ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ-ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ -ΛΥΚ.,

IUSTIN  ROWE

ΠΗΓΗ ΕΙΚΟΝΑΣ www.diaforetiko.gr/entiposiakes-ikonografisis-vivlion/



ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/geodimako123/ss-44260531



























ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/georgiasofi/ss-11888982

Περίοδοι Νεοελληνικής Λογοτεχνίας

ΠΗΓΗ http://e-logotexnia.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=1&Itemid=2

Το σημαντικότερο θέμα με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι οι ιστορικοί της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας είναι το πώς ακριβώς γίνεται ο διαχωρισμός της σε περιόδους. Συνήθως, η αρχή της τοποθετείται περίπου στον 11ο αιώνα και έχει ως αφετηρία το έπος του Διγενή ακρίτα, το οποίο αποτελεί το πρώτο γραπτό λογοτεχνικό κείμενο που χρησιμοποιεί τη νεοελληνική γλώσσα. Στη συνέχεια, η διαίρεση σε περιόδους επηρεάζεται από σημαντικά ιστορικά γεγονότα τα οποία διαχώρισαν τελικά 4 βασικές περιόδους (με τις αντίστοιχες υποπεριόδους τους).

Για κάθε περίοδο αναφέρεται το ιστορικό της πλαίσιο, οι λογοτέχνες που τη σφράγισαν και την ανέδειξαν με το έργο τους καθώς και τα λογοτεχνικά ρεύματα από τα οποία αυτοί επηρεάστηκαν. Παρατίθενται, επίσης ηχητικά ντοκουμέντα και αποσπάσματα των έργων.

11ος αιώνας - 1204

Την περίοδο αυτή το Βυζάντιο περιορίζεται στο γεωγραφικό χώρο της Μικράς Ασίας και της Βαλκανικής. Αυτό έχει ως συνέπεια να παρουσιάζει περισσότερη ομοιογένεια στον εθνικό και πολιτιστικό του χαρακτήρα, που γίνεται σχεδόν εξολοκλήρου ελληνικός. Έτσι, παρά τις επιδρομές, που φθείρουν την αυτοκρατορία, υπάρχουν πιο πρόσφορες συνθήκες για τη μετάβαση από τη βυζαντινή στη νεοελληνική εποχή, αφού στο χώρο που απέμεινε κυριαρχεί το ελληνικό στοιχείο. Τα έργα αυτής της περιόδου είναι στην πλειονότητά τους ποιητικά, χρησιμοποιούν την ομιλούμενη γλώσσα της εποχής, τη δημώδη, και έχουν ως μέτρο, συνήθως, τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Αναφέρονται στους καημούς και τα βάσανα του απλού ανθρώπου και διαπνέονται από θυμοσοφία και διάθεση σατιρική.

Τραγούδια του ακριτικού κύκλου Αποτελούν ίσως  τα αρχαιότερα δημοτικά τραγούδια και πηγή έμπνευσής τους είναι οι ακρίτες, οι φρουροί των ανατολικών συνόρων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Περισσότερα... Έπος του Διγενή Ακρίτα Ένας από τους ακρίτες ήταν και ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας. Έζησε περίπου το 10ο μ.Χ. αιώνα και ονομαζόταν Διγενής  γιατί καταγόταν από δύο γένη, το αραβικό και το ελληνικό.  Η σωματική του δύναμη και ανδρεία ήταν μεγάλη και τα κατορθώματα του πολλά.  Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο γράφτηκε ένα εκτενές ποίημα με επικό χαρακτήρα το οποίο εξυμνούσε όλη του τη ζωή, από τους προγόνους ως το θάνατό του. Περισσότερα... Σατιρική ποίηση Πτωχοπροδρομικά Είναι μια σειρά τεσσάρων σατιρικών ποιημάτων, τα οποία αποδίδονται στο βυζαντινό ποιητή και συγγραφέα Θεόδωρο Πρόδρομο (αν και υπάρχουν αρκετές επιφυλάξεις για το θέμα αυτό). Γράφτηκαν σε έντονη δημώδη γλώσσα γύρω στα μισά του 12ου αιώνα και έχουν ως αντικείμενο τη φτώχεια των ανθρώπων των γραμμάτων και ως βασικό τους θέμα την αίτηση χρηματικής βοήθειας από τον αυτοκράτορα Ιωάννη, το γιο του Μανουήλ Κομνηνό ή τα άλλα μέλη της βασιλικής οικογένειας. Περισσότερα... Ηθικοδιδακτική ποίηση Στίχοι γραμματικοί Είναι έργο του Μιχαήλ Γλυκά, γνωστού λόγιου της εποχής των Κομνηνών. Γράφτηκε περίπου το 1159 και απευθυνόταν προς τον Μανουήλ Α’ Κομνηνό. Ο Γλυκάς φυλακίστηκε (άδικα σύμφωνα με τη δική του γνώμη) και γι’ αυτό έγραψε μέσα από τη φυλακή το συγκεκριμένο ποίημα ως μια έκκληση προς τον αυτοκράτορα για αποφυλάκισή του. 1204 – 1453 Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους, ο βυζαντινός κόσμος δέχεται τις επιδράσεις του δυτικού. Σε πολλά έργα συνεχίζεται η βυζαντινή παράδοση αν και στα περισσότερα είναι εμφανείς οι δυτικές επιδράσεις. Χρονικό του Μορέως Είναι ένα έργο 9000 περίπου στίχων που γράφτηκε από κάποιον εξελληνισμένο Φράγκο γύρω στο 1300 μ.Χ.  Ο συγγραφέας, με πνεύμα ανθελληνικό και αντιορθόδοξο, εξιστορεί την κατάκτηση της Πελοποννήσου από τους Φράγκους και την κατοχή της χερσονήσου από διάφορους πρίγκιπες. Για να διαβάσετε το έργο επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: Χρονικό του Μορέως                                                           Πηγή: [15] Ερωτικά ιπποτικά μυθιστορήματα Γράφτηκαν περίπου από τα μέσα του 13ου ως τα μέσα του 15ου αιώνα. Ονομάζονται ερωτικά γιατί η ιστορία που διηγούνται είναι η ιστορία ενός ζευγαριού που χωρίζει και περνά βάσανα και περιπέτειες ώσπου να ξανασμίξει. Ωστόσο, ονομάζονται και ιπποτικά γιατί είναι φανερή σε αυτά η επίδραση του δυτικού μεσαιωνικού ιπποτισμού με θέματα τον άντρα υποτελή στον έρωτα, τις μονομαχίες και την αγάπη για περιπέτειες σε χώρες μακρινές. Περισσότερα... Άλλα μυθιστορήματα Διήγησις του Απολλωνίου του Τυρίου Διήγησις του Αλεξάνδρου Διήγησις του Βελισαρίου Διήγησις του Αχιλλέως ή Αχιλληΐς Αλληγορική ποίηση Ο λόγος των ποιημάτων είναι επηρεασμένος από τα μυθιστορήματα και κύριο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι η χρήση προσωποποιήσεων. Λόγος παρηγορητικός περί Δυστυχίας και Ευτυχίας Ιστορία του Πτωχολέοντος Διήγησις παιδιόφραστος των τετραπόδων ζώων Πουλολόγος Συναξάριον του τιμημένου Γαδάρου Πωρικολόγος Ψαρολόγος 1453-1570 Η κατάληψη της  Κωνσταντινούπολης, που σήμαινε και τη διάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας, δεν άφησε ανεπηρέαστη τη λογοτεχνία. Τους δύο πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας δεν εμφανίζονται αξιόλογα έργα ενώ οι λόγιοι καταφεύγουν στη Δύση και συνεχίζουν εκεί τη δράση τους. Ωστόσο, στα μέρη που ήταν υπό την κυριαρχία των Φράγκων, η λογοτεχνική παραγωγή είχε τη μεγαλύτερη άνθηση, γεγονός που οφείλεται ως ένα βαθμό στην αλληλεπίδραση μεταξύ της ελληνικής και δυτικής κουλτούρας. Η λογοτεχνία στα φραγκοκρατούμενα μέρη Ρόδος Κύπρος Επτάνησα Κρήτη Κρητική Λογοτεχνία - Περίοδος της προετοιμασίας Τα ποιήματα της πρώτης περιόδου έχουν περιεχόμενο ιστορικό, θρησκευτικό-ηθικοδιδακτικό, σατιρικό και σπανιότερα ερωτικό. Η γλώσσα των ποιημάτων είναι δημώδης με λόγια στοιχεία και ο στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος με ομοιοκαταληξία. Ιστορικά ποιήματα Θρησκευτικά-ηθικοδιδακτικά ποιήματα Σατιρικά ποιήματα Σημαντικοί ποιητές Λεονάρδος Ντελλαπόρτας Στέφανος Σαχλίκης Ιωάννης Πλουσιαδηνός Μαρίνος Φαλιέρος Περισσότερα... 1570-1669 Κρητική λογοτεχνία – Περίοδος της ακμής Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η επίδραση της λογοτεχνίας της ιταλικής Αναγέννησης. Το κρητικό θέατρο γνωρίζει μεγάλη άνθιση και το κρητικό ιδίωμα καλλιεργείται ως λογοτεχνική γλώσσα. Τα περισσότερα έργα είναι θεατρικά με εξαίρεση ένα έμμετρο μυθιστόρημα και ένα ποιμενικό ειδύλλιο. Τα θεατρικά μπορούν να διακριθούν σε επιμέρους είδη: την τραγωδία, την κωμωδία, το θρησκευτικό δράμα και το ποιμενικό δράμα. Ποιμενικό ειδύλλιο (αφηγηματική ποίηση) Έμμετρο μυθιστόρημα Θεατρικά έργα Γ' Περίοδος  1669 - 1770/80 1669 - 1770/80 Με την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους το 1669, σημειώνεται το τέλος της Κρητικής λογοτεχνίας και ο αιώνας που ακολουθεί χαρακτηρίζεται από μια κατάσταση ποιητικής ηρεμίας. Τα μέρη που βρίσκονται υπό την κυριαρχία των Φράγκων περιορίζονται στα Επτάνησα ενώ οι Έλληνες μετακινούνται προς τη Δύση. Εκπαιδεύονται στα πανεπιστήμια της Ιταλίας και μεταδίδουν, επιστρέφοντας στην πατρίδα, τις γνώσεις τους. Η πνευματική κίνηση εξαπλώνεται στον ελληνικό χώρο και έχει ως κέντρο την Κωνσταντινούπολη, με το Πατριαρχείο και τους «Φαναριώτες» (κληρικοί που υπηρετούν στο Πατριαρχείο αλλά και κοσμικοί στους οποίους είχαν απονεμηθεί τίτλοι και αξιώματα). Ιδρύονται σχολεία στα μεγάλα εμπορικά κέντρα και εκδίδονται αρκετά ξένα βιβλία στην ελληνική. Την περίοδο αυτή διαγράφεται η αρχή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ένα ρεύμα επηρεασμένο από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και ιδιαίτερα από τη Γαλλία και τη γαλλική γλώσσα. Διακρίνεται σε δύο χρονικές περιόδους, την «προδρομική» και την «περίοδο της ακμής». Χαρακτηριστικά έργα της «προδρομικής» περιόδου Φιλοθέου πάρεργα.  Το αρχαιόγλωσσο αυτό μυθιστόρημα γράφτηκε το 1718 και τυπώθηκε το 1800. Αποδίδεται στον Νικόλαο Μαυροκορδάτο. Πηγή: [19] Χρονικό του Γαλαξιδίου. Γράφτηκε το 1703 από τον ιερομόναχο Ευθύμιο, σε γλώσσα δημοτική. Αποτελεί το χρονικό της πατρίδας του και η πρόθεσή του είναι καθαρά ιστορική. Πηγή: [21] Κύριοι εκπρόσωποι της «προδρομικής» περιόδου Ευγένιος Βούλγαρης Ιώσηπος Μοισιόδακας Θωμάς Μανδακάσης Κοσμάς ο Αιτωλός Καισάριος Δαπόντες Γ' Περίοδος  1770/80-1820 1770/80-1820 Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται ως «περίοδος ακμής» του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Η πνευματική ωρίμανση, η οποία είναι χαρακτηριστική της περιόδου, έκανε επίκαιρο το γλωσσικό ζήτημα. Το θέμα ήταν αν θα έπρεπε να επιλέγει η αρχαία ή η δημοτική γλώσσα για την παιδεία του έθνους και την προετοιμασία της επανάστασης. Κυριότεροι φορείς του Νεοελληνικού Διαφωτισμού Δημήτριος Καταρτζής Αδαμάντιος Κοραής Ρήγας Βελεστινλής Προσωλομικοί ποιητές Τις τρεις τελευταίες δεκαετίες πριν από την επανάσταση, αναβιώνει η λυρική ποίηση με κύριους εκπροσώπους το Χριστόπουλο και το Βηλαρά. Οι ποιητές αυτοί ονομάζονται προσωλομικοί γιατί τα έργα τους τοποθετούνται χρονικά στα παιδικά χρόνια του Διονύσιου Σολωμού, πριν εκείνος ξεκινήσει την ποιητική του δράση. Αθανάσιος Χριστόπουλος Ιωάννης Βηλαράς Δ' Περίοδος  1820 – 1880 1820 – 1880 Επτανησιακή σχολή Τα Επτάνησα δε βρέθηκαν ποτέ κάτω από την οθωμανική κυριαρχία ενώ παράλληλα ήρθαν σε επαφή με το δυτικό πολιτισμό, γεγονός που τους έδωσε τη δυνατότητα να αναπτύξουν σημαντική πνευματική δραστηριότητα. Η λογοτεχνική παραγωγή των Επτανήσων κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα είναι γνωστή ως Επτανησιακή σχολή. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της επτανησιακής λογοτεχνίας είναι η χρήση της δημοτικής γλώσσας και του δεκαπεντασύλλαβου ομοιοκατάληκτου ή ανομοιοκατάληκτου μέτρου καθώς και η άντληση των θεμάτων από τη θρησκεία, την πατρίδα και τον έρωτα. Γενάρχης της Επτανησιακής σχολής είναι ο Διονύσιος Σολωμός ενώ οι επτανήσιοι λογοτέχνες διακρίνονται σε σολωμικούς, μετασολωμικούς και εξωσολωμικούς. Περισσότερα... Α΄ Αθηναϊκή ή Ρομαντική σχολή Σημαντική είναι, την περίοδο αυτή, η παραγωγή των λογοτεχνών που δρουν στην Αθήνα. Τα έργα τους επηρεάζονται ιδιαίτερα από το γαλλικό ρομαντισμό, η καθαρεύουσα επικρατεί ολοκληρωτικά και βασικά στοιχεία τους είναι η μελαγχολία και η απαισιόδοξη διάθεση. Περισσότερα... 1880 – 1930 Νέα Αθηναϊκή Σχολή ή Γενιά του '80 Ο όρος Νέα Αθηναϊκή σχολή χρησιμοποιείται σε αντιδιαστολή προς τον όρο Α' Αθηναϊκή σχολή και αναφέρεται στους λογοτέχνες που δρουν στην Αθήνα μετά το 1880. Συχνά, χρησιμοποιείται και ο όρος Γενιά του '80, επειδή τα πρώτα έργα των λογοτεχνών εμφανίστηκαν το 1880. Τα πρώτα αυτά έργα είναι δύο ποιητικές συλλογές, «Οι στίχοι» του Νίκου Καμπά και «Ιστοί αράχνης» του Γεωργίου Δροσίνη. Η γενιά αυτή επηρεάζεται από μια νέα τάση της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, τον παρνασσισμό, επιζητεί την απλότητα στην έκφραση και χρησιμοποιεί τη δημοτική γλώσσα. Περισσότερα... Ποίηση - Πεζογραφία ως το 1930 Κυριότεροι ποιητές ως το 1930 είναι οι Κωνσταντίνος Καβάφης Κώστας Βάρναλης Άγγελος Σικελιανός Περισσότερα... Γενιά του Μεσοπολέμου Στις αρχές του 20ου αιώνα επικρατεί ένα κλίμα ρευστότητας και αβεβαιότητας το οποίο επηρεάζει τους ποιητές. Παρατηρείται, έτσι, στα κείμενά τους μια στάση παραίτησης, αποξένωσης και απαισιοδοξίας. Οι ποιητές ονομάζονται «ποιητές της παραίτησης» ενώ κύριος εκφραστής αυτής της παρακμιακής τάσης είναι ο Κωνσταντίνος Καρυωτάκης. Κωνσταντίνος Καρυωτάκης Περισσότερα... 1930 – 1945 Η γενιά του ‘30 Ο όρος «Γενιά του '30» αναφέρεται στους λογοτέχνες που δρουν λίγο πριν και μετά το 1930. Τα ρεύματα από τα οποία επηρεάζονται είναι ο υπερρεαλισμόςκαι ο μοντερνισμός με εξαίρεση κάποιους πεζογράφους που εξακολουθούν να επηρεάζονται από το ρεαλισμό. Οι ποιητές υιοθετούν τον ελεύθερο στίχο ενώ οι πεζογράφοι καλλιεργούν το αστικό μυθιστόρημα με κύριο χαρακτηριστικό τον εσωτερικό μονόλογο. Περισσότερα... Αιολική σχολή Ο όρος «Αιολική σχολή» αναφέρεται στους λογοτέχνες που κατάγονται από τη Μικρά Ασία και έχουν ως κοινό βίωμα τον ξεριζωμό του ελληνικού πληθυσμού της Μικράς Ασίας το 1922. Κυριότεροι εκπρόσωποι είναι οι Φώτης Κόντογλου Στράτης Μυριβήλης Ηλίας Βενέζης Σχολή της Θεσσαλονίκης Ο όρος «Σχολή της Θεσσαλονίκης» αναφέρεται στους λογοτέχνες που κατάγονται από τη Θεσσαλονίκη και δρουν τη συγκεκριμένη περίοδο. Κυριότεροι εκπρόσωποι είναι οι Στέλιος Ξεφλούδας Αλκιβιάδης Γιαννόπουλος Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης Δ' Περίοδος  1945 – Γενιά του '70 1945 – Γενιά του 70' 1η Μεταπολεμική γενιά Αναφέρεται στους λογοτέχνες που δρουν μέχρι το 1960 και είναι επηρεασμένοι από τα γεγονότα του Β΄ παγκοσμίου πολέμου. Οι ποιητές της γενιάς αυτής διακρίνονται για τη μελαγχολία και την απαισιοδοξία τους ενώ οι πεζογράφοι επιλέγουν για τα έργα τους θέματα κυρίως κοινωνικά, τα οποία εκφράζουν και την προσωπική τους αγωνία. Περισσότερα... 2η Μεταπολεμική γενιά Αναφέρεται στους λογοτέχνες που δρουν τη δεκαετία του 1960, μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από πολιτική αστάθεια και μεταβατικότητα. Περισσότερα... Η γενιά του ‘70 Αναφέρεται στους λογοτέχνες που δρουν τη δεκαετία του 1970, μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από παγκόσμιες ανακατατάξεις. Χαρακτηριστικά τους είναι η αμφισβήτηση, η ειρωνεία και η κριτική που ασκούν στα κοινωνικά συστήματα και τις καθιερωμένες αξίες. Στα έργα τους διακρίνεται ο στοχασμός και η μελαγχολία. Περισσότερα...

ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/pemptoussia/ss-30534926

ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΝΕ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

ΠΗΓΗ https://neoellines.wordpress.com/2007/10/01/%CE%9D%CE%B5%CE%BF%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%AF%CE%B1-%CE%9B%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CF%84%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%AF%CE%B1-%CE%9B%CF%85%CE%BA%CE%B5%CE%AF/

10ος αι.: αρχή διαμόρφωσης της νεοελληνικής γλώσσας και πολιτισμού.

Χαρακτηριστικά – μάρτυρες της μετάβασης:

 1) Γλώσσα: 10ος αι.: η ομιλούμενη γλώσσα – φθογγολογικές, τυπικές και συντακτικές αλλαγές. 11ος αι.: πληθαίνουν τα λογοτεχνικά κείμενα σε δημωδέστερη γλώσσα, 

2)Εκφραστικοί τρόποι: οι εκφραστικοί τρόποι των πρώτων κειμένων της δημώδους νεοελ. λογοτεχνίας είναιίδιοι με τους εκφραστικούς τρόπους των κειμένων του 18ου αι. (αδιάπτωτη χρήση – ένδειξη καθαρά νεοελληνική), 

3) Στιχουργική: Στην ελληνιστική κοινή χάνεται η προσωδία (εκφώνηση λέξης σύμφωνα με την ποσότητα της συλλαβής) à συνέπειες στη μετρική (ο ρυθμός τώρα δημιουργείται από την εναλλαγή άτονων – τονισμένων συλλαβών και όχι μακρών – βραχέων) à ΙΑΜΒΙΚΟΣ 15ΣΥΛΛΑΒΟΣ ή ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ,

 4) Θεματική ανανέωση: Από τη βυζαντινή ποίηση (κοσμική ποίηση: διδακτικά ποιήματα, ηθικοδιδακτικά και θρησκευτική ποίηση: υμνογραφία) à νεοελληνική ποίηση – επιρροές από τη Δύση à ιπποτικά μυθιστορήματα (ιπποτικός ρομαντισμός, υποταγή ηρώων στον έρωτα, μονομαχίες, αγάπη για περιπέτεια σε χώρες μακρινές κλπ.) και επιρροές από την Ανατολή (κόσμος παραμυθιού, μάγισσες, δράκοι, μαγικά δαχτυλίδια). Παράλληλα και ηθικοδιδακτική ποίηση (τελευταίοι αιώνες πριν από την Άλωση), 

5) Διαμόρφωση νεοελληνικής συνείδησης: Αρχαιότερο μνημείο λόγιας νεοελληνικής λογοτεχνίας – Έπος Βασιλείου Διγενή Ακρίτα –έκφραση των ιδεωδών και πόθων του ελληνικού γένους.

ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Α΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 10ος αι. – 1453:

i. Πρώτη φάση: 10ος αι. – 1204

ii. Δεύτερη φάση: 1204 – 1453

Β΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1453 – 1669 (κατάληψη Κρήτης από Τούρκους)

Γ΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ : χρόνοι αφύπνισης νέου ελληνισμού (1669 – 1830):

i. Πρώτη φάση: 1669 – 1774 (Θρησκευτικός Ουμανισμός)

ii. Δεύτερη φάση: 1774 – 1830 (Ακμή Νεοελληνικού Διαφωτισμού)

Δ΄ ΠΕΡΙΟΔΟΣ: 1830 – Σήμερα.

¶ § ¦ § ¶

ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (10ος αι. – 1453)

Ι. 10ος αι. – 1204: δημοτικό τραγούδι και λόγια παραγωγή.

Δημοτικό τραγούδι: Ακριτικά: < ειδικές αμυντικές συνθήκες – ανατολικά σύνορα κράτους (9ος – 11ος αι.) – εναντίον Αράβων à ακριτικά τραγούδια: ηρωικός χαρακτήρας και επική μορφή (ανδρεία ακριτών με υπερφυσικές διαστάσεις).

Λόγια παραγωγή: Έπος Διγενή Ακρίτα: μέσα 11ου αι. / το πρωτότυπο δεν έχει σωθεί. Σώζονται έξι μεταγενέστερες παραλλαγές [Κρυπτοφέρης ή Grottaferrata (μοναστήρι κοντά στη Ρώμη), Τραπεζούντας(μονή Σουμελά), Άνδρου – Αθηνών, Εσκοριάλ (Ισπανία), Οξφόρδης (Αγγλία) και Άνδρου (πεζή παραλλαγή)]. Πρόκειται για την έμμετρη βιογραφία της ζωής του Βασίλειου Διγενή.

