Νικόλαος Γύζης (1842-1901),
Το κρυφό σχολειό (1886)
Συλλογή Εμφιετζόγλου
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (10ος αι. - 1453)
ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ
Εισαγωγή
1. Παραλογές
Του νεκρού αδελφού, Ν. Γ. Πολίτου, Εκλογαί
Της νύφης που κακοπάθησε, Παραλογές, εκδ. Ερμής (Γ. Ιωάννου)
2. Ακριτικά τραγούδια
Η αρπαγή της γυναίκας του Διγενή, Ελλην. Δημ. Τραγούδια (Ακαδ. Αθηνών), τ. Α'
Ο γιος της χήρας. Ελλην. Δημ. Τραγούδια (Ακαδ. Αθηνών), τ. Α'
Ο αιχμάλωτον, Ν. Γ. Πολίτου, Εκλογαί
3. Του Χάροντα - Του Κάτω Κόσμου
[Γιατί είναι μαύρα τα βουνά], Ν. Γ. Πολίτου, Εκλογαί
[Ήλιε μου και τρισήλιε μου], Ν. Γ. Πολίτου, Εκλογαί
[Η λυγερή στον Άδη], Ν.Γ. Πολίτου, Εκλογαί
4. Ιστορικά τραγούδια
[Το κρούσος της Αντριανούπολης], Ν. Γ. Πολίτου, Εκλογαί
[Πάρθεν η Ρωμανία], Bασ. Βιβλιοθήκη, τ. 46
[Οι σκλάβοι των Μπαρμπαρέσων ], Ν. Γ. Πολίτου, Εκλογαί
[Της Δέσπως], Ν.Γ. Πολίτου, Εκλογαί
[Της Πάργας], Ν.Γ. Πολίτου, Εκλογαί
5. Κλέφτικα τραγούδια
[Της νύχτας οι αρματολοί], Ν. Γ. Πολίτου, Εκλογαί
Των Κολοκοτρωναίων, Ν. Γ. Πολίτου, Εκλογαί
Των Κοντογιανναίων, εκδ. Ερμής, (Αλέξ. Πολίτης)
Η ΛΟΓΙΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
Το έπος του Διγενή Ακρίτα (Π. Καλονάρος)
[Ο θάνατος τον πολεμά]
Πτωχοπροδρομικά
[μάθε το τσαγκάρην το παιδίν σου], (απόσπασμα),
Λίνου Πολίτη, Ποιητική Ανθολογία
Ιπποτικά μυθιστορήματα
[Άγουρος ποθοφλόγιστος] από το μυθ. «Λίβιστρος και Ροδάμνη», στ.2626-2656, Λίνου Πολίτη, Ποιητική Ανθολογία
Γεώργιος Φραντζής, Χρονικό, (απόσπασμα) εκδ. Δωδώνη
Θρήνοι
Το ανακάλημα της Κωνσταντινόπολης, (απόσπασμα), εκδ. Εμμ. Κριαρά
ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1453-1669)
α) Λατινοκρατούμενος ελληνισμός
I. Πρώιμη περίοδος της κρητικής λογοτεχνίας
II. Η περίοδος ακμής της κρητικής λογοτεχνίας (τέλη 16ου αι. - 1669)
III. Η λογοτεχνική παραγωγή
β) Ο ελληνισμός της διασποράς
γ) Τουρκοκρατούμενος ελληνισμός
Καταλόγια
[Αν ήξευρα, κυράτσα μου...], Λίνου Πολίτη, Ποιητική Ανθολογία
Κυπριακά
[Πάγω...], Λίνου Πολίτη, Ποιητική Ανθολογία
Μπεργαδής, Απόκοπος
[Ειπέ μας αν κρατεί ουρανός], εκδ. Ερμής (Στυλ. Αλεξίου)
Ιωάννης Ανδρέας Τρώιλος, Χορικό από το Ροδολίνο
Χορικό της Γ' πράξης, Λίνου Πολίτη, Ποιητική Ανθολογία
Γεώργιος Χορτάτσης, Κατζούρμπος, απόσπασμα από τη Β' Πράξη - Κριτική έκδ. Λίνου Πολίτη
Ερωφίλη, απόσπασμα από την Γ' Πράξη, σκηνή Ε' - εκδ. Γαλαξία
Βιτσέντζος Κορνάρος, Η Θυσία του Αβραάμ (στ. 1059-1126. εκδ. Γ. Μέγα)
Ερωτόκριτος
