ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ -ΕΝΟΤΗΤΑ 11

ΠΗΓΗ http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-B112/300/2087,7401/

Ο Αινείας μεταφέρει τον πατέρα του μετά την άλωση της Τροίας (Gian Lorenzo Bernini,1618-19, Galleria Borghese, Ρώμη).

Ο σεβασμός προς τους  γονείς μέλημα του νόμου A. Κείμενο Οι Νόμοι είναι το μεγαλύτερο σε  έκταση και το πιο αξιόλογο έρ γο της γεροντικής ηλικίας του  Πλάτωνα. Περιέχει εκτός από τις πολιτικές, παιδαγωγικές και ηθικές ιδέες του  και συγκεκριμένες ρυθμιστικές δι ατάξεις που κατά τον φιλόσοφο πρέ πει να διέπουν τη ζωή των πολι τών. Στις ποικίλες διατάξεις  που ορίζουν την επιθυμητή  συμπεριφορά των χρηστών πο λιτών –αλλά και αυστηρές ποινές  για τους παραβάτες– υπάρχει  πρόβλεψη και για όσους δε σέβο νται τους γονείς ή τους παππούδες  τους. Ὃς ἂν τολμήσῃ πατέρα ἢ μη τέρα ἢ τούτων πατέρας ἢ  μητέρας τύπτειν, πρῶτον μὲν  ὁ προστυγχάνων βοηθείτω, καὶ  ὁ μὲν μέτοικος ἢ ξένος εἰς προεδ ρίαν τῶν ἀγώνων καλείσθω βοη θῶν, μὴ βοηθήσας δὲ ἀειφυγία ν ἐκ τῆς χώρας φευγέτω· ὁ  δὲ μὴ μέτοικος βοηθῶν μὲν ἔ παινον ἐχέτω, μὴ βοηθῶν δέ,  ψόγον· δοῦλος δὲ βοηθή σας μὲν ἐλεύθερος γιγνέσθω,  μὴ βοηθήσας δὲ πληγὰς ἑ κατὸν τῇ μάστιγι τυπτέσθω. Ἐὰν  δέ τις ὄφλῃ δίκην αἰκίας γονέ ων, πρῶτον μὲν φευγέτω ἀειφυ γίαν ἐξ ἄστεως εἰς τὴν ἄλλην  χώραν καὶ πάντων ἱερῶν εἰργέ σθω, κατελθὼν δὲ θανάτῳ ζημι ούσθω. Ἐὰν δέ τις ἐλεύθερος τῷ  τοιούτῳ συμφάγῃ ἢ συμπίῃ ἤ τι να τοιαύτην ἄλλην κοινωνίαν  κοινωνήσῃ ἢ καὶ μόνον  ἐντυγχάνων που προσάπτηται ἑ κών, μήτε εἰς ἱερὸν ἔλθῃ μη δὲν μήτ' εἰς ἀγορὰν μήτ' εἰς πὸ λιν ὅλως πρότερον ἢ καθήρηται. Πλάτων, Νόμοι 881b-e (διασκευ ή)

