηλές κ.λπ. Τα όργανα εικονοποιούν το σώμα, συνδεόμενα τόσο με την ερωτική εμπειρία όσο και με την οδύνη της απουσίας του σώματος, της νιότης και τη φθορά. Η διάσπαση όμως αυτή σε επιμέρους όργανα διατηρεί και μια συμβολική διάκριση του εγώ και του εμείς μέσα στο κοινωνικό σώμα. Για την Γραμμένου (2018:50), το σώμα με τα επιμέρους στοιχεία του αισθητοποιεί την άμυνα απέναντι στον χρόνο και το ανέραστο γερασμένο μέλλον. Η ποιήτρια εξοβελίζει τον θάνατο και το σώμα λειτουργεί ως ουτοπία του έρωτα και ταυτόχρονα ως ρεαλιστική πραγμάτωσή του.
Το γυναικείο σώμα, χωρίς ωραιοποιήσεις μετατρέπεται σε θεματικό κέντρο και ταυτόχρονα σε μέσο λογοτεχνικής έκφρασης, σε έναν καμβά. Το υπαρξιακό και το σωματικό τραύμα[11] που προκαλεί πόνο[12] ως κεντρικό θέμα συνδέεται άμεσα με το φύλο. Η εναγώνια αναζήτηση της κατανόησης της ζωής διαπερνά την έμφυλη ταυτότητα. Η στοχαστική όμως διάθεση έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς τον εξουσιαστικό λόγο. Σε μία εποχή διχασμού και κομφορμισμού, εκείνη υποδέχεται την προσωπική αλήθεια και τη μοναξιά ως μορφές αντίστασης στα κελεύσματα της εποχής. Αναδύεται ένα υποκείμενο που διατρανώνει την ελευθερία του[13]. Μα αυτή ακριβώς η χειραφέτηση μετατρέπει σε δραματικότητα την αλήθεια του ατομικού βιώματος, που εξακτινώνεται αδιόρατα προς την περιφέρεια της συλλογικής εμπειρίας.
Η Αγγελάκη-Ρουκ αναδεικνύει ένα νέο ποιητικό υποκείμενο: το εγώ που συχνά βρίσκεται απέναντι από το σύνολο, αν όχι μακριά του (ειδικά μετά τη δεύτερη περίοδο). Παρά την οικουμενικότητα της ποιητικής της, ετούτη συντηρεί έναν ατομικό χαρακτήρα, διατηρώντας αποστάσεις από το συλλογικό υποκείμενο της γενιάς του '30 και της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς. Διατρανώνει την αυτόνομη θέση του ατόμου μέσα στο σύνολο με μία φιλελεύθερη οπτική που αντιστέκεται στον κομφορμισμό. Το ατομικό στην ποίησή της δεν αποτελεί κάποια επιφανειακή αφήγηση του ιδιωτικού χώρου.
Ο στοχασμός της διατηρεί μια υλικότητα που ενισχύεται από την απουσία οιασδήποτε μεταφυσικής προσέγγισης των πραγμάτων ή κάποιου παρηγορητικού λόγου. Σε αντίθεση με την ποιητική παράδοση, η Αγγελάκη-Ρουκ δεν αναζητά κάποια παραμυθία στην ποίηση, αλλά μόνο ένα μέσο στοχαστικής έκφρασης. Η αθεΐα, όπως ξεδιπλώνεται ποιητικά[14], αντιπαλεύει τα προτάγματα του εξουσιαστικού λόγου. Άλλωστε, η ίδια θεωρούσε κληρονομιά του Καζαντζάκη «την πίστη της στην απιστία στον Θεό», κάτι που αποδεικνύει και η απουσία του θρησκευτικού στοιχείου ή άλλων μεταφυσικών αγωνιών από τη ρητορική της. Μολονότι η ποίησή της είναι σωματική, απέχει από το δίπολο σώμα-πνεύμα∙ το σώμα και ο έρωτας διατηρούν την υλικότητά τους ως το τέλος. Ο δε έρωτας παρουσιάζεται ως συναίσθημα που είναι ταυτόσημο με την ερωτική εμπειρία.
Ιδεολογία και φύλο
Η ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ επαναπροσδιόρισε τους τρόπους ανταπόκρισης των αναγνωστών απέναντι στον έμφυλο ρόλο ενός θηλυκού ποιητικού υποκειμένου, στρέφοντας την προσοχή στη γυναίκα και, γενικότερα, στη γυναικεία σεξουαλικότητα. Για τη φεμινιστική κριτική οι αναπαραστάσεις του φύλου και η σεξουαλικότητα κατέχουν κεντρική θέση. Η πατριαρχική αντίληψη συνδέει τη θηλυκότητα με τον θάνατο και το θηλυκό σώμα ως αντικείμενο. Για τη Bronfen (1992), τέτοια λογοτεχνικά έργα και η υποδοχή τους έχουν ιδιαίτερη κοινωνική και πολιτιστική λειτουργία, καθώς, όπως και άλλες παραστάσεις του θανάτου, αποτελούν παραδείγματα της πατριαρχικής καταπίεσης απέναντι στο "άλλο" (τη γυναίκα). Η αγγλόφωνη κριτική επέδειξε μεγάλο ενδιαφέρον στην ανασυγκρότηση των τρόπων με τους οποίους προβάλλονταν το φύλο στη λογοτεχνία. Οι γυναίκες, για τη φεμινιστική κριτική, συγκροτούνται ως κοινωνικές οντότητες από δομές που βασίζονται στην οικονομική υποταγή και την ψυχική καταστολή. Οι δομές αυτές τείνουν να λειτουργούν ως δομές καταπίεσης εξαιτίας των κοινωνικών και ψυχικών ανισοτήτων του φύλου προάγοντας κοινωνικές στερήσεις (Wolfreys, 2001:51).