α) [Η Μονομαχία Κρητικού και Καραμανίτη], (Β', 1047-1150), εκδ. Ερμής
β) [Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός], (Ε', 767-818), εκδ. Ερμής (Στυλ. Αλεξίου)
ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1669-1830)
Ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός
Ο νεοελληνικός διαφωτισμός
Η λογοτεχνία κατά την τρίτη περίοδο
1. Η ποίηση
2. Η πεζογραφία
3. Το θέατρο
Α' Λαϊκές αφηγήσεις
Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου, εκδ. Ερμής (Γ. Βελουδής)
Χρονικό του Γαλαξιδιού, εκδ. Σάθα
Β' Άνθη ευλαβείαςΕκκλησιαστική ρητορική
Ηλίας Μηνιάτης, Περί φθόνου, Βασική Βιβλιοθήκη, τόμ. 8
Κοσμάς Αιτωλός, Από τις Διδαχές, εκδ. Τήνος (Ι.Β. Μενούνος)
Γ' Νεοελληνικός διαφωτισμός
Δημήτριος Καταρτζής, (Από τη χρεία να οδηγούμαστε εις τα αναγκαία], εκδ. Ερμής, (Κ.Θ. Δημαράς)
Ρήγας Βελεστινλής, Η επαναστατική προκήρυξη,Βασική Βιβλιοθήκη, τόμ. 10 (Λ. I. Βρανούσης)
Ανώνυμος, Ελληνική Νομαρχία [Η εφεύρεσις των χρημάτων], Βιβλιοεκδοτική, (Γ. Βαλέτας)
Αδαμάντιος Κοραής, [Η κηδεία του Βολταίρου], Σύλλογος Προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων (Λ. I. Βρανούσης)
Αδελφική διδασκαλία [Όσοι προΐστασθε των Γραικών...], εκδ. Πηγής (Γ. Βαλέτας)
Ιωάννης Βηλαράς, [Επιστολή στον Αθανάσιο Ψαλίδα], περιοδικό Διόνυσος, 1902
Αγνώστου, Έρωτος αποτελέσματα [Η Ελενίτσα], Ανθολογία Δημοτ. Πεζογραφίας, Α' (Γ. Βαλέτας)
Δ' Οι πρόδρομοι
Ιωάννης Βηλαράς, 1. Σαν πεταλούδα στη φωτιά, Βασική Βιβλιοθήκη, (Λ.Ι. Βρανούσης)
2. Γιατρική παρηγορία, Βασική Βιβλιοθήκη, (Λ.Ι. Βρανούσης)
Αθανάσιος Χριστόπουλος, Φαγοπότι, εκδ. Ερμής (Ε. Τσαντσάνογλου)
Ε' Απομνημονεύματα
Παναγής Σκουζές, Χρονικό της σκλαβωμένης Αθήνας
Οι φυλακές, εκδ. Γ. Βαλέτα
Στη Χαλκίδα πρόσφυγες,
Νικόλαος Κασομούλης, Στρατιωτικά ενθυμήματα, Β'
[Σκηνές από την έξοδο], εκδ. Γ. Βλαχογιάννη
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Διήγησις συμβάντων
[Η μάχη στο Βαλτέτσι], εκδ. Δρακόπουλος (Τ. Βουρνάς)
Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα
[Τέτοι' αρετή έχουν, τέτοια φώτα μάς δίνουν], εκδ. Γαλαξία
ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ
Εισαγωγή
Ανδρέας Κάλβος, Ο φιλόπατρις, εκδ. Ίκαρος (επιμ. Pontani)
Εις Αγαρηνούς, εκδ. Ίκαρος (επιμ. Pontani)
Τα ηφαίστεια, εκδ. Ίκαρος (επιμ. Pontani)
Διονύσιος Σολωμός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι εκδ. Ίκαρος (επιμ. Λ. Πολίτη)
Στοχασμοί του ποιητή, εκδ. Ίκαρος (επιμ. Α. Πολίτη)
Ο Πόρφυρας, εκδ. Ίκαρος (επιμ. Α. Πολίτη)