ΙΙ. 1204 – 1353: α) Έργα με δυτικές επιδράσεις:  Χρονικόν του Μορέως: παρουσιάζει γλωσσικό και ιστορικό ενδιαφέρον δεν έχει όμως ποιητική αξία. Ο συγγραφέας του ήταν κάποιος εξελληνισμένος Φράγκος, ‚Ιπποτικά μυθιστορήματα (ακριτικό και ιπποτικό πνεύμα) [Λίβιστρος και Ροδάμνη, Καλλίμαχος και Χρυσορρόη, Βέλθανδρος και Χρυσάντζα, Ιμπέριος και Μαργαρώνα, Φλώριος και Πλαντζιαφλώρα], β) Έργα με επιρροές από τη βυζαντινή παράδοση:  Αυτά που έχουν πρόθεση ηθικοδιδακτική και ‚Ιστορίες ζώων.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1453 – 1669)

Ελληνισμός κατά την περίοδο αυτή: Α. λατινοκρατούμενος ελληνισμός, Β. ελληνισμός της διασποράς, Γ. τουρκοκρατούμενος ελληνισμός.

Α. λατινοκρατούμενος ελληνισμός: α) Ρόδος (1309: κατάκτηση από ιππότες Αγίου Ιωάννη – 1522: κατάκτηση από Τούρκους): Ερωτοπαίγνια ή Καταλόγια (ερωτικά τραγούδια πολύ κοντά στο δημοτικό τραγούδι) [μέσα 15ου αι.], β) Κύπρος (1191 – Φράγκοι, 1489 – Ενετοί, 1571 – Τούρκοι): Φραγκοκρατία àΧρονικά (κυπριακή διάλεκτος): +) Λ. Μαχαίρας – Εξήγησις της γλυκείας χώρας Κύπρου , ++) Γ. Βουστρώνιος – συλλογή λυρικών ποιημάτων, γ) Κρήτη (1211 – Ενετοί, 1669 – Τούρκοι):

– Πρώιμη περίοδος (15ος 16ος αι.) [επιβίωση βυζαντινής παράδοσης και βυζαντινής Αναγέννησης]: +) Θέμα – έρωτας: Ριμάδα κόρης και νιου, ++) Σάτιρα σύγχρονων ηθών:  Στεφ. Σαχλίκης – εικόνα αστικής ζωής του καιρού του, ‚ Γαδάρου λύκου κι αλουπούς διήγησις χαρίεις < βυζ. Παράδοση με ιστορίες ζώων, +++)Αναφορά στο θάνατο και την παροδικότητα της ζωής:  Ιωάννης Πικατόρος: Ρίμα θρηνητική και πένθιμη εις τον πικρόν και ακόρεστον Άδην, ‚ Μπεργαδής: Απόκοπος.

– Περίοδος ακμής (βλ. παρακάτω)

Β. Ελληνισμός της διασποράς: Ν. Σοφιανός: +) μετάφραση ψευδοπλουτάρχειου έργου Περί παίδων αγωγής και ++) Γραμματική τέχνη (γραμματική δημοτικής γλώσσας) [1544].

Γ. Τουρκοκρατούμενος ελληνισμός (β΄ μισό 16ου αι.): Αποφασιστικός ο ρόλος της Εκκλησίας àαντικατέστησε την ανύπαρκτη πολιτική εξουσία, ενίσχυσε τη θρησκευτική πίστη και το εθνικό φρόνημα των σκλαβωμένων και ίδρυσε σχολεία (ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΣ).

Εκπρόσωποι: Μελέτιος Πηγάς (κληρικός και λόγιος): λόγοι σε δημοτική γλώσσα (αρχή καλλιέργειας εκκλησιαστικής ρητορικής), Θεόφιλος Κορυδαλεύς: δάσκαλος της Πατριαρχικής Σχολής και συγγραφέας υπομνημάτων του Αριστοτέλη, Ευγένιος Γιαννούλης Αιτωλός: δίδαξε σε μικρές πόλεις της Αιτωλοακαρνανίας και της Ευρυτανίας.

ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1669 – 1830)

Ευρωπαϊκός διαφωτισμός: ευρωπαϊκή ιδεολογική κίνηση à πολιτική και πνευματική απελευθέρωση ανθρώπου. Αισιόδοξο κίνημα:  μεγάλη σημασία στα θέματα αγωγής, ‚ προάγει ξένες γλώσσες, ƒ καλλιεργεί κριτική έρευνα και γνώση του φυσικού κόσμου με τη χρήση του ορθού λόγου εναντίον κάθε έννοιας αυθεντίας,„ κηρύττει την ανεξιθρησκία και … αξιοπρέπεια ανθρώπου. Στάση απέναντι στην αρχαιότητα και αρνητική(βασίζεται στα επιτεύγματα των νεότερων και καταδικάζει κάθε παρελθόν) και θετική (ο αρχαίος (κλασικός) κόσμος – πρότυπο ελεύθερης σκέψης ≠ μεσαίωνα à ανάπτυξη αρχαιολογίας, κλασικών σπουδών, εμφάνιση νεοκλασικισμού στην τέχνη και τη λογοτεχνία).

Νεοελληνικός διαφωτισμός (3 ΠΕΡΙΟΔΟΙ): α) Προδρομική: Βολταίρος – σύμβολο ελευθεροφροσύνης àΘωμάς Μανδαράσης, Ιώσηπος Μοισιόδακας – Απολογία, Ευγένιος Βούλγαρης, β) Γαλλική Εγκυκλοπαίδεια (Ντιντερό) à Καταρζής, Ρήγας, Φιλιππίδης και Κωνσταντάς – Νεωτερική Γεωγραφία, γ) Κίνηση ιδεολόγων (ομάδα Γάλλων διανοούμενων – ελευθερόφρονες, ενάντια στη χρήση βίας) à Αδ. Κοραής – άνοδος ελληνικής παιδείας.

+) Διαμόρφωση μεσαίας αστικής τάξης – Έλληνες έμποροι – πάθος για την παιδεία και την απελευθέρωση του έθνους, ++) Εκκλησία και Φαναριώτες ρέπουν προς τη συντήρηση, +++) διάδοση ρεύματος νεοκλασικισμού – μίμηση κλασικής αρχαιότητας στην τέχνη και τη λογοτεχνία à αναβίωση Ανακρεοντισμού και του ευρύτερου λογοτεχνικού ρεύματος του Αρκαδισμού (σχολή λογοτεχνική – όνομα < ποιμενική περιοχή της Ελλάδας. Ιδανικό – επιστροφή στη φυσικότητα και την απλότητα· αρχικά στην Ιταλία και μετά στην Ευρώπη – εποχή διαφωτισμού). Το 1559 εκδόθηκαν 60 ποιήματα που αποδόθηκαν στον Ανακρέοντα (6ος αι. π.Χ.). στην πραγματικότητα γράφτηκαν κατά μίμηση των ποιημάτων του στη βυζαντινή περίοδο. Εξυμνούν τις χαρές και τα θέλγητρα του έρωτα, των συμποσίων, της Άνοιξης, της Αφροδίτης και του Βάκχου à αντίστοιχη παραγωγή στην Ιταλία, Αγγλία, Γαλλία και Γερμανία. Στην Ελλάδα – Χριστόπουλος, Βηλαράς.

1. Η ΠΟΙΗΣΗ (κάμψη): – Άνθη Ευλαβείας (έκδοση του Φλαγγινιανού Φροντιστηίου της Βενετίας – στιχουργικά γυμνάσματα για την Κοίμηση της Θεοτόκου), – Καισάριος Δαπόντες (έμμετρα πεζολογήματα με ηθικοδιδακτικό περιεχόμενο), – Φαναριώτικη ποίηση (ερωτική στοχοπλοκία): Χριστόπουλος, Βηλαράς(λαϊκή γλώσσα, πρόδρομοι Σολωμού), Ρήγας Βελεστινλής (λαϊκή γλώσσα, ποίηση στην υπηρεσία της απελευθέρωσης του Γένους).

2. Η ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ: α) Εκκλησιαστική Ρητορική: Φραγκίσκος Σκούφος – Τέχνη Ρητορική (απλή γλώσσα), Ηλίας Μηνιάτης – Διδαχές (απλή γλώσσα), Ευγένιος Βούλγαρης (αρχαΐζουσα), Νικηφόρος Θεοτόκης. Κοσμάς ο Αιτωλός, Νεόφυτος Ροδινός, β) Επιστολογραφία (ανάμεσα σε εμπ΄ρους και λόγιους, έκφραση στοχασμών για διδαχή – Κοραής), γ) Αφηγηματική πεζογραφία: +) Ανώνυμος 1789, ++) Το σχολείον των ντελικάτων εραστών (μεταφράσεις Ρήγα από γαλλικά), +++) Έρωτος Αποτελέσματα.

ΤΕΤΑΡΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1830 – σήμερα)

Ι. ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ (εμφανίζεται λίγο νωρίτερα από τη χρονολογία του τίτλου).

ΙΙ. ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ Η ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ (1830 – 1880)

ΙΙΙ. Η ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ (1880 – 1922)

ΙV. Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (1922 – σήμερα):

Α) 1922 – 1945:  Πρώτη δεκαετία μεσοπολέμου (1922 – 1930), ‚ Γενιά του 1930.

Β) 1945 – σήμερα: Μεταπολεμική λογοτεχνία.

¶ § ¦ § ¶

Ι. ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ

Μακροχρόνια επαφή με τη Δύση: 1204 (Ενετοκρατία), 1497 (Τουρκοκρτία – κυρίως στη Λευκάδα ≠ επιρροή), 1797 [συνθήκη Καμποφόρμιο: ο γαλλικός στόλος κατέλυσε το φεουδαρχικό καθεστώς και πρόσφερε την απελευθέρωση από την «τυραννία των ευγενών»· οι κάτοικοι καίνε το Λίμπρο ντ’ όρο (Χρυσή βίβλος: περιείχε τα ονόματα των ευγενών). 1798 (Ρώσοι), 1800 (ίδρυση πρώτου ελληνικού ανώτατου ιδρύματος με την επικυριαρχία της Υψυλής Πύλης), 1815 (συνθήκη Βιέννης – Αγγλική κυριαρχία), 1864 (ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό)].

Επιρροές στην τεχνοτροπία της επτανησιακής σχολής: α) ιταλική επιρροή και ευρωπαϊκή λογοτεχνία, β) Κρητική επιρροή (μετά το 1669 πολλοί Κρητικοί à Επτάνησα), γ) δημοτικό τραγούδι, δ) Βηλαράς και Χριστόπουλος.

ΘΕΜΑΤΑ:  θρησκεία, ‚ πατρίδα, ƒ γυναίκα, „ φύση.

Προσωλομικοί: Α. Μαρτελάος (αντίστοιχο του Ρήγα στα Επτάνησα), Ν. Κουτούζης (ιδεολογικός αντίπαλος προηγούμενου), Θωμάς Δανελάκης, Ανδρέας Σιγούρος, Νικ. Κούρτσολας.

ΣΟΛΩΜΟΣ (< αγώνας εθνεγερσίας): επιδίωξή του η τελειότητα με την απόλυτη ταύτιση τω ποιητικών του συλλήψεων με την εκφραστική τους απόδοση.

Σολωμικοί & Μετασολωμικοί (επιρροές από Σολωμό): Γ. Τερτσέτης, Α. Μάτεσης, Ι. Τυπάλδος, Ι. Πολυλάς,Γ. Μαρκοράς, Σπυρ. Μελισσηνός, Αντώνιος Μανούσος, / μετασολωμικοί: Γεωρ. Καλοσγούρος, Λ. Μαβίλης.

* Μικέλης Άβλιχος: από αυτούς που απομακρύνονται από την επτανησιακή παράδοση και συγχωνεύονται με το κέντρο της ελληνικής πνευματικής ζωής στην Αθήνα.

Εξωσολωμικοί: Α. Κάλβος, Αρ. Βαλαωρίτης, Α. Λασκαράτος.

ΔΟΚΙΜΙΟ (σχετικά με τη σημασία της δημοτικής γλώσσας): Έγραψαν σχεδόν όλοι οι Επτανήσιοι: Ι. Πολυλάς– Προλεγόμενα στην έκδοση των «ευρισκομένων» του Σολωμού.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Στη δημοτική – έργα αρχαιοελληνικά, λατινικά, γερμανικά, αγγλικά, ιταλικά, ακόμη και σανσκριτικά.

ΘΕΑΤΡΟ: 1η ΦΑΣΗ: < κρητική παράδοση ακόμη και στη γλώσσα. Παράλληλα Ομιλίες (υπαίθριες ιταλικές παραστάσεις σε πανηγύρια – διασκευές γνωστών τραγωδιών ή μυθιστορημάτων).