Η ταυτότητα του φύλου φέρνει την ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ σε ρήξη με τη σιωπή και την ενοχική θέση της γυναίκας που μιλά για τον έρωτα ή το σώμα. Προάγει έναν ποιητικό χαρακτήρα χειραφετημένο που εκθέτει το βίωμα μέσα από τη γυναικεία ταυτότητα, μακριά από τα πρότυπα των φύλων που κατασκεύασε ο πατριαρχικός εξουσιαστικός λόγος. Για τον Badiou (1988), το θηλυκό σημαίνον αποτελεί την παράσταση αυτού που εκείνος αποκαλεί γενικό σύνολο, το σύνολο δηλαδή που λειτουργεί σε οντολογικό επίπεδο. Το θηλυκό είναι επίσης αναπόσπαστο μέρος της συζήτησής του για την αγάπη, μία από τις τέσσερις διαδικασίες αλήθειας. Η φθορά και ο θάνατος διατηρούν σταθερά μία έμφυλη ταυτότητα στην ποιητική της[15], όπως και ο έρωτας σε όλο της το έργο[16]. Το γυναικείο σώμα δεν είναι ωραιοποιημένο, αλλά τραυματισμένο, με τη φθορά του χρόνου να είναι αποτυπωμένη πάνω του.
Πίσω από την ποιητική της "κάμερα" στέκει μια γυναίκα που βλέπει τα πράγματα με τη δική της έμφυλη οπτική. Οι Σπουδές Φύλου έχουν αποδείξει την κεντρικότητα της σεξουαλικότητας ως παράγοντα διαμόρφωσης της πορείας του θηλυκού υποκειμένου, το οποίο γεννά ιστορικά μια ευρεία γκάμα από έμφυλες υποκειμενικότητες και σεξουαλικές διαφορές, σε συνάρτηση με κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες (Σηφάκη, 2015:8). Η γυναικεία σεξουαλικότητα μπαίνει στο προσκήνιο με λεπτότητα[17]. Η γυναίκα της Αγγελάκη-Ρουκ δεν αισθάνεται ενοχή, δεν υποτάσσεται στον κοινωνικά κατασκευασμένο ρόλο για το φύλο της. Και ακριβώς αυτή η πρωτοενική θηλυκή ατομικότητα συγκρούεται με το πατριαρχικό πρότυπο[18]. Η ποίησή της όμως δεν αποτελεί απλώς μια θεματική αναφορά στο φύλο, αλλά συνδέει τη συνειδητοποίηση της μοναξιάς που επιφέρει η έμφυλη ταυτότητα με την άρθρωση αισθητικής ιδεολογίας. Απέναντι στον εξουσιαστικό λόγο της υποταγμένης κοινωνικά και σεξουαλικά γυναίκας, εκφράζει μια σαφή αντιπατριαρχική στάση. Η πατριαρχική πραγματικότητα είναι αναπόφευκτα παγιδευμένη στον λόγο. Η ποιητική της φωνή είναι γυναικεία και προσδίδει στο σώμα γήινη αίσθηση, εκθέτοντας τον έρωτα ως σωματοποιημένο βίωμα το οποίο αντιστρατεύεται ο χρόνος[19], η φθορά[20] και ο πόνος του τραύματος.
Η έμφυλη σεξουαλικότητα, ωστόσο, δεν αποτελεί μία θολή εγωκεντρική εκμυστήρευση. Αν δούμε στο πλέγμα της ιδεολογίας τις ποιητικές αναπαραστάσεις και την έμφυλη σεξουαλική έλξη, τη μνήμη και τη μητρότητα μέσα από την οπτική μιας γυναίκας[21], τη θλίψη και το σώμα ως τραύμα και φθορά, τότε η φαντασιακή αυτή κατάσταση λειτουργεί ως θεμελιώδες ζήτημα φιλοσοφικών συζητήσεων για την ταυτότητα (Mulle-Zettelmann & Rubik, 2005:45). Ο σεξισμός και οι ρόλοι των φύλων είναι ερωτήματα που εμπλέκουν τις βαθύτερες προσωπικές διαστάσεις της ανθρώπινης ζωής. Και ακριβώς σε αυτό το σημείο η ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ μέσα από τον αντιπατριαρχικό χαρακτήρα αποκτά έναν λόγο ενάντιο στον εξουσιαστικό.
Η ποίησή της διακρίνεται, στο πλαίσιο της γενιάς της, και ως ποιητική σπουδή φύλου, επειδή ακριβώς ενσωματώνει τη ματαίωση των οραμάτων αυτής της γενιάς, λίγα χρόνια μετά το τέλος του πιο καταστροφικού πολέμου και του Εμφυλίου. Αναζητά να υπερφαλαγγίσει την υποκειμενικότητα του προσωπικού βιώματος με θέματα που άπτονται της ιστορικότητας της γυναικείας εμπειρίας του πόνου, απέναντι σε μια αρσενική δομή γλώσσας, η οποία εσωτερικοποιείται στις γυναίκες με την ιεραρχική διάστασή της, ώστε αυτές να υποταχθούν στην ανδρική –και ταξική– ηγεμονία. Για την Kristeva (1984) το θηλυκό είναι κατασκευασμένο μέσα στη συμβολική τάξη, όπως οποιοδήποτε άλλο φύλο. Περιορισμένο στα περιθώριά του, κρίνεται κατώτερο από την αρσενική εξουσία. Η γυναίκα είναι τόσο «εσωτερική» όσο και «εξωτερική» στην ανδροκρατούμενη κοινωνία, τόσο ρομαντικά εξιδανικευμένο μέλος της όσο και θύμα αποβολής. Αυτή βρίσκεται ανάμεσα στον άνθρωπο και το χάος και, μάλιστα, μερικές φορές αποτελεί την ενσάρκωση του ίδιου του χάους.