Η γυναίκα της Ζάκυθος, εκδ. Ίκαρος (επιμ. Λ. Πολίτη)
Ιάκωβος Πολυλάς, Ερασιτέχνης, Βασική Βιβλιοθήκη, τόμ. 14
Γεράσιμος Μαρκοράς, Πατρική ευτυχία, Βασική Βιβλιοθήκη, τόμ. 14
Ανδρέας Λασκαράτος, Προβόδισμα (ποίημα)
Τα μυστήρια της Κεφαλονιάς, (απόσπασμα), Άπαντα, Άτλας, τόμ. 5
Λορέντζος Μαβίλης, Λήθη, Βασική Βιβλιοθήκη, τόμ. 14
Μούχρωμα, Βασική Βιβλιοθήκη, τόμ. 14
Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Φωτεινός, (απόσπασμα), εκδ. Ερμής (Γ. Π. Σαββίδης)
ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΈΣ ΚΑΙ Η ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ (1830-1880)
Εισαγωγή
Αλέξανδρος Σούτσος, Επιστολή Προς τον βασιλέα της Ελλάδος Όθωνα (απόσπασμα), (επιμ. Α. Πολίτη)
Ποιητική Ανθολογία Δ΄, εκδ. Δωδώνη
Γεώργιος Ζαλοκώστας, Η αναχώρησίς της, Ποιητική Ανθολογία, εκδ. Δωδώνη
Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, Διονύσου πλους (απόσπασμα), Βασική Βιβλιοθήκη
Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, Ασμάτιον, Βασική Βιβλιοθήκη
Σπυρίδων Βασιλειάδης, Το άσμα του Ορφέως, Ανθολογία Ηρ. και Ρένου Αποστολίδου
Η πεζογραφία - Το μυθιστόρημα
Γρηγόριος Παλαιολόγος, Ο Πολυπαθής (απόσπασμα), εκδ. Ερμής (Α. Αγγέλου)
Ιάκωβος Πιτσιπίος, Ο πίθηκος Ξουθ ή Τα ήθη του αιώνος, εκδ. Ιδρύματος Ουράνη (Δημ. Τζιόβας)
Δημήτριος Βικέλας, Λουκής Λάρας (απόσπασμα), εκδ. Ερμής
Ο παπα-Νάρκισσος, εκδ. Νεφέλη
Εμμανουήλ Ροΐδης, Αθηναϊκοί περίπατοι, Άπαντα, τόμ. Γ', εκδ. Ερμής (Α. Αγγέλου)
Μονόλογος ευαισθήτου, Άπαντα, τόμ. Γ', εκδ. Ερμής (Α. Αγγέλου)
Άγγελος Βλάχος, Η μπογάτσα, εκδ. Νεφέλη
ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Νίκος Καζαντζάκης, Το εσωτερικό διάγραμμα της Θείας Κωμωδίας
Δάντης, Θεία Κωμωδία, (απόσπασμα) [Το τέλος του Οδυσσέα], Τ.Κ. Παπατσώνη Τετραπέρατος κόσμος, Α', εκδ. Ίκαρος
Φραγκίσκος Πετράρχης, Σονέτο, μτφρ. Μ. Σιγούρου, Ανθολογία Ευρωπαϊκής και Αμερικανικής Ποιήσεως
Μιχαήλ Θερβάντες, Ο Δον Κιχώτης, κεφ. 21ο, μετάφραση Κ. Καρθαίου, εκδ. Εστίας
Μονταίν, Περί φιλίας (απόσπασμα) μτφρ. Κλ. Παράσχου, εκδ. Αναγνωστίδης
Μολιέρος, Ο Αρχοντοχωριάτης (απόσπασμα), μτφρ. Γ. Πολίτη, εκδ. Δωδώνη
Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Βασιλιάς Ληρ (δύο αποσπάσματα), μτφρ. Β. Ρώτα, εκδ. Ίκαρος
ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ
Εισαγωγή:
Κ. Παλαμάς, Το πανηγύρι στα σπάρτα (Άπαντα, εκδ. Γκοβόστη)
Ο δωδεκάλογος του γύφτου (Άπαντα, εκδ. Γκοβόστη)
Σατιρικά γυμνάσματα (Άπαντα, εκδ. Γκοβόστη)
Πατρίδες [Σαν των Φαιάκων το καράβι...]
