Ευριπίδη Ελένη, Γ΄ επεισόδιο, στίχοι 1286 - 1424

Γ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ στ. 1286-1424 «᾿Aλλ', ὡς ἔοικε, πάντα διαπεπραγμένα ηὕρηκαε»	Από την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρμογή του
ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ Σε χαιρετάω μνήμα του πατέρα·1 γι' αυτόν το λόγο σ' έθαψα, Πρωτέα, ο Θεοκλύμενος εγώ ο βλαστός σου, στο ξέπορτο κοντά, να σου μιλάω Εισοδος του Θεοκλυμενου Σε ποιους απευθύνεται ο Θεοκλύμενος; βγαίνοντας είτε μπαίνοντας στο σπίτι.2 Δούλοι, τους σκύλους πάρτε στο παλάτι και τις παγίδες τούτες για τ' αγρίμια. Με τον εαυτό μου έχω πολύ θυμώσει. Τους κακούς3 δίχως τιμωρία ν' αφήσω; 1290 Να, κάποιος Έλληνας, μου είπαν, ήρθε στον τόπο κι οι φρουροί δεν τον ενιώσαν· κατάσκοπος; Ή θέλει την Ελένη ν' αρπάξει; Άμα τον πιάσω, θα πεθάνει. Άα! Όλα τελειώσαν, φαίνεται· έχει αφήσει 1295 Οι Φοβοι του Ποια είναι η ψυχική του κατάσταση και πού οφείλεται; Ποιες διαταγές δίνει; τον τάφο η Τυνδαρίδα, πάει την πήραν.4 Έε, τις αμπάρες βγάλτε·5 σκλάβοι, ανοίχτε γοργά τους στάβλους, φέρτε τ' άρματα έξω,6 μήπως, γιατί ξαστόχησα, ξεφύγει κρυφά απ' τη χώρα7 η ποθητή γυναίκα. 1300 Άα, σταματήστε· εδώ μπροστά μας είναι, δεν έφυγαν αυτοί που κυνηγάμε. Γιατί φόρεσες μαύρα, τα μαλλιά σου γιατί έκοψες, Ελένη, γιατί τρέχουν τα δάκρυα στην όψη σου απ' το κλάμα; 1305 Όνειρα μη σε τρόμαξαν το βράδυ, χρησμούς κακούς σου δώσανε στο σπίτι8 κι έχεις παραλοΐσει από τη θλίψη; 1310 ΕΛΕΝΗ Αφέντη, –τώρα πια έτσι θα σε λέω9– πέθανα, δεν υπάρχω κι όλα πάνε. ΘΕO. Τι τρέχει; Ποια σε βρήκε δυστυχία; 1315 ΕΛE. Πώς να το πω; Ο Μενέλαός μου πάει. Σχολια µνήµα του πατέρα: ο τάφος του Πρωτέα, για λόγους που εξυπηρετούν το έργο, παίρνει τη θέση των αγαλµάτων που συνήθως βρίσκονται µπροστά στα σπίτια (θεοί πατρώοι) και συχνά χαιρετίζουν οι ήρωες. Για τους αρχαίους ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τάφου τόσο κοντά σε κατοικία· γι' αυτό τα λόγια του Θεοκλύµενου, πέρα από το ότι δίνουν στοιχεία για το χαρακτήρα του, δικαιολογούν στους παραξενεµένους Αθηναίους θεατές και την ύπαρξη του τάφου δίπλα στο ανάκτορο. Εννοεί τους στρατιώτες του, που παραµέλησαν τα καθήκοντά τους και άφησαν να µπει στη χώρα κάποιος Έλληνας. Η Ελένη έχει µπει στο παλάτι, για να αλλάξει εµφάνιση (ρούχα και προσωπείο). Ο Θεοκλύµενος όµως, επειδή δεν τη βλέπει στη συνηθισµένη της θέση, συµπεραίνει ότι έχει φύγει από την Αίγυπτο µαζί µε τον ξένο και αποφασίζει να τους καταδιώξει. Ο Μενέλαος, καθώς «έχει ζαρώσει στον τάφο» (βλ. στ. 1323), δεν είναι ορατός από το Θεοκλύµενο. Mάλλον εδώ εννοεί τις πόρτες των στάβλων και των αποθηκών µε τα πολεµικά άρµατα, που βρίσκονταν στην εσωτερική αυλή του ανακτόρου. Mε την εντολή του Θεοκλύµενου πιθανόν να αδειάζει η σκηνή από τους δούλους, που ίσως φεύγουν, για να φέρουν τα όπλα. O Θεοκλύµενος φαντάζεται ότι η Ελένη και ο άγνωστος Έλληνας δραπέτευσαν από τη στεριά. Αυτό θυµίζει το σχέδιο απόδρασης που είχε προτείνει ο Μενέλαος. Όνειρα και χρησµοί ήταν για τους αρχαίους "σήµατα", που φανέρωναν στους ανθρώπους τη βούληση των θεών. Η Ελένη, αρχίζοντας να εξυφαίνει το δόλο, προσφωνεί το Θεοκλύµενο αφέντη, υπονοώντας πως αλλάζει τη στάση της απέναντί του.	Ας Γινουμε Θεατες Tο τραγούδι τελειώνει... Στο σκηνικό χώρο εισβάλλουν με θόρυβο νέα πρόσωπα. Ποια είναι αυτά και από πού μπαίνουν; Πώς ξεχωρίζει ανάμεσά τους ο Θεοκλύμενος; Aς φανταστούμε την κίνησή τους και ας σημειώσουμε την πορεία τους στη διπλανή αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου. Πρόσωπα, κοστούμια, σκηνικά αντικείμενα, ακουστικά «εφέ»... Ποια ατμόσφαιρα δημιουργούν; Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου Ας Εμβαθυνουμε Η εμφάνιση του Θεοκλύμενου έχει προοικονομηθεί από τις αναφορές της Ελένης, της Γερόντισσας και της Θεονόης. Έχουμε ήδη σχηματίσει ως τώρα γι' αυτόν μια πρώτη εικόνα... Ποια είναι αυτή; Σε ποια σημεία επιβεβαιώνεται και σε ποια διαψεύδεται; Ποια συναισθήματα και ποιες προσδοκίες δημιουργούνται στο θεατή που βλέπει το Θεοκλύμενο να δείχνει ιδιαίτερο σεβασμό προς το νεκρό πατέρα του; «Tι τρέχει; Ποια σε βρήκε δυστυχία;» (στ. 1315): Mε αυτήν τη φράση αρχίζει μια στιχομυθία, μια μορφή διαλόγου που έχουμε συναντήσει και σε άλλα σημεία του έργου. Δοκίμασε να ανακοινώσεις σε συνεχή αφήγηση τις πληροφορίες για το θάνατο του Mενέλαου, που αποτελούν το βασικό θέμα της στιχομυθίας Θεοκλύμενου-Eλένης. Tι αλλάζει; Ένας αυταρχικός ηγέτης, ο Aίγισθος (Σοφοκλής, Hλέκτρα, Στ. Kυριακίδης, Eθν. Θέατρο, 1996,σκην. Λ. Kονιόρδου) Παραλληλο Κειμενο 1 H Aλαζονεια του Μοναρχη O μονάρχης Φαραώ Pαμσής B'. O όγκος του γλυπτού αντιστοιχεί στο μέγεθος της εξουσιαστικής του επιβολής [...] Πώς λοιπόν μπορεί να είναι κάτι πρόσφορο η μοναρχία, όπου επιτρέπεται στον ανεύθυνο να κάνει αυτά που θέλει; Σίγουρα, ακόμα και ο καλύτερος από όλους τους ανθρώπους, αν αποκτήσει τέτοια εξουσία, θα παύει πια να σκέπτεται με τον ίδιο τρόπο. Από τα αγαθά που έχει στα χέρια του γεννιέται μέσα του η αλαζονεία […]. Ηρόδοτος ΙΙΙ, 80 (μτφρ. Λ. Ζενάκος) (Aπό το Hροδότου Iστορίαι, Γκοβόστης) μοναρχία: μορφή πολιτεύματος σύμφωνα με την οποία η εξουσία ανήκει σε ένα φυσικό πρόσωπο, συνήθως βασιλιά ή αυτοκράτορα [...] Aπόλυτη ~, στην οποία ο μονάρχης ασκεί την εξουσία χωρίς κανένα νομικό περιορισμό. Λεξικό της Kοινής Nεοελληνικής, Ίδρυμα Mαν. Tριανταφυλλίδη
ΘΕO. Δε χαίρομαι γι' αυτά κι ας με συμφέρουν.10 Πώς το 'μαθες; Σου το 'πε η Θεονόη; Tο «Πενθος» της Ελενης Πώς ερμηνεύει ο Θεοκλύμενος το «πένθος» της Ελένης; Ποιες «πληροφορίες» του δίνει η Ελένη; Ποιες είναι οι επιφυλάξεις του; Πώς η Ελένη τις αμβλύνει; ΕΛE. Κι αυτή11 και τούτος που είδε το χαμό του. ΘΕO. Ήρθε κανείς με ξάστερες ειδήσεις; 1320 ΕΛE. Ναι· κι όπου λογιάζω αυτός12 ας φτάσει. ΘΕO. Πού είναι; Ποιος; Καθάρια πες να μάθω. ΕΛE. Αυτός που 'χει ζαρώσει εκεί στον τάφο.13 ΘΕO. Ω! Απόλλωνα,14 κουρέλια η φορεσιά του. ΕΛE. Κι ο άντρας μου τα ίδια θα φορούσε. 1325 ΘΕO. Ο τόπος του ποιος είναι; Πού έχει αράξει; ΕΛE. Έλληνας, Αχαιός, του αντρός μου ναύτης. ΘΕO. Για του Μενέλαου το χαμό τι λέει; ΕΛE. Τέλος φριχτό, τα κύματα τον πήραν. ΘΕO. Ταξίδευε σε θάλασσες βαρβάρων; 1330 ΕΛE. Τσακίστηκε στα βράχια της Λιβύης. ΘΕO. Και πώς αυτός δε χάθηκε μαζί του; ΕΛE. Οι ταπεινοί παρά οι τρανοί γλιτώνουν. ΘΕO. Του καραβιού πού να 'ναι τα συντρίμμια; ΕΛE. Εκεί που αυτός κι όχι ο Μενέλαος να πνιγόταν.15 1335 ΘΕO. Κείνος εχάθη. Με ποιο ήρθε αυτός καράβι; ΕΛE. Τον πήραν κάποιοι ναύτες, όπως λέει. ΘΕO. Κι αυτή που αντί για σένα ήταν στην Τροία; ΕΛE. Τον ίσκιο λες; Ψηλά στα ουράνια πήγε. ΘΕO. Πρίαμε, Τροία, του κάκου σάς χαλάσαν. 1340 ΕΛE. Yπόφερα πολλά κι εγώ μαζί τους. ΘΕO. Τον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι;16 ΕΛE. Άταφος μένει· αχ! μαύρες συμφορές μου.17 ΘΕO. Γι' αυτό και τα ξανθά μαλλιά έχεις κόψει; ΕΛE. Όπου κι αν είναι τώρα, τον πονάω. 1345 ΘΕO. Σωστά θρηνείς γι' αυτήν τη δυστυχία...18 ΕΛE. Εύκολα ξεγελιέται η αδελφή σου;19 ΘΕO. Όχι· κι εδώ στον τάφο ακόμη θα 'σαι;20 Σχολια 10. Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύµενος να µην τα απευθύνει στην Ελένη, αλλά να τα λέει παράµερα. Εκφράζουν τη χαρά του για τον ανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου. 11. H Eλένη εδώ ψεύδεται εµπλέκοντας τη Θεονόη, προκειµένου να µην αποκαλυφθεί το σχέδιό της. 12. Tο «αυτός» είναι δίσηµο. H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει µια ευχή, ενώ ο Θεοκλύµενος θεωρεί ότι αναφέρεται στο ναυαγό, για τον οποίο η Eλένη διατυπώνει µια κατάρα. 