Η ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ αποτελεί μια φουκωική υπονόμευση των καθιερωμένων κοινωνικών πρακτικών, αφού διαστέλλει την πατριαρχική αντίληψη για τη γυναίκα ως ποιητικό υποκείμενο. Απέναντι στις δυαδικές αντιθέσεις των φύλων που πρόβαλε ο δυτικός πολιτισμός, η δημιουργός έρχεται να θεραπεύσει το –κατά τον Eagleton (1996:130)– έως τότε υποταγμένο μισό της ανθρώπινης φυλής που είχε εξοριστεί ως ελαττωματικό ον. Το συμβολικό, για την Kristeva, είναι μια σφαίρα κοινών πολιτιστικών σημασιών. Λειτουργεί για να εξασφαλίσει ένα συνεκτικό σύστημα που δείχνει ότι είναι μονοσήμαντο και ομοιογενές, όπως η κοινωνία ή η ίδια η γλώσσα. Άλλωστε, το συμβολικό εμπεριέχεται σε κάθε πράξη του εξουσιαστικού λόγου και φυσικά και για τον κοινωνικό ρόλο της γυναίκας. Απέναντι στη συμβολική εξουσία της πατριαρχικής γλωσσικής αντίληψης, το αίτημα για μια νέα γλώσσα συμπλέκεται με το αίτημα για ένα γυναικείο όραμα, που οριοθετείται ανάμεσα στην αόριστη μελλοντική απελευθέρωση του γυναικείου υποκειμένου και στην ουτοπία ενός άλλου κόσμου, βασισμένου στο σχεσιακό γυναικείο υποκείμενο. Όπως η Sexton έτσι και η Αγγελάκη-Ρουκ αξιοποιεί τη μετάθεση· όπως το γυναικείο κίνημα δομείται ιστορικά, αλλά προβάλλει μια σαφή μελλοντική εικόνα ανατροπής του έμφυλου κανόνα, έτσι και το γυναικείο όραμα έχει ισχυρά ερείσματα μνήμης, αλλά οραματίζεται μια απελευθέρωση που συνεχώς μετατίθεται στον χρόνο και παραμένει μετέωρη. Η απελευθέρωση, που συνεχώς αναβάλλεται, είναι ένα όραμα που κυοφορείται (Λιάπη, 2017:39).
Η συμβολιστική μεταϋπερρεαλιστική εικονοποιία της Αγγελάκη-Ρουκ
Η ποιητική της Αγγελάκη-Ρουκ υιοθετεί τις υπαρξιακές αναζητήσεις του μεταϋπερρεαλισμού, την ερμητικότητα και τη συνειρμική του κίνηση στον στίχο. Η δημιουργός μπολιάζει τον στίχο της με το εικονιστικό παράλογο, οδηγώντας σε γλωσσικές ανατροπές που κρύβουν την απαισιοδοξία που απαντάται στην μεταπολεμική ποίηση (σε αντίθεση με την αισιοδοξία του μεσοπολεμικού υπερρεαλισμού). Η εικόνα για τον Goll είναι η λυδία λίθος της καλής λογοτεχνίας, υπογραμμίζοντας τον οργανικό της ρόλο και αναγάγοντάς την σε αξιολογικό κριτήριο (Γαλανάκης, 2016:15). Πρόκειται για έναν ιδιότυπο λυρικό μεταϋπερρεαλισμό που προάγει την αισθητική αγωνία του μη νόμιμου, καθώς συνδέεται με τον μετασυμβολισμό και τον εξπρεσιονισμό. Ο εξπρεσιονισμός, ως ποιητική μεταπολεμική τάση, κατακερματίζει την πραγματικότητα και αναζητά μια οδό προς την καθαρότητα μέσα από τη φωνή του εγώ (Benn, 2006:708). Από την άλλη, ο μεταϋπερρεαλισμός της Αγγελάκη-Ρουκ δεν αποτελεί κάποια απόπειρα αναβίωσης του υπερρεαλισμού, αλλά ένα γέννημα μιας εποχής παραλογισμού (πόλεμος, εμφύλιος, αστικοποίηση), με προγραμματισμένη ελλειπτικότητα, το αναπάντεχο, το φανταστικό (Στεριάδης, 1976) και καινοτόμα χρήση της αλληγορικής γλώσσας.
Η πλούσια εικαστική αντίληψη της Αγγελάκη-Ρουκ μέσα στην ποιητική αφήγηση διατηρεί λειτουργικό ρόλο στην ανάδυση του στοχαστικού περιεχομένου και ο μεταϋπερρεαλισμός με τον εξπρεσιονισμό συμβάλλουν σημαντικά στη διαμόρφωση της εικονοποιίας της. Μέσα από τη συμβολική διάσταση ξεπηδάει η αγωνία του όντος στον κοινωνικό χώρο και τον χρόνο[22]. Το άτομο δεν αποτελεί αυθύπαρκτη ύπαρξη, αλλά μέλος μιας πολιτισμικής κοινότητας, όπως αποκαλύπτουν οι διαρκείς νεανικές αναφορές στη μυθολογική και την ιστορική παράδοση[23].
Ένα πλήθος συμβόλων και εικαστικών μοτίβων διατρέχει την ποίησή της, όπου ξεχωρίζουν πάνινα αντικείμενα: κούκλες, σκύλος, καρέκλα και πολυθρόνα[24]. Η ποιήτρια στρεβλώνει την εξωτερική πραγματικότητα, ώστε να εκφραστεί η εσωτερική κατάσταση ή και η ίδια η ουσία της πραγματικότητας, όπως τη βιώνει εσωτερικά και την αντιλαμβάνεται το ποιητικό υποκείμενο (Νάτσινα, 2015:356-357). Η φύση κατέχει περίοπτη θέση. Στην πλούσια χλωρίδα της ξεχωρίζουν τα κυπαρίσσια που με το ύψος τους αγγίζουν συμβολικά τον ουρανό διατηρώντας τον πένθιμο συμβολισμό. Η θάλασσα διαρκώς παρούσα, γεμίζει με το χρώμα της ελευθερίας το σκοτεινό ποιητικό κάδρο. Τα πουλιά αποτελούν ένα σταθερό σύμβολο που εντοπίζεται ειδικά στην πρώτη περίοδο[25]. Το πουλί[26], ο άγγελος και τα σύννεφα[27] συμβολίζουν την ελευθερία με τη διαρκή τους κίνηση και ταυτόχρονα μια ζωή εφήμερη μα απαλλαγμένη από το τραύμα. Τα έντομα[28], που απαντώνται πολύ συχνά στις πρώτες περιόδους, έρχονται σε αντίθεση με τις ανθρώπινες αγωνίες και μέσα στην υλική τους διάσταση και το μικρό τους μέγεθος εκφράζουν την ταπεινότητα απέναντι στον θάνατο και τον χρόνο, ενώ τα λιγοστά άγρια ζώα[29] τον αγώνα για ζωή. Ιδιαίτερο σύμβολο –στην πρώτη περίοδο– αποτελούν τα μυρμήγκια[30], ενώ δευτερευόντως το ποιητικό κάδρο επενδύεται με τζιτζίκια[31], αράχνες[32], σκαθάρια[33], σκουλήκια[34] και μύγες[35].