[Πατρίδες! αέρας, γη]
Αγορά (Άπαντα, εκδ. Μπίρης)
Βιογραφικό σημείωμα
Γ. Δροσίνης, Τα πρωτοβρόχια (Θα βραδιάζει)
Βιογραφικό σημείωμα
Κ.Π. Καβάφης, Περιμένοντας τους βαρβάρους
Ιθάκη
Η σατραπεία
Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον
Αλεξανδρινοί βασιλείς
Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης (Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος)
Νέοι της Σιδώνος 400 μ.Χ. (Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος)
Βιογραφικό σημείωμα
Κ. Κρυστάλλης, Στο Σταυραΐτό (Άπαντα, Μιχ. Περάνθη)
Βιογραφικό σημείωμα
Κ. Χατζόπουλος, Δε γυρεύω ξένο
Ήρθες (Βραδινοί Θρύλοι, εκδ. Ελευθερουδάκης)
Μ. Μαλακάσης, Ο Μπαταριάς (Bασ. Βιβλιοθήκη 14)
Βιογραφικό σημείωμα
I. Γρυπάρης, Εστιάδες (Άπαντα, Βαλέτας)
Βιογραφικό σημείωμα
Λ. Πορφύρας, Το θέατρο
Βιογραφικό σημείωμα
Α. Σικελιανός, Αγραφον
Πνευματικό εμβατήριο (Λυρικός βίος, εκδ. Ίκαρος)
Δείπνος
Ιερά Οδός
Στ' όσιου Λουκά το μοναστήρι (Ποιήματα, εκδ. Ίκαρος)
Βιογραφικό σημείωμα
Κ. Βάρναλης, Οι μοιραίοι
[Πάλι μεθυσμένος είσαι]
Το πέρασμά σου (εκδ. Κέδρος)
Οι πόνοι της Παναγιάς (εκδ. Κέδρος)
Βιογραφικό σημείωμα
Γ. Ψυχάρης, Δυο λόγια (εκδ. Ερμής)
Βιογραφικό σημείωμα
Φ. Φωτιάδης, Το γλωσσικό ζήτημα κι η εκπαιδευτική μας αναγέννησις (εκδ. Βιβλιοπωλείο Εστίας)
Βιογραφικό σημείωμα
Α. Δελμούζος, Το Ανθρωπιστικό Ιδανικό (Μορφ. Ίδρ. Εθν. Τραπέζης)
Βιογραφικό σημείωμα
Δ. Γληνός, Δημιουργικός Ιστορισμός (Εκλεκτές σελίδες, 1 )
Βιογραφικό σημείωμα
Περιεχόμενα
ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ*
ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Για τις αρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας δεν υπάρχει ομοφωνία ανάμεσα στους μελετητές της. Πολλοί θεωρούν τη βυζαντινή και τη νεοελληνική λογοτεχνία ως αδιάσπαστο σύνολο. Αλλοι θεωρούν ως τέρμα της βυζαντινής λογοτεχνίας και αφετηρία της νεοελληνικής το 1453. Η διαίρεση όμως αυτή, όσο κι αν συμφωνεί με τη διαίρεση της ιστορίας, είναι αυθαίρετη, γιατί πολύ πριν από το 1453, κατά το 10ο αιώνα, όπως θα δούμε, αρχίζει να διαμορφώνεται η νεοελληνική γλώσσα