13. Ο Μενέλαος, που έµενε έως τώρα κρυµµένος στον τάφο του Πρωτέα, γίνεται πλέον µέρος του σχεδίου της Eλένης. 14. H αναφορά στο όνοµα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη. O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε το κακό και γι' αυτό ονοµαζότανε αποτρόπαιος. 15. Η Ελένη απαντά µε αυτή την «κατάρα» και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούµενη ερώτηση του Θεοκλύµενου, που θα µπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου. 16. Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύµενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηµαντικότερο τµήµα του σχεδίου εξαπάτησης. 17. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι, µέχρι να ταφεί ο νεκρός, η ψυχή του δεν µπορούσε να ησυχάσει. Γι' αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα. 18. Ο τόνος του Θεοκλύµενου είναι µάλλον ερωτηµατικός· αµφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου. 19. Αναφέρεται στη Θεονόη, της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή. Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύµενο. 20. H ερώτηση του Θεοκλύµενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία. Ο λόγος της Ελένης, που ακολουθεί, έρχεται ως απάντηση σε αυτή την ειρωνεία.	Ας Γινουμε Θεατες Οι δραματικοί ποιητές με το κείμενό τους, ανάμεσα σε άλλα, έπρεπε να υποκαταστήσουν τις εκφράσεις των υποκριτών. Aς σκεφτούμε γιατί. Ποιες φράσεις του κειμένου λειτουργούν ως δείκτες για την ενδυμασία και το προσωπείο της Ελένης και του Mενέλαου; Ποιες αναφέρονται σε εκφράσεις τους; Ας παρατηρήσουμε τη διπλανή φωτογραφία. Ποιες επιπλέον δυνατότητες έχει ένας σύγχρονος ηθοποιός, για να αποδώσει τα συναισθήματα του ήρωα που υποδύεται; Θραύσμα αγγείου με παράσταση ηθοποιού που κρατά προσωπείο (4ος αι. π.X.) Aντιγόνη (K. Kαραμπέτη, Σοφοκλής, Aντιγόνη, Eθν. Θέατρο, 1995, σκην. M. Bολανάκης) Ας Εμβαθυνουμε H Eλένη, στην προσπάθειά της να σώσει τη ζωή τη δική της και του Mενέλαου, ζητά από το Θεοκλύμενο να της επιτρέψει να θάψει τον άντρα της. Aς αναζητήσουμε τους τρόπους με τους οποίους επιδιώκει να πετύχει το στόχο της. Aς θυμηθούμε ότι ο Eυριπίδης αξιοποιώντας το είδωλο παρουσίασε ως τώρα μια Eλένη διαφορετική από ό,τι την ήθελε η παράδοση. Mπορούμε να συζητήσουμε αν στο Eπεισόδιο αυτό ο ποιητής συνεχίζει να ανατρέπει το μύθο ή αξιοποιεί και στοιχεία της παράδοσης. Ποιες σκέψεις σού γεννιούνται για τη σχέση του δημιουργού με τη μυθική παράδοση; O Θεοκλύμενος δείχνει ζωηρό ενδιαφέρον για την ταφή του Mενέλαου. Ας αναζητήσουμε τις αιτίες αυτής της συμπεριφοράς και ας εξετάσουμε πώς αυτή υπηρετεί την οικονομία του έργου. Eλένη (K. Λαδοπούλου, Eταιρεία Θεάτρου «H άλλη πλευρά», 2004, σκην. Ά. Mιχόπουλος) Παραλληλο Κειμενο 2 Προσφορες στους Νεκρους Σαρκοφάγος, τάφος του Tουταγχαμών [...] και πάντοτε τη μαγνήτιζαν οι λέξεις των θαλασσινών, τις αποσπούσε μία μία μέσα από τις φράσεις τους και δεν τις ξεχνούσε ποτέ. Είχε λοιπόν σημειώσει τόπους ναυαγίων κι ήθελε να ρίξει κόλλυβα στη μνήμη των χαμένων. Κουβαλούσε τέσσερα πέντε σακουλάκια, τα είχαν ψάλει στο μοναστήρι του Αϊ-Νικόλα, όπως πάντα εδώ και χρόνια. [...] Η θάλασσα ήταν ήσυχη, με την αλαζονεία που επέβαλλε ο μύθος της περιοχής, έκαναν τον σταυρό τους, η Όρσα έγειρε στα ρέλια1 και σκόρπισε τα κόλλυβα στα αφρισμένα νερά, ο Θεός ας αναπαύσει την ψυχή τους, είπε ο Νίκος· [...] Ι. Καρυστιάνη, Mικρά Aγγλία, Kαστανιώτης 1. ρέλια: κουπαστή πλοίου ...οι αρχαίοι Aιγύπτιοι ανέπτυξαν ένα ολοκληρωμένο σύστημα προστασίας του σώματος και της ψυχής του νεκρού, που περιελάμβανε ένα συνδυασμό από νεκρικές πρακτικές και τελετουργικά δρώμενα (ταρίχευση, [...], σαρκοφάγοι, μνημειακή αρχιτεκτονική) [...]. H διατήρηση του σώματος του νεκρού σε καλή κατάσταση μετά το θάνατό του διασφάλιζε ένα από τα συστατικά της ύπαρξης, διευκολύνοντας την απρόσκοπτη κίνηση και δράση του νεκρού στον Άλλο Kόσμο. Π. H. M. Kουσούλης, Θάνατος και Tαρίχευση στην Aρχαία Aίγυπτο, Aρχέτυπο
ΕΛE. Τώρα που πέθανε, γιατί με περιπαίζεις; Η Ψευτικη Υποσχεση και το Αιτημα της Ελενης Πώς η Ελένη εξασφαλίζει την ευνοϊκή στάση του Θεοκλύμενου; Τι του ζητά; Ποιες είναι οι πρώτες του αντιδράσεις; ΘΕO. Πιστή μένεις σ' αυτόν και μ' αποφεύγεις. 1350 ΕΛE. Τώρα όχι πια· το γάμο να ετοιμάσεις. ΘΕO. Άργησες να με στέρξεις, χαίρομαι όμως. ΕΛE. Ας ξεχαστούνε τα παλιά. Θα κάνεις... ΘΕO. Η χάρη θέλει αντίχαρη· τι πράγμα; ΕΛE. μαζί μου τώρα ομόνοια και φιλία. 1355 ΘΕO. Πάει ο θυμός που σου είχα, είναι φευγάτος. ΕΛE. Πέφτω στα γόνατά σου, αφού 'σαι φίλος.21 ΘΕO. Τι μου ζητάς, παρακαλώντας έτσι; ΕΛE. Τον πεθαμένο άντρα μου να θάψω. ΘΕO. Τάφος χωρίς νεκρό· σκιά θα θάψεις; 1360 ΕΛE. Συνήθεια των Ελλήνων, τον πνιγμένο... ΘΕO. Είναι πολύ σοφοί σ' αυτά· τι κάνουν; ΕΛE. σ' αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν. ΘΕO. Στη χώρα μου όπου θες χτίσ' του έναν τάφο. ΕΛE. Όσοι πνιγήκαν, δεν τους θάβουμε έτσι. 1365 ΘΕO. Μα τότε πώς; Δεν ξέρω τα έθιμά σας. ΕΛE. Γι' αυτούς σκορπάμε δώρα μες στο κύμα.22 ΘΕO. Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω;23 ΕΛE. Τίποτα δε γνωρίζω, ετούτος ξέρει.24 ΘΕO. Μας έφερες καλό μαντάτο, ξένε. 1370 Η Συμβολη του Μενελαου στο Δολο Tι ζητάει ο Mενέλαος από το Θεοκλύμενο; ΜΕΝ. Μήτε για το νεκρό μήτε για μένα. ΘΕO. Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγμένους; ΜΕN. Σύμφωνα με το βιος που 'χε καθένας. ΘΕO. Για χάρη της, ό,τι κι αν πεις, στο δίνω. ΜΕN. Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι.25 1375 ΘΕO. Όποιο διαλέξεις ζώο, θα σου το δώσω. ΜΕN. Εσύ να ορίσεις· δώσε μου ό,τι θέλεις. ΘΕO. Εδώ σφάζουμε εμείς άλογο ή ταύρο. ΜΕN. Από καλή μονάχα να 'ναι ράτσα.26 ΘΕO. Πολλά μες στα κοπάδια μας υπάρχουν. 1380 ΜΕN. Κι ένα αδειανό κρεβάτι με στρωσίδια.27 ΘΕO. Κι αυτό θα γίνει. Τι άλλο του προσφέρουν; ΜΕN. Τον πόλεμο αγαπούσε, χάλκινα όπλα. Σχολια 21. Η Ελένη εκµεταλλεύεται αµέσως την προηγούµενη δήλωση του Θεοκλύµενου και πέφτει στα πόδια του. 22. Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιµοποιούν κάθε µέσο, ακόµα και τα λατρευτικά έθιµα, προκειµένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους. 23. Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέµα, για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάµο του. 24. Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συµµετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος. Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της «µηχανής», του σχεδίου δηλαδή της φυγής. 25. H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγμα και πίστευαν ότι µε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού. 26. Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσµου ήταν δυο ειδών: οι αναίµακτες (π.χ. καρποί, φρούτα κ.λπ.), που έκαιγαν ή απλώς τοποθετούσαν πάνω στο βωµό, και οι αιµατηρές, δηλαδή ζώα (π.χ. ταύροι ή άλογα), που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώµατα ούτε να έχουν χρησιµοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες. Tα ζώα αυτά ονοµάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών. 27. Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν µακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθεί έπειτα από µάχη ή ναυµαχία. Κάτι ανάλογο στον καιρό µας είναι το µνηµείο του Άγνωστου Στρατιώτη.	Ας Γινουμε Θεατες Θεοκλύμενος – Mενέλαος – Eλένη (Λ. Kαλλέργης – Θ. Kωτσόπουλος – Ά. Συνοδινού, Eλληνική Σκηνή Άννας Συνοδινού, 1966, σκην. Γ. Θεοδοσιάδης) Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας «ακούσουμε» για λίγο το διάλογο των προσώπων: Ποιους στίχους του κειμένου θα μπορούσαν να εκφωνούν; Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος του Mενέλαου; Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδράσει ο Θεοκλύμενος; Ας Εμβαθυνουμε Η παρουσία του Μενέλαου στο Επεισόδιο αυτό αποτελεί μέρος του μηχανισμού απάτης, καθώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάμεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και στην πραγματική του ταυτότητα (είναι). Ας σκεφτούμε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή: – στην εμφάνισή του· – στη συμπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύμενο· – στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιμα. H πλεκτάνη ολοκληρώνεται. O Θεοκλύμενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί. Aς συγκρίνουμε τα «όπλα» που χρησιμοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την εξαπάτηση του Θεοκλύμενου και με βάση αυτά ας συζητήσουμε τη συμβολή του καθενός στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης. Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα μέσα που χρησιμοποίησαν; Eσύ πώς τα κρίνεις; Mενέλαος (Δ. Kαρέλλης, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς) Παραλληλο Κειμενο 3 Oι Δυο Οψεις του Ιδιου Νομισματος Δύο ειδών επιχειρήματα υποστηρίζονται και σχετικά με το δίκιο και το άδικο, και κατά τους μεν είναι άλλο πράγμα το δίκιο κι άλλο το άδικο, ενώ κατά τους δε το δίκιο και το άδικο ταυτίζονται. Θα προσπαθήσω να υποστηρίξω αυτή την τελευταία άποψη. Πρώτα πρώτα θα πω ότι είναι δίκαιο να ψεύδεσαι και να εξαπατάς. Όσοι υποστηρίζουν την αντίθετη άποψη θα δέχονταν ότι είναι σωστό και δίκαιο να λες ψέματα στους εχθρούς και να τους εξαπατάς, αταίριαστο όμως και κακό να κάνεις κάτι τέτοιο στους φίλους. Αλλά γιατί στους εχθρούς και όχι και στους φιλτάτους; Παραδείγματος χάρη στους γονείς. Ας υποθέσουμε ότι ο πατέρας ή η μητέρα μας πρέπει να πιει ή να πάρει ένα φάρμακο και δε θέλει να το πάρει· δεν είναι δίκαιο να τους το δώσουμε σε ένα ρόφημα ή σε ένα ποτό χωρίς να τους πούμε ότι είναι εκεί μέσα; Επομένως το να λες ψέματα στους γονείς και να τους εξαπατάς, το να κλέβεις τους φίλους και να χρησιμοποιείς βία εναντίον των πιο αγαπημένων σου προσώπων είναι δίκαιο. Άγνωστος Σοφιστής του 5ου-4ου αι. π.X., Δισσοί Λόγοι σχετικά με το δίκαιο και το άδικο, 1-3 (μτφρ. N. Σκουτερόπουλος) (Aπό το H αρχαία σοφιστική, Γνώση)
ΘΕO. Αντάξια για του Πέλοπα το γένος. ΜΕN. Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει. 1385 ΘΕO. Λοιπόν; Πώς τα σκορπάτε μες στο κύμα; ΜΕN. Καράβι θα χρειαστεί με λαμνοκόπους. ΘΕO. Και πόσο αλάργα απ’ τη στεριά θα πάει; ΜΕN. Όσο που τ’ αφρονέρια του να βλέπεις. ΘΕO. Γιατί; Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα; 28 1390 ΜΕN. Για να μη βγει το μίασμα στ’ ακρογιάλι.29 ΘΕO. Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω. ΜΕN. Σωστά θα τιμηθεί ο Μενέλαος έτσι. ΘΕO. Δίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα; ΜΕN. Μάνας το έργο αυτό, γυναίκας, τέκνου. 1395 ΘΕO. Πρέπει, όπως λες, αυτή να τόνε θάψει. ΜΕN. Ασέβεια το νεκρό να μην τιμήσει. ΘΕO. Λοιπόν ας γίνει κι έτσι· θέλω να ’χω γυναίκα ευλαβική. Μες στο παλάτι Η Ολοκληρωση της Πλεκανης Tι προσφέρει ο Θεοκλύμενος στο Mενέλαο; Πώς παρηγορεί την Eλένη; πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει δώρα για το νεκρό· δε θα σε στείλω στη γη σου μ’ αδειανά τα χέρια,31 αν δώσεις σωστή σ’ αυτήν βοήθεια· μου ’χεις φέρει καλά μαντάτα και γι’ αυτό θα λάβεις, 1400 αντί για τα κουρέλια, πλούσια ρούχα και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα, γιατί η κακομοιριά σου είναι μεγάλη. Δυστυχισμένη εσύ, μην τυραννιέσαι για κάτι αγιάτρευτο· ο Μενέλαος βρήκε 1405 τη μοίρα του, οι νεκροί δεν ξαναζούνε.32 1410 ΜΕN. Στο χρέος σου, κυρά· από δω και πέρα πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις και ν’ αγαπάς αυτόν που βλέπεις μπρος σου· το πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη. Αμοιβαιες Υποσχέσεις Tι συμβουλεύει ο Mενέλαος την Eλένη; Tι υπόσχεται η Eλένη στο Mενέλαο; Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα, θα σβήσω την κακή σου φήμη, αν είσαι φρόνιμη για τον άντρα σου γυναίκα. 1415 EΛE. Θα γίνει αυτό· παράπονο δε θα ’χει· και θα το δεις, αφού κοντά μου θα ’σαι. Πήγαινε τώρα, δόλιε, μέσα, πλύσου κι άλλαξε ρούχα. Σύντομα από μένα θα ωφεληθείς και τότε προθυμία θα δείξεις, βοηθώντας να προσφέρω στο λατρευτό Μενέλαο όσα πρέπει. 1420 Σχολια 28. H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή. Στην πραγµατικότητα µάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση, που του φαίνεται µακρινή. 29. Εννοεί το µίασµα που θα προέλθει από το αίµα των θυσιασµένων ζώων ή από τα αντικείµενα που χρησιµοποιούσαν στη νεκρώσιµη τελετή. Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά, αλλά έτσι το πλοίο του Μενέλαου θα µπορούσε να αποµακρυνθεί περισσότερο. 30. Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έµποροι. Γενικά, φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο. 31. Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήµερα, σύµφωνα µε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταµείβεται. Εδώ βέβαια µε τις προσφορές του Θεοκλύµενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος: µε τα ρούχα και τα τρόφιµα του Θεοκλύµενου ο Μενέλαος θα µπορέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του. 32. Eίναι ένας συνηθισµένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η µαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαµένους.	Ας Γινουμε Θεατες H θεώρηση της Eλένης ως τραγωδίας ή τραγικωμωδίας διαφοροποιεί τη σκηνοθετική παρουσίαση των ηρώων. Στην παράπλευρη φωτογραφία ποια σκηνοθετική άποψη, κατά τη γνώμη σου, αποτυπώνεται; Ποιος νομίζεις ότι είναι ο Θεοκλύμενος; (K. Aθανασόπουλος – Σ. Mαβίδης – Λ. Tασοπούλου, Aμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος) Ας Εμβαθυνουμε O Eυριπίδης στήνει και στο Eπεισόδιο αυτό ένα παιχνίδι ανάμεσα στην άγνοια και τη γνώση, ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι. Tο παιχνίδι αυτό γίνεται φανερό τόσο στους σκόπιμα δίσημους λόγους του Mενέλαου και της Eλένης, όσο και στην τραγική ειρωνεία, που προκύπτει από τα λόγια του ανυποψίαστου Θεοκλύμενου: λόγια που διαφορετικά ερμηνεύονται από όσους γνωρίζουν την αλήθεια και διαφορετικά από όσους την αγνοούν. Aς αναζητήσουμε στο κείμενο δίσημους λόγους και σημεία με τραγική ειρωνεία. Oι θεατές, ακούγοντας αυτά, ποια εικόνα σχηματίζουν για τους ήρωες; Tι νιώθουν; Oρισμένοι μελετητές βασιζόμενοι σε διάφορα στοιχεία, ανάμεσα στα οποία και στην παρουσία του θεοκλύμενου, χαρακτηρίζουν την Eλένη όχι ως τραγωδία αλλά ως τραγικωμωδία*, δηλαδή τραγωδία με έντονα κωμικά στοιχεία. Aς αναζητήσουμε στο Eπεισόδιο στοιχεία που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν αυτόν το χαρακτηρισμό. Παραλληλο Κειμενο 4

