ΕΛΕΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ ,ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ Δ,ΣΤΙΧ.: 1500 – 1592.

Δ΄ ΕΠΕΙΣΟ

ΔΙΟ

στ. 1500-
1592

H ολοκλήρωση της μηχανής σωτηρίας

«Ἥδ’ ἡμέρα σοι τὴν ἐμὴν

 δείξει 

χάριν»

(στ. 1420, 

μτφρ

.

 

στ

.

 

1557)

ΠΛOKH	ΘEMATA
Oι ειδήσεις από το παλάτι Tα τελευταία εμπόδια H επίκληση στους θεούς	H αξιοποίηση του  φαίνεσθαι Έλληνες και «Bάρβα ροι»: Eμείς και οι  άλλοι Tο τραγικό, το κωμικό  και το ρομαντικό

Eλένη (Λ. Tασοπούλου, Aμφιθέατρο, 1999, σκην. Σ. Eυαγγελάτος)

Δ' EΠEIΣOΔIO

Eλένη – Θεοκλύμενος  – Mενέλαος Γ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ στ. 1286-1424 «᾿Aλλ',  ὡς ἔοικε,  πάντα  διαπεπραγμένα  ηὕρηκαε» Από την επινόηση του  σχεδίου  απόδρασης  στην εφαρμογή του ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ Σε χαιρετάω μνήμα του πατέρα·1 γι' αυτόν το λόγο σ' έθαψα, Πρωτέα, ο Θεοκλύμενος εγώ ο βλαστός σου, στο ξέπορτο κοντά, να σου μιλάω Εισοδος του Θεοκλυμενου Σε ποιους  απευθύνεται  ο Θεοκλύμενος; βγαίνοντας είτε μπαίνοντας στο σπίτι.2 Δούλοι, τους σκύλους πάρτε στο παλάτι και τις παγίδες τούτες για τ' αγρίμια. Με τον εαυτό μου έχω πολύ θυμώσει. Τους κακούς3 δίχως τιμωρία ν' αφήσω; 1290 Να, κάποιος Έλληνας, μου είπαν, ήρθε στον τόπο κι οι φρουροί δεν τον ενιώσαν· κατάσκοπος; Ή θέλει την Ελένη ν' αρπάξει; Άμα τον πιάσω, θα πεθάνει. Άα! Όλα τελειώσαν, φαίνεται· έχει αφήσει 1295 Οι Φοβοι του Ποια είναι  η ψυχική του  κατάσταση και  πού οφείλεται; Ποιες διαταγές  δίνει; τον τάφο η Τυνδαρίδα, πάει την πήραν.4 Έε, τις αμπάρες βγάλτε·5 σκλάβοι, ανοίχτε γοργά τους στάβλους, φέρτε τ' άρματα έξω,6 μήπως, γιατί ξαστόχησα, ξεφύγει κρυφά απ' τη χώρα7 η ποθητή γυναίκα. 1300 Άα, σταματήστε· εδώ μπροστά μας είναι, δεν έφυγαν αυτοί που κυνηγάμε. Γιατί φόρεσες μαύρα, τα μαλλιά σου γιατί έκοψες, Ελένη, γιατί τρέχουν τα δάκρυα στην όψη σου απ' το κλάμα; 1305 Όνειρα μη σε τρόμαξαν το βράδυ, χρησμούς κακούς σου δώσανε στο σπίτι8 κι έχεις παραλοΐσει από τη θλίψη; 1310 Τι τρέχει; Ποια σε βρήκε δυστυχία; 1315 Πώς να το πω; Ο Μενέλαός μου πάει. Σχολια µνήµα του πατέρα: ο τάφος του Πρωτέα, για λόγους που εξυπηρετούν το έργο, παίρνει τη θέση των αγαλµάτων που συνήθως βρίσκονται µπροστά στα σπίτια (θεοί πατρώοι) και συχνά χαιρετίζουν οι ήρωες. Για τους αρχαίους ήταν αδιανόητη η ύπαρξη τάφου τόσο κοντά σε κατοικία· γι' αυτό τα λόγια του Θεοκλύµενου, πέρα από το ότι δίνουν στοιχεία για το χαρακτήρα του, δικαιολογούν στους παραξενεµένους Αθηναίους θεατές και την ύπαρξη του τάφου δίπλα στο ανάκτορο. Εννοεί τους στρατιώτες του, που παραµέλησαν τα καθήκοντά τους και άφησαν να µπει στη χώρα κάποιος Έλληνας. Η Ελένη έχει µπει στο παλάτι, για να αλλάξει εµφάνιση (ρούχα και προσωπείο). Ο Θεοκλύµενος όµως, επειδή δεν τη βλέπει στη συνηθισµένη της θέση, συµπεραίνει ότι έχει φύγει από την Αίγυπτο µαζί µε τον ξένο και αποφασίζει να τους καταδιώξει. Ο Μενέλαος, καθώς «έχει ζαρώσει στον τάφο» (βλ. στ. 1323), δεν είναι ορατός από το Θεοκλύµενο. Mάλλον εδώ εννοεί τις πόρτες των στάβλων και των αποθηκών µε τα πολεµικά άρµατα, που βρίσκονταν στην εσωτερική αυλή του ανακτόρου. Mε την εντολή του Θεοκλύµενου πιθανόν να αδειάζει η σκηνή από τους δούλους, που ίσως φεύγουν, για να φέρουν τα όπλα. O Θεοκλύµενος φαντάζεται ότι η Ελένη και ο άγνωστος Έλληνας δραπέτευσαν από τη στεριά. Αυτό θυµίζει το σχέδιο απόδρασης που είχε προτείνει ο Μενέλαος. Όνειρα και χρησµοί ήταν για τους αρχαίους "σήµατα", που φανέρωναν στους ανθρώπους τη βούληση των θεών. Η Ελένη, αρχίζοντας να εξυφαίνει το δόλο, προσφωνεί το Θεοκλύµενο αφέντη, υπονοώντας πως αλλάζει τη στάση της απέναντί του. Ας Γινουμε Θεατες Tο τραγούδι τελειώνει... Στο σκηνικό χώρο εισβάλλουν με θόρυβο νέα πρόσωπα. Ποια είναι αυτά και από πού μπαίνουν; Πώς ξεχωρίζει ανάμεσά τους ο Θεοκλύμενος; Aς φανταστούμε την κίνησή τους και ας σημειώσουμε την πορεία τους στη διπλανή αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου. Πρόσωπα, κοστούμια, σκηνικά αντικείμενα, ακουστικά «εφέ»... Ποια ατμόσφαιρα δημιουργούν; Eικονική αναπαράσταση του αρχαίου θεάτρου της Eπιδαύρου Ας Εμβαθυνουμε Η