κι ο νεοελληνικός πολιτισμός, που σιγά σιγά διαφοροποιούνται από τη βυζαντινή γλώσσα και το βυζαντινό πολιτισμό. Βέβαια, τα χαρακτηριστικά εκείνα στοιχεία, που φανερώνουν τη μετάβαση από τη μια εποχή στην άλλη, δεν είναι πάντοτε εύκολο να εντοπιστούν, γιατί η διαμόρφωσή τους γίνεται συνήθως με αργό ρυθμό και η επισήμανσή τους είναι δύσκολη. Τα βασικά αυτά χαρακτηριστικά, που μαρτυρούν τη μετάβαση από τη μια εποχή στην άλλη, μπορούμε να τα εντοπίσουμε στη γλώσσα, τους εκφραστικούς τρόπους, τη στιχουργική, τη θεματική ανανέωση και τη βαθμιαία διαμόρφωση της νεοελληνικής συνείδησης.
1. Η γλώσσα. Από την άποψη της γλώσσας, η βυζαντινή λογοτεχνία παρουσιάζεται διχασμένη: από τη μια μεριά υπάρχει η γραπτή γλώσσα των λογίων , που χρησιμοποιούν την αττική διάλεκτο· από την άλλη όμως υπάρχει και η ζωντανή, ομιλούμενη γλώσσα. Και στις δυο περιπτώσεις, κέντρο του γλωσσικού εξαρχαϊσμού και της διαμόρφωσης μιας ενιαίας προφορικής κοινής είναι η Κωνσταντινούπολη. Κείμενα γραμμένα σε αρχαΐζουσα γλώσσα σώθηκαν ελάχιστα από τον 6ο ως τον 11ο αι. (Χρονογραφία Μαλάλα, βίοι αγίων κτλ.). Από τον 11ο αι. όμως πληθαίνουν τα λογοτεχνικά κείμενα που γράφονται σε δημωδέστερη γλώσσα. Βέβαια, η ελληνική είναι γλώσσα συντηρητική στην εξέλιξή της και γι' αυτό καθαρή τομή, που να χωρίζει τη μεσαιωνική από την αρχαία και τη νεοελληνική από τη μεσαιωνική γλώσσα, δεν υπάρχει. Οι μεταβολές είναι πάντοτε βραδείες και ανεπαίσθητες. Κατά την περίοδο όμως αυτή (10ος αι.) η ομιλούμενη γλώσσα παρουσιάζει σημαντικές φθογγολογικές, τυπικές και συντακτικές αλλαγές. Κατά το Γ. Χατζηδάκι η νεοελληνική γλώσσα διαμορφώθηκε πριν από το 10ο αιώνα.
2. Οι εκφραστικοί τρόποι. Οι εκφραστικοί τρόποι που συναντούμε στα πρώτα κείμενα της δημώδους νεοελληνικής λογοτεχνίας (παραλογές, ακριτικά τραγούδια κ.ά.) και της έντεχνης (ερωτοπαίγνια, που γράφτηκαν στα μέσα του 15ου αι.) είναι οι ίδιοι με τους εκφραστικούς τρόπους που βρίσκουμε στο κλέφτικο τραγούδι του 18ου αι. Η αδιάπτωτη χρήση και διατήρησή τους δείχνει ότι αποτελούν στοιχείο καθαρά νεοελληνικό.