Γ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

στ. 1286-1424

Aπό την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρμογή του

«᾿Aλλ’, ὡς ἔοικε, πάντα διαπεπραγμένα ηὕρηκα»
(στ. 1178, μτφρ. στ. 1299)

ΠΛOKH	ΘEMATA
H εμφάνιση του Θεοκλύμενου H εξύφανση του δόλου H εξαπάτηση του Θεοκλύμενου	O δόλος Eίναι και φαίνεσθαι Γνώση και άγνοια H καινή Eλένη – η Eλένη της παράδοσης Tραγωδία ή τραγικωμωδία

Eλένη – Mενέλαος (A. Λαδικού – Δ. Kαρέλλης, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς)

Γ' EΠEIΣOΔIO

Θεοκλύμενος – Eλένη – Mενέλαος

Γ' EΠEIΣOΔIO
στ. 1286-1424
«᾿Aλλ’, ὡς ἔοικε, πάντα διαπεπραγμένα ηὕρηκα»
Από την επινόηση του σχεδίου απόδρασης στην εφαρμογή του

Ερωτησεις

1. Στους στίχους 1313-1397 ο διάλογος των δύο προσώπων παίρνει τη μορφή στιχομυθίας. α) Γιατί, κατά τη γνώμη σας, επιλέγεται αυτή η μορφή διαλόγου εδώ; β) Tι αντίκτυπο έχει στους θεατές;
2. Να επισημάνετε ταφικά έθιμα που αναφέρονται στο Γ' Επεισόδιο. Ποια από αυτά επιβιώνουν στις μέρες μας και με ποια μορφή; Αν κάποιοι από εσάς προέρχεστε από άλλες χώρες, αφηγηθείτε, αν θέλετε, τι συνηθίζεται στη χώρα σας.
    
3. Tον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι; (στ. 1342): Η ερώτηση αυτή του Θεοκλύμενου θεωρείται ότι κατέχει σημαντική θέση στην εξέλιξη του δράματος. Γιατί;
4. Σύμφωνα με τον Aριστοτέλη, η συμπεριφορά των ηρώων θα έπρεπε να είναι αληθοφανής (κατὰ τὸ εἰκὸς*) και ταυτόχρονα να υπηρετεί τη δραματική οικονομία (κατὰ τὸ ἀναγκαῖον*). H αρχή αυτή ισχύει στην περίπτωση του Θεοκλύμενου;
5. Ποια συναισθήματα προκαλεί στο θεατή η παρουσία του Θεοκλύμενου πριν και μετά τη στιχομυθία με την Eλένη;
6. Γράψτε δικούς σας στίχους που θα μπορούσαν να ενταχθούν στη στιχομυθία:
   α) στίχους του Θεοκλύμενου που περιέχουν τραγική ειρωνεία, β) δίσημους λόγους της Eλένης ή του Mενέλαου.

Δραστηριοτητα

1. Αποφασίζετε την επόμενη διδακτική ώρα να αποδώσετε θεατρικά την ενότητα 1398-1424. Σχηματίζονται οι παρακάτω ομάδες: A. Ομάδα σκηνοθεσίας, B. Ομάδα ενδυματολογίας, Γ. Ομάδα υποκριτών. Mπορείτε να ενταχθείτε σε μία από τις παραπάνω ομάδες ανάλογα με τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά σας. Προσπαθήστε να σκηνοθετήσετε τη σκηνή (δοκιμάστε και την εκδοχή της τραγικωμωδίας), να σχεδιάσετε τα κοστούμια και τις μάσκες, και να την παρουσιάσετε.
2. Για να καταλάβετε καλύτερα την αντίθεση ανάμεσα στο είναι και στο φαίνεσθαι, αναρτήστε σε έναν τοίχο της αίθουσας έναν πίνακα από χαρτόνι, όπου έχετε σχεδιάσει το περίγραμμα από ανθρώπινες φιγούρες που παριστάνουν βασικούς ήρωες της Eλένης: την Eλένη, το Mενέλαο, το Θεοκλύμενο. Mέσα στο περίγραμμα κάθε ήρωα καταγράψτε τα πραγματικά γνωρίσματα του χαρακτήρα του (π.χ. γενναίος, πιστός κ.λπ.) και έξω από αυτό εκείνα τα γνωρίσματα που οι άλλοι θεωρούν ότι έχει αυτός.

Εργασια

1. Να αναζητήσετε και σε άλλα λογοτεχνικά έργα –από οποιαδήποτε ιστορική περίοδο θέλετε– το μοτίβο του ανθρώπου που βρίσκεται παγιδευμένος σε ξένη χώρα και προσπαθεί με κάθε τρόπο να διαφύγει. Μπορείτε να αρχίσετε την αναζήτησή σας με κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που έχετε διδαχτεί στις προηγούμενες τάξεις και με κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας της τάξης σας.
    
2. Tην αντίθεση είναι – φαίνεσθαι την έχουμε επισημάνει στην Eλένη ήδη αρκετές φορές. Aς την αναζητήσουμε και αλλού, όπως, για παράδειγμα: στην ιστορία, στην καθημερινή μας ζωή, στις σχέσεις των ανθρώπων, στην ενημέρωσή μας από τα MME... Λέξεις-κλειδιά: αιτία – αφορμή, ειλικρίνεια – υποκρισία, πραγματική φύση – ετικέτα, γνήσιο – κάλπικο, καλή και κακή φήμη.

