Χαμένα πάνε εντελώς τα λόγια των δακρύων.
Όταν μιλάει η αταξία η τάξη να σωπαίνει
―έχει μεγάλη πείρα ο χαμός.
Τώρα πρέπει να σταθούμε στο πλευρό
του ανώφελου.
Σιγά σιγά να ξαναβρεί το λέγειν της η μνήμη
να δίνει ωραίες συμβουλές μακροζωίας
σε ό,τι έχει πεθάνει.
Ας σταθούμε στο πλευρό ετούτης της μικρής
φωτογραφίας
που είναι ακόμα στον ανθό του μέλλοντός της:
νέοι ανώφελα λιγάκι αγκαλιασμένοι
ενώπιον ανωνύμως ευθυμούσης παραλίας.
Ναύπλιο Εύβοια Σκόπελος;
Θα πεις
και πού δεν ήταν τότε θάλασσα.
από τα Ποιήματα, Ίκαρος 1998
Κική Δημουλά «Κονιάκ Μηδέν Αστέρων»
Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται η αίσθηση της ματαιότητας των ανθρώπινων πραγμάτων;
Η ποιήτρια θέλοντας να εκφράσει το αίσθημα της ματαιότητας για κάθε τι ανθρώπινο που την έχει κατακλύσει από τη στιγμή που έχασε το σύζυγό της, προχωρά στη σύνθεση ενός πολύ ιδιαίτερου ποιήματος, που κατορθώνει από τον τίτλο του κιόλας να αιχμαλωτίσει την προσοχή του αναγνώστη και με πολύ αποτελεσματικό τρόπο να του μεταδώσει το κυρίαρχο αίσθημα της δημιουργού του.
Ο τίτλος κονιάκ μηδέν αστέρων χρησιμοποιείται για να αποδώσει με μια πρωτότυπη μεταφορά το αίσθημα της κενότητας και της απουσίας οποιουδήποτε νοήματος στη ζωή της ποιήτριας. Ο τίτλος παράλληλα ενέχει και το στοιχείο της ειρωνείας καθώς ό,τι απέμεινε στην ποιήτρια μετά το θάνατο του συζύγου της δεν είναι παρά ένα άγευστο κονιάκ, μια ζωή χωρίς ουσία. Το κονιάκ μηδέν αστέρων μοιάζει μ’ ένα σαρκαστικό σχόλιο της ποιήτριας για την ίδια της τη ζωή.
«Χαμένα πάνε εντελώς τα λόγια των δακρύων.» Τα δάκρυα προσωποποιούνται, αποκτούν υπόσταση υποκειμένου κι επιχειρούν με τα λόγια τους να εκφράσουν τον πόνο.
«Όταν μιλάει η αταξία ή τάξη να σωπαίνει.» Οι προσωποποιήσεις συνεχίζονται με την αταξία και την τάξη, τις δύο αντιμαχόμενες καταστάσεις στη ζωή της ποιήτριας. Ο θάνατος του συντρόφου της προκάλεσε ένα γενικό αίσθημα χαμού και αποδιοργάνωσης, το οποίο παρέσυρε κάθε έννοια οργάνωσης και συνοχής στη ζωή της. Ο στίχος αυτός με την αρμονία του δεκαπεντασύλλαβου μπορεί να σταθεί και ως απόφθεγμα, αποκτώντας αυτονομία από το υπόλοιπο ποίημα. Παράλληλα αν τοποθετήσουμε τα δύο ημιστίχια το ένα πάνω από το άλλο διακρίνουμε το χιαστό που συσχετίζει τα αντίθετα μεταξύ τους, την αταξία με την τάξη και το μιλάει με το σωπαίνει:
Όταν μιλάει η αταξία
η τάξη να σωπαίνει.
«έχει μεγάλη πείρα ο χαμός». Στο στίχο αυτό προσωποποιείται ο χαμός, ο οποίος μάλιστα έχει όλο το κύρος που του παρέχει η πολυετής του πείρα στο να καταστρέφει τις ανθρώπινες ζωές.
«Τώρα πρέπει να σταθούμε στο πλευρό / του ανώφελου». Με μια ακόμη προσωποποίηση, αυτή του ανώφελου, η ποιήτρια δίνει υπόσταση σε κάθε αρνητική έννοια που κυριαρχεί πλέον στη ζωή της. Ζητά να σταθούμε, δίνοντας έτσι μια πιο γενικευμένη διάσταση στο θρήνο της και συμπεριλαμβάνοντας κάθε άνθρωπο σε αυτή τη διαδικασία πένθους που μας ενώνει όλους, καθώς κανείς μας δεν μπορεί να διαφύγει από την κοινή μοίρα της απώλειας και του πόνου.