Γλωσσικά σχόλια

ὃς ἂν (αοριστολογικό) τολμήσῃ οποιοσδήποτε / όποιος τυχόν τολμήσει τύπτω χτυπώ (πβ. ν.ε.: τύψη) ὁ προστυγχάνων βοηθείτω (γ΄ εν. προστ. ενεστ. ρ. βοηθέω, βοηθῶ) ο πρώτος τυχών, ο πρώτος άνθρωπος που τον συναντά (πβ. ν.ε.: πρόστυχος) ας βοηθή σει (το θύμα) εἰς προεδρίαν τῶν ἀγώνων καλείσθω(γ΄ εν. προστ.ενεστ. ρ. καλέομαι, καλοῦμαι) βοηθῶν να καλείται σε τιμητική  θέση στους αγώνες,  εάν βοηθήσει ἀειφυγίαν φευγέτω (γ΄ εν. προστ. ενεστ. ρ. φεύγω) να απελαύνεται (πβ. ν.ε.: φυγάς, πρόσφυ γας) για όλη του τη ζωή ἔπαινον ἐχέτω (γ΄ εν. προστ. ενεστ. ρ. ἔχω) ας επαινείται ὁ ψόγος η μομφή, ο ψόγος (πβ.  ν.ε.: ψεγάδι, άψογος) ἐλεύθερος γιγνέσθω (γ΄εν. προστ. ενεστ. ρ. γίγνομαι) ας κερδίζει την ελευθε ρία του ἡ πληγή το χτύπημα ἡ μάστιξ, τῆς μάστιγος το μαστίγιο (πβ. ν.ε.:  μάστιγα) ἐάν τις ὄφλῃ (υποτ. αορ. β΄ ρ. ὀφλισκάνω) δίκην αἰκίας εάν κάποιος καταδικα στεί για βιαιοπρα γία (πβ. ν.ε.: οφειλή, οφειλέ της) πάντων ἱερῶν εἰργέσθω (γ΄ εν. προστ. ενεστ. ρ. εἴργομαι) να αποκλείεται  από κάθε ιερή τελετή κατελθών (μτχ. αορ. β΄ ρ. κατέρχομαι) εάν γυρίσει από  την εξορία θανάτῳ ζημιούσθω (γ΄ εν. προστ. ενεστ. ρ. ζημιόομαι, ζημιοῦμαι) να τιμωρείται  με την ποινή του  θανά του κοινωνῶ (κοινωνέω) κοινωνίαν τινί έχω σχέσεις με  κάποι ον (πβ.  ν.ε.: κοινωνι κός, ακοι νώνητος,  κοινωνία) ἐντυγχάνων που προσάπτηται ἑκών συναντώντας  (πβ. ν.ε.:  εντευ κτήριο, συνέ ντευξη) τον κά που έρ θει σε επα φή  (πβ. ν.ε.: αφή,  απτός,  εφαπτο μένη) μαζί του με τη θέ λησή του (πβ. ν.ε.: εκούσιος, εκουσίως) ὅλως γενικά πρότερον ἢ καθῄρηται (υποτ. αορ. ρ. καθαίρομαι) παρά μόνο  αφού εξαγνι στεί

Ερμηνευτικά σχόλια προεδρία: Το δικαίωμα να καταλαμβάνει κανείς την πρώτη σειρά καθισμάτων, ακρι βώς μπροστά στην ορχήστρα, στις δραματικές παραστάσεις τον αρχαίου θεάτρου.  Το προνόμιο αυτό απολάμβαναν στην αρχαία Αθήνα οι ιερείς, οι ανώτατοι άρχοντες, εξ έχοντες πολίτες, οι απόγονοι όσων είχαν πέσει στο πεδίο της μάχης υπερασπιζόμενοι  την πόλη και μέλη αντιπροσωπειών ή πρεσβευτές άλλων πόλεων σε ένδειξη τιμής. ἀειφυγίαν ἐκ τῆς χώρας φευγέτω: Ισόβια εξορία με δήμευση της περιουσίας, που  επιβαλλόταν στην αρχαιότητα σε αυτούς που καταδικάζονταν για φόνους και άλλα βαριά  εγκλήματα. Εκείνοι που πρόβλεπαν ότι θα καταδικαστούν σ’ αυτή την ποινή συνήθως έφευ γαν μόνοι τους πριν από τη δίκη.