εμφάνιση του Θεοκλύμενου έχει προοικονομηθεί από τις αναφορές της Ελένης, της Γερόντισσας και της Θεονόης. Έχουμε ήδη σχηματίσει ως τώρα γι' αυτόν μια πρώτη εικόνα... Ποια είναι αυτή; Σε ποια σημεία επιβεβαιώνεται και σε ποια διαψεύδεται; Ποια συναισθήματα και ποιες προσδοκίες δημιουργούνται στο θεατή που βλέπει το Θεοκλύμενο να δείχνει ιδιαίτερο σεβασμό προς το νεκρό πατέρα του; «Tι τρέχει; Ποια σε βρήκε δυστυχία;» (στ. 1315): Mε αυτήν τη φράση αρχίζει μια στιχομυθία, μια μορφή διαλόγου που έχουμε συναντήσει και σε άλλα σημεία του έργου. Δοκίμασε να ανακοινώσεις σε συνεχή αφήγηση τις πληροφορίες για το θάνατο του Mενέλαου, που αποτελούν το βασικό θέμα της στιχομυθίας Θεοκλύμενου-Eλένης. Tι αλλάζει; Ένας αυταρχικός ηγέτης, ο Aίγισθος (Σοφοκλής, Hλέκτρα, Στ. Kυριακίδης, Eθν. Θέατρο, 1996,σκην. Λ. Kονιόρδου) Παραλληλο Κειμενο 1 H Aλαζονεια του Μοναρχη O μονάρχης Φαραώ Pαμσής B'. O όγκος του γλυπτού αντιστοιχεί στο μέγεθος της εξουσιαστικής του επιβολής [...] Πώς λοιπόν μπορεί να είναι κάτι  πρόσφορο η μοναρχία, όπου επιτρέπεται στον ανεύθυνο να κάνει αυτά που θέλει;  Σίγουρα, ακόμα και ο καλύτερος από  όλους τους ανθρώπους, αν αποκτήσει τέτοια εξουσία, θα παύει πια να  σκέπτεται με τον ίδιο τρόπο. Από τα αγαθά που έχει στα χέρια του γεννιέται μέσα του η αλαζονεία […]. Ηρόδοτος ΙΙΙ, 80 (μτφρ. Λ. Ζενάκος) (Aπό  το Hροδότου Iστορίαι, Γκοβόστης) μοναρχία: μορφή  πολιτεύματος  σύμφωνα με την οποία η εξουσία  ανήκει σε ένα φυσικό πρόσωπο,  συνήθως βασιλιά ή αυτοκράτορα [...] Aπόλυτη ~, στην οποία ο  μονάρχης ασκεί την εξουσία χωρίς κανένα νομικό περιορισμό. Λεξικό της Kοινή ς Nεοελλη νικής, Ίδρυμα Mαν. Tριανταφυλλίδη ΘΕO. Δε χαίρομαι γι' αυτά κι ας με συμφέρουν.10 Πώς το 'μαθες; Σου το 'πε η Θεονόη; Tο «Πενθος» της Ελενης Πώς ερμηνεύει ο Θεοκλύμενος το «πένθος» της Ελένης; Ποιες «πληροφορίες» του δίνει η Ελένη; Ποιες είναι οι επιφυλάξεις του; Πώς η Ελένη τις αμβλύνει; ΕΛE. Κι αυτή11 και τούτος που είδε το χαμό του. ΘΕO. Ήρθε κανείς με ξάστερες ειδήσεις; 1320 ΕΛE. Ναι· κι όπου λογιάζω αυτός12 ας φτάσει. ΘΕO. Πού είναι; Ποιος; Καθάρια πες να μάθω. ΕΛE. Αυτός που 'χει ζαρώσει εκεί στον τάφο.13 ΘΕO. Ω! Απόλλωνα,14 κουρέλια η φορεσιά του. ΕΛE. Κι ο άντρας μου τα ίδια θα φορούσε. 1325 ΘΕO. Ο τόπος του ποιος είναι; Πού έχει αράξει; ΕΛE. Έλληνας, Αχαιός, του αντρός μου ναύτης. ΘΕO. Για του Μενέλαου το χαμό τι λέει; ΕΛE. Τέλος φριχτό, τα κύματα τον πήραν. ΘΕO. Ταξίδευε σε θάλασσες βαρβάρων; 1330 ΕΛE. Τσακίστηκε στα βράχια της Λιβύης. ΘΕO. Και πώς αυτός δε χάθηκε μαζί του; ΕΛE. Οι ταπεινοί παρά οι τρανοί γλιτώνουν. ΘΕO. Του καραβιού πού να 'ναι τα συντρίμμια; ΕΛE. Εκεί που αυτός κι όχι ο Μενέλαος να πνιγόταν.15 1335 ΘΕO. Κείνος εχάθη. Με ποιο ήρθε αυτός καράβι; ΕΛE. Τον πήραν κάποιοι ναύτες, όπως λέει. ΘΕO. Κι αυτή που αντί για σένα ήταν στην Τροία; ΕΛE. Τον ίσκιο λες; Ψηλά στα ουράνια πήγε. ΘΕO. Πρίαμε, Τροία, του κάκου σάς χαλάσαν. 1340 ΕΛE. Yπόφερα πολλά κι εγώ μαζί τους. ΘΕO. Τον άντρα σου τον έθαψαν ή όχι;16 ΕΛE. Άταφος μένει· αχ! μαύρες συμφορές μου.17 ΘΕO. Γι' αυτό και τα ξανθά μαλλιά έχεις κόψει; ΕΛE. Όπου κι αν είναι τώρα, τον πονάω. 1345 ΘΕO. Σωστά θρηνείς γι' αυτήν τη δυστυχία...18 ΕΛE. Εύκολα ξεγελιέται η αδελφή σου;19 ΘΕO. Όχι· κι εδώ στον τάφο ακόμη θα 'σαι;20 Σχολια 10. Τα λόγια αυτά πιθανόν ο Θεοκλύµενος να µην τα απευθύνει στην Ελένη, αλλά να τα λέει παράµερα. Εκφράζουν τη χαρά του για τον ανέλπιστο θάνατο του αντιπάλου. 11. H Eλένη εδώ ψεύδεται εµπλέκοντας τη Θεονόη, προκειµένου να µην αποκαλυφθεί το σχέδιό της. 12. Tο «αυτός» είναι δίσηµο. H Eλένη εννοεί το Mενέλαο και δίνει µια ευχή, ενώ ο Θεοκλύµενος θεωρεί  ότι αναφέρεται στο ναυαγό, για τον οποίο η Eλένη διατυπώνει µια κατάρα. 13. Ο Μενέλαος, που έµενε έως τώρα κρυµµένος στον τάφο του Πρωτέα, γίνεται πλέον µέρος του σχεδίου της Eλένης. 14. H αναφορά στο όνοµα του Aπόλλωνα δείχνει ζωηρή έκπληξη. O Απόλλωνας ήταν ο θεός που απέτρεπε  το κακό και γι' αυτό ονοµαζότανε αποτρόπαιος. 15. Η Ελένη απαντά µε αυτή την «κατάρα» και την προσποιητή θλίψη για το Μενέλαο στην προηγούµενη ερώτηση του Θεοκλύµενου, που θα µπορούσε να οδηγήσει στην αποκάλυψη των συντρόφων του Mενέλαου. 