«Σιγά – σιγά να ξαναβρεί το λέγειν της η μνήμη» Ο στίχος αυτός, όπως ο πρώτος και ο δεύτερος, είναι δεκαπεντασύλλαβος κι έρχεται σε αντίθεση στο αίσθημα αταξίας και αποδιοργάνωσης που έχει προκληθεί στη ζωή της ποιήτριας μετά το θάνατο του συζύγου της, που αποτελούσε το στήριγμα και το σημείο αναφοράς της.
Η μνήμη προσωποποιείται και καλείται «να δίνει ωραίες συμβουλές μακροζωίας / σε ό,τι έχει πεθάνει.» Το σχήμα που κυριαρχεί εδώ είναι το οξύμωρο που δημιουργείται από την σκέψη να δοθούν συμβουλές μακροζωίας σε ό,τι έχει ήδη πεθάνει. Έντονη είναι και η ειρωνεία στο χαρακτηρισμό ωραίες συμβουλές. Η ποιήτρια θα μπορούσε να χαρακτηρίσει τις συμβουλές μάταιες, αλλά προτιμά το ωραίες ώστε να διατηρήσει την αίσθηση της τραγικής ειρωνείας που διαπνέει το κάλεσμα στη μνήμη να δώσει συμβουλές μακροζωίας, να συντηρήσει δηλαδή στη ζωή όσα πλέον έχουν πεθάνει.
Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται η αίσθηση της ματαιότητας των ανθρώπινων πραγμάτων;
Η ποιήτρια θέλοντας να εκφράσει το αίσθημα της ματαιότητας για κάθε τι ανθρώπινο που την έχει κατακλύσει από τη στιγμή που έχασε το σύζυγό της, προχωρά στη σύνθεση ενός πολύ ιδιαίτερου ποιήματος, που κατορθώνει από τον τίτλο του κιόλας να αιχμαλωτίσει την προσοχή του αναγνώστη και με πολύ αποτελεσματικό τρόπο να του μεταδώσει το κυρίαρχο αίσθημα της δημιουργού του.
Ο τίτλος κονιάκ μηδέν αστέρων χρησιμοποιείται για να αποδώσει με μια πρωτότυπη μεταφορά το αίσθημα της κενότητας και της απουσίας οποιουδήποτε νοήματος στη ζωή της ποιήτριας. Ο τίτλος παράλληλα ενέχει και το στοιχείο της ειρωνείας καθώς ό,τι απέμεινε στην ποιήτρια μετά το θάνατο του συζύγου της δεν είναι παρά ένα άγευστο κονιάκ, μια ζωή χωρίς ουσία. Το κονιάκ μηδέν αστέρων μοιάζει μ’ ένα σαρκαστικό σχόλιο της ποιήτριας για την ίδια της τη ζωή.
«Χαμένα πάνε εντελώς τα λόγια των δακρύων.» Τα δάκρυα προσωποποιούνται, αποκτούν υπόσταση υποκειμένου κι επιχειρούν με τα λόγια τους να εκφράσουν τον πόνο.
«Όταν μιλάει η αταξία ή τάξη να σωπαίνει.» Οι προσωποποιήσεις συνεχίζονται με την αταξία και την τάξη, τις δύο αντιμαχόμενες καταστάσεις στη ζωή της ποιήτριας. Ο θάνατος του συντρόφου της προκάλεσε ένα γενικό αίσθημα χαμού και αποδιοργάνωσης, το οποίο παρέσυρε κάθε έννοια οργάνωσης και συνοχής στη ζωή της. Ο στίχος αυτός με την αρμονία του δεκαπεντασύλλαβου μπορεί να σταθεί και ως απόφθεγμα, αποκτώντας αυτονομία από το υπόλοιπο ποίημα. Παράλληλα αν τοποθετήσουμε τα δύο ημιστίχια το ένα πάνω από το άλλο διακρίνουμε το χιαστό που συσχετίζει τα αντίθετα μεταξύ τους, την αταξία με την τάξη και το μιλάει με το σωπαίνει:
Όταν μιλάει η αταξία
η τάξη να σωπαίνει.
«έχει μεγάλη πείρα ο χαμός». Στο στίχο αυτό προσωποποιείται ο χαμός, ο οποίος μάλιστα έχει όλο το κύρος που του παρέχει η πολυετής του πείρα στο να καταστρέφει τις ανθρώπινες ζωές.