Ερωτήσεις Πώς επαληθεύεται από όσα διαβάσατε η ιδιαίτερη σημασία που απέδιδε ο Πλάτων στον  σεβασμό προς τους μεγαλύτερους; Από τις ποινές που προβλέπει ο νόμος που διαβάσατε ποια σας φαίνεται πιο αυστηρή;  Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Από το κείμενο που μελετήσατε διαφαίνεται διαφοροποίηση στον τρόπο που ο Πλάτων  αντιμετωπίζει διάφορες κοινωνικές ομάδες σε σχέση με την τήρηση της υποχρέωσης να σέβο νται τους μεγαλύτερους και να τους βοηθούν, όταν κακοποιούνται. Να καταγράψετε τις  ομάδες αυτές και την αντιμετώπισή τους και, αξιοποιώντας τις γενικότερες γνώσεις σας  για την αρχαιότητα, να προσπαθήσετε να την αιτιολογήσετε. Β1. Λεξιλογικός Πίνακας    φεύγω [= φεύγω, τρέπομαι σε φυγή, εξορίζομαι, κατηγορούμαι] θ. φευγ-, φυγ-  [στο κείμενο συναντήσατε τους τύπους: φευγέτω και ἀειφυγίαν]  Αρχαία Ελληνική Αρχαία / Νέα  Ελληνική Νέα  Ελλη νική ἡ φεῦξις [= η αποφυγή] ἡ φύξις [= η φυγή] φυκτὸς και φευκτός [= αυτός που μπορείς να αποφύγεις] φευκτικός [= αυτός που έχει την τάση να ξεφεύγει] ἡ φυγήὁ φυγάςφυγαδεύω φευγαλέος φευγάτος φυγοπόλεμος φυγόξενος ἡ διάφευξις [= η διαφυγή] ἡ κατάφευξις [= το καταφύγιο] ἄφυκτος [= αυτός που δεν είναι δυνατό να τον αποφύγεις] φυγοδικῶφυγόμαχοςφυγομαχῶφυγόπονοςἡ φυγοπονίαἀποφεύγωἡ ἀποφυγήδιαφεύγωἡ διαφυγήκαταφεύγωἡ καταφυγήτό καταφύγιον (-ιο) προσφεύγωἡ προσφυγήὁ πρόσφυξ (-υγας) ἄφευκτος φυγόδικοςφυγόκεντροςφυγομαχίαφυγόποινοςαναπόφευκτοςφοροφυγάς Ασκήσεις Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα τις λέξεις της α.ε. που σημαίνουν ό,τι περιγρά φουν οι φράσεις: αυτός που αποφεύγει τον πόλεμο: _________________ αφιλόξενος: _____________________ εξόριστος: _____________________ αυτός που δεν προσέρχεται να δικαστεί: _____________________ αυτός που αποφεύγει τον κόπο, τη δουλειά: _____________________ Να επιλέξετε από τον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις της ν.ε. ομόρριζες του ρ. φεύγω κα  να συμπληρώσετε τις προτάσεις: α. Η απορρόφηση των Μικρασιατών ________________ στην ελληνική κοινωνία μετά την  καταστροφή του 1922 προκάλεσε αρκετά κοινωνικά προβλήματα, συνέβαλε όμως σημαντι κά στην ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας. β. Το ατύχημα ήταν ________________από τη στιγμή που τέθηκε εκτός λειτουργίας και ο  εφεδρικός μηχανισμός συγκράτησης του φορτίου. γ. Στην καθημερινή συναναστροφή είναι πολύ συμπαθητικός άνθρωπος, αλλά  στην εργασία του η ________________του τον κάνει στόχο