16. Με αυτή την ερώτηση ο Θεοκλύµενος δίνει τη δυνατότητα στην Ελένη να αναπτύξει το σηµαντικότερο τµήµα του σχεδίου εξαπάτησης. 17. Οι αρχαίοι πίστευαν ότι, µέχρι να ταφεί ο νεκρός, η ψυχή του δεν µπορούσε να ησυχάσει. Γι' αυτό θεωρούσαν φοβερό το θάνατο στη θάλασσα. 18. Ο τόνος του Θεοκλύµενου είναι µάλλον ερωτηµατικός· αµφιβάλλει αν είναι αληθινή η πληροφορία για το θάνατο του Μενέλαου. 19. Αναφέρεται στη Θεονόη, της οποίας έχει εξασφαλίσει τη σιωπή. Mε την ερώτηση αυτή η Eλένη απαντά στο Θεοκλύµενο. 20. H ερώτηση του Θεοκλύµενου κρύβει κάποια δηκτικότητα και ειρωνεία. Ο λόγος της Ελένης, που ακολουθεί, έρχεται ως απάντηση σε αυτή την ειρωνεία. Ας Γινουμε Θεατες Οι δραματικοί ποιητές με το κείμενό τους, ανάμεσα σε άλλα, έπρεπε να υποκαταστήσουν τις εκφράσεις των υποκριτών. Aς σκεφτούμε γιατί. Ποιες φράσεις του κειμένου λειτουργούν ως δείκτες για την ενδυμασία και το προσωπείο της Ελένης και του Mενέλαου; Ποιες αναφέρονται σε εκφράσεις τους; Ας παρατηρήσουμε τη διπλανή φωτογραφία. Ποιες επιπλέον δυνατότητες έχει ένας σύγχρονος ηθοποιός, για να αποδώσει τα συναισθήματα του ήρωα που υποδύεται; Θραύ σμα  αγγείου  με παρά σταση  ηθοπο ιού που  κρατά  προσω πείο  (4ος αι . π.X.) Aντιγόνη (K. Kαραμπέτη, Σοφοκλής, Aντιγόνη, Eθν. Θέατρο, 1995, σκην. M. Bολανάκης) Ας Εμβαθυνουμε H Eλένη, στην προσπάθειά της να σώσει τη ζωή τη δική της και του Mενέλαου, ζητά από  το Θεοκλύμενο να της επιτρέψει να θάψει τον άντρα της. Aς αναζητήσουμε τους τρόπους με τους οποίους επιδιώκει να πετύχει το στόχο της. Aς θυμηθούμε ότι ο Eυριπίδης αξιοποιώντας το είδωλο παρουσίασε ως τώρα μια Eλένη  διαφορετική από ό,τι την ήθελε η παράδοση. Mπορούμε να συζητήσουμε αν στο Eπεισόδιο αυτό ο ποιητής συνεχίζει να ανατρέ πει  το μύθο ή αξιοποιεί και στοιχεία της παράδοσης. Ποιες σκέψεις σού γεννιούνται για τη σχέση του δημιουργού με τη μυθική παράδο ση; O Θεοκλύμενος δείχνει ζωηρό ενδιαφέρον για την ταφή του Mενέλαου. Ας αναζητήσουμε τις αιτίες αυτής της συμπεριφοράς και ας εξετάσουμε πώς αυτή  υπηρετεί την οικονομία του έργου. Eλένη (K. Λαδοπούλου, Eταιρεία Θεάτρου «H άλλη πλευρά», 2004, σκην. Ά. Mιχόπουλος) Παραλληλο Κειμενο 2 Προσφορες στους Νεκρους Σαρκοφάγος, τάφος του Tουταγχαμών [...] και πάντοτε τη μαγνή τιζαν οι λέξεις των θαλασσινών,  τις αποσπούσε μία μία μέσα από  τις φράσεις τους και δεν τις  ξεχνούσε ποτέ. Είχε λοιπόν σημειώσει τόπους ναυαγίων κι ήθελε να ρίξει κόλλυβα στη μνήμη  των χαμένων. Κουβαλούσε τέσ σερα πέντε σακουλάκια, τα είχαν  ψάλει στο μοναστήρι του Αϊ-Νικό λα, όπως πάντα εδώ και χρόνια. [...] Η θάλασσα ήταν ήσυχη, με την αλαζονεία που επέβαλλε ο μύθος  της περιοχής, έκαναν τον σταυρό  τους, η Όρσα έγειρε στα ρέλια 1 και σκόρπισε τα κόλλυβα στα  αφρισμένα νερά, ο Θεός ας  αναπαύσει την ψυχή τους, είπε ο Νίκος· [...] Ι. Κα ρυσ τιάνη, Mικρά Aγγλία, Kαστανιώτης 1. ρέλια: κουπαστή  πλοίου ...οι αρχαίοι Aιγύπτιοι ανέπτυ ξαν ένα ολοκληρωμένο σύστημα  προστασίας του σώματος και της  ψυχής του νεκρού, που περιελάμ βανε ένα συνδυασμό από νεκρι κές πρακτικές και τελετουργικά  δρώμενα (ταρίχευση, [...], σαρκο φάγοι, μνημειακή αρχιτεκτονική)  [...]. H διατήρηση του σώματος του νεκρού σε καλή κατάσταση μετά το θάνατό του διασφάλιζε ένα από τα συστατικά της ύπαρξης, διευκολύνοντας την απρόσκοπτη κίνηση και δράση του νεκρού στον  Άλλο Kόσμο. Π. H. M. Kουσούλης, Θάνατος  και  Tαρίχευ ση στην Aρχαία Aίγυπτο, Aρχέτυπο ΕΛE. Τώρα που πέθανε, γιατί με περιπαίζεις; Η Ψευτικη Υποσχεση και το Αιτημα της Ελενης Πώς η Ελένη  εξασφαλίζει την  ευνοϊκή στάση  του Θεοκλύμενου; Τι του ζητά;  Ποιες είναι οι  πρώτες του  αντιδράσεις; ΘΕO. Πιστή μένεις σ' αυτόν και μ' αποφεύγεις. 1350 ΕΛE. Τώρα όχι πια· το γάμο να ετοιμάσεις. ΘΕO. Άργησες να με στέρξεις, χαίρομαι όμως. ΕΛE. Ας ξεχαστούνε τα παλιά. Θα κάνεις... ΘΕO. Η χάρη θέλει αντίχαρη· τι πράγμα; ΕΛE. μαζί μου τώρα ομόνοια και φιλία. 