Ο ποιητικός χώρος στην αναγνωστική πρόσληψη είναι διαρκώς νυχτερινός. Το νυχτερινό τοπίο όμως δεν τρομάζει[36] την ποιήτρια, καθώς είναι γεμάτο όνειρα[37]. Καταγράφονται μόνο λίγοι εφιάλτες[38]. Η διαρκής κίνηση της θάλασσας, του ανέμου και των πουλιών αφήνουν μέσα στο μεταϋπερρεαλιστικό κάδρο μια νότα ελπίδας. Το λιγοστό φως που προέρχεται από το φεγγάρι[39] και τα άστρα αισθητοποιεί την ελπίδα μέσα στο σκοτάδι.
Επίλογος
Λίγες δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο η Κατερίνα Αγγελάκη – Ρουκ εγκαταλείπει τα "μεγάλα ιδανικά" (εθνισμός της γενιάς του '30, αριστερές ιδέες, κοινωνικός εξπρεσιονισμός) και στρέφεται στο -έμφυλο και γεμάτο τραύματα- άτομο. Το εξετάζει ως αυτόνομη ύπαρξη και μελετά ό,τι αφήνει σε αυτό ο χρόνος. Γενικότερα, προβάλλεται η συνείδηση του όντος καθώς αυτό αντιπαρατίθεται με τον χρόνο.
Η ταυτότητα της ποιήτριας είναι το προϊόν των λέξεών της. Αποτελεί το κέντρο της αφηγηματικής βαρύτητας, εκφράζοντας πολιτιστικές πεποιθήσεις και ρητορικές ή αισθητικές συμβάσεις, οι οποίες ενσωματώνονται σε μια γραφή που συγκρούεται με τις ισχύουσες πατριαρχικές θεωρήσεις. Οι ποιητικές θέσεις του «εαυτού» εμπεριέχουν και τη διερεύνηση της εμπειρίας. Τέλος, καταγράφεται και το κοινωνικό βίωμα ως μέρος της αντίληψης που αφορά την κοινωνική συμπεριφορά και τα πολιτιστικά και ηθικά πρότυπα για τους ρόλους του φύλου. Για τον Eagleton (1996:129), η καταπίεση των γυναικών είναι μια υλική πραγματικότητα. Όλα τα ζητήματα των έμφυλων διακρίσεων συνδέονται με τη σεξουαλική ιδεολογία και τους τρόπους με τους οποίους οι άνδρες και οι γυναίκες απεικονίζουν τον εαυτό τους σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, στην οποία οι αντιλήψεις και οι συμπεριφορές της πατριαρχίας έχουν εγγραφεί βίαια στο βαθύ ασυνείδητο.
Το γυναικείο σώμα και η θηλυκή σεξουαλικότητα στην ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ αποτελούν την αισθητή αποτύπωση της διαδρομής του χρόνου προς το μηδέν. Η προβολή αυτή της έμφυλης σεξουαλικότητας συγκρούεται ιδεολογικά με την πατριαρχία, η οποία περιθωριοποιεί τη γυναίκα. Η κοινωνική δομή που επιβάλλει το φύλο και οι σεξουαλικοί κανόνες αντικατοπτρίζονται σε όλες τις πτυχές του πολιτισμού (θρησκεία, φιλοσοφία, οικονομία, εκπαίδευση κ.ά.) και βέβαια στη λογοτεχνία (Dobie, 2002:102). Οι ιδεολογικοί μηχανισμοί, όπως τους όρισε ο Althousher (1999), και οι κοινωνικές δομές με την επιβολή της έμφυλης ανισότητας λειτουργούν καταπιεστικά, οδηγώντας τελικά στη σωματική και πολιτιστική καταπίεση.
Η ποίηση της Αγγελάκη-Ρουκ αντιτίθεται λοιπόν στον εξουσιαστικό λόγο που θέτει τη γυναίκα είτε σε ένα «ρομαντικό» πλαίσιο υποταγής είτε την καταδικάζει αυθαίρετα.
*Ο Δήμος Χλωπτσιούδης είναι φιλόλογος, κριτικός ποίησης
και κάτοχος ΜΑ Δημιουργικής Γραφής.
______________________
Βιβλιογραφικές αναφορές
Althusser, L. (1999). Ιδεολογία και ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους. Στο Θέσεις (σσ. 69-121). Ξ. Γιαταγάνας (μτφ). Αθήνα: Θεμέλιο.
Badiou, A. (1988). On a Finally Objectless Subject (trans. by Bruce Fink). Topoi 7, 93-98.
Benn, G. (2006). Εξπρεσιονισμός. Μια ομολογία πίστεως. μτφρ. Κουτσουρέλης, Κ. Νέα Εστία, 1794, Νοέμβριος. σσ. 705-720.
Bronfen, El. (1992). Over Her Dead Body: Death, Femininity and the Aesthetic. Manchester: Manchester University Press.
Γαλανάκης, Αθ. (2016). Yvan Goll – Ε. Χ. Γονατάς: Προς μια συγκριτική ποιητική. Σύγκριση, τ. 26, σσ. 11-30.
Γραμμένου, Ευ. (2018). Η σωματικότητα και η απώλεια στον «τόπο» της Λυπιού: μια περιδιάβαση στην ποίηση της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ. ανέκδοτη διπλωματική εργασία. Πάτρα: ΕΑΠ.
Dobie, A. B. (20123). Theory into Practice. An Introduction to Literary Criticism. Boston: Wadsworth.
Eagleton, T. (19962). Literary theory, an introduction. Minnesota: The University of Minnesota Press.
Kristeva, J. (1984). Revolution in Poetic Language (trans. by Margaret Walker). New York: Columbia University Press.
Λιάπη, Μ. (2017). Ο μύθος της γυναικότητας στη γυναικεία μεταϋπερρεαλιστική ποίηση. Ανέκδοτη διπλωματική εργασία. ΑΠΘ: Θεσσαλονίκη.
Mulle-Zettelmann, E. & Rubik, M. (2005). Theory into Poetry. New approaches to the lyric. Amsterdam-New York: Rodopi B. V. Editions.
Νάτσινα, Α. (2015). Ο εξπρεσιονισμός και οι μεταμορφώσεις του: Η λειτουργία ενός υπόγειου ρεύματος στη μεταπολεμική πεζογραφία. Λογοτεχνικές διαδρομές. Ιστορία-Θεωρία-Κριτική. Μνήμη Βαγγέλη Αθανασόπουλου, (επιμ. Αγάθος, Θ., Ντουνιά, Χρ. Τζούμα, Ά.). Αθήνα: Καστανιώτης, σσ. 355-366.