αρνητικών σχολίων από τους συνα δέλφους του. δ. Οι κάτοικοι της περιοχής, όπου πρόκειται να εγκατασταθεί το εργοστάσιο επεξεργασίας  βιομηχανικών λυμάτων, απείλησαν με ________________στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, αν δεν  ανακληθεί η απόφαση εγκατάστασης. Β2. Ετυμολογικά Δεύτερο συνθετικό λέξη άκλιτη Όπως έχει ήδη αναφερθεί, στη σύνθεση: Δεύτερο συνθετικό μπορεί να είναι: λέξη κλιτή λέξη άκλιτη Όταν το δεύτερο συνθετικό είναι άκλιτη λέξη (κυρίως επιρρήματα, άκλιτα αριθμη τικά, σύνδεσμοι), στη σύνθετη λέξη παραμένει αμετάβλητο. Π.χ. ὑπερ-άνω, ἔκ-παλαι, συν-άμα. Ασκήσεις Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της α.ε. με τα συνθετικά που δίνονται: ἕν + δέκα _____________________ δέκα + πέντε _____________________ ἐν +ἀντί _____________________ πρός + ἔτι _____________________ Να χωρίσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη: δεκατρία ______________________ ἔπειτα ______________________ σύνεγγυς ______________________ εὖγε ______________________ Να βρείτε τη λέξη που κρύβεται στην έγχρωμη στήλη: α. ἐν + πάθος ὁ _____________________ ε. μήτηρ + πόλις ἡ _____________________ β. ἀγρός + νέμω ὁ _____________________ στ. κακός + μοῖρα ὁ _____________________ γ. ἔθνος + ἄρχω ὁ _____________________ ζ. ἄστυ + νέμω ὁ _____________________ δ. ψυχή + ἄγω ὁ _____________________ Γ1. Γραμματική Προστακτική ενεστώτα και αορίστου ενεργητικής φωνής Οι τύποι φευγέτω και ἐχέτω του κειμένου της Ενότητας είναι τύποι προστακτι κής ενεστώτα ενεργητικής φωνής α. Σχηματισμός και κλίση προστακτικής ενεστώτα και αορίστου ε νερ γητι κής φω νής βαρύτονων ρημάτων Η προστακτική δεν έχει α΄ εν. και α΄ πληθ. πρόσωπο (όπως και στη ν.ε.). Προστακτική  έχουν ο ενεστώτας, ο αόριστος και ο παρακείμενος (βλ. επόμενη Ενότητα). Οι τύποι προ στακτικής παίρνουν άρνηση μή. Στους πίνακες παρατίθεται η κλίση της προστακτικής ενεστώτα και αορίστου ε.φ.: Προστακτική ενεστώτα ____ πίστευ-ε πιστευ-έτω  ____ πιστεύ-ετε πιστευ-όντων ή πιστευ-έτωσαν Προστακτική αορίστου____ πίστευ-σ-ον  πιστευ-σ-άτω ____ πιστεύ-σ-ατε πιστευ-σ-άντων ή πιστευ-σ-άτωσαν Παρατηρήσεις Η προστακτική αορίστου, όπως και η υποτακτική και η ευκτική, δεν δέχεται αύξηση! Προσέξτε την αναλογία στον σχηματισμό και στην κλίση των δύο προστακτικών, λαμβά νοντας υπόψη ότι: α. η προστακτική αορίστου παρουσιάζει το χαρακτηριστικό για τον μέλλοντα και τον αόριστο  -σ- μετά το θέμα του ρήματος, β. το χαρακτηριστικό φωνήεν της προστακτικής αορίστου είναι το -α- (αντί για το -ε-της προστα κτικής ενεστώτα). Τα αφωνόληκτα ρήματα σχηματίζουν την προστακτική αορίστου με τις γνωστές αλλαγές στο θέ μα τους. Λαμβάνοντας υπόψη τη δεύτερη παρατήρηση, να κλίνετε παρακάτω τις προστα κτικές ενεστώτα και αορίστου των ρημάτων προστάττω, ἀνατρέπω, μεταπείθω.  