1355 ΘΕO. Πάει ο θυμός που σου είχα, είναι φευγάτος. ΕΛE. Πέφτω στα γόνατά σου, αφού 'σαι φίλος.21 ΘΕO. Τι μου ζητάς, παρακαλώντας έτσι; ΕΛE. Τον πεθαμένο άντρα μου να θάψω. ΘΕO. Τάφος χωρίς νεκρό· σκιά θα θάψεις; 1360 ΕΛE. Συνήθεια των Ελλήνων, τον πνιγμένο... ΘΕO. Είναι πολύ σοφοί σ' αυτά· τι κάνουν; ΕΛE. σ' αδειανά πέπλα εντάφια τον κηδεύουν. ΘΕO. Στη χώρα μου όπου θες χτίσ' του έναν τάφο. ΕΛE. Όσοι πνιγήκαν, δεν τους θάβουμε έτσι. 1365 ΘΕO. Μα τότε πώς; Δεν ξέρω τα έθιμά σας. ΕΛE. Γι' αυτούς σκορπάμε δώρα μες στο κύμα.22 ΘΕO. Για το νεκρό τι θέλεις να σου δώσω;23 ΕΛE. Τίποτα δε γνωρίζω, ετούτος ξέρει.24 ΘΕO. Μας έφερες καλό μαντάτο, ξένε. 1370 Η Συμβολη του Μενελαου στο Δολο Tι ζητάει ο Mενέ λαος από  το Θεοκλύμενο; ΜΕΝ. Μήτε για το νεκρό μήτε για μένα. ΘΕO. Πώς θάβετε τους θαλασσοπνιγμένους; ΜΕN. Σύμφωνα με το βιος που 'χε καθένας. ΘΕO. Για χάρη της, ό,τι κι αν πεις, στο δίνω. ΜΕN. Πρώτα για τους νεκρούς ένα σφαχτάρι.25 1375 ΘΕO. Όποιο διαλέξεις ζώο, θα σου το δώσω. ΜΕN. Εσύ να ορίσεις· δώσε μου ό,τι θέλεις. ΘΕO. Εδώ σφάζουμε εμείς άλογο ή ταύρο. ΜΕN. Από καλή μονάχα να 'ναι ράτσα.26 ΘΕO. Πολλά μες στα κοπάδια μας υπάρχουν. 1380 ΜΕN. Κι ένα αδειανό κρεβάτι με στρωσίδια.27 ΘΕO. Κι αυτό θα γίνει. Τι άλλο του προσφέρουν; ΜΕN. Τον πόλεμο αγαπούσε, χάλκινα όπλα. Σχολια 21. Η Ελένη εκµεταλλεύεται αµέσως την προηγούµενη δήλωση του Θεοκλύµενου και πέφτει στα  πόδια του. 22. Oι ήρωες του Ευριπίδη χρησιµοποιούν κάθε µέσο, ακόµα και τα λατρευτικά έθιµα, προκειµένου να εξυπηρετήσουν το στόχο τους. 23. Ο βασιλιάς προσπαθεί να κλείσει το θέµα, για να ευχαριστήσει την Ελένη και ταυτόχρονα να επισπεύσει το γάµο του. 24. Είναι ένας έξυπνος τρόπος να συµµετάσχει στο διάλογο ο Μενέλαος. Άλλωστε αυτός θα εκτελέσει την τελευταία φάση της «µηχανής», του σχεδίου δηλαδή της φυγής. 25. H προσφορά αυτή λεγόταν πρόσφαγμα και πίστευαν ότι µε αυτήν ικανοποιούσαν την ψυχή του νεκρού. 26. Οι προσφορές προς τους θεούς του Kάτω Kόσµου ήταν δυο ειδών: οι αναίµακτες (π.χ. καρποί, φρούτα κ.λπ.), που έκαιγαν ή απλώς τοποθετούσαν πάνω στο βωµό, και οι αιµατηρές, δηλαδή ζώα (π.χ. ταύροι ή άλογα), που δεν έπρεπε να έχουν ελαττώµατα ούτε να έχουν χρησιµοποιηθεί σε γεωργικές εργασίες. Tα ζώα αυτά ονοµάζονταν άφετα και έβοσκαν ελεύθερα στους περιβόλους των ιερών. 27. Πρόκειται για την αρχαία συνήθεια του κενοταφίου για τους νεκρούς οι οποίοι θάβονταν µακριά από την πατρίδα ή δεν είχαν βρεθεί έπειτα από µάχη ή ναυµαχία. Κάτι ανάλογο στον καιρό µας είναι το µνηµείο του Άγνωστου Στρατιώτη.   Ας Γινουμε Θεατες Θεοκλύμενος – Mενέλαος – Eλένη (Λ. Kαλλέργης – Θ. Kωτσόπουλος – Ά. Συνοδινού, Eλληνική Σκηνή Άννας Συνοδινού, 1966, σκην. Γ. Θεοδοσιάδης) Παρατηρώντας τη διπλανή φωτογραφία ας «ακούσουμε» για λίγο το διάλογο των  προσώπων: Ποιους στίχους του κειμένου θα  μπορούσαν να εκφωνούν; Ποιος φαίνεται να είναι ο ρόλος  του Mενέλαου; Πώς φαντάζεσαι ότι θα αντιδρά σει ο Θεοκλύμενος; Ας Εμβαθυνουμε Η παρουσία του Μενέλαου στο Επεισόδιο αυτό αποτελεί μέρος του μηχανισμού απάτης,  καθώς υπάρχει φανερή αντίθεση ανάμεσα σε αυτό που δείχνει ότι είναι (φαίνεσθαι) και  στην πραγματική του ταυτότητα (είναι). Ας σκεφτούμε πώς αναδεικνύεται η αντίθεση αυτή: – στην εμφάνισή του· – στη συμπεριφορά του απέναντι στο Θεοκλύμενο· – στη στάση του απέναντι στα λατρευτικά έθιμα. H πλεκτάνη ολοκληρώνεται. O Θεοκλύμενος φαίνεται να έχει εξαπατηθεί. Aς συγκρίνουμε τα «όπλα» που χρησιμοποίησαν η Eλένη και ο Mενέλαος για την  εξαπάτηση του Θεοκλύμενου και με βάση αυτά ας συζητήσουμε τη συμβολή του  καθενός στην προώθηση του σχεδίου απόδρασης. Πώς θα έκρινε ένας Aθηναίος της εποχής τα μέσα που χρησιμοποίησαν; Eσύ πώς τα  κρίνεις; Mενέλαος (Δ. Kαρέλλης, K.Θ.B.E., 1982, σκην. A. Bουτσινάς) Παραλληλο Κειμενο 3 Oι Δυο Οψεις του Ιδιου Νομισματος Δύο ειδών επιχειρήματα υποστηρίζονται και σχετικά με το δίκιο  και το άδικο, και κατά τους μεν είναι άλλο πράγμα το δίκιο κι άλλο  το άδικο, ενώ κατά τους δε το δίκιο και το άδικο ταυτίζονται. Θα  προσπαθήσω να υποστηρίξω αυτή την τελευταία άποψη. Πρώτα  πρώτα θα πω ότι είναι δίκαιο να ψεύδεσαι και να εξαπατάς. Όσοι υποστηρίζουν την αντίθετη άποψη θα δέχονταν ότι είναι σωστό και  δίκαιο να λες ψέματα στους εχθρούς και να τους εξαπατάς, αταίρια στο όμως και κακό να κάνεις κάτι τέτοιο στους φίλους. Αλλά γιατί στους εχθρούς και όχι και στους