Θεματα για Αποδελτιωση

Η επεξεργασία των δελτίων, όπως θα διαπιστώσατε, παρουσιάζει και αυτή τη δυσκολία της. Μια υπόδειξη: Αφού ταξινομήσετε τα δελτία σας κατά κατηγορία, γράψτε τα συμπεράσματά σας. Αναζητήστε, αν υπάρχει σχολική βιβλιοθήκη, τη σχετική βιβλιογραφία.

• Ας ταξινομήσουμε τα δελτία που αναφέρονται στο θέμα γνώση – άγνοια. Ποια στοιχεία προκύπτουν για την πορεία του κάθε ήρωα (Ελένη, Μενέλαος, Τεύκρος, Αγγελιαφόρος) από τη γνώση στην άγνοια;
• Ας κάνουμε το ίδιο για το θέμα μνήμα του Πρωτέα. Ποιος ο ρόλος του στο έργο; Ποιος ο ρόλος του στη σκηνογραφία;

https://www.slideshare.net/christostsatsouris/1286-1424-73798768

Γ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ : στίχ: 1286-1424

πηγη https://lambrinim.wordpress.com/2015/02/26/%CE%B3%CE%84-%CE%B5%CF%80%CE%B5%CE%B9%CF%83%CE%BF%CE%B4%CE%B9%CE%BF-%CF%83%CF%84%CE%AF%CF%87-1286-1424/

Από την παράσταση του ΚΘΒΕ στη Μονή Λαζαριστών το 2008

ΕΝΟΤΗΤΕΣ – ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ:

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1286-1306: Η είσοδος του Θεοκλύμενου και ο φόβος για πιθανή αρπαγή της Ελένης.

2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1305-1353: Το πένθος της Ελένης.

3Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1354-1369: Το αίτημα της Ελένης.

4Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1370-1397: Οι οδηγίες του Μενέλαου.

5Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1398-1424: Η ολοκλήρωση της απάτης.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ:

• ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ: Τραγική φυσιογνωμία, καχύποπτος, σκληρός, επιπόλαιος, αφελής.
• ΕΛΕΝΗ: Ξέρει να υποκρίνεται, να χρησιμοποιεί το ψέμα και την εξαπάτηση, εύστροφη, πανούργα.
• ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Καταφέρνει να εμπνεύσει εμπιστοσύνη, χωρίς να έχει άγχος για την έκβαση του σχεδίου.

ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΗ:

• Στίχος 1286: «Σε χαιρετάω μνήμα του πατέρα».

ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ:

• Στ.1308-1309: «τρέχουν/τα δάκρυα».
• Στίχος 1323: «Αυτός… στον τάφο».
• Στίχος 1329: «τα κύματα τον πήραν».
• Στίχος 1343: «αχ! Μαύρες συμφορές μου».

ΥΠΕΡΒΟΛΗ:

Στίχοι 1313-1314: «Αφέντη… όλα πάνε».

Θέματα:

1) Βλέπουμε εδώ το ρόλο της Ελένης και του Μενελάου στην υλοποίηση του σχεδίου απόδρασης.

Η Ελένη εξαπατά το Θεοκλύμενο με την εξωτερική της εμφάνιση, την προσποιητή λύπη της και την αποδοχή των προτάσεών του (Καλό είναι να θυμηθούμε τους τρόπους πειθούς, σελ. 73. Εδώ η Ελένη χρησιμοποιεί την επίκληση στο συναίσθημα).

Ο Μενέλαος βασίζεται στην αξιοποίηση του φαίνεσθαι: ο ρακένδυτος Μενέλαος εμφανίζεται ως ναυαγός, που ζητάει τη βοήθεια του ξένου βασιλιά για να τελέσει τα λατρευτικά έθιμα. Χρησιμοποιεί την υποκρισία, την υποταγή, για να εξασφαλίσει ό,τι χρειάζεται για την ευόδωση του σχεδίου απόδρασης.

Ο Ευριπίδης δε ζωγραφίζει μόνο πάθη αλλά και χαρακτήρες. Και συχνά οι χαρακτήρες του δεν είναι καθόλου ηρωικοί. Ακολουθούν με την ίδια επιμονή το συμφέρον ή το πάθος τους (βλ. παράλλ. κείμ. 3, σελ. 99). Οι άνθρωποι προσπαθούν να αντιδράσουν στον κόσμο που τους απειλεί, όχι πια μόνο με μια πεισματική και αποφασιστική απάντηση, αλλά και με δολοπλοκίες και πανουργίες που, και αυτές, προωθούν τη δράση και αυξάνουν την πολυπλοκότητά της. Οι άνθρωποι εφευρίσκουν πραγματικά μηχανές.

2) Ο Θεοκλύμενος

Σκηνική παρουσία: Έχουμε φανταστεί το Θεοκλύμενο από τα λεγόμενα των άλλων σαν δεσποτικό αφέντη (βλ. φωτογρ.σελ.95 και παράλ.κείμ.1). Στη συνέχεια η εικόνα του διαφοροποιείται: ο αυταρχικός ηγέτης γίνεται άλλοτε ο μεγαλόψυχος άρχοντας (σελ.99, φωτογρ.) και άλλοτε παιχνίδι στα χέρια του Μενελάου και της Ελένης (σελ.101, φωτογρ.)

Λειτουργία του στο δράμα: Ο Θεοκλύμενος από εμπόδιο αρχικά, γίνεται σύμμαχος των ηρώων μας στην ευόδωση του σχεδίου απόδρασης.

Ήθος: Είναι φαινομενικά ευσεβής. Προσφωνεί το μνήμα του πατέρα του, ενώ δεν εκτελεί την επιθυμία του να αποδοθεί η Ελένη στο νόμιμο σύζυγό της. Προβάλλει αμέσως το σκληρό χαρακτήρα του και την αποφασιστικότητά του να παραμείνει η Ελένη στην Αίγυπτο. Η στιχομυθία του πρώτα με την Ελένη και μετά με τον Μενέλαο κατ’ άλλους δείχνει αφελή και εύπιστο άνθρωπο, κατ’ άλλους όμως άνθρωπο ορθολογιζόμενο και δύσπιστο. Δεν αποδέχεται εύκολα την είδηση του θανάτου του Μενελάου. Μόνο όταν η Ελένη επίσημα υπόσχεται να τον παντρευτεί, επιτρέπει τον ενάλιο ενταφιασμό του-δήθεν-πνιγμένου στη θάλασσα Μενελάου.

3) Η στιχομυθία και οι δίσημοι λόγοι ως συστατικά του δραματικού λόγου

Στιχομυθία: Ο δραματικός λόγος εκτυλίσσεται είτε με συνεχή λόγο είτε με στιχομυθία. Εδώ η Ελένη με εντυπωσιακή επινοητικότητα διαλέγεται με το Θεοκλύμενο. Παρακολουθούμε μια καλοστημένη μηχανή, που δεν αφήνει αναπάντητη καμιά ερώτηση του Θεοκλύμενου.

Δίσημοι λόγοι: Σημαίνει λόγους που άλλο είναι το περιεχόμενό του κι αλλιώς τους προσλαμβάνει κάποιος. Έτσι κι εδώ, άλλο είναι το περιεχόμενο των λόγων της Ελένης αλλά αλλιώς τους προσλαμβάνει ο Θεοκλύμενος.

Αυτά τα εκφραστικά μέσα συνδέονται με το βασικό αντιθετικό δίπολο του δράματος είναι vs φαίνεσθαι, γνώση vs άγνοια. Υπάρχουν δύο πραγματικότητες: από τη μια όσα γνωρίζουν οι θεατές και οι ήρωες και από την άλλη όσα οι ήρωες «φανερώνουν» στο Θεοκλύμενο.

4) Το είδος της Ελένης

Μέχρι τώρα έχουμε πει ότι η Ελένη εμφανίζεται σαν τραγωδία με κωμικά στοιχεία (Α΄Επεισόδιο) αλλά και σαν ρομαντικό δράμα (3η Σκηνή Β΄ Επεισοδίου). Επίσης έχουμε επιχειρήσει και μια πολιτική ανάγνωση της Ελένης (5η Σκηνή Β΄ Επεισοδίου).

Εδώ υπάρχουν και άλλα κωμικά στοιχεία: α) Η Ελένη αρχίζει να προσποιείται ότι αναγνωρίζει το Θεοκλύμενο ως κύριό της και ότι συγκατανεύει στο γάμο τους. Από αυτό το σημείο το έργο εμπλουτίζεται με άφθονα κωμικά στοιχεία, που το κάνουν ευχάριστο στους θεατές. Ακόμα, οι λόγοι της Ελένης είναι γεμάτοι από ειρωνεία, που ο Θεοκλύμενος αδυνατεί να αντιληφθεί. β) Όταν ο Θεοκλύμενος δε βρίσκει την Ελένη νομίζει ότι την απήγαγαν και δίνει εντολή για κυνήγι. Την ίδια όμως στιγμή βγαίνει η Ελένη. Δεν προκαλεί γέλιο; (στίχ. 1180 κ.εξ.) .

Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.)

Γ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

ΠΗΓΗ http://filolologikamathhmata.blogspot.com/2013/04/412-1-1286-1304.html

1^η Σκηνή (1286-1304): Θεοκλύμενος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

-        Είσοδος του Θεοκλύμενου

-        Οι φόβοι του

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

·       ήθος Θεοκλύμενου

- η μεγαλόπρεπη εμφάνισή του έρχεται σε αντίθεση με την αφέλειά του

- εκφράζει απειλή εναντίον Ελλήνων («τους κακούς δίχως τιμωρία ν’ αφήσω»)

- είναι βιαστικός στις κρίσεις του

- θέλει να εκδικηθεί

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

·       Τραγική ειρωνεία (οι θεατές γνωρίζουν τι συμβαίνει, ενώ ο Θ. δεν γνωρίζει)

·       Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης)

θεαματικά σκηνικά και κουστούμια:

-        πολυτελής ενδυμασία Θεοκλύμενου

-        ακόλουθοι, δούλοι

-        σύνεργα κυνηγιού και σκυλιά: μας θυμίζει τα λόγια της Ελένης προς τον Τεύκρο: «μα φύγε ξένε γρήγορα απ’ τη χώρα [...] / ο γιος πριν σ’ αντικρίσει του Πρωτέα / που βασιλεύει εδώ πήγε κυνήγι / με τα σκυλιά του» (στ. 179-182). 

 

2^η Σκηνή (1305-1424): Θεοκλύμενος – Ελένη – Μενέλαος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

-        Το πένθος της Ελένης

- Πώς ερμηνεύει το πένθος ο Θεοκλύμενος

- Ποιες πληροφορίες του δίνει η Ελένη

            - Ποιες είναι οι επιφυλάξεις του Θεοκλύμενου

            - Πώς η Ελένη της αμβλύνει;

-        Η ψεύτικη υπόσχεση και το αίτημα της Ελένης

- Πώς η Ελένη εξασφαλίζει την ευνοϊκή στάση του Θεοκλύμενου;

- Τι του ζητά; Ποιες είναι οι πρώτες αντιδράσεις του;

-        Η συμβολή του Μενέλαου στον δόλο

- Τι ζητά ο Μενέλαος από τον Θεοκλύμενο;

Η εφαρμογή σχεδίου Ελένης - υπεροχή Ελένης στα δρώμενα

ΑΦΗΓΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

·       Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης)

-        Η εμφάνιση της Ελένης (κομμένα μαλλιά, μαύρα ρούχα, δακρυσμένα μάτια, κλπ)

·       Στοιχεία εξωτερικής και εσωτερικής δράσης

-        εξωτερική δράση = εξωτερικά γεγονότα, πράξεις ηρώων, εξέλιξη δράσης

-        εσωτερική δράση = ψυχολογική κατάσταση των ηρώων, συναισθηματικές διακυμάνσεις

Θεοκλ: αγωνία, θυμός, ανακούφιση και ελπίδα για το γάμο του με την Ελένη

·       Τραγική ειρωνεία

-        Η προθυμία του Θεοκλύμενου να βοηθήσει τον μεταμφιεσμένο Μενέλαο και να διευκολύνει τις ταφικές τελετές, προκειμένου να πραγματοποιηθεί ο γάμος τους με την Ελένη, φέρνει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα

-        Η τραγική ειρωνεία είναι πιο έντονη, διότι ο Θεοκλύμενος είναι οβασιλιάς (δυνατός, σκληρός, αυταρχικός) και ο μόνος που δεν γνωρίζει, ενώ όλα τα υπόλοιπα πρόσωπα του δράματος γνωρίζουν)

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Εκδηλώσεις πένθους

-        Κομμένα μαλλιά, μαύρα ρούχα, δακρυσμένα μάτια, κλπ.  

Ταφικές τελετές

-        Αναίμακτες προσφορές (καρποί, φρούτα, σπονδές) και αιματηρές θυσίες ζώων.

-        Το τέλος του Μενέλαου χαρακτηρίζεται «φρικτό» (1329), όχι μόνο γιατί πέθανε, αλλά και γιατί δεν του αποδόθηκαν οι ταφικές τελετές. 

Γρήγορο πλοίο φοινικικό

-        Τα πλοία των Φοινίκων ήταν φημισμένα για την ταχύτητά τους

Ο αγγελιοφόρος καλών ειδήσεων αμοίβεται

-        Ο Θεοκλύμενος υπόσχεται στον Μενέλαο βοήθεια (ρούχα και τρόφιμα για να διευκολυνθεί η επιστροφή του στην πατρίδα) διότι του έφερε καλή είδηση: τον θάνατο του Μενέλαου

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ

Ήθος Θεοκλύμενου: σε κάποιο βαθμό ανταποκρίνεται και σε κάποιο βαθμό ανατρέπει τις προσδοκίες του αναγνώστη.

Ήθος Ελένης: Υπεροχή της Ελένης σε σχέση με τον Μενέλαο. 


Γ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ , 1 η Σκηνή (1286-1304):
http://users.sch.gr/sirmkap/eleni%20epeisodio%203.pdf
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

- Είσοδος του Θεοκλύμενου
 - Οι φόβοι του
ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ 
 ήθος Θεοκλύμενου
- εικόνα του αυταρχικού ηγέτη, αλαζονεία του µονάρχη.
 Η μεγαλόπρεπη εμφάνισή του έρχεται σε αντίθεση με την αφέλειά του - φαινοµενικά ευσεβής (προς το µνήµα του πατέρα του ≠ δεν εκτελεί την επιθυµία του να δοθεί η Ελένη στο σύζυγό της)
 - σκληρός (αποφασιστικότητα να παραµείνει η Ελένη στην Αίγυπτο)
- εκφράζει απειλή εναντίον Ελλήνων («τους κακούς δίχως τιμωρία ν’ αφήσω»)
 - ένταση της αγωνίας
 - είναι βιαστικός στις κρίσεις του (εμμονή - πάθος για την Ελένη, φόβος ότι θα τη χάσει)

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

 Τραγική ειρωνεία (οι θεατές γνωρίζουν τι συμβαίνει, ενώ ο Θεοκλύμενος δεν γνωρίζει)

 Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης)

- πολυτελής ενδυμασία Θεοκλύμενου - ακόλουθοι, δούλοι
 - σύνεργα κυνηγιού και σκυλιά: μας θυμίζει τα λόγια της Ελένης προς τον Τεύκρο (στ. 179-182):
 « ο γιος …του Πρωτέα / που βασιλεύει εδώ πήγε κυνήγι / με τα σκυλιά του» (εξυπηρετείται η δραματική οικονομία) Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.),

 Γ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ, 

2η Σκηνή (1305-1424):

 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

 H εξύφανση του δόλου
  H εξαπάτηση του Θεοκλύμενου:

 - Το πένθος της Ελένης
 - Πώς ερμηνεύει το πένθος ο Θεοκλύμενος;

- Ποιες πληροφορίες του δίνει η Ελένη;

 - Ποιες είναι οι επιφυλάξεις του Θεοκλύμενου;

- Πώς της αμβλύνει η Ελένη;

 - Η ψεύτικη υπόσχεση και το αίτημα της Ελένης

- Πώς η Ελένη εξασφαλίζει την ευνοϊκή στάση του Θεοκλύμενου;

 - Τι του ζητά; Ποιες είναι οι πρώτες αντιδράσεις του;
- Η συμβολή του Μενέλαου στο δόλο
 - Τι ζητά ο Μενέλαος από τον Θεοκλύμενο; 
Εφαρμογή σχεδίου Ελένης 
– υπεροχή της Ελένης στα δρώμενα

 ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ 

 Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης)
- Η εμφάνιση της Ελένης (κομμένα μαλλιά, μαύρα ρούχα, δακρυσμένα μάτια, κλπ)

  Στοιχεία εσωτερικής δράσης - εσωτερική δράση = ψυχολογική κατάσταση των ηρώων, συναισθηματικές διακυμάνσεις Θεοκλύμενος: αγωνία, θυμός, ανακούφιση και ελπίδα για το γάμο του με την Ελένη

 Τραγική ειρωνεία 
- Η προθυμία του Θεοκλύμενου να βοηθήσει το μεταμφιεσμένο Μενέλαο και να διευκολύνει τις ταφικές τελετές, προκειμένου να πραγματοποιηθεί ο γάμος τους με την Ελένη, φέρνει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα
 - Η τραγική ειρωνεία είναι πιο έντονη, διότι ο Θεοκλύμενος είναι ο βασιλιάς
 (δυνατός, σκληρός, αυταρχικός) και ο μόνος που δε γνωρίζει,
 ενώ όλα τα υπόλοιπα πρόσωπα του δράματος γνωρίζουν)