2η ΦΑΣΗ: Δημήτριος Γουζέλης – ο Χάσης (διακωμώδηση τύπου λεονταρή – ψευδοπαλικαρά), Αντ. Μάτεσης – ο Βασιλικός (κοινωνικό δράμα – απόδοση επτανησιακής κοινωνίας).

ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΙΑ: Ελισάβετ Μαρτινέγκου Μουτζάν (αυτοβιογραφικό αφήγημα για την κοινωνία της εποχής και για τη θέση της γυναίκας σ’ αυτή).

¶ § ¦ § ¶

ΙΙ. ΟΙ ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ ΚΑΙ Η ΡΟΜΑΝΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΩΝ

(1830 – 1880)

ΑΘΗΝΑ – έντονη λογοτεχνική κίνηση < Έλληνες λόγιοι από την Πόλη, οι Φαναριώτες στην Αθήνα.

ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ:  Στροφή στην αδέσμευτη φαντασία και το συναίσθημα, ‚ επιστροφή στη φύση και στο παρελθόν, ƒ αντίθεση με τον κλασικισμό – αυστηροί μορφολογικοί κανόνες και ισορροπία λόγου και συναισθήματος ≠ ρομαντισμός: ελευθερία στη μορφή, „ χαλαρή έκφραση που φτάνει ως την προχειρολογία, …πομπώδες ύφος, † στροφή στο ένδοξο παρελθόν (αρχαίο και πρόσφατο), ‡ μελαγχολική διάθεση àαπαισιοδοξία και εμμονή θανάτου, ˆ καθαρεύουσα.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ:

Ποίηση: Π. Σούτσος – Ο Οδοιπόρος, Αλ. Σούτσος – Τουρκομάχος Ελλάς, Περπλανώμενος, Αλ. Ρίζος Ραγκαβής – Δήμος και Ελένη (δημοτική γλώσσα), Διονύσου Πλους (στροφή προς την αρχαΐζουσα και το νεοκλασικισμό), Γεωρ. Ζαλόκωστας, Θεοδ. Ορφανίδης, Ιω. Καρασούτσας, Δημ. Βαλαβάνης (οι δυο τελευταίοι – αξιολογότεροι), Δ. Παπαρηγόπουλος, Σπ. Βασιλειάδης (οι δυο τελευταίοι – κυριαρχία θανάτου), Αχ. Παράσχος.

Πεζογραφία: Δεν ακολουθεί αυστηρά το πνεύμα του ρομαντισμού με εξαίρεση τα ιστορικά μυθιστορήματα: Ο Αυθέντης του Μορέως Αλ. Ρίζος Ραγκαβής, Ηρωίδα της Ελληνικής επαναστάσεως Στεφ. Ξένου,Κατσαντώνης και Τελευταία μέρα του Αλή Πασά Κων. Ράμφου.

Επίσης: Εμ. Ροΐ δης Πάπισσα Ιωάννα, Παύλος Καλλιγάς Θάνος Βλέκας (όμως όλα σε αρχαΐζουσα).

ΘΕΑΤΡΟ (μακριά από το ρομαντισμό): Δημ. Βυζάντιος Βαβυλωνία, μεταγενέστερα (σε καθαρεύουσα): Δημ. Βερναρδάκης Μαρία Δοξαπατρή, Κυψελίδες, η Μερόπη και η Φαύστα.

¶ § ¦ § ¶

ΙΙΙ. Η ΝΕΑ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΣΧΟΛΗ (1880 – 1922)

Ποίηση: 1870 – 1880 (όροι αναγέννησης της πνευματικής ζωής – ευνοϊκοί):

Εκπροσωποι – φορείς των σημαδιών της αλλαγής: Γ. Βιζυηνός, Αριστομένης Προβελέγγιος, Ιω. Παπαδιαμαντόπουλος (Jean Moreas) (με τη συλλογή του Τρυγόνες και Έχιδναι αποχαιρετά κάτι που έσβηνε). Έκδοση φιλολογικού περιοδικού Ραμπαγάς από τους δημοσιογράφους Κλεάνθης Τριντάφυλλοςκαι Βλάσης Γαβριηλίδης. Σ’ αυτό εμφανίζονται οι Γ. Δροσίνης, Κ. Παλαμάς, Γ. Σουρής, Ιω. Πολέμης· όλοι τους εναντιώνονται στο ρομαντισμό και την καθαρεύουσα.

ΠΑΡΝΑΣΣΙΣΜΟΣ:  έμπνευση από την κλασική παράδοση, ‚ έμβλημά του η απάθεια, ƒ ιδανικό: η άψογη μορφική εμφάνιση των ποιημάτων (ηχηρός και ρωμαλέος στίχος, πλαστική επεξεργασία, πλούσια ομοιοκαταληξία, ανεύρεση και χρήση της μοναδικής λέξης), „ εκρηκτικές εικόνες και φράσεις. ΑΛΛΑ: Λείπει η ζωή και η ανθρώπινη τρυφερότητα.

Επίσημη παρουσία πρώτων παρνασσιστών: Νίκος Καμπάς (συλλογή: Στίχοι), Γεωρ. Δροσίνης (συλλογή:Ιστοί Αράχνης), Κ. Παλαμάς, Α. Σικελιανός, Κ. Βάρναλης, Ιω. Γρυπάρης.

Κ. Π. Καβάφης: Ανεπηρέαστος τόσο από τον Παλαμά όσο και από τα καθιερωμένα σχήματα στη θεματολογία και στα εκφραστικά μέσα.

Α. Σικελιανός: πληθωρικό ταλέντο, βαθιά λατρεία για την ελληνική παράδοση και φύση, γνήσιος λυρισμός.

Ν. Καζαντζάκης: στροφή ενδιαφέροντός του στην πεζογραφία.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ: Κ. Χατζόπουλος (ο πιο γνήσιος εκπρόσωπος – εκδότης του βραχύβιου περιοδικούΤΕΧΝΗ), Γ. Καμπύσης, Λ. Πορφύρας, Απ. Μελαχροινός, Πιο ανεξάρτητοι: Μιλ. Μαλακάσης, Ζ. Παπαντωνίου.

Πεζογραφία: Ηθογραφία: στροφή στην ύπαιθρο, απεικόνιση ηθών και εθίμων του ελληνικού λαού àδημιουργία εθνικής πεζογραφίας, απαλλαγή από ξένα πρότυπα (< ανάπτυξη λαογραφίας) à στροφή στορεαλισμό και νατουραλισμό (< Νανά του Εμίλ Ζολά) σε μια προσπάθεια για πιστή απεικόνιση της υπαίθρου (βλ. ο Ζητιάνος του Α. Καρκαβίτσα και η Φόνισσα του Αλ. Παπαδιαμάντη). ΑΛΛΑ: η άντληση υποθέσεων από ιδιαίτερες πατρίδες πεζογράφων à τοπικό χαρακτήρα στο έργο τους, εθιμογραφία και λαογραφισμός.

ΑΝΑΝΕΩΣΗ: Κων. Θεοτόκης, Κων. Χατζόπουλος, Δημ. Βικέλας (άνοιξε το δρόμο για το ηθογραφικό μυθιστόρημα με το Λουκή Λάρα – θεωρείται πρόδρομος της γενιάς του ’80), αλλά πραγματική ώθηση:  η έκδοση από το Βιζυηνό του Αμαρτήματος της μητρός μου και ‚ έκδοση του περιοδικού ΕΣΤΙΑ – πρώτος διαγωνισμός για τη συγγραφή ελληνικού διηγήματος (πήραν μέρος οι Καρκαβίτσας, Δροσίνης, Κονδυλάκης, Μητσάκης, Ξενόπουλος κ.ά.).

Αρχές αιώνα (πολιτικός ηγέτης ο Ελ. Βενιζέλος): Κων. Θεοτόκης, Κων. Ξενόπουλος (και οι δυο – διάχυτος κοινωνικός προβληματισμός), Δημ. Βουτυράς (ίδιοι προβληματισμοί), Κ. Παρορίτης, Πέτρος Πικρός,Περικλής Γιαννόπουλος, Ίων Δραγούμης, Π. Δέλτα, Πλάτων Ροδοκανάκης, Ν. Καζαντζάκης (αν και το αφηγηματικό του έργο μετά το 1945).

ΘΕΑΤΡΟ (επιρροή από Ίψεν και Ντ’ Ανούτσιο): Δημ. Κορομηλάς – Η τύχη της Μαρούλας, Ο αγαπητικός της Βοσκοπούλας, Γρ. Ξενόπουλος – Το μυστικό της κοντέσας Βαλέραινας κ.ά, Σπ. Περεσιάδης – Γκόλφω,Παντελής Χορν – Το φυντανάκι, Σπύρος Μελάς – Το κόκκινο πουκάμισο, Κ. Παλαμάς – Τρισεύγενη,Δημήτρης Μπόγρης – Τ’ αρραβωνιάσματα, Κ. Χρηστομάνος – Τρία φιλιά (ο Χρηστομάνος ίδρυσε τη Νέα Σκηνή που μαζί με το Βασιλικό Θέατρο προώθησαν τη θεατρική τέχνη).

Κριτική [στήλες περιοδικών Εικονογραφημένη Εστία, Τέχνη, Παναθήναια, Νουμάς, Νέα Ζωή(Αλεξάνδρεια) κ.ά.].

Εκπρόσωποι: Ηλ. Βουτιερίδης, Άριστος Καμπάνης, Γιάννης Αποστολάκης, Φώτος Πολίτης, Μάρκος Αυγέρης, Κώστας Βάρναλης.

ΔΗΜΟΤΙΚΙΣΜΟΣ: Υιοθέτηση δημοτικής γλώσσας και από την ποίηση και από την πεζογραφία της γενιάς του’80. Ώθηση: Ψυχάρης – Το ταξίδι μου. Περιοδικά: Τέχνη, Διόνυσος, Νουμάς (μαχητικό όργανο των δημοτικιστών). Η δημοτική χρησιμοποιείται και σε δοκίμια για την αναγέννηση της νεοελληνικής παιδείας (Φ. Φωτιάδης, Στ. Ράμας, Αλ. Δελμούζος) καθώς και σε έργα με κοινωνικό περιεχόμενο ( Γ. Σκληρός,Ελισαίος Γιανίδης, Ίων Δραγούμης, Μ. Τριανταφυλλίδης, Δ. Γληνός).

¶ § ¦ § ¶

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

Το μυθιστόρημα

Ιστορία με τις περιπέτειες ενός ατόμου, ενός βασικού ήρωα με τη δική ερμηνεία για τον κόσμο μέσα στην κοινωνία. Προϋπόθεση μυθιστορήματος: ένας μύθος με ορισμένη πλοκή και με άλλα πρόσωπα, εκτός του βασικού, που με τις συγκρούσεις τους και τις διαφορές τους φωτίζουν καθαρότερα τις πλευρές του κεντρικού ήρωα και τον ολοκληρώνουν ως πρόσωπο λογοτεχνικό.

Μυθιστόρημα και διήγημα: Από άποψη έκτασης της αφηγηματικής ύλης, πλοκής, πλάτους συνδέσεως, ποικιλίας προσώπου και καταστάσεων à ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ > ΔΙΗΓΗΜΑ.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ *

[αναγνώριση του προσώπου που μιλάει κάθε φορά, προσδιορισμός της ταυτότητας του αφηγητή]

Αριστοτελικοί όροι

α) Διήγηση ή Απαγγελία: αφηγητής – μια απρόσωπη φωνή που έχει αφομοιώσει όλες τις φωνές της αφηγηματικής του ύλης, ≠ αυτολεξεί αναφορά στο λόγο των άλλων προσώπων (≠ ευθύς λόγος) αλλά χρήση γ΄ προσώπου (πλάγιος λόγος). Αφηγητής – οπτική γωνία ενός παντογνώστη αφηγητή που βλέπει τα πάντα· η παράσταση ιστορίας – ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ.

Κριτική: Δεν είναι δυνατόν ένας μυθιστοριογράφος να ξέρει τόσο βαθιά την ανθρώπινη ψυχή, τα κίνητρα πράξεων, τα κοινωνικά ήθη και τους θεσμούς, αφού κι αυτός είναι ένας άνθρωπος με προσωπικά πάθη και γνώμη υποκειμενική. Γι’ αυτό φορτώνει τα κείμενά του με σχόλια και εξηγήσεις, αναλύει εξαντλητικά τα ελατήρια των πράξεων των ηρώων (οι καταχρήσεις αυτές ≠ σύγχρονη λογοτεχνία).