β. προστάττω ἀνατρέπω με ταπείθω Ενεστώτας Αόριστος Ενεστώτας Αόριστος Ενεστώ τας Αόριστος β΄ εν. γ΄ εν. β΄ πληθ. γ΄ πληθ. Σημασίες και χρήσεις της προστακτικής Σε κύριες προτάσεις, όπου και αποκλειστικά συναντάται, η προστακτική μπορεί να εκφρά ζει: προσταγή ή προτροπή, οπότε συχνά προτάσσονται τα: ἄγε (δή), ἴθι (δή), ἄγετε (δή), ἴτε  (δή). π.χ. Γνῶθι σαυτόν (Χίλων). Ἴθι δὴ (= εμπρός λοιπόν) νῦν εἰπὲ τούτοις, τίς αὐτοὺς βελτίους ποιήσει. απαγόρευση ή αποτροπή με άρνηση μή. π.χ. Πρὸς θεῶν, μὴ λύετε τὰς σπονδάς (= Στο όνομα των θεών, μην παραβαίνετε τους όρους  της ανακωχής). συγκατάθεση ή παραχώρηση. π.χ. Οἱ δ’ οὖν γελώντων(= Αυτοί ας γελούν). ευχή ή κατάρα. π.χ. Ὑγίαινε. Ἐρρέτω (= στα κομμάτια!). συμβουλή. π.χ. Τοὺς μὲν θεοὺς φοβοῦ, τοὺς δὲ γονεῖς τίμα. δέηση ή παράκληση. π.χ. Μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληιάδεω Ἀχιλῆος. Ασκήσεις Να συμπληρώσετε τα κενά με τους τύπους της προστακτικής ενεστώτα ρήμα πρόσωπο προστακτική ενεστώτα προστακτι κή αορί στου κινδυνεύω δικάζω θαυμάζω παύω θύω β΄ εν. γ΄ εν. β΄ πληθ. γ΄ πληθ. γ΄ πληθ.  και αορίστου που ζητούνται: Να μεταφέρετε τους τύπους των ρημάτων στην προστακτική ενεστώτα και αορί στου διατηρώντας σταθερά το πρόσωπο και τον αριθμό: Ενεστώτας Αόρι στ ο ς οὗτος γράφει πράττει κηρύττει ὑμεῖς κρύπτετε ταράττετε πείθετε Να εντοπίσετε τους τύπους προστακτικής στις παρακάτω φράσεις και να αναγνωρίσε τε τον χρόνο στον οποίο βρίσκονται και τη σημασία τους:  α. Ὦ ἄνδρες, τό τε σῶμα καὶ τὴν ψυχὴν γυμνάσατε. β. Ὦ νεανία, δίωκε τὰ ἐσθλῶν ἢ ἀγαθῶν ἀνδρῶν ἐπιτηδεύματα. γ. Ταῦτα μὴ πράττετε. δ. Κηρύξατε τὸν λόγον τοῦ θεοῦ. ε. Νῦν, ὦ Σώκρατες, δίδαξόν με τὴν ἀρετήν. στ. Εἰ ἀληθῆ λέγεις, σῶσον σεαυτόν. Να συμπληρώσετε τις παρακάτω φράσεις με τον κατάλληλο τύπο προστακτι κής του ρήματος που δίνεται σε παρένθεση και να βρείτε την ειδικό τερη σημασία της προστακτικής κάθε φορά:  α.___________, Κύριε, τὸν λαόν Σου (σῴζω, αόρ.). β. ___________ μέν, ___________ δέ (πατάσσω, ἀκούω, αόρ.). γ. ___________ βραδέως (σπεύδω, ενεστ.). δ. Οὗς ὁ θεὸς συνέζευξεν ἄνθρωπος μὴ ___________ (χωρίζω, ενεστ.).