«Τώρα πρέπει να σταθούμε στο πλευρό / του ανώφελου». Με μια ακόμη προσωποποίηση, αυτή του ανώφελου, η ποιήτρια δίνει υπόσταση σε κάθε αρνητική έννοια που κυριαρχεί πλέον στη ζωή της. Ζητά να σταθούμε, δίνοντας έτσι μια πιο γενικευμένη διάσταση στο θρήνο της και συμπεριλαμβάνοντας κάθε άνθρωπο σε αυτή τη διαδικασία πένθους που μας ενώνει όλους, καθώς κανείς μας δεν μπορεί να διαφύγει από την κοινή μοίρα της απώλειας και του πόνου.
«Σιγά – σιγά να ξαναβρεί το λέγειν της η μνήμη» Ο στίχος αυτός, όπως ο πρώτος και ο δεύτερος, είναι δεκαπεντασύλλαβος κι έρχεται σε αντίθεση στο αίσθημα αταξίας και αποδιοργάνωσης που έχει προκληθεί στη ζωή της ποιήτριας μετά το θάνατο του συζύγου της, που αποτελούσε το στήριγμα και το σημείο αναφοράς της.
Η μνήμη προσωποποιείται και καλείται «να δίνει ωραίες συμβουλές μακροζωίας / σε ό,τι έχει πεθάνει.» Το σχήμα που κυριαρχεί εδώ είναι το οξύμωρο που δημιουργείται από την σκέψη να δοθούν συμβουλές μακροζωίας σε ό,τι έχει ήδη πεθάνει. Έντονη είναι και η ειρωνεία στο χαρακτηρισμό ωραίες συμβουλές. Η ποιήτρια θα μπορούσε να χαρακτηρίσει τις συμβουλές μάταιες, αλλά προτιμά το ωραίες ώστε να διατηρήσει την αίσθηση της τραγικής ειρωνείας που διαπνέει το κάλεσμα στη μνήμη να δώσει συμβουλές μακροζωίας, να συντηρήσει δηλαδή στη ζωή όσα πλέον έχουν πεθάνει.
ποίημα: πρώτη προσέγγιση
Τίτλος που αιφνιδιάζει:
Κονιάκ: μνημόσυνο, συχώριο
Μηδέν αστέρων: ξεθυμασμένο, ξεθωριασμένο, δεν μπορεί πια να τονώσει αυτόν που το πίνει, συγκρατείται όμως ακόμα από τα δίχτυα της μνήμης ό,τι δηλώνει
Κεντρικό θέμα:
Η ανάκληση της μνήμης με «όχημα» μια παλιά φωτογραφία ως παραμυθία της απώλειας αγαπημένου προσώπου
Μνήμη:
Καταλυτικός ο ρόλος της . Λειτουργεί πληθωρικά .Εκκινεί μέσα από τα άτονα χρώματα μιας παλιάς φωτογραφίας.
Φωτογραφία:
Χαρακτηριστικό θεματικό μοτίβο της ποίησής της καθώς στιγμές του παρελθόντος φέρνουν
στο φως σκουριασμένες συχνά αναμνήσεις.
Αισθητοποιεί την τραγικότητα της ζωής.
Δεκανίκι της μνήμης.
Ανώφελη προσπάθεια αντίστασης στη φθορά και την έλλειψη
Ποίημα: Δομή
Δύο στροφές- δύο ενότητες
1η ενότητα-στροφή (στιχ. 1-8):
Η μνήμη αντίδοτο στα δάκρυα και τον πόνο
Τα δάκρυα δεν ανακουφίζουν πλέον
Η απώλεια αλλάζει τον ρου των πραγμάτων
Μόνο αναμνήσεις
2η ενότητα-στροφή (στιχ. 9-16):
Ευτυχισμένες στιγμές αποτυπωμένες σε παλιά φωτογραφία
Δύο νέοι αγκαλιασμένοι τότε σ’ ένα θαλασσινό τοπίο
Δοσμένοι στην ευτυχία της στιγμής, ανυποψίαστοι ακόμα για τη φθορά και την απώλεια.
Νοηματική προσέγγιση
Χαμένα πάνε εντελώς τα λόγια των δακρύων
Λόγια και δάκρυα δεν ανακουφίζουν πια.
Όταν μιλάει η αταξία η τάξη να σωπαίνει
Η απώλεια ανατρέπει τις καθιερωμένες, κανονικές συνήθειες, φιμώνει την τάξη, την αγνοεί.
Έχει μεγάλη πείρα ο χαμός
Ο πόνος της απώλειας φέρνει στο φως τη διαχρονική τραγικότητα αλλά και ματαιότητα της ύπαρξης.
Τώρα πρέπει να σταθούμε στο πλευρό του ανώφελου
Αν και η μνήμη δεν αποκαθιστά, αποτελεί καταφύγιο, «αναστηλώνει».