  Λειτουργίες του δραµατικού λόγου:
● στιχομυθία:
η Ελένη µε εντυπωσιακή επινοητικότητα διαλέγεται µε το Θεοκλύµενο: σε επίπεδο λόγου παρακολουθούµε µια καλοστημένη µηχανή, που δεν αφήνει αναπάντητη καµιά ερώτηση του Θεοκλύµενου
● δίσηµοι λόγοι (παιχνίδι της αµφισηµίας): ποιο είναι το πραγµατικό τους περιεχόµενο και πώς τους προσλαµβάνει ο Θεοκλύµενος;
 Πώς εκφέρονται από τους υποκριτές και ποιες είναι οι επιπτώσεις στο συναισθηµατικό κλίµα της σκηνής; (στο επεισόδιο αυτό υπάρχει το γελοίο περισσότερο από οπουδήποτε αλλού)

● τραγική ειρωνεία: ποια είναι η λειτουργία της στο δράµα; (είναι vs φαίνεσθαι, γνώση vs άγνοια)

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

 Εκδηλώσεις πένθους
 - Κομμένα μαλλιά, μαύρα ρούχα, δακρυσμένα μάτια, κλπ.
Ταφικές τελετές
- Αναίμακτες προσφορές (καρποί, φρούτα, σπονδές) και αιματηρές θυσίες ζώων
. - Το τέλος του Μενέλαου χαρακτηρίζεται «φρικτό» (1329) γιατί δεν του αποδόθηκαν
οι ταφικές τελετές.
 Γρήγορο πλοίο φοινικικό
- Τα πλοία των Φοινίκων ήταν φημισμένα για την ταχύτητά τους
Ο αγγελιοφόρος καλών ειδήσεων αμοίβεται
- Ο Θεοκλύμενος υπόσχεται στο Μενέλαο βοήθεια (ρούχα και τρόφιμα για να διευκολυνθεί η επιστροφή του στην πατρίδα) διότι του έφερε καλή είδηση: το θάνατο του Μενέλαου

ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ 
Τρόποι εξαπάτησης του Θεοκλύμενου 
Από την Ελένη: εξωτερική εµφάνιση (αλλαγή της Ελένης), προσποιητή λύπη και
 αποδοχή των προτάσεών του
 - επίκληση στο συναίσθηµα.
Από το Μενέλαο
: υποκρισία, υποταγή, ο ρακένδυτος Μενέλαος εµφανίζεται ως ναυαγός
, που ζητάει τη βοήθεια του ξένου βασιλιά για να τελέσει τα λατρευτικά

 - αξιοποίηση του φαίνεσθαι

. Ήθος Θεοκλύμενου: σε κάποιο βαθμό ανταποκρίνεται και σε κάποιο βαθμό ανατρέπει τις προσδοκίες του αναγνώστη.
Η εικόνα του διαφοροποιείται:
 ο αυταρχικός ηγέτης γίνεται άλλοτε ο µεγαλόψυχος άρχοντας
 κι άλλοτε παιχνίδι στα χέρια του Μενέλαου και της Ελένης.
Από εµπόδιο γίνεται, εν αγνοία του, σύµµαχος των ηρώων στο σχέδιο απόδρασης.
 Αφελής και εύπιστος ή δύσπιστος;

 Ήθος Ελένης:
Υπεροχή της Ελένης σε σχέση με τους Μενέλαο – Θεοκλύμενο (ειρωνική µέθοδος).
 «Συγχώνευση» των δυο µορφών της Eλένης (Ελένη της παράδοσης – καινή Ελένη):
 η «αληθινή» Eλένη αρχίζει να υιοθετεί χαρακτηριστικά, τα οποία κανονικά ανήκουν στο
 –κάθε άλλο παρά αθώο– είδωλο.
Η ταυτότητά της σύνθεση αντιθέσεων (αθωότητας και ενοχής, προδοσίας/ παραπλάνησης και πίστης).

Ευριπίδη Ελένη, Γ επεισόδιο

http://alexgger.blogspot.com/2016/03/blog-post_20.html

Γ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ( στίχοι 1286-1348)

 

Όψις

1. Εντυπωσιακή είσοδος νέων προσώπων
2. Σκευή:  Λαμπρή Αιγυπτιακή στολή για το Θεοκλύμενο, πένθιμα ρούχα για την Ελένη, σύνεργα κυνηγιού για τους δούλους.
3. Σκηνικά αντικείμενα:  ο τάφος του Πρωτέα ως κρυψώνα για τον Μενέλαο, τα σύνεργα του κυνηγιού, οι πόρτες των στάβλων και των αποθηκών.
4. ακουστικά εφέ: η δυνατή φωνή του Θεοκλύμενου καθώς δίνει εντολές στους δούλους, τα γαβγίσματα των σκυλιών, ο θόρυβος από τις αμπάρες.

Θεοκλύμενος

Οι πληροφορίες ως τώρα μας παρουσίασαν έναν Θεοκλύμενο που δεν σέβεται τις ιερές υποχρεώσεις του πατέρα του και επιμένει στις άδικες διεκδικήσεις του. Αντίθετα η πρώτη ενέργεια του στην παρούσα σκηνή, ο χαιρετισμός δηλαδή που απευθύνει στον τάφο του πατέρα του, δείχνει το σεβασμό και την εκτίμηση που του έχει. Αυτή η συμπεριφορά δημιουργεί συναισθήματα ανακούφισης στους θεατές και γεννά προσδοκίες για μελλοντική ευσεβή στάση και απόδοση του χρέους που του ανέθεσε ο πατέρας του.

Ο φόβος του μήπως χάσει την Ελένη τον οδηγεί σε απόγνωση και οι ενέργειες του είναι πράξεις απελπισίας αλλά και πράξεις ανθρώπου που στηρίζεται μόνο στη δύναμη και στα μέσα που διαθέτει. Γίνεται καχύποπτος και επιθετικός και οι διαταγές για την αναζήτηση της Ελένης είναι κάπως κωμικές.

Στο διάλογο με την Ελένη παρουσιάζεται δύσπιστος και καχύποπτος. Δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ταφή του Μενέλαου ίσως και ως ένδειξη ευσέβειας προς το νεκρό. Με απανωτές ερωτήσεις προσπαθεί να διαλευκάνει την κατάσταση, δεν ικανοποιείται και δεν αποδέχεται εύκολα τις απαντήσεις που του δίνονται. Είναι δέσμιος του πάθους του για την Ελένη, το οποίο, παρόλη την καχυποψία του, τον οδηγεί να αποδεχθεί το σχέδιο της.

Ελένη

Η πένθιμη εμφάνιση της Ελένης είναι η αρχή της προσπάθειας που καταβάλλει η Ελένη να εξαπατήσει το βασιλιά. Η προσποιητή λύπη της για το χαμό του Μενέλαου προκαλεί την προσοχή του Θεοκλύμενου που μοιάζει να ανακουφίζεται. Η Ελένη αλλάζει τη στάση της  με την προσφώνηση «αφέντη» και με τη διάθεση υποταγής της σε αυτόν.  Η πλαστή είδηση του θανάτου του Μενέλαου αξιοποιείται από  την Ελένη με όλους τους δυνατούς τρόπους, έντιμους και μη. Η Ελένη είναι μια πανέξυπνη, ευρηματική και ετοιμόλογη γυναίκα.

Στη σκηνή αυτή η Ελένη πλησιάζει στην παραδοσιακή μορφή της και διατηρεί τα χαρακτηριστικά της παραπλάνησης και της απιστίας για τα οποία φημίζεται η παραδοσιακή Ελένη.

Στιχομυθία( στίχοι 1317-1397): α) παραστατικότητα, αμεσότητα β) εντείνει τη δραματικότητα της σκηνής γ)προβάλλει στοιχεία του ήθους των διαλεγομένων δ) συγκινεί και προβληματίζει τους θεατές.

Γ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ( στίχοι 1349-1424)

Ελένη

Από το στίχο 1351 η Ελένη επιστρατεύει όλα τα μεγάλα μέσα για να πείσει το Θεοκλύμενο. Του ζητά να ετοιμάσει το γάμο τους, τον καλοπιάνει, πέφτει στα γόνατα του για να τον συγκινήσει. Η Ελένη δίνει ρεσιτάλ υποκριτικής. Είναι  πανέξυπνη, ευρηματική, ετοιμόλογη. Απαντά σε όλες τις ερωτήσεις του Θεοκλύμενου και εξουδετερώνει κάθε υποψία του. Ξέρει το πάθος του για αυτή και το εκμεταλλεύεται θαυμάσια τάζοντας του γάμο σύντομα.

Μενέλαος

Δεν έχει ρόλο πρωταγωνιστικό στη σκηνή αυτή, απλώς προεκτείνει και ολοκληρώνει το σχέδιο της Ελένης. Διαθέτει πειστικότητα και αληθοφάνεια, στοιχεία απαραίτητα για το ρόλο που υποδύεται. Συμβουλεύοντας την Ελένη να αγαπά το Θεοκλύμενο και να ξεχάσει τον πρώτο της άνδρα γίνεται πιστευτός από τον Θεοκλύμενο και ολοκληρώνει το σχέδιο της Ελένης.