3. Η στιχουργική. Όπως είναι γνωστό, κατά την περίοδο που διαμορφώνεται η ελληνιστική κοινή χάθηκε η προσωδία, η εκφώνηση δηλαδή των λέξεων σύμφωνα με την ποσότητα των συλλαβών, που ήταν μακρές ή βραχείες. Η απώλεια αυτή είχε συνέπειες και στη μετρική. Η αρχαία μετρική είχε ως βάση της ρυθμοποιίας της την προσωδία: ο ρυθμός δημιουργείται από την κανονική εναλλαγή μακρόχρονων και βραχύχρονων συλλαβών. Το αντίθετο συμβαίνει στη βυζαντινή και τη νεοελληνική μετρική: ο ρυθμός δημιουργείται από την κανονική εναλλαγή τονισμένων και άτονων συλλαβών. Βέβαια, κατά τη βυζαντινή περίοδο πολλοί ποιητές εξακολούθησαν να χρησιμοποιούν προσωδιακά μέτρα. Η νεοελληνική όμως μετρική απομακρύνεται από τα παλιά μέτρα και χρησιμοποιεί κυρίως το δεκαπεντασύλλαβο ή πολιτικό στίχο.
Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος είναι πολύ συνηθισμένος στη νεοελληνική ποίηση, λόγια και δημοτική (Έπος Διγενή Ακρίτα, ποίηση πριν και μετά την Άλωση, κρητική ποίηση, δημοτικά τραγούδια κτλ.). Ονομάστηκε και πολιτικός κατά τους βυζαντινούς χρόνους, σε αντίθεση με τα προσωδιακά μέτρα που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες και οι βυζαντινοί λόγιοι ποιητές. Όταν στα μέσα του 14ου αι. εισάγεται στη νεοελληνική ποίηση η ομοιοκαταληξία, συνδυάζεται σε δίστιχα που ομοιοκαταληκτούν (κρητική ποίηση).
Σημείωση: Η ομοιοκαταληξία, που χρησιμοποιήθηκε στην έντεχνη νεοελληνική ποίηση, φαίνεται ότι προήλθε από ιταλική επίδραση. Ιταλική λ.χ. επίδραση παρατηρούμε στη συλλογή λυρικών ποιημάτων της Κύπρου (βλ. Κυπριακά). Στα δημοτικά τραγούδια δε χρησιμοποιείται η ομοιοκαταληξία· τη συναντάμε μόνο στα λιανοτράγουδα (δίστιχα που ομοιοκαταληκτούν).
4. Η θεματική ανανέωση. Σημαντική θέση στη βυζαντινή κοσμική ποίηση είχαν τα διδακτικά ποιήματα (γράφονταν για πρακτικούς σκοπούς και αναφέρονταν σε ποικίλα θέματα) και τα ηθικοδιδακτικά, ενώ στη θρησκευτική ποίηση η υμνογραφία. Οι εκκλησιαστικοί ύμνοι ψάλλονται προς δόξα του Θεού ή των αγίων και είναι συνδυασμένοι με τη χριστιανική λατρεία. Κατά τους τελευταίους όμως αιώνες πριν από την Άλωση και κυρίως κατά την περίοδο των Σταυροφοριών, οπότε οι Έλληνες έρχονται σ' επαφή με τους Φράγκους και τους Ενετούς, παρατηρούμε μια διαφοροποίηση, όπως παρουσιάζεται στα ιπποτικά μυθιστορήματα (ιπποτικός ρομαντισμός, υποταγή των ηρώων στον έρωτα, μονομαχίες, αγάπη για την περιπέτεια σε χώρες μακρινές κτλ.). Ο ελληνισμός, βέβαια, δέχτηκε επιδράσεις κι από την Ανατολή, που είναι φανερές στα παραπάνω μυθιστορήματα (ο κόσμος του παραμυθιού με τις μάγισσες, τους δράκους και τα μαγικά δαχτυλίδια). Παράλληλα, η βυζαντινή παράδοση θα συνεχιστεί με την ηθικοδιδακτική ποίηση κατά τους τελευταίους αιώνες πριν από την Αλωση.