Β τάξη, 11η ενότητα, Ο σεβασμός προς τους γονείς μέλημα του νόμου

Πλάτων, Νόμοι 881 b-e (διασκευὴ)

ΠΗΓΗ http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%
20arxaia/metafraseis%20b%20gym/b11xm.htm

  ΕΝΟΤΗΤΕΣ  1η ενότητα  2η ενότητα  3η ενότητα  4η ενότητα  5η ενότητα  6η ενότητα  7η ενότητα  8η ενότητα  9η ενότητα  10η ενότητα  11η ενότητα  12η ενότητα  13η ενότητα  14η ενότητα  15η ενότητα  16η ενότητα  17η ενότητα  18η ενότητα 

Λίγα λόγια για το κείμενο

Ο Πλάτωνας στο έργο του Νόμοι καθορίζει τους νόμους που είναι απαραίτητοι, κατά
 την άποψή του, για μια ομαλή κοινωνική συμβίωση.

Πώς πρέπει να αντιμετωπίσει η πολιτεία, η κοινωνία και οι άνθρωποι κάποιον που κτυ
πά τους γονείς του;

Ποια μέτρα θα πρέπει να ληφθούν;

Τις απαντήσεις στο κείμενο...

 

Εισαγωγικό σημείωμα

Οι Νόμοι είναι το μεγαλύτερο σε έκταση και το πιο αξιόλογο έργο της γεροντικής ηλικίας
 του Πλάτωνα. Περιέχει εκτός από τις πολιτικές, παιδαγωγικές και ηθικές ιδέες του

και συγκεκριμένες ρυθμιστικές διατάξεις που κατά τον φιλόσοφο πρέπει να διέπουν τη
ζωή των πολιτών. Στις ποικίλες διατάξεις που ορίζουν την επιθυμητή συμπεριφορά
των χρηστών πολιτών –αλλά και αυστηρές ποινές για τους παραβάτες– υπάρχει πρόβλεψη
 και για όσους δε σέβονται τους γονείς ή τους παππούδες τους.

Ο Αινείας μεταφέρει τον πατέρα του μετά την άλωση της Τροίας
        

Το κείμενο

Ὅς ἄν τολμήσῃ πατέρα ἤ μητέρα ἤ τούτων πατέρας ἤ μητέρας τύπτειν, πρῶτον μὲν ὁ προστυγχάνων βοηθείτω, καὶ ὁ μὲν μέτοικος ἤ ξένος εἰς προεδρίαν τῶν ἀγώνων καλείσθω βοηθῶν, μὴ βοηθήσας δὲ ἀειφυγίαν ἐκ τῆς χώρας φευγέτω· ὁ δὲ μὴ μέτοικος βοηθῶν μὲν ἔπαινον ἐχέτω, μὴ βοηθῶν δέ, ψόγον· δοῦλος δὲ βοηθήσας μὲν ἐλεύθερος γιγνέσθω, μὴ βοηθήσας δὲ πληγὰς ἑκατὸν τῇ μάστιγι τυπτέσθω. Ἐὰν δέ τις ὄφλῃ δίκην αἰκίας γονέων, πρῶτον μὲν φευγέτω ἀειφυγίαν ἐξ ἄστεως εἰς τὴν ἄλλην χώραν καὶ πάντων ἱερῶν
 εἰργέσθω, κατελθὼν δὲ θανάτῳ ζημιούσθω. Ἐὰν δέ τις ἐλεύθερος τῷ τοιούτῳ συμφά
γῃ ἤ συμπίῃ ἤ τινα τοιαύτην ἄλλην κοινωνίαν κοινωνήσῃ ἤ καὶ μόνον ἐντυγχάνων που προ
σάπτηται ἑκών, μήτε εἰς ἱερὸν ἔλθῃ μηδὲν μήτ’ εἰς ἀγοράν μήτ’εἰς πόλιν ὅλως πρότερον ἤ
 καθήρηται.

Ερμηνευτικά σχόλια

προεδρία: Το δικαίωμα να καταλαμβάνει κανείς την πρώτη σειρά καθισμάτων, ακριβώς
 μπροστά στην ορχήστρα, στις δραματικές παραστάσεις τον αρχαίου θεάτρου. Το προνόμιο
αυτό απολάμβαναν στην αρχαία Αθήνα οι ιερείς, οι ανώτατοι άρχοντες, εξέχοντες πολί
τες, οι απόγονοι όσων είχαν πέσει στο πεδίο της μάχης υπερασπιζόμενοι την πόλη και μέλη αντι
προσωπειών ή πρεσβευτές άλλων πόλεων σε ένδειξη τιμής.