β) Μίμηση; Ο αφηγητής προσποιείται τη φωνή ενός άλλου ή άλλων πλαστών προσώπων συνηθέστερα σε α΄ πρόσωπο (είναι δυνατόν ωστόσο η αφήγηση να γίνεται σε γ΄ πρόσωπο από την οπτική γωνία ενός ήρωα).

Κριτική: πλεονέκτημα: η χρήση α΄ προσώπου à αμεσότητα – δύναμη προσωπικής μαρτυρίας –μειονέκτημα: μεταδίδει την περιορισμένη εμπειρία ενός προσώπου που δεν μπορεί να τα ξέρει όλα.

Άλλοι όροι

γ) Μεικτός τρόπος: αφηγητής (είτε απρόσωπος είτε πλαστός) ⁺ παρεμβολή προσώπων που διαλέγονται σε ευθύ λόγο (δηλ. συνδυασμός αφήγησης – διαλόγου) [Αυτός ο τρόπος συναντάται περισσότερο στα διηγήματα και μυθιστορήματα].

δ) Διάλογος: Παντελής απουσία αφηγητή (θεατρική τεχνική που κάπου κάπου τη βρίσκουμε και στο σύγχρονο διήγημα: βλ. λ.χ. τη Μνήμη του Στρατή Τσίρκα).

Ανακεφαλαίωση:  απρόσωπος αφηγητής με δική του φωνή à ΔΙΗΓΗΣΗ

‚ ένα πλαστό πρόσωπο (α΄ ή γ΄ ενικό)

ƒ εναλλαγή αφήγησης με διάλογο à ΜΙΜΗΣΗ

„ υπάρχει μόνο διάλογος

¶ § ¦ § ¶

Ρεαλισμός και Νατουραλισμός

Ρεαλισμός: Ο καλλιτέχνης οφείλει να αποδώσει, στο έργο του, πιστά την πραγματικότητα. Ο συγγραφέας – αντικειμενική στάση απέναντι στα γεγονότα ≠ συναισθήματά του στη διήγηση, ≠ κρίσεις και προσωπικές ερμηνείες à ο αναγνώστης αίσθηση ότι συμμετέχει κι ο ίδιος (βλ. παρόμοια αίσθηση, όταν διαβάζουμε Όμηρο). Ωστόσο η πραγματικότητα δεν είναι δυνατό να απεικονιστεί απόλυτα πιστά· ανάμεσα στα πραγματικά γεγονότα και το λογοτεχνικό έργο βρίσκεται ο συγγραφέας – μυθιστοριογράφος (μετασχηματισμός πραγματικότητας μέσω της δημιουργικότητάς του, του βαθμού συγκίνησης του ψυχισμού του και της προσωπικότητάς του). Άρα ο ρεαλιστής μυθιστοριογράφος ≠ φωτογραφική αναπαράσταση της ζωής αλλά κάποια άποψή της με πληρότητα, ζωντάνια πειστικότητα. Εξάλλου και ο βασικός ήρωας έχει επινοηθεί από τη φαντασία. Επομένως δεν επιδιώκει να διηγηθεί γεγονότα πραγματικά (αυτό είναι έργο της ιστορίας) αλλά όσα θα μπορούσαν να συμβούν κατά το εικός και το αναγκαίον, να μπορεί να μας πείσει ότι έτσι έπρεπε να συμβούν, όπως συμβαίνουν κατά κανόνα στην πραγματικότητα. Βασικό κριτήριο για την αξία ενός ρεαλιστικού μυθιστορήματος είναι αν κατορθώνει ο μυθιστοριογράφος να δώσει στο πλαστό πρόσωπο ή σε μια φανταστική κατάσταση μια εντύπωση αλήθειας.

Εισηγητής: Φλωμπέρ (Γαλλία β΄ μισό 19ου αι.).

Βασικά χαρακτηριστικά:  τάση προς αντικειμενικότητα, ‚ αφήνει τα γεγονότα να μιλήσουν μόνα τους, ƒπαρουσιάζει κοινές εμπειρίες και θέματα (≠ ηρωικά κατορθώματα και περιπέτειες αλλά καθημερινά επεισόδια),„ κριτική στάση απέναντι στην κοινωνία και στις συμβατικές αξίες· οι ήρωές του θύματα της κοινωνίας.

Νατουραλισμός: Ομοιότητες με ρεαλισμό:  μιμητική απεικόνιση της πραγματικότητας, ‚ επιλογή κοινών θεμάτων από την καθημερινή ζωή. Βασικές θέσεις:  Οι άνθρωποι – δέσμιοι εξωτερικών δυνάμεων (φυσικές και κοινωνικές à περιορισμός της ελευθερίας τους) και εξωτερικών παρορμήσεων (γενετήσιο ένστικτο, πείνα, σκληρότητα και μοχθηρία à αφαίρεση ιδιότητας λογικού και ηθικού όντος à κατώτερο ζώο), ‚ συμπεριφορά ανθρώπων < αποτέλεσμα διαθέσεων στιγμής και κληρονομικών παρορμήσεων, ƒ επιλογή προκλητικότερων θεμάτων, „ εξονυχιστική περιγραφή, φωτογραφική λεπτομέρεια.

Εισηγητής: Εμίλ Ζολά.

¶ § ¦ § ¶

ΙV. Η ΝΕΟΤΕΡΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (1922 – ΣΉΜΕΡΑ)

Α. 1922 -1945

 Η πρώτη δεκαετία (1922 -1930)

Ποίηση: ψυχικός κάματος, δυσκολία προσαρμογής στην πραγματικότητα ζωής, αίσθημα ανικανοποίητου και παρακμής.

Εκπρόσωποι: Ρ. Φιλύρας, Κ. Ουράνης, Ν. Λαπαθιώτης, Κ. Καρυωτάκης (αντιηρωική στάση, διαμαρτυρίαà σαρκασμός).

«ΚΑΡΥΩΤΑΚΙΚΟΙ»: Μ. Πολυδούρη, Μ. Παπανικολάου, Τ. Άγρας, Γ. Σκαρίμπας.

Γ. Παπατσώνης: βαθιά θρησκευτική πίστη και γενικότερα πίστη στις υψηλές αξίες της ζωής.

‚ Η γενιά του ’30

Διάλυση παλιάς τάξης πραγμάτων à ποίηση βρίσκει νέους εκφραστικούς τρόπους [Ευρωπαϊκή ποίηση:φουτουρισμός (< λατ. futurus= Μέλλοντας) (έκφραση με μοντέρνα μέσα της σύγχρονης ζωής), ντανταϊσμός(αυθόρμητη έκφραση ασυνείδητου) και υπερρεαλισμός. Ελληνική ποίηση: γενιά ’30 – αρχές συμβολισμού και υπερρεαλισμού:  ελεύθερος στίχος, ‚ χρήση λεξιλογίου καθημερινής ομιλίας, ƒ κατάργηση λογικής αλληλουχίας του ποιήματος, „ απουσία μέτρου, … απουσία ομοιοκαταληξίας κλπ.].

Συμβολισμός (τέλη 19ου αι. – Γαλλία, ως αντίδραση στη ρομαντική ποίηση και τη νατουραλιστική πεζογραφία): περιορισμός στο ελάχιστο του εννοιολογικού περιεχομένου του ποιήματος, ‚ μουσικότητα καιυποβλητικότητα: η ακουστική ποιότητα λέξεων και η κατάλληλη τοποθέτησή τους υποβάλλουν τις ψυχικές διαθέσεις, ƒ συσχέτιση αντικειμένων (συμβόλων) και ψυχικών καταστάσεων (συμβολιζόμενων).

Ακρότατα όρια συμβολισμού – καθαρή ποίηση – Βαλερί και Μαλαρμέ (Γαλλία) [ποίηση με εσωτερική μουσικότητα, απαλλαγμένη, καθαρή από μη γλωσσικά στοιχεία (εννοιολογικό, θεματογραφικό κλπ.) à ποίηση σε αποτελμάτωση.

Υπερρεαλισμός (υπέρβαση της πραγματικότητας με την καταγραφή των υποσυνείδητων ενεργειών της ψυχής χωρίς την παρέμβαση της λογικής).

Ιδρυτής: Α. Μπρετόν – Γαλλία – μανιφέστο 1924:  διακήρυξε την παντοδυναμία ονείρου, ενστίκτου και επανάστασης, ‚ στράφηκε σε κάθε μορφή λογικής, ηθικής ή κοινωνικής τάξης, ƒ χρησιμοποίησε την αυτόματη γραφή, „ ο μηχανισμός της τύχης προσδιορίζει τη μορφή του έργου του ποιητή, χωρίς προκαθορισμένο στόχο, κατ’ επίδραση του υποσυνείδητου, … η δύναμη των λέξεων προέρχεται από το βαθμό που ξεφεύγουν από το επιβεβλημένο τους νόημα, συνδυάζονται μεταξύ τους, χωρίς να υπακούουν σε ορθολογικούς νόμους.

ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ και ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ άσκησαν μεγάλη επιρροή στη νεότερη ποίηση.

ΘΕΑΤΡΟ: Α. Τερζάκης, Γ. Θεοτοκάς, Π. Πρεβελάκης (θέματα από την ιστορία), λίγο αργότερα: Β. Ρώτας, Δ. Ψαθάς.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της νεότερης ποίησης

Εξωτερικά – μορφικά χαρακτηριστικά: Η νεότερη ποίηση εγκαταλείπει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της νεότερης ποίησης (λ.χ. ομοιόμορφες ως προς τον αριθμό στίχων στροφές, ομοιοκαταληξία, μέτρο κλπ.).

Εσωτερικά χαρακτηριστικά:  ≠ λογική αλληλουχία, είναι σα να παρακολουθούμε ένα ποίημα την ώρα της δημιουργίας του, ‚ ασχημάτιστες εικόνες, όπως ανεβαίνουν από το υποσυνείδητο την ώρα της δημιουργίας του,ƒ το ποίημα λειτουργεί με το μηχανισμό των συνειρμών.

* Όποιος διαβάζει νεότερη ποίηση πρέπει να επιστρατεύει περισσότερο τη δημιουργική του φαντασία και λιγότερο τη λογική. Έτσι θα συλλάβει όχι όσα λέγονται αλλά όσα προκαλείται ο αναγνώστης να υπονοήσει και να αισθανθεί.

Η ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ (1922 – 1945)

Ανάπτυξη και καλλιέργεια του μυθιστορήματος: Γ. Θεοτοκάς – Ελεύθερο Πνεύμα – μανιφέστο γενιάς ’30 – διακήρυξε τη ρήξη με την παράδοση και την ανανέωση.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Μ. Καραγάτσης, Θ. Πετσάλης, Α. Τερζάκης, Γ. Μπεράτης, Πέτρος Χάρης, Μέλπω Αξιώτη, Γ. Σκαρίμπας.

ΔΥΟ ΤΑΣΕΙΣ (ως προς τη μορφή):  ρεαλιστική: συνέχεια και ανανέωση παράδοση (πεζογράφοι Αθήνας), ‚μοντερνιστική ή νεοτερική (πεζογράφοι Θεσσαλονίκης) – περιοδικό ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΕΣ ΗΜΕΡΕΣ.

Εκπρόσωποι: Στ. Ξεφλούδας, Γεωρ. Δέλιος, Αλκ. Γιαννόπουλος, Νίκος Γαβριήλ Πετζίκης. Εισάγουν νέα ευρωπαϊκά ρεύματα, όπως τον εσωτερικό μονόλογο, τη ροή συνείδησης κλπ.