5. Η διαμόρφωση νεοελληνικής συνείδησης. Το αρχαιότερο μνημείο της λόγιας νεοελληνικής λογοτεχνίας είναι το Έπος του Βασιλείου Διγενή Ακρίτα. Σύμφωνα με την άποψη του Ν. Πολίτη, που την ακολουθούν πολλοί μελετητές, το έπος του Διγενή Ακρίτα εκφράζει τα ιδεώδη και τους πόθους του ελληνικού γένους. Την ίδια εποχή έχουμε ανάλογες επικές δημιουργίες στην Ανατολή και στη Δύση, που φανερώνουν την αφύπνιση της εθνικής συνείδησης των λαών. Υπάρχει όμως και η άποψη ότι δεν πρόκειται για έπος, αλλά για έμμετρο ερωτικό μυθιστόρημα.
ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
Για τη διαίρεση της ιστορίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας δεν υπάρχει απόλυτη ομοφωνία. Από τις διαιρέσεις που έχουν προταθεί, η περισσότερο αποδεκτή είναι η εξής:
Α' Πρώτη Περίοδος: Χρόνοι πριν από την Άλωση: 10ος αι. - 1453.
Χωρίζεται σε δύο φάσεις:
Β' Δεύτερη περίοδος: Χρόνοι μετά την Άλωση: 1453-1669 (Κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους).
Γ' Τρίτη περίοδος: Χρόνοι αφύπνισης του νέου ελληνισμού, 1669-1830 (Η Ελλάδα γίνεται ανεξάρτητο κράτος). Μπορούμε να τη χωρίσουμε σε δυο φάσεις:
I. Πρώτη φάση: 1669-1774 (Θρησκευτικός ουμανισμός).
II. Δεύτερη φάση: 1774-1830 (Ακμή του νεοελληνικού διαφωτισμού).
Δ' Τέταρτη περίοδος: Περίοδος του νέου ελληνικού κράτους (1830-1980). Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου είναι ότι η λογοτεχνία αναπτύσσεται υπό εντελώς διαφορετικούς όρους, αφού έχει πλέον συσταθεί το ελληνικό κράτος. Υποδιαιρέσεις αυτής της περιόδου αποτελούν:
I. Η Επτανησιακή Σχολή*
II. Οι Φαναριώτες και η Ρομαντική Σχολή των Αθηνών (1830-1880).
III. Η Νέα Αθηναϊκή Σχολή (1880-1920).
IV. Η Νεότερη Λογοτεχνία (1920-1980).** Υποδιαιρέσεις της:
α) Πρώτη δεκαετία του Μεσοπολέμου: Η γενιά του '20 (1920-1930) [Κατά τη δεκαετία αυτή κυριαρχεί η νεορομαντική ή νεοσυμβολιστική ποιητική Σχολή]
β) Δεύτερη δεκαετία του Μεσοπολέμου: Η γενιά του '30 (1930 - 1940).
γ) Η μεταπολεμική λογοτεχνία: Πρώτη και δεύτερη μεταπολεμική γενιά (1941-1967).
δ) Η σύγχρονη λογοτεχνία: Η δεκαετία του '70.