Σιγά-σιγά να ξαναβρεί το λέγειν της η μνήμη
Σταδιακή ανασυγκρότηση της μνήμης, της ροής
των αναμνήσεων
Aς σταθούμε στο πλευρό ετούτης της μικρής φωτογραφίας / που είναι ακόμα στον ανθό του μέλλοντός της
Δύο νέοι στο ξεκίνημα πολλά υποσχόμενης ζωής
…νέοι ανώφελα λιγάκι αγκαλιασμένοι
λιγάκι αγκαλιασμένοι: προς χάριν της κοινωνικής συμβατικότητας
ανώφελα: υπό το πρίσμα της ύστερης απώλειας αναδεικνύεται η ματαιότητα
…ενώπιον ανωνύμως ευθυμούσης παραλίας. / Ναύπλιο Εύβοια Σκόπελος; / Θα πεις και πού δεν ήταν τότε θάλασσα
Ευτυχισμένες στιγμές, βυθισμένες στη φθορά της
λήθης του χρόνου
ανωνύμως: απροσδιοριστία χώρου για την
ανάδειξη των συναισθημάτων
Ναύπλιο Εύβοια Σκόπελος: ταξίδια ευτυχίας με ορίζοντα την ανοιχτή και απρόβλεπτη θάλασσα Θα πεις και πού δεν ήταν τότε θάλασσα , (ευθυμούσης παραλίας)
Τότε παντού η ευτυχία της νιότης, παραδομένοι οι αθώοι νέοι στα συναισθήματά τους
θάλασσα: ευμετάβλητη και ασταθής
Τεχνική
Γλώσσα:
Απλή δημοτική με διάσπαρτες λόγιες λέξεις (το λέγειν, ανωνύμως ευθυμούσης), που συνήθως υποδηλώνουν διαθέσεις, παρορμήσεις, συναισθήματα.
Ουσιαστικοποίηση ουδετέρου επιθέτου (στο
πλευρό του ανώφελου)
Απροσδόκητοι συνδυασμοί λέξεων (ανωνύμως
ευθυμούσης παραλίας)
Προφορικότητα που ρέπει στη δραματικότητα
Ελλειπτικότητα
Ύφος
Προσωπική γραφή
Πεζολογία
Οικειότητα, απλότητα, αίσθηση μελαγχολίας, δραματικότητα, ασυνήθιστος λυρισμός
Αποφθεγματικότητα (Όταν μιλάει η αταξία η τάξη να σωπαίνει, στιχ. 2, -έχει μεγάλη πείρα ο χαμός- στιχ. 3)
Στίχος: Ελεύθερος, γοργός και αιχμηρός
Ασυμμετρία
Ποιητική ως σκηνοθεσία
Χώρος: Εσωτερικός, η φωτογραφία εγκιβωτίζει το θαλασσινό τοπίο
Χρόνος: Απροσδιόριστος στο παρόν, η φωτογραφία-μνήμη αναδύει το παρελθόν και συνδιαλέγεται μαζί του
Πρόσωπα: Το ποιητικό υποκείμενο (ποιήτρια;) στοχάζεται και συνδιαλέγεται με κάποιον (τον άντρα της που χάθηκε;, το πρόσωπο της φωτογραφίας; Άλλον;…). Εναλλαγή προσώπων: γ΄ πληθυντικό, γ΄ ενικό, α΄ πληθυντικό, β΄ ενικό.
Ποιητική ατμόσφαιρα: Σκηνικό που ενεργοποιεί τη διαδικασία της μνήμης. Βίωση πόνου απώλειας, συνειδητοποίηση ματαιότητας, προσφυγή στη μνήμη για αναπλήρωση της απώλειας, ενίσχυση της μνήμης με τη φωτογραφία, κάθαρση μέσα από την αποδοχή της ματαιότητας.
Εκφραστικά μέσα
Ποικίλα
Προσωποποιήσεις: έχει μεγάλη πείρα ο χαμός
Μεταφορές, αιφνιδιαστικά ζεύγη λέξεων: τα λόγια των δακρύων, ανθός του μέλλοντος
Ασύνδετο, χωρίς κόμμα
Οξύμωρο, πικρή ειρωνεία: να δίνει συμβουλές μακροζωίας σε ό,τι έχει πεθάνει
Αντιθέσεις: προσδοκία νιότης, διάψευση ζωής, ευτυχισμένο παρελθόν, πόνος απώλειας στο παρόν
Ιδιότυπη εικονοπλασία: ευρηματικός τρόπος, ανανέωσης κλασικών εικονικών μοτίβων, νέα