φιλτάτους; Παραδείγματος  χάρη στους γονείς. Ας υποθέσουμε ότι ο πατέρας ή η μητέρα μας πρέπει να πιει ή να πάρει ένα φάρμακο και δε θέλει να το πάρει· δεν είναι δίκαιο να τους το δώσουμε σε ένα ρόφημα ή σε ένα  ποτό χωρίς να τους πούμε ότι είναι εκεί μέσα; Επομένως το να λες ψέματα στους γονείς και να τους εξαπατάς, το να κλέβεις  τους φίλους και να χρησιμοποιείς βία εναντίον των πιο αγαπημένων  σου προσώπων είναι δίκαιο. Άγνωστος Σοφιστής του  5ο υ-4ου αι. π.X., Δισσοί Λόγοι σχετικά  με το δίκαιο και το  άδ ικο, 1-3 (μτφρ. N. Σκουτερόπουλος) (A πό το H αρχαία σοφιστική, Γνώση) ΘΕO. Αντάξια για του Πέλοπα το γένος. ΜΕN. Κι όσους καλούς καρπούς η γη δωρίζει. 1385 ΘΕO. Λοιπόν; Πώς τα σκορπάτε μες στο κύμα; ΜΕN. Καράβι θα χρειαστεί με λαμνοκόπους. ΘΕO. Και πόσο αλάργα απ’ τη στεριά θα πάει; ΜΕN. Όσο που τ’ αφρονέρια του να βλέπεις. ΘΕO. Γιατί; Έτσι συνηθίζουν στην Ελλάδα; 28 1390 ΜΕN. Για να μη βγει το μίασμα στ’ ακρογιάλι.29 ΘΕO. Γρήγορο πλοίο φοινικικό30 θα δώσω. ΜΕN. Σωστά θα τιμηθεί ο Μενέλαος έτσι. ΘΕO. Δίχως αυτήν εσύ δε φτάνεις τάχα; ΜΕN. Μάνας το έργο αυτό, γυναίκας, τέκνου. 1395 ΘΕO. Πρέπει, όπως λες, αυτή να τόνε θάψει. ΜΕN. Ασέβεια το νεκρό να μην τιμήσει. ΘΕO. Λοιπόν ας γίνει κι έτσι· θέλω να ’χω γυναίκα ευλαβική. Μες στο παλάτι Η Ολοκληρωση της Πλεκανης Tι προσφέρει  ο Θεοκλύμενος  στο Mενέλαο; Πώς παρηγορεί  την Eλένη; πήγαινε εσύ και διάλεξε όσα πρέπει δώρα για το νεκρό· δε θα σε στείλω στη γη σου μ’ αδειανά τα χέρια,31 αν δώσεις σωστή σ’ αυτήν βοήθεια· μου ’χεις φέρει καλά μαντάτα και γι’ αυτό θα λάβεις, 1400 αντί για τα κουρέλια, πλούσια ρούχα και τροφές να γυρίσεις στην πατρίδα, γιατί η κακομοιριά σου είναι μεγάλη. Δυστυχισμένη εσύ, μην τυραννιέσαι για κάτι αγιάτρευτο· ο Μενέλαος βρήκε 1405 τη μοίρα του, οι νεκροί δεν ξαναζούνε.32 1410 ΜΕN. Στο χρέος σου, κυρά· από δω και πέρα πρέπει τον πρώτο σου άντρα να ξεχάσεις και ν’ αγαπάς αυτόν που βλέπεις μπρος σου· το πιο καλό είναι αυτό την ώρα τούτη. Αμοιβαιες Υποσχέσεις Tι συμβουλεύει ο  Mενέλαος την  Eλένη; Tι υπόσχεται  η Eλένη στο  Mενέλαο; Κι αν θα σωθώ και φτάσω στην Ελλάδα, θα σβήσω την κακή σου φήμη, αν είσαι φρόνιμη για τον άντρα σου γυναίκα. 1415 EΛE. Θα γίνει αυτό· παράπονο δε θα ’χει· και θα το δεις, αφού κοντά μου θα ’σαι. Πήγαινε τώρα, δόλιε, μέσα, πλύσου κι άλλαξε ρούχα. Σύντομα από μένα θα ωφεληθείς και τότε προθυμία θα δείξεις, βοηθώντας να προσφέρω στο λατρευτό Μενέλαο όσα πρέπει. 1420 Σχολια 28. H περιέργειά του ίσως είναι προσποιητή. Στην πραγµατικότητα µάλλον θέλει να σιγουρευτεί για την απόσταση, που του φαίνεται µακρινή. 29. Εννοεί το µίασµα που θα προέλθει από το αίµα των θυσιασµένων ζώων ή από τα αντικείµενα που χρησιµοποιούσαν στη νεκρώσιµη τελετή. Φυσικά δε χρειαζόταν τόση απόσταση από τη στεριά, αλλά έτσι  το πλοίο του Μενέλαου θα µπορούσε να αποµακρυνθεί περισσότερο. 30. Οι Φοίνικες ήταν γνωστοί ως καλοί ναυτικοί και έµποροι. Γενικά, φοινικικό πλοίο = γρήγορο πλοίο. 31. Πρόκειται για συνήθεια που ισχύει και σήµερα, σύµφωνα µε την οποία αυτός που φέρνει καλές ειδήσεις ανταµείβεται. Εδώ βέβαια µε τις προσφορές του Θεοκλύµενου εξυπηρετείται και άλλος στόχος: µε τα ρούχα και τα τρόφιµα του Θεοκλύµενου ο Μενέλαος θα µπορέσει να επιστρέψει στην πατρίδα του. 32. Eίναι ένας συνηθισµένος τρόπος παρηγοριάς να προβάλλεται η µαταιότητα του θρήνου και του πόνου για τους πεθαµένους. Ας Γινουμε Θεατες H θεώρηση της Eλένης ως τραγωδίας ή τραγικωμωδίας διαφοροποιεί τη σκηνοθετική παρουσίαση των ηρώων. Στην παράπλευρη φωτογραφία ποια σκηνοθετική άποψη, κατά τη γνώμη σου, αποτυπώνεται; Ποιος νομίζεις ότι είναι ο Θεοκλύμενος; (K . Aθα νασόπο υλος –  Σ.  Mαβί δης  – Λ.  Tασο πούλου, Aμφι θ έατρο,  1999 ,  σκη ν . Σ.  