Σηφάκη, Ε. (2015). Σπουδές φύλου και λογοτεχνία. Αθήνα: ΣΕΑΒ.
Σταμάτης, Α. (1998). Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Σώμα το ενάντιο. Ελί-τροχος, 15 (καλοκαίρι).
Στεριάδης, Β. (1976). Ερωτικός μεταϋπερρεαλισμός, Βερονίκη Δαλακούρα, η παρακμή του έρωτα. Η Καθημερινή (11/07/1976) - http://digital.lib.auth.gr/record/59787/files/npa-2006-30932.pdf
Wolfreys, J. (2001). Introducing literary theories: A guide and glossary. Edinburgh: Edinburgh University Press.
[1] Η μελέτη μας στηρίζεται στη συγκεντρωτική έκδοση «Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Ποίηση 1963-2011» (20204), Αθήνα: Καστανιώτης.
[2] «Άδεια φύση» μέρες μετά ή πεζό πάντα το επιμύθιο, Χέλντερλιν ή ανηφορίζοντας η νόηση του ποιητή σπάει, σε ένα ταρατσάκι ο Σολωμός.
[3] «Λυπιού» α', έξοδος.
[4] «Άδεια φύση» σ' ένα ταρατσάκι ο Σολωμός, «Ωραία έρημος η σάρκα» ο φωτογράφος, προμηνύονται κι ευτυχισμένες μέρες, «Η ύλη μόνη» Η ύλη μόνη, «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» ιδεοληψίες.
[5] «Λύκοι και σύννεφα» πρώτη μέρα, Λάφικτος, «Ποιήματα '63-'69» στον τόπο αυτό ύπνος και ξημερώματα, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, Ακρόπολη-Βοτανικός, το σώμα είναι η Νίκη και η Ήττα των ονείρων, Σάντα Κρουζ, απειθαρχία στο μαύρο, «Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης» στη γη, στον τόπο που γεννήθηκα τα χάνει κανείς όλα, το πρόσωπο στον έρωτα, οι μνηστήρες, «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» τα έντερα και τα άλλα, η καρδούλα μου τη νύχτα, τα πόδια μου, ιστορίες ματιών, για την ποίηση, η εμπειρία της έμπνευσής, «Ενάντιος έρωτας» η ζέστη, ο τζίτζικας, το πλαστικό πράγμα, Φαίδρος '81, έχω μία πέτρα, «Οι μνηστήρες» έρωτας η σκληρή απελπισία, εκεί που είσαι ωραίος, τα κουτά ποιήματα Ι, ΙΙ, το τρίτο καλοκαίρι ή η καταστροφή, τα ποιήματα αυτά, ο έρωτας και ο κόσμος, «Επίλογος αέρας» πρόλογος, το γουρουνάκι, άλλοι τόποι, η Γιαννούσα και ό,τι δεν φαίνεται, «Άδεια φύση» 14η μέρα, Χέλντερλιν, επιστροφή του ανέραστου χρόνου, τα χνουδωτά πράγματα, προς τον Άγιο, «Ωραία έρημος η σάρκα» το σχέδιο, η μεταγραφή του εφιάλτη, απαγορευτικό, «Η ύλη μόνη» η τιμωρία.
[6] «Λύκοι και σύννεφα» το ημερολόγιο του Βύτου 1η μέρα, «Ενάντιος έρωτας» τα σπιρτόξυλα, το χάζεμα, ιστορίες Αζτέκων, «Οι μνηστήρες» τα κουτά ποιήματα.
[7] «Λύκοι και σύννεφα» Λάφικτος, η επιστροφή του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, «Ωραία έρημος η σάρκα» παγοδρομίες ψυχής, «Η ύλη μόνη» αλλαγές.
[8] «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» εξωστρέφεια προσώπου, εξωστρέφεια της φύσης, εξωστρέφειας μύθος, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» θέλω να γράψω ένα ποίημα, η άλλη μοναξιά, «Η ανορεξία της ύπαρξης» η ευλογία της έλλειψης, η μονοσήμαντη φύση, εποχή αντιπάθειας, κάηκε ολοσχερώς το εγώ, σωσίβιες λεπτομέρειες, υπενθυμίσεις του έρωτα.
[9] «Άδεια φύση» Χέλντερλιν ή ανηφορίζοντας η νόηση του ποιητή σπάει, σ' ένα ταρατσάκι ο Σολωμός, «Λυπιού» α', «Ωραία έρημος η σάρκα» τα γράμματα, φάνηκε και από άλλα ποιήματα, η μεταγραφή του εφιάλτη, «Η ύλη μόνη» μουσείο το παλιό πανεπιστήμιο, στη Λυπιού και πάλι, «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» δεν έχω το Θεό μου, αντίστροφη μέτρηση, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» θέλω να γράψω ένα ποίημα, η αιωνιότητα του παρόντος, «Η ανορεξία της ύπαρξης» φόβος το νέο πάθος, τι δίνει η ποίηση και τι παίρνει, η μονοσήμαντη φύση.
[10] «Ποιήματα '63-'69» στον τόπο αυτό ύπνος και ξημερώματα, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, Ακρόπολη-Βοτανικός, Σάντα Κρουζ, ο τελευταίος ερωτικός, «Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης» το πρόσωπο στον έρωτα, ο χρόνος του ερωτευμένου, στον τόπο που γεννήθηκα τα χάνει κανείς όλα, το πρόσωπο στον έρωτα, η ζήλια, είχε η αγάπη μας μία κοσμική εξουσία, «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» τα έντερα και τα άλλα, η καρδούλα μου τη νύχτα, «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος, ήταν, επαγγελματικά μυστικά, δεν έχω το Θεό μου, κομπάρσος, ιδεοληψίες, στο λιμάνι, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» θέλω να γράψω ένα ποίημα, φυτοζωή, «Η ανορεξία της ύπαρξης» φόβος το νέο πάθος, υπαρξιακές ερωταποκρίσεις, πάει και το φεγγάρι, η αλλοτρίωση της έλξης.