Θεοκλύμενος

Είναι δύσπιστος και καχύποπτος. Με ερωτήσεις προσπαθεί να ξεκαθαρίσει την κατάσταση, δεν αποδέχεται εύκολα τις απαντήσεις που παίρνει. Το πάθος του για την Ελένη τον οδηγεί να αποδεχθεί το σχέδιο της.

Αντίθεση φαίνεσθαι-είναι

1. Στην εμφάνιση του Μενέλαου: ένας κουρελής αγγελιαφόρος- βασιλιάς της Σπάρτης
2. Στη συμπεριφορά του: φέρεται υποκριτικά στο θεοκλύμενο-άλλα είναι τα πραγματικά του αισθήματα.
3. Στη στάση του απέναντι στο λατρευτικό έθιμο της ταφής: αξιοποιεί ως μέσο δόλου το ταφικό έθιμο-φαίνεσθαι για να πετύχει το σχέδιο απόδρασης-είναι.

Μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για να εξαπατηθεί ο Θεοκλύμενος

Η Ελένη χρησιμοποίησε την εξωτερική πένθιμη εμφάνιση της και την υποκριτική συμπεριφορά της, του υποσχέθηκε γάμο.Ο Μενέλαος χρησιμοποίησε και αυτός την εμφάνιση του και τη συμπεριφορά του.( χρήση δόλου και από τους δύο). Επίσης η Ελένη χρησιμοποιεί την επινοητικότητα της και τα λατρευτικά έθιμα του τόπου της.

Δίσημοι λόγοι: στίχοι 1321, 1345, 1409-11-13-16-17, 1418-1424

Τραγική ειρωνεία: στίχοι 1325-1329, 1369-1371, 1392, 1401-1402

Κωμικά στοιχεία

1. Η διαταγή του Θεοκλύμενου να κυνηγήσουν την Ελένη και την ίδια στιγμή η Ελένη βγαίνει από το παλάτι.
2. Η προσποιητή υποταγή της Ελένης στο Θεοκλύμενο.
3. Η αντίδραση του Θεοκλύμενου μόλις αντιλαμβάνεται την παρουσία του Μενέλαου.
4. Η γελοιοποίηση του Θεοκλύμενου καθώς οι δύο ήρωες τον απομακρύνουν από την αλήθεια.

ΔΕΣ ΚΑΙ https://filologein.wordpress.com/2012/12/01/%CE%B5%CE%BB%CE%AD%CE%BD%CE%B7-%CE%B3%CE%84%CE%B5%CF%80%CE%B5%CE%B9%CF%83%CF%8C%CE%B4%CE%B9%CE%BF-%CF%83%CF%84-1286-1424/

Γ΄επεισόδιο (στ. 1286-1424)

  

Ο Δημήτρης Βάγιας ως Θεοκλύμενος στην Ελένη του Ευριπίδη. ΚΘΒΕ, 1982,
 Σκην. Α. Βουτσινάς.

 Ο Θεοκλύμενος

• Η σκηνική του παρουσία: δεσποτικός, αυταρχικός μονάρχης, αυτοσυ
• στήνεται χαιρετώντας με πομπώδες ύφος το μνήμα του πατέρα του και 
• προκαλεί με τις διαταγές, την τραχιά φωνή και το μεγαλοπρεπές ντύσιμό
•  του κλίμα φόβου. 
•  Το ήθος του: ευσεβής φαινομενικά απέναντι στο νεκρό πατέρα του, 
• αν και ενεργεί αντίθετα στη δέσμευση που εκείνος ανέλαβε. Παρότι
•  δείχνει δυνατός και φέρεται αυταρχικά στους υποτελείς του, φοβάται 
• τους θεούς και είναι δεισιδαίμων. Δέσμιος του ερωτικού του πάθους και
•  υποταγμένος στην ακαταμάχητη γοητεία της Ελένης, κάμπτεται, παρά την
•  αρχική του δυσπιστία, από την πειστικότητα των επιχειρημάτων της και την 
• υπόσχεσή της να τον παντρευτεί. Μετατρέπεται σε μεγαλόψυχο άρχοντα,
•  υποσχόμενος πλούσια αμοιβή στον Μενέλαο και δείχνει έτοιμος να κάνει
•  τα πάντα, παιχνιδάκι στα χέρια των δύο συζύγων. 
• Η δραματική λειτουργία: η ευσέβεια του Θεοκλύμενου και η προσήλωσή 
• του στα ταφικά έθιμα προοικονομεί την παγίδευσή του στο σχέδιο της
•  εικονικής ταφής (αισιοδοξία θεατή). Μέσα από τη στιχομυθία ο Θεο
• κλύμενος μετατρέπεται από εμπόδιο σε σύμμαχο των ηρώων στη
•  ευόδωση του σχεδίου τους.

Η Ελένη

• Το ήθος της: πλανεύτρα και αδίστακτη, χρησιμοποιεί κάθε μέσο προκειμέ
• νου να πετύχει το στόχο της: την εξωτερική της εμφάνιση(φαίνεσθαι), την 
• υποκριτική θλίψη, τα δάκρυα, το θρήνο (επίκληση στο συναίσθημα), την 
• υπόσχεση γάμου (επίθεση στο ήθος του αντιπάλου). 
• Η Ελένη της παράδοσης και η καινή Ελένη: γνήσια ευριπείδια ηρωίδα, 
• δεν είναι εξαρχής τέλεια και άτρωτη, παλεύει με τα πάθη και τις πα
• ρορμήσεις της και αποτελεί, όπως κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, μια σύνθεση
•  αντιθέσεων. Εξάλλου, κατ’ επίδραση της σοφιστικής τέχνης και των δισσών
•  λόγων οι δύο αντίθετες μορφές της Ελένης είναι με κάποιο τρόπο
•  και οι δύο αληθινές.

Ο Δημήτρης Βάγιας ως Θεοκλύμενος στην Ελένη του Ευριπίδη
 και η Αλεξάνδρα Λαδικού στον
 ομώνυμο ρόλο.

Ο Μενέλαος

«φαίνεσθαι και είναι»:Τα κουρέλια που φοράει κρύβουν την πραγματική 
του ταυτότητα, ενώ η υποκρισία και η προσποιητή υποταγή του στο βασιλιά
 κρύβουν το μίσος και την επιθυμία του να πετύχει το σχέδιο εξαπάτησης. 
Τέλος προσποιείται τον ευσεβή-ευαίσθητο απέναντι στα λατρευτικά έθιμα, 
τα οποία χρησιμοποιεί για την ευόδωση του σχεδίου.

 

Τραγική ειρωνεία

Χαρακτηριστικά σημεία: στ. 1336, 1245, 1370, 1392. Η ειρωνεία κορυφώνεται
 στον τελευταίο μονόλογο του Θεοκλύμενου(1398-1410).

Δίσημοι λόγοι

Στ. 1316, 1321, 1362, 1392, 1393, 1401.Κορύφωση αποτελούν οι ανταλλαγές
 υπαινιγμών των δύο συζύγων στο τέλος της σκηνής (στ.1411-1424), σαν να
 διασκεδάζουν με την όλη κατάσταση.

Η στάση του θεατή

• Αίσθημα υπεροχής των Ελλήνων απέναντι στους βαρβάρους, καθώς η 
• ευφυής Ελληνίδα εξαπατά τον απλοϊκό βάρβαρο βασιλιά. 
•  Δραματική ένταση, αγωνία, θαυμασμός και ικανοποίηση για τη ευστροφία, 
• επινοητικότητα των δύο ηρώων ή αντίθετα αμηχανία για το παιχνίδι εξαπά
• τησης και συμπάθεια για το Θεοκλύμενο. 
• Προβληματισμός πάνω στην αλήθεια και το ψέμα, τα θύματα που μετατρέ
• πονται σε θύτες, τα μέσα που χρησιμοποιούνται για την επίτευξη ενός 
• στόχου.

"Ελένη" του Ευριπίδη, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Τραγικοκωμωδία η Ελένη;

• Τα υπονοούμενα, λογοπαίγνια και οι δισημίες δίνουν στη σκηνή χαρακτήρα
•  φάρσας και κάνουν την ατμόσφαιρα ανάλαφρη και φαιδρή. 
• Κωμική είναι η αφέλεια, η ευπιστία και το ερωτικό πάθος που οδηγεί σε 
• πλήρη μεταστροφή τον αυταρχικό Θεοκλύμενο: ενώ στην αρχή απειλεί να
•  σκοτώσει τον ξένο, συμμαχεί μαζί του και του προσφέρει ό,τι ζητάει. Δεν 
• υποψιάζεται ούτε βρίσκει αφύσικη την βεβιασμένη υπόσχεση γάμου από
•  την «βαρυπενθούσα χήρα», αντίθετα πανηγυρίζει, αδημονώντας να
•  πραγματοποιήσει κάθε της επιθυμία, γιατί «η χάρη θέλει αντίχαρη».

(K. Aθανασόπουλος – Σ. Mαβίδης – Λ. Tασοπούλου,
Aμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος)

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

https://www.slideshare.net/mrsevi/ss-59604550





https://www.slideshare.net/varalig/1286-1424