ΔΟΚΙΜΙΟ: Μια δοκιμή, μια προσπάθεια να διερευνηθεί ένα θέμα – πρόβλημα (φιλολογικό, φιλοσοφικό, επιστημονικό, λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό, πολιτικό, κοινωνιολογικό) με σαφήνεια, συντομία και καλλιέπεια. Ένακράμα στοχασμού και καλλιτεχνικής έκφρασης. Προϋποθέτει ποικίλες ικανότητες (βαθιά γνώση του θέματος, δύναμη στοχασμού, ικανότητα για απλούστευση, λογοτεχνικά χαρίσματα). Προσφέρει στον αναγνώστη γνώσεις και προβληματισμούς με λογοτεχνικό τρόπο, οξύνει την ικανότητα στην κατανόηση των διαφόρων προβλημάτων, προκαλεί νέα ερωτήματα και απορίες και μας παρακινεί να εκφράσουμε κι εμείς τις δικές μας σκέψεις με σαφήνεια, πληρότητα και χάρη. Διαφέρει από την πραγματεία και τη μελέτη – διατριβή. Το δοκίμιο εκφράζει προσωπικές απόψεις ου συγγραφέα ενώ τα άλλα δυο είδη αναπτύσσουν ένα θέμα με βάση επιστημονικές γνώσεις που έχουν συσσωρευτεί από την έρευνα. Είναι δηλαδή εργασίες πιο αντικειμενικές.

Εκπρόσωποι: Γ. Θεοτοκάς, Δ. Γληνός, Β. Τατάκης, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Γ. Σεφέρης, Ε. Παπανούτσος κ.ά..

ΘΕΑΤΡΟ (για εκπροσώπους και έργα βλ. προηγούμενα σχόλια): Θέατρο (δράμα, κωμωδία κ.ά.) – είδη: λυρικό θέατρο – όπερα, μουσικό θέατρο – επιθεώρηση, μπαλέτο, παντομίμα, θέατρο σκιών, κουκλοθέατρο κ.ά.. Θέατρο είναι η παράσταση από ένα θίασο ενός θεατρικού έργου που έγραψε ένας θεατρικός συγγραφέας. Χωρίζεται σεπράξεις και οι πράξεις σε σκηνές. Οφείλει να έχει ενότητα, σκηνική οικονομία, εξέλιξη, θεαματικότητα, να διαγράφει ζωντανούς χαρακτήρες και αληθινές καταστάσεις, να μεταδίδει μηνύματα άμεσα και παραστατικά. Το θέατρο είναι τέχνη συνθετική (λογοτεχνία, ζωγραφική, μουσική, χορός, ενδυματολογία). Όλους του τους συντελεστές (σκηνογράφοι, μουσικοί, χορογράφοι, ενδυματολόγοι, υπεύθυνοι για φωτισμό και φυσικά ηθοποιοί) συντονίζει ο σκηνοθέτης. Ακόμη ο σκηνοθέτης καθορίζει την ερμηνευτική άποψη με την οποία πρέπει να ερμηνευτεί ο κάθε ρόλος από τους ηθοποιούς.

Β. ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (1945 – σήμερα)

Ποίηση: Κριτήρια χωρισμού της μεταπολεμικής λογοτεχνίας σε δυο γενιές είναι:  η χρονολογία γέννησης των ποιητών και ‚ η χρονολογία εμφάνισής τους στα γράμματα.

1η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ: Γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1918 – 1928. πρώτη ποιητική συλλογή μετά το 1940. Δημιούργησε δική της ποιητική φυσιογνωμία. Θεματολογία < εμπειρίες δεκαετίας ’40 – ’50. Τεχνοτροπικά επηρεάστηκε από τη γενιά του ’30, αν και οι ποιητές του ’30 έμειναν ανεπηρέαστοι από τα ιστορικά και πολιτικά γεγονότα της εποχής τους (υποανάπτυξη, δικτατορία Μεταξά, το άλυτο προσφυγικό πρόβλημα). Πίστη σε ορισμένες ηθικές, κοινωνικές και πολιτικές αξίες· κυριαρχεί το όραμα για έναν πολιτικά και κοινωνικά δικαιότερο κόσμο.

ΤΑΣΕΙΣ (ανάλογα με το θεματικό υλικό):

α) Αντιστασιακή ή κοινωνική ποίηση: Εκφράζει τα σήματα των ελπίδων και των διαψεύσεών της στην ποίηση. Αρχικά οι ποιητές αυτής της τάσης – γεμάτοι αγωνιστική διάθεση , εκφράζουν τον ενθουσιασμό τους και τα οράματά τους για έναν καλύτερο κόσμο (αγωνιστική – αντιστασιακή φάση της ποίησης). Οι ανωμαλίες όμως της μετακατοχικής περιόδου (εμφύλιος και ήττα της αριστερής παράταξης) à ενδοσκόπηση και διερεύνηση αιτίων (κοινωνική φάση ποίησης)

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Μ. Αναγνωστάκης, Γ. Δάλλας, Δ. Δούκαρης, Τ. Καρβέλης, Μ. Κατσαρός, Κ. Κύρου, Θ. Κωσταβάρας, Τ. Λειβαδίτης, Τ. Πατρίκιος, Γ. Παυλόπουλος, Γ. Σαράντης, Δ. Χριστοδούλου.

β) Νεοϋπερρεαλιστική ποίηση: Οι ποιητές αυτής της τάσης ≠ ιδεολογική τοποθέτηση στις πολιτικές διαμάχες τηςεποχής αλλά επηρεάζονται από το δράμα που εκτυλίσσεται γύρω τους. Χρησιμοποιούν την τεχνική του υπερρεαλισμού, για να περιγράψουν τη γύρω τους εφιαλτική πραγματικότητα, αντίθετα από τους μεσοπολεμικούς υπερρεαλιστές, που χρησιμοποιούν την ίδια τεχνική, για να εντυπωσιάσουν και να προκαλέσουν έκπληξη. Άλλη μια αντίθεση ανάμεσα σε νεοϋπερρεαλιστές και υπερρεαλιστές του πολέμου είναι ότι οι πρώτοι σιγά σιγά αποκτούν μια τραγική αίσθηση της ζωής ενώ οι δεύτεροι τηρούν μια πιο αισιόδοξη στάση.

Διαφορές νεοϋπερρεαλιστών με αντιστασιακή και υπαρξιακή τάση: Αντιστασιακή – ιδεολογικές σκοπιμότητες / υπαρξιακή – χάνει την επαφή με τα πράγματα à ιδεαλιστική διάχυση / νεοϋπερρεαλιστές – απαλλαγμένοι από προκαταλήψεις ή επιρροές κρατιέται μέσα στα πράγματα και τα παρακολουθεί.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Ε. Βακαλό, Ν. Βαλαωρίτης, Ε. Χ. Γονατάς, Ε. Κακναβάτος, Δ. Π. παπαδίτσας, Μ. Σαχτούρης.

γ) Υπαρξιακή ή μεταφυσική ποίηση: ≠ κοινωνικά ενδιαφέροντα, γεμάτη από μεταφυσική αγωνία, προσπαθεί να εκφράσει το άγχος του μοναχικού ατόμου μπροστά στο πρόβλημα της ζωής και του θανάτου, της καθημερινής φθοράς.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Ό. Βότση, Γ. Κότσιρας.

2η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ: Γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1928 – 1940. πρώτη ποιητική συλλογή από το 1955 – 1965. Οι περισσότεροι από τους ποιητές της δεν έζησαν ως έφηβοι μέσα στην Κατοχή, ζουν σε μεταβατική εποχή όπου η συλλογική μνήμη έχει καταπέσει και η πολιτικοκοινωνική ζωή της χώρας δεν έχει βρει τον κανονικό της ρυθμό. Αίσθηση διάψευσης οραμάτων και μιας ζωής χαμένης, αρνούνται να συμμετάσχουν στο πολιτικό και κοινωνικό παιχνίδι. Επιρροές:  αντιστασιακή τάση, ‚ υπαρξιακή τάση, ƒ Καρυωτάκης. ΚΡΙΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ και ΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ. Αντιλυρικός ποιητικός λόγος, τραχύτητα, αιχμηρότητα και σκληρότητα εκφραστικών μέσων.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Κ. Αγγελάκη – Ρουκ, Α. Αγγελάκης, Ο. Αλεξάκης, Ν. Α. Ασλάνογλου, Θ. Γκόρμπας, Ν. Γρηγοριάδης, Ζ. Δαράκη, Τ. Δενέγρης, Κ. Δημουλά, Μ. Ελευθερίου, Α. Ευγγέλου, Α. Ζακυθηνός, Β. Καραβίτης, Μ. Κέντρου – Αγαθοπούλου, Τ. Κόρφης, Λ. Κούσουλας, Χ. Λάσκαρης, Γ. Λυκιαρδόπουλος, Γ. Μανουσάκης, Π. Μάρκογλου, Μ. Μέσκος, Μ. Μουντές, Τ. Πορφύρης, Θ. Τζούλης, Σ. Τσακνιάς, Κ. Χαραλαμπίδης, Ντ. Χριστιανόπουλος.

Ποιητές της δεκαετίας του ’70 (ή ποιητές της αμφισβήτησης): Γεννήθηκαν ανάμεσα στο 1940 – 1955. Πρώτη ποιητική συλλογή με τα το 1965.

Ιστορικό πλαίσιο: Ελληνική κοινωνία – σημαντική οικονομική άνοδος και καταναλωτισμός, οδυνηρή εμπειρία από δικτατορία (1967 – 1974) à ενισχύουν την τάση τους για ένα πνεύμα επαναστατικότητας καιαντίθεσης σ’ οποιασδήποτε μορφής κατεστημένο. Δέχονται επιρροές από την ποιητική μας παράδοση (Καβάφης, Καρυωτάκης, γενιά ’30, πρώτη μεταπολεμική γενιά – αντιστασιακή τάση) και από σύγχρονη αμερικανική ποίηση. Αποστρέφουν ωστόσο το πρόσωπο από τις ιδεοληψίες των προκατόχων τους à ποιητική γραφή και γλώσσα < τρέχουσα καθημερινή ομιλία, εριστικότητα ύφους, σαρκασμός, ειρωνεία, ρεαλιστική γλώσσα à Στόχος – η αμφισβήτηση κατεστημένης τάξης.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Ν. Βαγενάς, Γ. Βερβέρης, Γ. Βέης, Α. Βιστωνίτης, Μ. Γκανάς, Β. Δαλακούρα, Δ. Καλοκύρης, Γ. Καραβασίλης, Γ. Κοντός, Ν. Λάζαρης, Μ. Λαϊνά, Χ. Λιοντάκης, Γ. Μαρκόπουλος, Τ. Μαστοράκη, Κ. Μαυρουδής, Σ. Μπεκατώρος, Π. Παμπούδη, Κ. Παπαγεωργίου, Γ. Πατίλης, Λ. Πούλιος, Μ. Πρατικάκης, Β. Στεριάδης, Γ. Υφαντής, Γ. Χρονάς.

* Υπάρχουν ποιητές που δεν μπορούν να ενταχθούν σε κάποια από τις παραπάνω τάσεις όπως οι: Ν. Καρούζος,Τ. Σινόπουλος, Κ. Στεριόπουλος κ.ά..

Πεζογραφία:

1η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ: Γεννήθηκαν μετά το 1920 1930. Ωρίμανση μετά το 1940. Ο πόλεμος επηρέασε το έργο τους à πεζογραφία με σκυθρωπό χαρακτήρα. Πρώτη εμφάνιση στα γράμματα μεταξύ 1944 – 1947.1954: Έκδοση περιοδικού ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ.

2η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΓΕΝΙΑ: Γεννήθηκαν μετά το 1930. πρώτη εμφάνιση στη δεκαετία του ’60. ψυχολογικά διαφοροποιημένη από τους πρώτους, καθώς, λόγω ηλικίας, δε διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο στα γεγονότα της δεκαετίας του ’40 à Κείμενα με βιωματικό χαρακτήρα, υπαρξιακά θέματα (μοναξιά, περιθωριοποίηση, ψυχολογικά αδιέξοδα). Ωστόσο με πολιτικά θέματα ασχολούνται οι: Β. Βασιλικός, Μένης Κουμανταρέας,Π. Αμπατζόγλου, Χ. Μηλιώνης, Τ. Καζαντζής κ.ά. και με θέματα του παρελθόντος με νοσταλγική διάθεσηοι: Χριστ. Μηλιώνης, Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Περικλής Σφυρίδης κ.ά..

* Γέφυρα ανάμεσα στις δυο γενιές – ο Κ. Ταχτσής με το Τρίτο στεφάνι και ο Γ. Ιωάννου (αφήγημα με αναφορές σε προσωπικά βιώματα).