[11] «Οι μνηστήρες» τα ποιήματα αυτά, «Επίλογος αέρας» Ιούλη, άλλοι τόποι, η ηρωίδα κοιτάει το χέρι της, μέσα στο σπίτι αυτό πληρώνοντας το χρόνο ζ', «Άδεια φύση» ο οίστρος του θανάτου, «Ωραία έρημος η σάρκα» μετά τα λουλούδια, «Η ύλη μόνη» η τιμωρία , χάλασε και το μέσα, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα, «Η ανορεξία της ύπαρξης» πρωινό αντίθετο στη μέρα, ποιητικό υστερόγραφο.
[12] «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» τα πόδια μου, «Οι μνηστήρες» τα κουτά ποιήματα Ι, «Επίλογος αέρας» η ουλή, «Άδεια φύση» ο οίστρος του θανάτου, «Ωραία έρημος η σάρκα» μετά τα λουλούδια, τα γράμματα, «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» ορισμός ο ουρανός, «Η ανορεξία της ύπαρξης» η νομοτέλεια των δακρύων.
[13] «Η ανορεξία της ύπαρξης» λαθρεπιβάτης στο όνειρο.
[14] «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» παρατηρήσεις θνητού, επαγγελματικά μυστικά, έχασα την εμπιστοσύνη μου στη σιωπή, ο χρόνος-οι χρόνοι, Οιδίποδας, «Λυπιού», «Η ύλη μόνη» στη Λυπιού και πάλι.
[15] «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» η εμπειρία της έμπνευσης, ο σκίουρος, ταξίδι νυχτερινό, «Άδεια φύση» ο οίστρος του θανάτου ΙΙ, σ' ένα ταρατσάκι ο Σολωμός, «Ωραία έρημος η σάρκα» ο φωτογράφος.
[16] «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» τα έντερα και τα άλλα, η καρδούλα μου τη νύχτα, τα πόδια μου, αγγελικά ποιήματα ΙΙΙ, ΙΧ, «Ενάντιος έρωτας» η ζέστη, το ξενοδοχείο, το γράψιμο, το πέτο του την Καθαρή Δευτέρα, εννοώντας τη νεότητα, «Επίλογος αέρας» επίκληση στον Άριελ, «Άδεια φύση» τα χνουδωτά πράγματα, «Άδεια φύση» Χέλντερλιν ή ανηφορίζοντας η νόηση του ποιητή σπάει, το άλλο φως, «Ωραία έρημος η σάρκα» η πεδιάδα, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» η αόρατη.
[17] «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» σύντομα και πίκρα Ι, «Ενάντιος έρωτας» παραβίαση, το χάζεμα, όνειρο αράχνης, «Οι μνηστήρες» ο μαύρος Άγγελος, «Ωραία έρημος η σάρκα» η πηγή των δακρύων.
[18] «Ενάντιος έρωτας» στο δάσος, η χιονισμένη, η ζωή μου σαν ένα πλοίο, μεγάλη Τετάρτη, Φαίδρος '81, «Οι μνηστήρες» τα κουτά ποιήματα ΙΙΙ, ο έρωτας κι ο κόσμος.
[19] «Άδεια φύση» οι αποκαλύψεις του χειμώνα, «Ωραία έρημος η σάρκα» η πηγή των δακρύων, το σχέδιο, μετά τα λουλούδια, ο μύστης, όπως μπορούμε, σαν μία σκιά χειμερινή, «Η ύλη μόνη» η ανθισμένη μυγδαλιά, η αλφαβήτα μιας ζωής, μιλώντας σε μία φωτογραφία, χάλασε και το μέσα, «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» ατμοσφαιρική ποίηση, το κείμενο εκείνο, έχασα την εμπιστοσύνη μου στη σιωπή, «Η ανορεξία της ύπαρξης» κάτι τρέχει, ένα απλό κρεβάτι, πρωινό αντίθετο στη μέρα, η νομοτέλεια των δακρύων, ποιητικό υστερόγραφο.
[20] «Η ύλη μόνη» σιγά μην τρέμεις, «Μεταφράζοντας σε έρωτα της ζωής το τέλος» παρατηρήσεις θνητού, «Στον ουρανό του τίποτα με ελάχιστα» η πανοπλία, γενναίο παράπονο, η πέτρα που πίστεψε, «Η ανορεξία της ύπαρξης» απρόσμενη εξέλιξη, αρχίζει σαν αστείο τραγούδι.
[21] «Επίλογος αέρας» η διήγηση του εγώ, μέσα στο σπίτι αυτό πληρώνοντας το χρόνο α', «Άδεια φύση» ημερολόγιο πολέμου 13η μέρα, «Ωραία έρημος η σάρκα» αυτό, αέρας σηκώνεται, «Η ύλη μόνη» η τιμωρία.
[22] «Λύκοι και σύννεφα» η ιστορία του λύκου μου, «Ποιήματα '63-'69» τα μήλα της νεκρής θάλασσας.
[23] «Ποιήματα '63-'69» τα μήλα της νεκρής θάλασσας, Μεγαλέξανδρος, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, Σάντα Κρουζ, επιβίωση, τουρισμός, «Ενάντιος έρωτας» έχω μία πέτρα, ιστορίες Αζτέκων.
[24] «Λύκοι και σύννεφα» εποχή ονείρων, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Σάντα Κρουζ, «Οι μνηστήρες» το τρίτο καλοκαίρι, «Ωραία έρημος η σάρκα» η πηγή των δακρύων.
[25] «Λύκοι και σύννεφα» ένατη μέρα, δέκατη μέρα, ΙΙ μέρος, η άρνηση της Ιφιγένειας, Λάφικτος, η επιστροφή του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, εκπατρισμός, η ιστορία του λύκου μου, Ευαγγελισμοί, εποχή ξύλου, «Ποιήματα '63-'69» η τίγρη, τα μήλα της νεκρής θάλασσας, ο τροβαδούρος του Μεγαλέξανδρου, ερωτικά του μεταθανάτου V, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, Πάτμος, «Τα σκόρπια χαρτιά της Πηνελόπης» στη γη, το τελευταίο φως, «Άδεια φύση» ημερολόγιο πολέμου 18η μέρα, 20η μέρα, όσο και να λέμε.
[26] «Η ύλη μόνη» προκατακλυσμιαίος οίστρος γ', στη Λυπιού και πάλι α', αλλαγές, «Η ανορεξία της ύπαρξης» απρόσμενη εξέλιξη.
