ΙΚΕΣΙΑ
Η ιερός θεσμός της ικεσίας |
H ικεσία ήταν θεσμός της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας προστατευόμενος από τον Ικέσιο Δία, όπως η ξενία από τον Ξένιο Δία, και είχε καθιερωθεί γι' αυτήν, όπως και για τη φιλοξενία, μια ορισμένη εθιμοτυπία: ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο, με το ένα χέρι αγκάλιαζε τα γόνατά του, ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι ή το γένι του. Aν υπήρχε δυνατότητα, κατέφευγε στον βωμό, που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών, ή στην εστία, που υπήρχε στο εσωτερικό του σπιτιού. Eξασφάλιζε έτσι άσυλο ο ικέτης, ως πρόσωπο ιερό, και γινόταν συνήθως δεκτός ως «ξένος»/φιλοξενούμενος.
Ομηρικές σκηνές ικεσίας
JosephWencker (1876). Ο Πρίαμος ικέτης στη σκηνή του Αχιλλέα
Η ικεσία είναι ένα τυπικό θέμα στην Ιλιάδα: το έπος αρχίζει με την ικεσία του Χρύση και τελειώνει με την ικεσία του Πρίαμου.
Α 495-504: Η Θέτιδα ικέτις στον Δία
[…] και η Θέτις το παράγγελμα δεν ξέχανε του υιού της
και της θαλάσσης έσχισε τα κύματα κι εβγήκε
και ανέβη τα χαράματα στ’ Ολύμπου τον αιθέρα.
Εύρηκε τον βροντόφωνον Κρονίδην καθισμένον
μόνον στην άκραν κορυφήν του πολυλόφου Ολύμπου,
εμπρός του εκάθισε η θεά και με τ’ αριστερό της
του έπιασε τα γόνατα, με τ’ άλλο το πηγούνι,
κι έλεγεν ικετεύοντας στον ύψιστον Κρονίδην:
«Δία πατέρ’, αν κάποτε με λόγον ή με έργον
σ’ έχω ωφελήσει, ευδόκησε σ’ αυτό να με εισακούσεις [...].
και της θαλάσσης έσχισε τα κύματα κι εβγήκε
και ανέβη τα χαράματα στ’ Ολύμπου τον αιθέρα.
Εύρηκε τον βροντόφωνον Κρονίδην καθισμένον
μόνον στην άκραν κορυφήν του πολυλόφου Ολύμπου,
εμπρός του εκάθισε η θεά και με τ’ αριστερό της
του έπιασε τα γόνατα, με τ’ άλλο το πηγούνι,
κι έλεγεν ικετεύοντας στον ύψιστον Κρονίδην:
«Δία πατέρ’, αν κάποτε με λόγον ή με έργον
σ’ έχω ωφελήσει, ευδόκησε σ’ αυτό να με εισακούσεις [...].
Στην Οδύσσεια στη θέση του ικέτη βρίσκεται ο Οδυσσέας όταν ζητά τη βοήθεια του ποταμού (που εδώ προσωποποιείται) μετά το ναυάγιο που θα τον οδηγήσει στις ακτές των Φαιάκων (ε 421-552/<382-493>), και λίγο αργότερα, όταν συνέρχεται πια ως ναυαγός στη Σχερία και ζητά τη βοήθεια της Ναυσικάς (ζ 139-259/<110-210>).
Θυμηθείτε και μια ακόμα τριπλή σκηνή ικεσίας από την Οδύσσεια: κατά τη διάρκεια της μνηστηροφονίας παρακολουθούμε την ατελέσφορη ικεσία του Ληώδη (329/<310> κ.ε.), και τις σωτήριες του αοιδού Φήμιου και του Μέδοντα (350<330> κ.ε.). Ο ιθακήσιος αοιδός ταλαντεύεται: να προσφύγει στον αύλειο βωμό του Διός; να προσπέσει στα γόνατα του Οδυσσέα, γυρεύοντας να τον ελεήσει; Διαλέγει το δεύτερο.
Για περαιτέρω εμβάθυνση:
-Αἰδώς και ἔλεος: διαβάστε το ομώνυμο κεφάλαιο από το ψηφιακό εγχειρίδιο Αρχαϊκή Επική Ποίηση: Από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια των Δ. Ν. Μαρωνίτη και Λ. Πόλκα.