Σύγχρονη πεζογραφία: Γεννήθηκαν μετά το τέλος του εμφυλίου (1949) και δε έχουν βιώματα από τη δεκαετία του ’40.

ΤΑΣΕΙΣ

Ρεαλισμός: αποκρουστική και ωμή απεικόνιση της πραγματικότητας, με κριτική διάθεση, χωρίς κανέναν συμβατικό εξωραϊσμό (Ν. Κάσδαγλης, Κ. Ταχτσής, Αλ. Κοτζιάς, Ανδ. Φραγκιάς, Δημ. Χατζής κ.ά.). Αρκετοί της Β΄ μεταπολεμικής γενιάς και κυρίως οι πεζογράφοι της Θεσσαλονίκης χρησιμοποιούν τηναυτοαναφορικότητα. (Χρήση α΄ προσώπου, αυτοβιογραφικά στοιχεία) (Γ. Ιωάννου, Τ. Καζαντζής, Χρ. Μηλιώνης, Η. Παπαδημητρακόπουλος, Περ. Σφυρίδης κ.ά.), Ονομάζονται και πεζογράφοι της μνήμης.

Κοινωνική και πολιτικοί προβληματισμοί: Τα πρόσωπα δεν είναι απλοί θεατές των γεγονότων, συμμετέχουν στη δίνη τους (πολ. και κοιν. συγκρούσεις, αυταρχική εξουσία, οικον. και κοιν. Αλλαγές, αβεβαιότητα για το μέλλον). Η μεταπολεμική πεζογραφία επανασυνδέεται με τη ρεαλιστική παράδοση της γενιάς του ’80 και τους κοινωνικούς ηθογράφους (Δημ. Χατζής, Κ. Κοτζιάς, Ανδ. Φραγκιάς, Στρ. Τσίρκας,Μ. αλεξανδρόπουλος, Σπ. Πλασκοβίτης κ.ά).

Φυγή από την πραγματικότητα: φυγή από τη ζοφερή πραγματικότητα και καταφύγιο στη λυρική πεζογραφία του κλειστού χώρου (ήρωες αντιμέτωποι με τα ιδιωτικά τους προβλήματα: Μ. Λυμπεράκη – Τα ψάθινα καπέλα, Μ. Κρανάκη – Contres – temps, Τ. Γκρίτση Μιλλιέξ – Πλατεία Θησείου, Αστέρη Κοβατζή –Χωριάτες, Κ. Στεριόπουλου – Κλειστή ζωή, Εύας Βλάμη – Γαλαξίδι και Σκελετόβραχος (< ιστορία, θρύλοι από την ιδιαίτερη πατρίδα της), Α. Βλάχου – Ο κύριός μου ο Αλκιβιάδης και Οι τελευταίοι γαληνότατοι, Γαλάτειας Σαράντη – το βιβλίο της χαράς και το παλιό μας σπίτι ).

Νέες εκφραστικές αναζητήσεις: < ευρωπαϊκός μοντερνισμός, ≠ ρεαλιστική παράδοση της πεζογραφίας που καλλιεργείται στο κέντρο. Εμφάνιση – δεκαετία ’ 30 στη Θεσσαλονίκη (περιοδικό ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΕΣ ΗΜΕΡΕΣ, Στ. Ξεφλούδας, Γ. Δέλιος, Αλκ. Γιαννόπουλος, Γ. Βαφόπουλος, Ν. Γ. Πεντζίκης,), στη Χαλκίδα (Γ. Σκαρίμπας: ροπή προς διογκωμένη φαντασία, παράλογο και κωμικές καταστάσεις).

Άλλο εκπρόσωποι: Μ. Αξιώτη – Δύσκολες νύχτες, Γ. Μπεράτης – Διασπορά.

Συμπαγής η ομάδα της Θεσσαλονίκης αφομοιώνουν τεχνικές αντίθετες προς το πνεύμα του ρεαλισμού, όπως οεσωτερικός μονόλογος (εισηγητής: Εντουάρ Ντεζαρντέν) και η ροή συνείδησης (= stream of consciousness / εισηγητής: Τζέρεμυ Τζόυς). Επιδίωξη να δώσουν την εντύπωση της συνεχούς ροής σκέψεων, αισθημάτων, διαθέσεων και αναμνήσεων όπως έρχονται στη συνείδηση χωρίς κάποια ακολουθία διευθετημένη με τη λογική.

* Εσωτερικός μονόλογος: μια παράδοση που ξεκινά από το μεσοπόλεμο και συνεχίζεται στη μεταπολεμική περίοδο (Ν. Μπακόλας).

Παράλληλα – εμφάνιση μιας αντίρροπης κίνησης – συνδυασμός νεοτερικών στοιχείων με την παράδοση της αφηγηματογραφίας (ροπή δηλ. προς το ρεαλισμό και τη βιωματικότητα) μέσω του περιοδικού ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ τουΝτ. Χριστιανόπουλου.

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Γ. Ιωάννου, Ν. Καχτίτσης, Τ. Καζαντζής, Σ. Παπαδημητρίου, Περ. Σφυρίδης, Τ. Καλούτσας κ.ά..

Ακόμα μερικοί μεταπολεμικοί πεζογράφοι θα καταφύγουν στη φαντασία, στην απεικόνιση εφιαλτικών κόσμων με τολμηρούς εκφραστικούς τρόπους, έντονες και παράλογες εικόνες (< ευρωπαϊκές επιρροές, κυρίως θέατρο του παραλόγου).

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ: Τ. Κουφόπουλος, Γ. Χειμωνάς κ.ά..

Η ρεαλιστική γλώσσα: Η μεταπολεμική πεζογραφία χρησιμοποιεί τολμηρή ρεαλιστική γλώσσα που είναι κοντά στην καθημερινότητα, τα πράγματα δηλώνονται με το όνομά τους, χωρίς σεμνοτυφία, εγκαταλείπεται η συμβατική καλλιέπεια και ωραιολογία των παλαιοτέρων. Κάποτε γίνεται τραχιά, αποδιοργανώνεται συντακτικά και λογικά, , για να αποδώσει πειστικότερα βάναυσες, παράλογες και εφιαλτικές καταστάσεις.

---

* Για τον αφηγητή και την εστίαση βλ. σελλ. 13 – 14, βιβλίο Β΄Λυκείου

ΠΗΓΗ https://www.slideshare.net/KaterinaTzamou/ss-85927175

Εστίαση , οπτική γωνία , τύπος αφηγητή , αφηγηματικός χρόνος κ.α.

ΠΗΓΗ https://stefanu.wordpress.com/2007/11/29/63/

Εστίαση

Επιμέλεια :   Στεφάνου Γρηγόρης

[Αναφέρεται στη σχέση του αφηγητή με τα υπόλοιπα πρόσωπα της ιστορίας, τη

γνώση τους για την υπόθεση.]

•  Μηδενική             —-·>-    Ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από ό,τι τα πρόσωπα,

είναι έξω από τη δράση (παντογνώστης). Αφηγητής > Πρόσωπα

•  Εσωτερική          —**    Ο αφηγητής ξέρει όσα και τα πρόσωπα.

Αφηγητής = Πρόσωπα

•  Εξωτερική               *-    Ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα.

Αφηγητής < Πρόσωπα

Οπτική γωνία

[Αναφέρεται στην προοπτική του αφηγητή απέναντι στην ιστορία, τη σχέση του με

την υπόθεση.]

•  Εσωτερική           —*-   Την ιστορία αφηγείται ο βασικός ήρωας ή ένα δευτε-
οπτική γωνία         ρεύον πρόσωπο (αφηγείται μόνο όσα υποπίπτουν στην

αντίληψη του).

•  Εξωτερική            —>-   Ο αφηγητής βρίσκεται έξω από την υπόθεση, αφηγεί-
οπτική γωνία         ται σε τρίτο πρόσωπο.

Ο τύπος του αφηγητή

1.  Με βάση τη συμμετοχή του στην ιστορία:

•    Ομοδιηγητικός: Συμμετέχει στην ιστορία την οποία αφηγείται είτε ως πρωτα­γωνιστής (αυτοδιηγητικός αφηγητής) είτε ως παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυ­ρας.

•    Ετεροδιηγητικός: Δεν έχει καμιά συμμετοχή στην ιστορία που αφηγείται.

2. Με βάση το αφηγηματικό επίπεδο:

•    Ενδοδιηγητικός: Αφηγείται γεγονότα που ανήκουν στην κύρια αφήγηση.

•    Εξωδιηγητικός: Αφηγείται γεγονότα και πράξεις ξένα προς το κύριο κείμενο της αφήγησης (εισαγωγικές αφηγήσεις, πρόλογοι…)

•    Μεταδιηγητικός: Αφηγείται γεγονότα που συνιστούν δευτερεύουσα αφήγη­ση (που ενσωματώνεται στην κύρια αφήγηση, είναι αφήγηση μέσα στην αφή­γηση), εγκιβωτισμένη αφήγηση.

Ο αφηγητής δεν ταυτίζεται με το συγγραφέα. Σε όσες περιπτώσεις ταυτίζονται τα δύο πρόσωπα μιλάμε για αυτοβιογραφία (αυτοδιηγητική αφήγηση).

Αφηγηματικοί τρόποι

α) Διήγηση

–    Τριτοπρόσωπη αφήγηση

β) Μίμηση

–    Πρωτοπρόσωπη αφήγηση

–    Διάλογος

–    Εσωτερικός μονόλογος

γ) Μεικτός τρόπος (Συνδυασμός διήγησης και μίμησης) 5) Περιγραφή ε) Σχόλιο στ) Ελεύθερο πλάγιο ύφος

Ο χρόνος στην αφήγηση

•   Ιστορικός: Δηλώνει το πόνε χρονολογικά συνέβησαν τα γεγονότα που παρου­σιάζονται (το πότε).

•   Πραγματικός/Αφηγημένος: Δηλώνει το διάστημα που καλύπτουν τα γεγονότα που παρουσιάζει η αφήγηση (το πόσο).

•   Αφηγηματικός: Δηλώνει το πώς αξιοποιείται, πο5ς παρουσιάζεται ο χρόνος στη διαδικασία της αφήγησης (το πώς):

α) ως προς τη σειρά παρουσίασης των γεγονότων:

–  Ευθύγραμμος (όταν ακολουθεί τη φυσική σειρά των γεγονότων).

–  Με αναχρονίες (όταν γίνονται ανακατατάξεις στη φυσική σειρά των γεγο­
νότων):

•   Αναδρομές ή αναδρομικές αφηγήσεις ή αναλήψεις ή FLASH  BACK(επιστρο­φή στο παρελθόν).

•   πρόδρομες αφηγήσεις ή προλήψεις (αναφορές γεγονότων που θα συμβούν αργότερα).

β) ως προς το ρυθμό παρουσίασης των γεγονότων:

–   Επιτάχυνση.

–   Επιβράδυνση.

–   Παράλειψη ή έλλειψη.

γ) ως προς το σημείο έναρξης της υπόθεσης: ~ από την αρχή της υπόθεσης^–

–  από τη μέση της υπόθεσης

0 αφηγηματικός χρόνος ■

Ο αφηγηματικός χρόνος είναι βασικό στοιχείο της αφήγησης και διακρίνεται:

–   στο χρόνο του πομπού, δηλαδή την εποχή στην οποία ζει ο συγγρα­φέας,

–   στο χρόνο του αφηγητή, που συνήθως ταυτίζεται με το χρόνο των γεγονότων της αφήγησης, και

–   στο χρόνο του δέκτη, δηλαδή την εποχή στην οποία ζει ο αναγνώστης.

Ο χρόνος αυτός είναι εξωκειμενικός και δεν έχει σχέση με την αφή­γηση.

Ο εσωτερικός/εσωκειμενικός χρόνος μπορεί να διακριθεί στο χρόνο  της ιστορίας και στο χρόνο   της αφήγησης:

.  ο χρόνος της ιστορίας είναι ο φυσικός χρόνος στον οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία, η φυσική σειρά των γεγονότων.