Όπως είδαμε, κατά την πρώτη περίοδο (10ος αι.-1453) παρατηρούνται γλωσσικές και γενικότερα πολιτιστικές αλλαγές, που δείχνουν ότι βρισκόμαστε στην αρχή ενός νεότερου κόσμου, του νεοελληνικού. Ιστορικά η περίοδος αυτή καλύπτει τους τελευταίους αιώνες της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Όταν ο ελληνικός πολιτισμός έρχεται σ' επαφή με το δυτικό στις αρχές του 13ου αι. (η Κωνσταντινούπολη καταλαμβάνεται από τους Φράγκους το 1204), οι αλλαγές πυκνώνουν. Βρισκόμαστε σε μια εποχή που ο δυτικός κόσμος αναγεννιέται κι ο βυζαντινός δέχεται τις επιδράσεις του. Οι επιδράσεις αυτές είναι αποτέλεσμα είτε των ανταλλαγών ανάμεσα στους δύο κόσμους είτε κατακτήσεων ελληνικών περιοχών από τους Δυτικούς. Στην περίπτωση κατακτήσεων οι επιδράσεις είναι άμεσες (Κύπρος, Δωδεκάνησα, Κρήτη, Επτάνησα κτλ.) και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για μια πραγματική πνευματική αναγέννηση (Κρήτη, Επτάνησα). Για την κρητική λογοτεχνία θα μιλήσουμε στο εισαγωγικό σημείωμα της δεύτερης περιόδου. Η επτανησιακή θα μας απασχολήσει αργότερα.
Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης η ελληνική πολιτική ιστορία κι ο πνευματικός βίος του ελληνισμού (που τον διακρίνουμε σε ελληνισμό της διασποράς, τουρκοκρατούμενο και λατινοκρατούμενο) επηρεάζεται από τα γεγονότα της ευρωπαϊκής ιστορίας και τα μεγάλα πνευματικά κινήματα που παρατηρούνται στην περιοχή του δυτικού κόσμου. Τα πνευματικά κινήματα, που είχαν μεγάλη απήχηση στην πολιτική και πνευματική πορεία του ελληνισμού, είναι η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός.
1. Η ευρωπαϊκή αναγέννηση. Στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα δεν έγινε πολύ αισθητή, επειδή οι συνθήκες που επικρατούσαν κατά τους δυο πρώτους αιώνες της δουλείας ήταν πολύ δυσμενείς. Το πνεύμα όμως της ιταλικής αναγέννησης, όπως διαμορφώθηκε από το 15ο-18ο αι. στις ελληνικές περιοχές που ελέγχονταν από την Ενετία, επηρέασε α) τον ελληνισμό των βενετοκρατούμενων περιοχών (Κρήτη, Επτάνησα, ελληνική κοινότητα της Βενετίας) και β) πολλούς σημαντικούς εκπρόσωπους του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού (Δεύτερη περίοδος).
2. Ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός. Οι ιδέες του επηρέασαν την ελληνική παιδεία και δημιούργησαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του νεοελληνικού διαφωτισμού, κυρίως στις περιοχές του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού (Τρίτη περίοδος) και των παραδουνάβιων ηγεμονιών.
* (Η γενική εισαγωγή και οι ειδικές κάθε περιόδου πρέπει να χρησιμοποιούνται για τη διδακτική αξιοποίηση των κειμένων).
* Η Επτανησιακή Σχολή δεν καλύπτεται απόλυτα από τη χρονολογία του τίτλου, γιατί εμφανίζεται νωρίτερα, όπως θα δούμε στη σχετική εισαγωγή.
** Στον Γ' τόμο των Κ.Ν. Λογοτεχνίας ανθολογούνται συγγραφείς και ποιητές που παρουσιάστηκαν με βιβλίο τους ως το 1980.
https://www.slideshare.net/zazagina/ss-39600992
|
![Βυζαντινή λογοτεχνία [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_sSZNFhRW5WnEF8qLXe03KL9U2Dbt5FkboEikWUtDBMd3p2BFfFqxAamGdroMIaYXTO9XK57XkpaOCZESQJXJnxsYOxpO8xFjVnBMs4kks-ZZ3rcUpOQd1EP9fG_Z7EjYN7VZPueZWbLnBgtlSU5aL89oAlSn8mOaK5sTTDpPJ3EA=s0-d "Βυζαντινή λογοτεχνία [πηγή: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού]"){kind=small}