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ
Η ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΚΤΕΝΗΣ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ
Τα χαρακτηριστικά της ομηρικής παρομοίωσης
| |
|
ΡΑΨ. ζ,139-259
Τετάρτη, 10 Νοεμβρίου 2010
Η ικεσία στην αρχαία Ελλάδα
6:29 μ.μ. | 
Αναρτηθηκε απο MeDuSa
Στην αρχαία Ελλάδα συναντάμε το ρήμα γουνούμαι που σημαίνει πέφτω στα γόνατα και ικετεύω...
Η ικεσία ως γονάτισμα συνήθως συνοδευόταν με άγγιγμα των γονάτων του Θεού ή του βασιλιά όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα
Πίνακας του Jean-Auguste-Dominique Ingres, «Δίας και Θέτις» 1811
Οι ικέτες συνήθως είχαν διαπράξει εγκλήματα ή φοβερές αμαρτίες, παραβιάσεις του πολιτικού ή ηθικού νόμου και καταφεύγανε στα αγάλαματα των Θεών τα οποία αγκαλιάζουν ως τρόπο για να μην τους αποκτεινώσουν (δολοφονήσουν).
ΙΚΕΤΕΣ
Ικέτης καλούνταν αυτός που έρχονταν προς κάποιον επειδή κινδύνευε, και ζητούσε ασφάλεια και βοήθεια. Προσέτι δε σε ικεσία καταφεύγει ο φυγάς ο οποίος αφού διώκεται από εχθρούς, έρχεται προς ξένη χώρα για να προστατευτεί από ένα ισχυρό ηγεμόνα ή άρχοντα. Τέτοιοι φυγάδες γίνονταν κατά τους ηρωικούς αιώνες οι φονιάδες, οι οποίοι στην πατρίδα τους είχαν ανθρωποκτονήσει και καταδιωκόμενοι από τους γονείς του φονευμένου, προσέτρεχαν προς ένα ισχυρό ξένο για να βρουν άσυλο και σωτηρία.
Ο ικέτης μπορούσε να φέρει με τα χέρια του ικετηρία την οποία αφού τοποθετούσε επί του βωμού ή επί της εστίας του ικετευόμενου γίνονταν ιερός και απαραβίαστος. Οι ικέτες τελούσαν υπό την προστασία του ικεσίου Διός και της ικεσίας Θέμιδας. Ο ικέτης δεν μπορούσε πάντα να εκτελέσει τις διατυπώσεις της ικετηρίας, έπεφτε στα γόνατα του ικετευόμενου και τον ικέτευε στο όνομα του πατέρα, της μητέρας και των παιδιών, να τον σώσει. Από δω πηγάζει και η φράση «γουνάζομαι, γουνούμαι τινα».
Συνήθως οι ικέτες προσέτρεχαν στα ιερά των θεών για να μην βιασθούν όπως οι Επιδάμνιοι «ικέται καθεζόμενοι εις το Ήραιον εδέοντο των Κερκυραίων» (Θουκ. Α’ 24). Στην Αθήνα στα δικαστήρια, όπου δικάζονταν οι δίκες περί φόνων, πρωτύτερα ήταν ιερά θεών, όπου ο φονιάς μετά τον φόνο μπορούσε να καταφεύγει για να σωθεί από την εκδίκηση των συγγενών του φονευμένου. Για μεγαλύτερη ασφάλεια ο ικέτης αγκάλιαζε τον βωμό του θεού. Ήταν δύσκολα να αποσπάσει κανείς τον ικέτη από το ιερό ή και τον ένοχο να αποκτεινώσουν. Αυτό νομίζονταν άγος και οι διαπράττοντας αυτό θεωρούνταν εναγείς και αλιτήριοι.