[27] «Λύκοι και σύννεφα» δεύτερη μέρα, η επιστροφή του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, «Ποιήματα '63-'69» Μεγαλέξανδρος, μία πριγκίπισσα της Ασίας στον Μεγαλέξανδρο, Βαβυλώνα, ερωτικά του μεταθανάτου ΙΙ, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» ιστορίες ματιών, «Άδεια φύση» τα χνουδωτά πράγματα, Χέλντερλιν ή ανηφορίζοντας η νόηση του ποιητή σπάει, επιστροφή του ανέραστου χρόνου.
[28] «Λύκοι και σύννεφα» εποχή νερών, «Ποιήματα '63-'69» μία πριγκίπισσα της Ασίας στον Μεγαλέξανδρο, «Ενάντιος έρωτας» η ζέστη.
[29] «Λύκοι και σύννεφα» η ιστορία του λύκου μου, «Ποιήματα '63-'69» η τίγρη, στον τόπο αυτό ύπνος και ξημερώματα, «Άδεια φύση» ο τόπος της καρδιάς.
[30] «Λύκοι και σύννεφα» τελευταίο γυναικείο τραγούδι της Αλιείης, Λάφικτος, «Ποιήματα '63-'69» τα μήλα της νεκρής θάλασσας, μία πριγκίπισσα της Ασίας στον Μεγαλέξανδρο, στον τόπο αυτό ύπνος και ξημερώματα IV, τρία της λύπης Ι, ΙΙΙ, σημειώσεις για το βιβλίο του πατέρα, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» τουρισμός.
[31] «Λύκοι και σύννεφα» ενώπιος ενωπίω, «Ενάντιος έρωτας» η ζέστη, «Επίλογος αέρας» Αίγινα Ι.
[32] «Ποιήματα '63-'69» τρία της λύπης Ι, «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» ιστορίες ματιών, «Ενάντιος έρωτας» όνειρο αράχνης.
[33] «Ποιήματα '63-'69» Διογένης, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» η μάνα μου κι ο Σατανάς.
[34] «Ποιήματα '63-'69» στον τόπο αυτό ύπνος και ξημερώματα ΙV, IX.
[35] «Ενάντιος έρωτας» ζέστη, «Οι μνηστήρες» η μελαγχολία εκείνη.
[36] «Η ανορεξία της ύπαρξης» απρόσμενη εξέλιξη.
[37] «Λύκοι και σύννεφα» η ιστορία του λύκου μου, «Ποιήματα '63-'69» τα μήλα της νεκρής θάλασσας, στον τόπο αυτό ύπνος και ξημερώματα Ι, VIII, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» το σώμα είναι η Νίκη και η Ήττα των ονείρων, η μάνα μου κι ο Σατανάς, Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό, «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» τα πόδια μου, Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας, ταξίδι νυχτερινό, «Ενάντιος έρωτας» το χάζεμα, «Επίλογος αέρας» η διήγηση του εγώ-πρόλογος, η ουλή, «Άδεια φύση» 20η μέρα, το άλλο φως, πρώτα στο όνειρο αλλάζει το τοπίο, «Ωραία έρημος η σάρκα», αέρας σηκώνεται, προμηνύονται παγοδρομίες ψυχής, «Η ύλη μόνη» Η ύλη μόνη, το άνθος διδάσκει, «Η ανορεξία της ύπαρξης» λαθρεπιβάτης στο όνειρο.
[38] «Η ανορεξία της ύπαρξης» η θεά Συνήθεια.
[39] «Λύκοι και σύννεφα» ενώπιος ενωπίω, εκπατρισμός, εποχή ξύλου, εποχή νερών, «Ποιήματα '63-'69» η τίγρη, Μεγαλέξανδρος, εγώ εσύ ο επίλογος, ερωτικά του μεταθανάτου, σημειώσεις για το βιβλίο του πατέρα, «Μαγδαληνή το μεγάλο θηλαστικό» Πάτμος, «Ο θρίαμβος της σταθερής απώλειας» ιστορίες ματιών.
https://www.protagon.gr/themata/deka-mathimata-zwis-apo-tin-katerina-aggelaki-rouk-44341982220
Δέκα μαθήματα ζωής από την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ Ο έρωτας και η ποίηση κυλούσαν στο αίμα της μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής της. Η σπουδαία ποιήτρια που έφυγε από τη ζωή στα 80 της χρόνια έχει μιλήσει με ειλικρίνεια και χωρίς υπεκφυγές για την αναπηρία της, για τη ζωή και τα γηρατειά, για την ποίηση και την υστεροφημία Protagon Team 21 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2020, 15:04 Γλυκιά. Και φρέσκια. Και έξυπνη. Και ξανά γλυκιά. Οσοι είχαν την τύχη να γνωρίσουν από κοντά την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, τη μεγάλη ποιήτρια που έφυγε από τη ζωή το βράδυ της Δευτέρας (εδώ), στα 80 της, την περιέγραψαν με αυτές τις λέξεις. Δεν ήταν μόνο η καταπραϋντική ματιά της και η πηγαία καλοσύνη της. Η σκέψη της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ παρέμεινε φρέσκια μέχρι την τελευταία της στιγμή. Παρά τις δυσκολίες εξαιτίας της αναπηρίας της που την ακολουθούσε από τα παιδικά της χρόνια, το γλυκό χαμόγελο δεν έλειψε ποτέ από το πρόσωπό της. Η σπουδαία ποιήτρια αγάπησε τη ζωή και τη χάρηκε πολύ, και αυτή της το ανταπέδωσε προσφέροντάς της αναγνώριση και υστεροφημία. Η ποίηση ήταν η μεγάλη της σύμμαχος και το αντίδοτο στον ψυχικό της πόνο. Είχε εξαιρετικούς γονείς, και νονό τον Νίκο Καζαντζάκη, έζησε εξάλλου στο πλάι ενός υπέροχου συντρόφου, του Βρετανού Ρόντνεϊ Ρουκ, που την αγάπησε πολύ. Απόσταγμα της σκέψης της είναι τα δέκα μαθήματα ζωής που μας άφησε παρακαταθήκη. Remaining Time-0:00 Fullscreen Mute 1. Για την αναπηρία της: «Αν είχα γεννηθεί ένα χρόνο μετά, ο Φλέμινγκ θα είχε εφεύρει την πενικιλίνη και θα είχα σωθεί. Εζησα με μια αναπηρία, η οποία όμως δεν με εμπόδισε να χορέψω, να κολυμπήσω, να χαρώ τη ζωή». 