Eυ αγγελά τος) Ας Εμβαθυνουμε O Eυριπίδης στήνει και στο Eπεισόδιο αυτό ένα παιχνίδι ανάμεσα στην άγνοια και τη γνώ ση, ανάμεσα στο είναι και το φαίνεσθαι. Tο παιχνίδι αυτό γίνεται φανερό τόσο στους σκό πιμα δίσημους λόγους του Mενέλαου και της Eλένης, όσο και στην τραγική ειρωνεία, που  προκύπτει από τα λόγια του ανυποψίαστου Θεοκλύμενου: λόγια που διαφορετικά ερμη νεύονται από όσους γνωρίζουν την αλήθεια και διαφορετικά από όσους την αγνοούν. Aς αναζητήσουμε στο κείμενο δίσημους λόγους και σημεία με τραγική ειρωνεία. Oι θεατές, ακούγοντας αυτά, ποια εικόνα σχηματίζουν για τους ήρωες; Tι νιώθουν; Oρισμένοι μελετητές βασιζόμενοι σε διάφορα στοιχεία, ανάμεσα στα οποία και στην  παρουσία του θεοκλύμενου, χαρακτηρίζουν την Eλένη όχι ως τραγωδία αλλά ως τραγι κωμωδία*, δηλαδή τραγωδία με έντονα κωμικά στοιχεία. Aς αναζητήσουμε στο Eπεισόδιο στοιχεία που θα μπορούσαν να δικαιολογήσουν  αυτόν το χαρακτηρισμό. Παραλληλο Κειμενο 4 Hλέκτρα – Kλυταιμνήστρα (E. Παπά – A. Kατσέλη από την κινηματογραφική ταινία Hλέκτρα, σκην. M. Kακογιάννης) Eνας Δισημος Λογος [H Hλέκτρα  οδηγεί την  Kλυταιμνή στρα  στο σπίτι της,  όπου θα τη  σκοτώσει.] ΗΛEKTPA Πέρασε μες στο φτωχικό  μου· μόνο πρόσεξε μήπως από τριγύρω  η κάπνα σού λερώσει τα φορέματά  σου. Τώρα θα  προσφέρει ς τη θυσία που χρωστάς  στους θεούς.  Τα προκα ταρκτικά έχουν  ήδη αρχίσει: ακονισμένο  περιμένει το μαχαίρι που  έσφαξε τον  ταύρο. Eυρι πίδης , Hλέκτρα, στ. 1139-1142 (μτφρ. N. Χουρμουζιάδης) (Aπό το Eυρι πίδου  Hλέκ τρ α, Bικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη) Τραγικωμωδία Tραγικωμωδία  δε σημαίνει  ότι τα πάντα είναι κωμικά,  αλλά ότι δεν  είναι τα πάντα τραγικά. H.D.F. Kitto (Aπό το  H.D.F. Kitto, H Aρχαία Eλληνική Tραγωδία, μτφρ. Λ. Zενάκος, Παπαδήμας) Δ' EΠEIΣO ΔIO  στ. 1500-1592 «Ἥδ’ ἡμέρα  σοι τὴν ἐμὴν δείξει χάριν» Η ολοκλήρωση της  μηχανής σωτηρίας Ερωτησεις Τα όσα  ανακοινώνει  η Ελένη στις  γυναίκες του  Χορού, στην  αρχή του  Επεισοδίου,  φανερώνουν  μία ακόμα  λειτουργία  του B' Στασίμου . Ποια είναι αυτή; Ποιες ήταν οι  απαραίτητες  προΰποθέσεις  για την ευόδωση  του σχεδίου από δρασης; Ποιες  από αυτές  εξασφαλίστηκαν  στο Δ' Επεισόδιο; Tο σχέδιο της  απόδρασης βρίσκε ται στο πιο κρίσιμο  σημείο, καθώς η  παραμικρή υποψία  του Θεοκλύμενου  μπορεί να οδηγή σει στην αποτυχία.  Nα εντοπίσετε τα  σημεία όπου εμφα νίζεται αυτός ο  κίνδυνος. Mε  ποιον τρόπο  αποτρέπεται; Τι εντύπωση θα  έκανε άραγε  στους Αθηναίους  θεατές ο διάλογος  ανάμεσα στους  δυο Έλληνες και  τον ξένο βασιλιά;  Ας λάβετε υπόψη  σας τις στερεότυ πες αντιλήψεις  της εποχής για  τους βαρβάρους , όπως διαφαίνο νται και στο παρα κάτω απόσπασμα  του Ηρόδοτου  (Ι, 60): «Καθώς ο Πεισί στρατος δέχτηκε  την πρόταση κα ι συμφώνησε με  τους όρους, για  να πετύχει την  επιστροφή του  στην Αθήνα, μη χανεύτηκε ένα  σχέδιο, που εγώ  το βρίσκω πολύ  αφελές (όταν μά λιστα είναι γνω στό ότι οι Έλλη νες από παλιότε ρα ξεχώρισαν από  τους βαρβάρους , έτσι που και ευ φυέστεροι ήσαν  και απαλλαγμέ νοι από ανόητες  αφέλειες) – αν  πραγματικά  αυτοί μηχανεύ τηκαν να κάνουν  κάτι τέτοιο στους  Αθηναίους, που  είχαν τη φήμη  πως ήσαν πρώτοι  στη σοφία ανάμε σα στους Έλληνες » (μτφρ. Δ. Mαρω νίτης). (Aπό το  Hροδότου Iστορίαι ,  Γκοβόστης)   Το παιχνίδι ανάμε σα στο είναι και το  φαίνεσθαι εκφράζε ται για άλλη μια φο ρά και μέσα από  τους δίσημους λό γους. Αφού τους υ πογραμμίσετε στο  κείμενο, γράψτε  δίπλα στον καθέ να από αυτούς τι  θα έλεγε η Ελένη,  αν μπορούσε να  εκφραστεί ελεύθε ρα και να πει αυτό  που πραγματικά  σκέφτεται. Δραστηριοτητα Οι δίσημοι λόγοι και οι τραγικές ειρωνείες  αποκαλύπτουν τη δραματική τους αξία  από τον τρόπο με τον οποίο θα αποδοθούν σκηνικά. Συγκεντρώστε  το σχετικό υλικό από το  Γ' και Δ' Επεισόδιο. Δοκιμάστε τρόπους  κίνησης και εκφοράς  του λόγου. Εργασια Ο Θεοκλύμενος προε τοιμάζοντας το γάμο  του με την Ελένη ανα φέρεται σε γαμήλια έθι μα. Αναζητήστε ανάλο γες συνήθειες των αν θρώπων της εποχής μα ς και καταγράψτε τις  σε άρθρο που θα δημο σιευτεί στην εφημερίδα  του σχολείου σας. Θεματα για Αποδελτιω ση H παρουσίαση της  δουλειάς σας έχει και  αυτή τα μυστικά της. Mια υπόδειξη: χρησιμο ποιήστε στους υπολογ ιστές το πρόγραμμα  power point. Στο Επεισόδιο  αυτό κορυφώθη κε η σκηνοθεσία  του φαίνεσθαι.  