Οι Λακεδαιμόνιοι απήγαγαν από το ιερό του Ποσειδώνα στο Ταίναρο τους είλωτες ικέτες και τους αποκτείνωσαν κινώντας την μήνιν του θεού και τότε έγινε μέγας σεισμός που έριξε όλα τα σπίτια των Λακεδαιμονίων και το θεώρησαν εκδίκηση του θεού (Θουκ. Α΄, 128). Και οι κάτοικοι της Ελίκης αποκτείνωσαν τους ικέτες του θεού υπέστησαν σκληρότατη τιμωρία αυτού, διότι καταπόντισε τελείως την πόλη τους (βλ. και λ. Κυλώνειον άγος και Παυσανίας). Οι δούλοι όταν κινδύνευαν ικέτευαν σε ορισμένα ιερά, όπως το Θησείο στην Αθήνα. Οι Πλαταιείς κινδυνεύοντας να θανατωθούν από τους Λακεδαιμόνιους «ικέται γίνονται των πατρώων τάφων» (Θουκ. Γ΄, 59). Αξιοσημείωτη είναι η ικεσία του Θεμιστοκλή προς τον Άδμητο τον βασιλιά των Μολλοσών, ο οποίος για να σωθεί από τους κινδύνους, πήρε στην αγκαλιά του το μικρό παιδί του βασιλιά και κάθησε στην εστία (Θουκ. Α΄, 136 )
ΙΚΕΤΗΡΙΑ
Η Ικετηρία ήταν κλαδί ελιάς περιεστεμμένος με ερίου (εριόστεπτοι κλάδοι), τον οποίο ο ικέτης έφερε με τα χέρια του ως σύμβολο της δυστυχής του κατάστασης, για να τύχη προστασίας ή ασφάλειας αφού κινδύνευε ή ήταν αδικημένος. Την ικετηρία την κατέθετε στον βωμό ή στην εστία προς την οποία κατέφευγε.
Ο ικέτης αφού κατέθετε τους κλάδους επί του βωμού κάθονταν και εκείνος δίπλα μέχρι ο ικετευόμενος να δηλώσει ότι δέχεται την αίτηση και τότε αυτός ανιστάμενος λαμβάνοντας την ικετηρία απέρχονταν.
Οι ικεσίες ήταν πολύ συνηθισμένες στους ιστορικούς χρόνους (Θουκ. Β’ 47, 3). Επειδή το έριο ήταν λευκό, ο Αισχύλος τους αποκαλεί «λευκοστεφείς ικετηρίας» (Ικ. 192). Βρίσκεται επίσης ο τύπος «ικτήριος» και ακόμη «ικτήρ θαλλός» (Ευρ. Ικ. 10). Συνηθισμένες φράσεις ήταν «ικετηρίαν λαμβάνειν, φέρειν, έχειν, τιθέναι παρά τινι ή υπέρ τινός, καταθείναι, προβάλλεσθαι, προέχεσθαι» (προβάλλειν δηλαδή ή έχειν την ικετηρίαν ως ασπίδα).
πηγή : http://mysticsongs.wordpress.comΔιαβάστε περισσότερα: http://gomedusa.blogspot.com/2010/11/blog-post_5924.html#ixzz4bJY57Sh
http://2stav-glossa.blogspot.gr/2014/02/11-139-259.htm
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1. "Ο Οδυσσέας ξυπνά κι αναρωτιέται" (139-169)
2. "Οι κόρες τρόμαξαν εκτός από τη Ναυσικά" (170-183)
3. "Ο Οδυσσέας ικετεύει τη Ναυσικά" (184-224)
4. "Η Ναυσικά ανταποκρίνεται στα αιτήματα του Οδυσσέα" (228-259)
1. Αφήγηση (του ξυπνήματος του Οδυσσέα) : 139-148
2. Μονόλογος (του Οδυσσέα) : 148-159 και 176-183
3. Περιγραφή (Ναυσικάς και Οδυσσέα) : 160-175
4. Διάλογος (Ναυσικάς και Οδυσσέα) : 184-241
5. Λόγος (Ναυσικάς προς τις υπηρέτριες) : 242-259
ΠΡΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ
1. Η προαναγγελία της συνάντησης Ναυσικάς και Οδυσσέα και της σωτηρίας του ήρωα από τους Φαίακες (142-144)
2. Η προικονομία των δυσκολιών που θα αντιμετωπίσει ο Οδυσσέας στην Ιθάκη (στίχος 213)
ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΕΙΣ
Α) στίχοι 163-169
Αναφορικό μέρος : 163-167 (το αγέρωχο λιοντάρι)
Δεικτικό μέρος : 168-169 (άγριος και περήφανος Οδυσσέας)
Κοινός όρος : το λιοντάρι και ο Οδυσσέας είναι άγριοι στην όψη και προκαλούν τρόμο.