2. Για το γράψιμο: «Ψυχολογικά είναι το αντίβαρο για την αναπηρία μου». 3. Για την ποίηση: «Οι πηγές της είναι ο ψυχικός πόνος, η έλλειψη. Αμα είσαι καλά γιατί να γράφεις ποιήματα; Η ρίζα του ποιήματος είναι η πληγή και το ποίημα είναι η ουλή». 4. Για την ποίηση και τη γλώσσα: «Τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει τη δυναμική της μητρικής γλώσσας και ειδικά στην ποίηση. Η ποίηση και η γλώσσα είναι σαν την κυρία με το σκυλάκι… το σκυλάκι είναι η ποίηση και είναι πολύ κακομαθημένο, κάνει ό,τι θέλει». 5. Για τον σημερινό κόσμο: «Η εικόνα του με τρομάζει. Βρίσκω τα νέα της κάθε μέρας πολύ τρομακτικά. Οσο ζω βέβαια ελπίζω. Αλλά είναι εφιαλτικό να είσαι νέος, να σπουδάζεις, να παιδεύεσαι, να μην αρνείσαι να εργαστείς και να μένεις άνεργος». 6. Για τον έρωτα: «Είναι το παν. Και τώρα που είμαι εβδομήντα ετών και ευτυχώς καλά, ένα από τα δύσκολα πράγματα της ηλικίας είναι αυτό. Ότι ζω χρόνια τώρα χωρίς τον έρωτα. Δεν καταλαβαίνω πώς αναπνέω, πώς δουλεύω χωρίς αυτόν». 7. Για το νόημα της ζωής: «Είναι η υπεραξία της ίδιας της ζωής που εξαρτάται από σένα αν θα σε εμπνεύσει ή όχι». 8. Για τα γηρατειά: «Δεν καταπίνονται εύκολα. Οσο καλές και να είναι οι συνθήκες ζωής σου, πλησιάζεις στο τέλος. Ο,τι κάνουμε, ό,τι σκεφτόμαστε βρίσκεται κάτω από την σκιά του μέλλοντος. Η ηλικία μειώνει την ιδέα του μέλλοντος. Η επίγνωση του γήρατος είναι μια κατάσταση πανικού». 9. Για τον θάνατο: «Οπως είπε κάποιος μεγάλος “δύο πράγματα δεν μπορείς να κοιτάξεις κατάματα. Τον ήλιο και το θάνατο”». 10. Για την υστεροφημία: «Γράφουμε με την ελπίδα ότι έστω και ένα τέταρτο της ώρας αφού πεθάνουμε κάτι θα έχει μείνει. Λίγο είναι αυτό; Στο μηχανισμό της γραφής υπάρχει αυτό, ότι ίσως κάτι από ό,τι κάνω μπορεί να μείνει». Πηγή: Protagon.grΠΡΟΣΩΠΟ
Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ (1939-2020) γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στην Αθήνα, στη Νότια Γαλλία και στην Ελβετία (Πανεπιστήμιο της Γενεύης). Ήταν διπλωματούχος της Σχολής Μεταφραστών και Διερμηνέων (αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά).
Πρωτοδημοσίευσε ποίηση στην "Καινούργια Εποχή" το 1956. Άρθρα και δοκίμιά της για την ελληνική ποίηση και τη μετάφραση της ποίησης δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά και εφημερίδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Εξέδωσε περίπου 20 ποιητικές συλλογές, καθώς και δύο τόμους ποιητικών διαλόγων.
Το 1962 τιμήθηκε με το Α' Βραβείο Ποίησης της πόλης της Γενεύης (Prix Hensch). Το 1985 τιμήθηκε με το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Έχοντας μεταφραστεί στα αγγλικά από αρκετά νωρίς ("The Body is the Victory and the Defeat of Dreams", 1975, "The Scattered Papers of Penelope: New and Selected Poems", 1977, κ.ά.) έδωσε διαλέξεις και διάβασε ποιήματά της σε Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και του Καναδά (Harvard, Cornell, Daztmouth, N.Y. State, Princeton, Columbia κ.α.) Το 2000 τιμήθηκε με το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη (Ακαδημία Αθηνών).
Η ποίησή της μεταφράστηκε σε περισσότερες από δέκα γλώσσες και περιλήφθηκε σε ανθολογίες σε όλο τον κόσμο. Στο μεταφραστικό έργο της συγκαταλέγονται έργα και κείμενα των Σάμουελ Μπέκετ, Σωλ Μπέλοου, Γιόζεφ Μπρόντσκι, Σέιμους Χίνι, Ζαν-Μαρί Ντρο, Ζακ Λακαριέρ, Μιχαήλ Λέρμοντοφ, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Πίτερ Μάκριτζ, Ντέρεκ Ούολκοτ, Σύλβια Πλαθ, Μάικλ Μαρτς, Αλεξάντρ Πούσκιν, Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Ντίλαν Τόμας, Έλσα Τριολέ, Πίτερ Μπιν, Νίκου Καζαντζάκη κ.ά.
Έφυγε από τη ζωή στην Αθήνα στις 21 Ιανουαρίου 2020, σε ηλικία 81 ετών.
Βραβεία:
Βραβείο Ιδρύματος Κώστα & Ελένης Ουράνη Ακαδημίας Αθηνών 2000
Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων 2014
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
ΒιβλίοΒιβλίοΒιβλίοΒιβλίοΒιβλίοΒιβλίοΒιβλίο
ΒιβλίοΒιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
e-book
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
ΒιβλίοΒιβλίοΒιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
ΒιβλίοΒιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
ΒιβλίοΒιβλίο
ΒιβλίοΒιβλίοΒιβλίοΒιβλίο
Βιβλίο
Βιβλίο
e-bookΒιβλίοΒιβλίοΒιβλίοΒιβλίοΒιβλίο| https://www.protoporia.gr/suggrafeas-aggelakh-royk-katerina-915122/?page=2 | ||||
| [ Λελή Πρωίμου, Αυτοβιογραφία του αθέατου ] | Περιοδικό "Διαβάζω" | τχ.495 | Απρίλιος 2009 | |
ΈνΑγγελάκη-Ρουκ, Κατερίναας ποιητικός οδηγός | [ Derek Alton Walcott, Ποιήματα ] | www.e-poema.eu | τχ.2 | Απρίλιος 2007 |