•  Ο χρόνος της αφήγησης δε συμπίπτει με το χρόνο της ιστορίας, γιατί τα γε­γονότα της αφήγησης δεν ακολουθούν πάντοτε τη φυσική χρονική σειρά. Ο αφηγητής συχνά παραβιάζει την ομαλή χρονική πορεία για να γυρίσει προσωρινά στο παρελθόν, ή αφηγείται ένα γεγονός που πρόκειται να διαδραματιστεί αργότερα. Έτσι, προκύπτουν παραβιά­σεις στη φυσική σειρά των γεγονότων, που τις ονομάζουμε αναχρονίες και τις διακρίνουμε σε:

–   Αναδρομικές αφηγήσεις/αναδρομές ή αναλήψεις Εί­ναι η τεχνική κατά την οποία διακόπτεται η κανονική χρονική σειρά των συμβάντων για να εξιστορηθούν γεγονότα του παρελθόντος. Η μετατόπιση αυτή του χρόνου της αφήγησης και η επιστροφή στο αρχι­κό χρονικό σημείο μπορεί να είναι σύντομη ή εκτεταμένη.

–   Πρόδρομες αφηγήσεις/προλήψεις: Ο αφηγητής κάνει λόγο εκ των προτέρων για γεγονότα που θα γίνουν αργότερα, αναφέρεται δη­λαδή σε ένα μελλοντικό σημείο της αφήγησης.

Άλλες τεχνικές με τις οποίες παραβιάζεται η ομαλή, φυσική χρονική σειρά:

In medias res: Η λατινική αυτή φράση σημαίνει «στο μέσο των πραγ­μάτων», δηλαδή στη μέση της υπόθεσης, και αποτελεί μια τεχνική της αφήγησης, σύμφωνα με την οποία το νήμα της ιστορίας δεν ξετυλίγεται από την αρχή, αλλά ο αφηγητής μάς μεταφέρει στο κρισιμότερο σημείο    της πλοκής και έπειτα, με αναδρομή στο παρελθόν, παρουσιάζονται όσα προηγούνται του σημείου αυτού. Με την τεχνική αυτή διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η αφήγηση δε γίνεται κουραστική.

•   Εγκιβωτισμός: Σε κάθε αφηγηματικό κείμενο υπάρχει μια κύρια αφήγηση, που αποτελεί την αρχική ιστορία, και μικρότερες, δευτε­ρεύουσες αφηγήσεις μέσα στην κύρια αφήγηση, που διακόπτουν την ομαλή ροή του χρόνου. Αυτή η «αφήγηση μέσα στην αφήγηση» ονομάζεται εγκιβωτισμένη αφήγηση ή εγκιβωτισμός.

•   Παρεκβαση/παρεμβλητη (εμβόλιμη) αφήγηση: Είναι η προσωρι­νή διακοπή της φυσικής ροής των γεγονότων και η αναφορά σε άλ­λο θέμα που δε σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση του έργου.

•   Προϊδεασμός/προσήμανση: Είναι η ψυχολογική προετοιμασία τουαναγνώστη από τον αφηγητή για το τι πρόκειται να ακολουθήσει.

•     Προοικονομία: Είναι ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας διευθετεί τα γεγονότα και δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε η ε­ξέλιξη της πλοκής να είναι για τον αναγνώστη φυσική και λογική.

Ο χρόνος της αφήγησης, με κριτήριο τη διάρκεια των γεγονότων, έχει τις ακόλουθες σχέσεις με το χρόνο της ιστορίας:

•     Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να είναι μικρότερος από το χρόνο της ιστορίας, όταν ο αφηγητής συμπυκνώνει το χρόνο (συστολή του χρό­νου) και παρουσιάζει συνοπτικά (σε μερικές σειρές) γεγονότα που έ­χουν μεγάλη διάρκεια. Με τον τρόπο αυτό επιταχύνεται ο ρυθμός της αφήγησης.

.   Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να είναι μεγαλύτερος από το χρόνο της ιστορίας, όταν ο αφηγητής επιμηκύνει το χρόνο (διαστολή του χρόνου) και παρουσιάζει αναλυτικά γεγονότα που διαρκούν ελάχι­στα. Με τον τρόπο αυτό επιβραδύνεται ο ρυθμός της αφήγησης.

.  Ο χρόνος της αφήγησης είναι ίσος με το χρόνο της ιστορίας, συνή­θως σε διαλογικές σκηνές.

Ανακεφαλαιώνοντας, οι τεχνικές με τις οποίες ο συγγραφέας συ­ντομεύει το χρόνο της αφήγησης είναι:

•   Η επιτάχυνση: γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια παρουσιάζο­νται σύντομα.

•   Η παράλειψη: κάποια γεγονότα δεν αναφέρονται καθόλου, επειδή δε σχετίζονται με την ιστορία.

•   Η περίληψη: όταν τα ενδιάμεσα γεγονότα παρουσιάζονται συνο­πτικά.

•   Η έλλειψη ή το αφηγηματικό κενό: όταν ο αφηγητής παραλείπει ένα τμήμα της ιστορίας

ή κάποια γεγονότα που εννοούνται εύκολα ή δε συμβάλλουν ουσιαστικά στην πλοκή.

Η τεχνική με την οποία ο συγγραφέας διευρύνει το χρόνο της αφή­γησης είναι:

•     Η επιβράδυνση: γεγονότα που έχουν μικρή διάρκεια παρουσιάζο­νται εκτεταμένα.

Άλλες φορές παρατηρούμε μια φράση ή ένα βασικό θέμα να επαναλαμβάνεται στερεότυπα,

κατά διαστήματα, στο έργο. Τότε μιλάμε για ένα μοτίβο το οποίο έχει κάποια συγκεκριμένη

λειτουργία μέσα στην αφήγηση. Μπορεί δηλαδή να κλιμακώνει τη δρ

Bασικά στοιχεία της Θεωρίας της Λογοτεχνίας (για το Λύκειο)

ΠΗΓΗ http://siamantoura.blogspot.com/2010/03/b.html

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
Δηλαδή οι τρόποι με τους οποίους γίνεται η αφήγηση :
1) ΔΙΗΓΗΣΗ : Ο πεζογράφος διηγείται σε γ’ ενικό και παραθέτει τα λόγια των ηρώων σε πλάγιο λόγο : έμμεση αφήγηση
2) ΜΙΜΗΣΗ : Αφηγείται ένα από τα πρόσωπα του έργου σε α’ ενικό (χωρίς να αποκλείεται και το γ’ ενικό) : άμεση αφήγηση
3) ΜΕΙΚΤΟΣ ΤΡΟΠΟΣ : Έχουμε συνδυασμό των δυο πιο πάνω τρόπων. Είναι ο πιο συνηθισμένος αφηγηματικός τρόπος (ΔΟΥΚΑΣ, ΒΙΖΥΗΝΟΣ, ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ)

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ 

Ως προς την χρονική ακολουθία :
1) ΣΥΓΧΡΟΝΙΑ (σπάνια) : Όταν ακολουθείται η φυσική σειρά των γεγονότων στην αφήγηση. Τότε λέμε πως έχουμε ομαλή γραμμική χρονική σειρά των γεγονότων (ΔΟΥΚΑΣ)
2) ΑΝΑΧΡΟΝΙΕΣ : Όταν παραβιάζεται η φυσική σειρά των γεγονότων στην αφήγηση.
Διακρίνεται σε δύο είδη :
Α) ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ή ΑΝΑΛΗΨΗ ή ΑΝΑΔΡΟΜΗ ή flash back : Αφήγηση που περιλαμβάνει γεγονότα προγενέστερα από το σημείο που βρίσκεται ο αφηγητής. Έχει σκοπό να φωτίσει σκοτεινές πτυχές της ιστορίας και να «παγώσει» τον χρόνο (επιβράδυνση), εντείνοντας πιθανόν την αγωνία του αναγνώστη. Β)ΠΡΟΔΡΟΜΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ή ΠΡΟΛΗΨΗ : Αφήγηση που αναφέρεται εκ των προτέρων σε γεγονότα που θα ακολουθήσουν.

Ως προς την ταχύτητα της αφήγησης :
1) ΕΛΛΕΙΨΗ ή ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΟ : παραλείπονται γεγονότα που προφανώς θεωρούνται ήσσονος σημασίας.
2) ΣΥΝΟΨΗ ή ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ ή ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗ
3) ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ
4) ΠΑΥΣΗ 


Ως προς το είδος του αφηγητή : 
1) ΕΞΩΔΙΗΓΗΤΙΚΟΣ - ΕΤΕΡΟΔΙΗΓΗΤΙΚΟΣ : Δε μετέχει στο έργο και αφηγείται την ιστορία άλλων π.χ. Ο Όμηρος στην Ιλιάδα
2) ΕΞΩΔΙΗΓΗΤΙΚΟΣ - ΟΜΟΔΙΗΓΗΤΙΚΟΣ : Δε μετέχει στο έργο αλλά αφηγείται την ιστορία του π.χ. αυτοβιογραφικές διηγήσεις
3) ΕΝΔΟΔΙΗΓΗΤΙΚΟΣ - ΕΤΕΡΟΔΙΗΓΗΤΙΚΟΣ : Μετέχει στο έργο αλλά αφηγείται την ιστορία άλλων π.χ. Χίλιες και μια νύχτες και στον ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ (στον εγκιβωτισμό)
4) ΕΝΔΟΔΙΗΓΗΤΙΚΟΣ - ΟΜΟΔΙΗΓΗΤΙΚΟΣ : Μετέχει στο έργο και αφηγείται την ιστορία του π.χ. ο Οδυσσέας στον Όμηρο και ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ, ΒΙΖΥΗΝΟΣ, ΣΟΛΩΜΟΣ, ΔΟΥΚΑΣ (αν και στον τελευταίο αποκαλύπτεται ότι δε διηγείται την ιστορία του)


Ως προς την οπτική γωνία του αφηγητή :
1) ΜΗΔΕΝΙΚΗ ΕΣΤΙΑΣΗ : Όταν ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από όσα γνωρίζουν οι ήρωες του έργου
2) ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΕΣΤΙΑΣΗ : Όταν αφηγητής ξέρει όσα γνωρίζουν και οι ήρωες του έργου π.χ. ΔΟΥΚΑΣ, ΒΙΖΥΗΝΟΣ (όταν έχουμε τον αφηγητή – ενήλικο)
3) ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΕΣΤΙΑΣΗ : Όταν ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από όσα γνωρίζουν οι ήρωες του έργου π.χ. ΒΙΖΥΗΝΟΣ (όταν έχουμε τον αφηγητή – παιδί)


ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ (για την ποίηση) 
1) Αλληγορία : «Ένας αητός περήφανος, ένας αητός λεβέντης»
2) Αναδίπλωση : «Φεύγει, φεύγει ο προδότης»
3) Ειρωνεία : ΚΑΡΥΩΤΑΚΗΣ, ΚΑΒΑΦΗΣ
4) Έλλειψη ή βραχυλογία : «Ολημερίς στον πόλεμο» (εννοείται : βρισκόμαστε)
5) Επαναφορά : «Μαύρος ήταν, μαύρα φορεί, μαύρο το άλογό του»
6) Ευφημισμός : λέξεις με καλή σημασία αντί για λέξεις με κακή π.χ. Εύξεινος Πόντος
7) Λιτότητα : «Δεν έχει άδικο» αντί για «Έχει δίκιο»
8) Μεταφορά .
9) Μετωνυμία ή Υπαλλαγή : Τα Γιάνεννα αντί οι Γιαννιώτες
10) Ομοιοκατάληκτο ή ομοιοτέλευτο.
11) Παρήχηση : «Το τραγούδι του τράγου με φωνή φονική»
12) Παρομοίωση.
13) Περίφραση : «Της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι» αντί «ο Αυγερινός»
14) Πλεονασμός : «Ακούω φωνή. Ακούω λαλιά»
15) Προσωποποίηση.
16) Πρωθύστερο : «Ξεντύθη ο νιος, ξεζώθηκε και στο πηγάδι επήγε»
17) Συνεκδοχή : Κλαδιά (αντί για δέντρα) δηλαδή ένα αντί για πολλά , το μέρος αντί για το όλο
18) Υποφορά / Ανθυποφορά : «Δύνεσαι μαύρο μ’δύνεσαι;» «Δύνομαι αφέντη, δύνομαι…»
19) Χιαστό.
20) Υπερβατό : «Πλατιά του ονείρου μας η γη»