Β) στίχοι 198-206
Αναφορικό μέρος : 198-204 (το πανέμορφο βλαστάρι της φοινικιάς στη Δήλο)
Δεικτικό μέρος : 205-206 (η ομορφιά της Ναυσικάς)
Κοινός όρος : η ομορφιά που προκαλεί τον θαυμασμό του ανθρώπου
ΤΥΠΙΚΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΥΠΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ
Τα μάτια λάμποντας, η θεά Αθηνά (142) : τυπική έκφραση
κόρες καλλιπλόκαμες (168, 242) : τυπικό επίθετο ο θείος Οδυσσέας (148, 160) : τυπικό επίθετο
στους θεούς που κατέχουν τον πλατύ ουρανό (186) : τυπική έκφραση
μεγάλου Δία (187) : τυπικό επίθετο μπλάβο πέλαγος (208) : τυπικό επίθετο
Τότε κι η Ναυσικά ... του ανταποκρίθηκε (228) : τυπική έκφραση
ο ολύμπιος Δίας (230) : τυπικό επίθετο,
ΔΟΜΗ ΙΚΕΤΕΥΤΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ
1. Ικετευτική προσφώνηση (185)
2. Προσπάθεια να κερδίσει την εύνοια της Ναυσικάς με εκτενές εγκώμιο στην ομορφιά και στη χάρη της και μακαρισμούς στους γονείς, τα αδέρφια και τον μέλλοντα σύζυγό της (186-206).
3. Σύντομη αναδρομή στα πάθη και τις περιπέτειες του παρελθόντος (207-210)
4. Αναφορά στην πρόσφατη περιπέτεια του ναυαγίου (211-214)
5. Παράκληση και υποβολή αιτήματος ικεσίας (215-220).
6. Ευχές (221-227)
ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΤΗΣ ΝΑΥΣΙΚΑΣ (ΣΤΙΧ. 229-241):
α) Συνοψίζει την εντύπωση που της προκάλεσε ο λόγος του Οδυσσέα και ανταποδίδει τον έπαινο.
β) Τον παρηγορεί ανάγοντας στο Δία τη μοίρα του καθενός και πρέπει να υπομείνει τη δική του.
γ) Ικανοποιεί τα μικρά αιτήματά του.
δ) Του δίνει πρόσθετες πληροφορίες για το όνομα των κατοίκων, για τη δική της ταυτότητα, για τον πατέρα της.
Άρα, ο λόγος της είναι καίριος και αντίστοιχος προς το λόγο του Οδυσσέα: έπαινος-παρηγορία-εξασφάλιση-πληροφορίες.
ΤΑ ΝΕΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ
1. Αρχικά αναρωτιέται σε ποιον τόπο βρίσκεται και τι ανθρώπους θα συναντήσει.
2. Γρήγορα όμως ανακτά το θάρρος και την ψυχραιμία του και αποφασίζει να βγει από την κρυψώνα του. (150-159)
3. Στη συνέχεια προβληματίζεται για το ποια στάση πρέπει να κρατήσει απέναντι στη Ναυσικά. Να την πλησιάσει και να της ακουμπίσει το γόνατο για να την ικετεύσει ή να μείνει σε απόσταση και να γονατίσει, ζητώντας βοήθεια.
4. Τελικά αποφασίζει να κάνει το δεύτερο, δείχνοντας σεβασμό στη νεαρή κοπέλα.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ
Η Αθηνά παίζει σημαντικό ρόλο στο απόσπασμα, παρά το γεγονός ότι δεν εμφανίζεται.Σχεδιάζει τη συνάντηση Οδυσσέα-Ναυσικάς, μεθοδεύοντας την άστοχη μπαλιά της κοπέλας (142-148). Ταύτοχρονα, δίνει θάρρος στη Ναυσικά, ώστε να σταθεί ψύχραιμη μπροστά στην παρουσία του γυμνού και άγριου στην όψη άνδρα (173-175).