Με βάση το υλικό  που αποδελτιώ σατε για το θέμα  «είναι – φαίνε σθαι» επεξεργα στείτε τα εξής  θέματα: — Ποια είναι  κάθε φορά τα  αίτια που οδη γούν στην αντ ίθεση «είναι –  φαίνεσθαι»  (θεοί, άνθρωποι,  τύχη); — Ποιες είναι οι  συνέπειες της  αντίθεσης στην  εξέλιξη του  δράματος; Mπορείτε να  παρουσιάσετε  εδώ και το επε ξεργασμένο  υλικό του  θέματος  κωμικά  στοιχεία. ΕΥΡΙΠΙΔΗ, ΕΛΕΝΗ, Δ’ επεισόδιο, στίχοι: 1500 – 1592. Περίληψη, ενότητες, θέματα, σχήματα λόγου ΠΕΡΙΛΗΨΗ Δ΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΥ Στη σκηνή εμφανίζεται η Ελένη που απευθυνόμενη στις δούλες του Χο­ρού τους ανακοινώνει ότι η Θεονόη κράτησε το λόγο της και δεν μαρτύρησε την είδηση του ερχομού του Μενελάου, αλλά είπε ψέματα επιβεβαιώνοντας το θά­νατό του. Μαρτυρεί ότι ο Μενέλαος πια ντύθηκε και πλύθηκε, μετά από πολύ καιρό και φέρει επάνω του χάλκινη πανοπλία, ασπίδα και δόρυ. Ζητάει από το Χορό να μη μαρτυρήσουν εκείνες την παρουσία του ανδρός της και προαναγ­γέλλει την είσοδο στη σκηνή του Θεοκλύμενου. Ο Αιγύπτιος βασιλιάς διατάζει τους δούλους να παραταχθούν όπως ζήτησε ο ναυαγός για την κηδεία του νε­κρού. Ωστόσο, ζητάει από την Ελένη να μην ανέβει κι εκείνη στο πλοίο, γιατί φοβάται ότι από τη θλίψη θα επιχειρήσει να αυτοκτονήσει πέφτοντας στη θά­λασσα. Η ηρωίδα καθησυχάζει το βασιλιά ότι έτσι είναι το σωστό και δεν πρέπει να φοβάται, ενώ λαμβάνει και τη διαταγή του να υπακούν οι κωπηλάτες τυφλά στις εντολές του Θεοκλύμενου και τονίζει επανειλημμένα τον μελλούμενο γάμο για να άρει όποιες αντιρρήσεις κι επιφυλάξεις έχει ο Θεοκλύμενος. Αυτός εκ­φράζει τη χαρά του που δε σκότωσε ο ίδιος το Μενέλαο κι έτσι δεν κατηγορείται για το φόνο και προετοιμάζεται για τον επικείμενο γάμο, διατάζοντας να ειδο­ποιηθούν οι άρχοντες του τόπου, ενώ καλεί και το ναυαγό-Μενέλαο να καθίσει στο γάμο και μετά αν θέλει να φύγει ή να μείνει εκεί ευτυχισμένος. Τέλος, ο Σπαρτιάτης ήρωας προσεύχεται στο Δία και ζητάει να τον βοηθήσει γιατί γεύτη­κε ήδη πολλά βάσανα και καλεί τους θεούς να τον συντρέξουν γιατί είναι ώρα πια να ορθοποδήσει κι εκείνος. ΕΝΟΤΗΤΕΣ – ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ: 1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1500-1523: Τα νέα από το παλάτι. 2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1524-1565: Η παρέμβαση του Θεοκλύμενου και οι αντιδράσεις της Ελένης. 3Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1566-1580: Οι οδηγίες του Θεοκλύμενου. 4Η ΕΝΟΤΗΤΑ: Στ.1581-1591: Η προσευχή του Μενελάου. Θέματα: 1) Η ολοκλήρωση της μηχανής: Προηγούμενες φάσεις μηχανής: α) σχεδιασμός της στο τέλος του Β΄ Επεισοδίου και β) υλοποίηση του μεγαλύτερου μέρους της στο Γ΄ Επεισόδιο με την εξύφανση του δόλου. Εδώ, στο Δ΄ Επεισόδιο, έχουμε την ολοκλήρωση της μηχανής. Σύμμαχοι ηρώων μας: Σιωπή Θεονόης Σιωπή χορού Σκευή Μενελάου Νέα εμπόδια: Είναι οι προτάσεις του Θεοκλύμενου: Να μην πάει η Ελένη Αν πάει, να τη συνοδεύσει ο ίδιος Τρόποι υπέρβασης των δυσκολιών: Λογικά επιχειρήματα Δημιουργία κατάλληλου συναισθηματικού κλίματος Συναισθήματα θεατών: Έλληνες vs Βάρβαροι. Ο Αθηναίος θεατής βλέποντας τους ήρωες να εξαπατούν το βάρβαρο αντίπαλο νιώθουν ευχαρίστηση. Είναι γνωστή η άποψη που επικρατούσε σε όλη την αρχαιότητα ότι οι βάρβαροι, δηλ. οι μη Έλληνες, θεωρούνταν και πνευματικά κατώτεροι και απολίτιστοι. 2) Χαρακτήρας ηρώων: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ: ΕΛΕΝΗ: Δυναμική, αποφασιστική, λογική, έξυπνη, πονηρή, ψύχραιμη. ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ: Δύσπιστος, κυριεύεται από το πάθος του για την Ελένη. ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Δείχνει ευσέβεια και πίστη στους θεούς. Αναλυτικότερα: Ελένη: Δεν παρατηρούμε εντυπωσιακές αλλαγές από ό, τι είδαμε στα προηγούμενα επεισόδια. Έχει δυναμική στάση, εξασφαλίζει τη σιωπή του χορού, αντιμετωπίζει τα εμπόδια από τις προτάσεις του Θεοκλύμενου. Χρησιμοποιεί τη φυσική σαγήνη της αλλά και της εξυπνάδα της (στίχ. 1565). Μενέλαος: Ο τόνος του έχει αλλάξει. Είναι σταθερότερος και πιο επιβλητικός. Αρχίζουμε πια να αναγνωρίζουμε το Μενέλαο της Ιλιάδας. Πότε όμως βρήκε τον παλιό του εαυτό; Μήπως μόλις ντύθηκε με ρούχα που του αρμόζουν; (κωμικό στοιχείο) Σημείωση: Μερικοί μελετητές θεωρούν ότι το γεγονός ότι ο Μενέλαος αλλάζει διάθεση όταν αλλάζει ρούχα είναι κωμικό στοιχείο. Άλλοι πάλι θεωρούν ότι είναι απολύτως φυσιολογική η αλλαγή. Πάντα η εμφάνισή μας επηρεάζει την ψυχολογία μας. Θεοκλύμενος: Εδώ παρουσιάζεται αρκετά δύσπιστος: α) ρωτάει ο ίδιος τη Θεονόη για το Μενέλαο, β) θέλει να πείσει την Ελένη να μην πάει ή γ) αν πάει, να τη συνοδεύσει ο ίδιος. 