Το τυπικό της ικεσίας:
Η ικεσία ήταν θεσμός της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας προστατευόμενος από τον Ικέσιο Δία, όπως η φιλοξενία από τον Ξένιο Δία.
Είχε καθιερωθεί για την ικεσία, όπως και για τη φιλοξενία, μια ορισμένη εθιμοτυπία:
Þ ο ικέτης γονάτιζε μπροστά στον ικετευόμενο, με το ένα χέρι αγκάλιαζε τα γόνατά του, ενώ με το άλλο άγγιζε το πιγούνι ή το γένι του.
Þ Με την αυτοταπεινωτική στάση του ο ικέτης αποδεχόταν την κατωτερότητά του απέναντι στον ικετευόμενο και έδειχνε ότι δεν αποτελεί απειλή. Αν υπήρχε δυνατότητα, ο ικέτης κατέφευγε στο βωμό, που υπήρχε στις αυλές των σπιτιών, ή στην εστία, που υπήρχε στο εσωτερικό του σπιτιού. Εξασφάλιζε έτσι άσυλο ο ικέτης, ως πρόσωπο ιερό, και γινόταν δεκτός ως φιλοξενούμενος.
Η ικεσία όπως και η φιλοξενία εξυπηρετούσαν κοινωνικές ανάγκες, ενώ η σύνδεσή τους με τη θρησκεία τις καθιέρωσε. Ο Δίας δηλαδή, προστάτευε όλους όσους είχαν ανάγκη.
Η θέση της γυναίκας στην Ομηρική εποχή: η γυναίκα την ομηρική εποχή ήταν σε πολύ καλύτερη μοίρα απ’ ό,τι την κλασική εποχή.
Þ Βλέπουμε τη Ναυσικά και τις υπηρέτριες να πηγαίνουν μόνες τους στο ποτάμι χωρίς αντρική συνοδεία.
Þ Βλέπουμε τη Ναυσικά να μη διστάζει να μιλήσει σ’ έναν ξένο άντρα και μάλιστα γυμνό!
Þ Επίσης, η Ναυσικά συμβουλεύει τον Οδυσσέα να προσπέσει στη μητέρα της την Αρήτη για βοήθεια όταν φτάσει στο παλάτι. Άρα, βλέπουμε πόσο σημαντική θέση είχε η γυναίκα εκείνη την εποχή ώστε όχι μόνο υποδέχεται ξένους στην εστία (κάτι αδιανόητο στην κλασική εποχή) αλλά αποφασίζει και η ίδια για την προσφορά ή όχι βοήθειας.
Þ Ακόμα βλέπουμε και στην περίπτωση της Πηνελόπης και στην περίπτωση της Ναυσικάς να τους προσφέρεται προίκα και δώρα από τους υποψήφιους γαμπρούς και όχι να δίνουν οι ίδιες.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ
Χαρακτηρισμός Ναυσικάς: έχει θάρρος, είναι όμορφη, έχει αριστοκρατική αγωγή, χάρη και ευγένεια, σύνεση και γνώση, φιλόξενη διάθεση και ευσέβεια.
1. Ναυσικά : Είναι πολύ ψύχραιμη. Ξεχωρίζει για την ομορφιά, τη χάρη, την ευγένεια, την ευσέβεια και τη σύνεση. Κολακεύεται από τον ικετευτικό λόγο του Οδυσσέα και απαντά με ευγένεια και καλοσύνη (185-197). Αντιμετωπίζει τον Οδυσσέα με συμπόνια και τρυφερότητα, προσφέροντάς του απλόχερα βοήθεια (229-241). Ο τρόπος με τον οποίο μιλάει στις υπηρέτριές της, φανερώνει άνθρωπο που ξέρει να επιβάλλεται και να πείθει (242-259)
2. Οδυσσέας : Στην αρχή μονολογεί τρομαγμένος, μπερδεμένος και προβληματισμένος (150-157). Γρήγορα περνάει από την απογοήτευση στη δράση και παίρνει την τύχη του στα χέρια του με αποφασιστικότητα και σθένος (158). Μιλά ευγενικά και έξυπνα στη Ναυσικά. Με διπλωματία και πειθώ γίνεται συμπαθής και συγκινεί (206-214).