3) είναι vs φαίνεσθαι: Μέχρι τώρα η αντίθεση δεν ελεγχόταν από τους ήρωές μας. Εδώ, όμως, η αντίθεση είναι σκηνοθετημένη από τους ίδιους. Έχουμε σκηνοθετημένο φαίνεσθαι.  ΕΙΡΩΝΕΙΑ: Στίχοι 1532-1533: «από τη θλίψη/ για τις χαρές του Μενέλαου». ΠΡΟΣΩΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ: Στίχοι 1545-1546: «Η μοίρα… ως τώρα». Στίχος 1591: «κυκλώνει το κακό». ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ: 1) Στίχος 1534: «πικρά… αναστενάζεις». 2) Στίχος 1556: «την όψη… μη χαλάσουν». 3) Στίχος 1558: «κι οι νεκροί ένας ίσκιος». 4) Στίχος 1577: «ν’ αντιβουίξει». 5) Στίχοι 1588-1589: «χαρές… εγεύτηκα». 6)  Στίχος 1599: «να με κυκλώνει το κακό». https :// www.slideshare.net/christostsatsouris /15001592 http://users.sch.gr/sirmkap/eleni%20epeiso dio %204.pdf Ευριπίδη, Ελένη (412 π.Χ.) , Επεισόδιο Δ΄, στ. 1500-1592  ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΝΟΤΗΤΑΣ  Ολοκληρώνεται η µηχανή σωτη ρίας:  ● νέα κατάσταση: ποιες συµµα χίες  και ποια εµπόδια συναντούν τώρα  οι ήρωές µας; ● με ποιον τρόπο προσπαθούν να  ξεπεράσουν  τις δυσκολίες;  Ι. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ  – ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ   Νέα κατάσταση - αντίθεση:  σύμμαχοι των ηρώων :  σιωπή Θεονόης, σιωπή Χορού,  σκευή Μενέλαου ≠ νέα εµπόδια που  ορθώνονται:  οι προτάσεις του Θεοκλύµενου  Αντίδραση Ελένης  – τρόποι πειθούς:  - επίκληση στη λογική,  «ποιο το όφελος… αν πεθάνω;»  - επίκληση στο συναίσθημα: προσποίηση αγάπης, υπόσχεση γά μου  «καινούργιε μου άνδρα», κολακεία της ματαιοδοξίας του Θεοκλύμενου «στους δούλους δούλος να μη γίνεις»  - δίσημοι λόγοι «αυτά που θέλω ας  γίνουν»   αντίθεση είναι-φαίνεσθαι: στο πρώτο µέρος του έργου υφίσταται για λόγους που δεν  ελέγχονται από τους ήρωες (κατασκευή του ειδώλου, επέµβαση θεών κτλ.) ≠ εδώ η αντίθεση είναι σκηνοθετηµένη από τους ίδιους (σκηνοθετηµένο φαίνεσ θαι)   Σκηνοθετικοί και σκηνογραφικοί δείκτες (στοιχεία όψης):  ύφος της Ελένης, καθώς συνοµιλεί µε το Θεοκλύµενο µπροστά  στο Μενέλαο (ύφος που συνδέεται άµεσα µε τους δίσηµους λόγους)   νέα σκευή του Μενέλαου: - εξυπηρετείται το σχέδιο απόδρασης  - η νέα εικόνα του θυμίζει  την πραγματική του ταυτότητα  (βασιλιάς, ήρωας) - αποκατάσταση: πριν φοβισμένος ρακοφόρος ≠ τώρα  δυναμικός ήρωας  ΙΙ. ΙΔΕΕΣ  Ευφυείς Έλληνες ≠ αφελείς βάρβα ροι:  αναπαραγωγή και επιβεβαίωση στερεότυπου της εποχής ή ειρωνεία του Ευριπίδη  (οι πολιτισμένοι Έλληνες  χρησιμοποιούν δόλο, απάτη); Κωµική ή ροµαντική διάσταση  του έργου: στοιχεία κωµικά  (π.χ. η αφέλεια ή η ευπιστία του Θεο κλύµενου) ή ροµαντικά (π.χ. η συγκατάθεση  για γάµο ο οποίος διαρκώς  αναβάλλεται)  ΙΙΙ. ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ Ήθος Ελένης:  δυναµική στάση (εξασφαλίζει τη σιωπή του Χορού, αντιµετωπίζει τα εµπόδια που προκύπτουν από τις προτάσεις του Θεοκλύµενου), φυσική γοητεία , ικανότητα να πείσει το δύσπιστο  Θεοκλύµενο να κάνει ό,τι η ίδια επιθυµεί.  Η Ελένη µια επινοητική γυναίκα,  που επιτυγχάνει το στόχο της χάρη  στην ευστροφία της, ή µια δόλια  γυναίκα, που τα καταφέρνει  επειδή σαγηνεύει; Ήθος Μενέλαου : προσευχή για επιτυχή απόδραση: προοικονοµείται η δράση του Μενέλαου, «αποκαθίσταται»  ο ήρωάς µας καθώς µέσα στη καινούρια του σκευή αναγνωρίζεται µε την ηρωική του διάσταση,  από την άλλη, αποτελεί ροµαντικό στοιχείο ή κωµικό . Ο τόνος του Μενέλαου έχει αλλάξει.  Είναι σταθερότερος και πιο επιβλητ ικός , καθώς αρµόζει σ’ έναν άνθρωπο που κάνει ένα ριψοκίνδυνο βήµα  σε µια στιγµή απελπισίας.  Ήθος Θεοκλύμενου:  δυσπιστία (έρευνα που  έκανε ο ίδιος ρωτώντας τη Θεονόη  για την τύχη του Μενέλαου, προσπάθεια να πείσει την Ελένη  να µην ακολουθήσει τη  νεκρώσιµη ποµπή, πρόταση να επιβιβαστεί κι αυτός  στο πλοίο  για να βοηθήσει το ζεύγος) Ο Θεοκλύμενος αφελής βάρβαρος ή ερωτευμένος  δύσπιστος; https://www.slideshare.net/mrsevi/ss- 59604550