ἀειφυγίαν ἐκ τῆς χώρας φευγέτω: Ισόβια εξορία με δήμευση της περιουσίας, που επιβαλ
λόταν στην αρχαιότητα σε αυτούς που καταδικάζονταν για φόνους και άλλα βαριά εγκλήματα.
 Εκείνοι που πρόβλεπαν ότι θα καταδικαστούν σ’ αυτή την ποινή συνήθως έφευγαν μόνοι τους
 πριν από τη δίκη.

Ερωτήσεις

1. Πώς επαληθεύεται από όσα διαβάσατε η ιδιαίτερη σημασία που απέδιδε ο Πλάτων στον
σεβασμό προς τους μεγαλύτερους;

2. Από τις ποινές που προβλέπει ο νόμος που διαβάσατε ποια σας φαίνεται πιο αυστηρή; Να
 δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

3. Από το κείμενο που μελετήσατε διαφαίνεται διαφοροποίηση στον τρόπο που ο Πλάτων αντ
ιμετωπίζει διάφορες κοινωνικές ομάδες σε σχέση με την τήρηση της υποχρέωσης να σέβο
νται τους μεγαλύτερους και να τους βοηθούν, όταν κακοποιούνται. Να καταγράψετε τις ο
μάδες αυτές και την αντιμετώπισή τους και, αξιοποιώντας τις γενικότερες γνώσεις σας για την
 αρχαιότητα, να προσπαθήσετε να την αιτιολογήσετε.

• Για τον Πλάτωνα
  

• Λεξικά νέας ελ
ληνικής: για απλή
αναζήτηση / για
σύνθετη αναζήτη
ση

• Bασικό λεξικό της αρχαίας

• Λεξικό της αρχαίας Liddell & Scott

• Λεξικό αρχαίας, σχολικό εγχειρίδιο

• Κατάλογος ανωμάλων ρημάτων

Διαβάζω το αρχαίο κείμενο και απαντώ σε ερωτήσεις κατανόησης, τύπου σύρε κι
 άσε  ,
επιλογής από κατάλογο , 

Κατέβασε το αρχείο, για να γράψεις τη μετάφρασή σου: με λεξιλόγιο , χωρίς λεξιλόγιο
 

Κατέβασε τη μετάφραση σε αρχείο  ή αν έχεις πρόβλημα με τους πολυτονικούς χαρακτή
ρες σε αρχείο 

Άσκηση για τη μετάφραση, τύπου σύρε κι άσε  , επιλογής από κατάλογο 

Δες τη μετάφραση κάθε σειράς πατώντας στο  ή
εμφάνισε - απόκρυψε όλη τη μετάφραση πατώντας 

  Ὅς ἄν τολμήσῃ πατέρα ἤ μητέρα

  ἤ τούτων πατέρας ἤ μητέρας τύπτειν,

  πρῶτον μὲν ὁ προστυγχάνων βοηθείτω,

  καὶ ὁ μὲν μέτοικος ἤ ξένος εἰς προεδρίαν τῶν ἀγώνων καλείσθω βοηθῶν,

  μὴ βοηθήσας δὲ ἀειφυγίαν ἐκ τῆς χώρας φευγέτω·

  ὁ δὲ μὴ μέτοικος βοηθῶν μὲν ἔπαινον ἐχέτω,

  μὴ βοηθῶν δέ, ψόγον·

  δοῦλος δὲ βοηθήσας μὲν ἐλεύθερος γιγνέσθω,

  μὴ βοηθήσας δὲ πληγὰς ἑκατὸν τῇ μάστιγι τυπτέσθω.

  Ἐὰν δέ τις ὄφλῃ δίκην αἰκίας γονέων,

  πρῶτον μὲν φευγέτω ἀειφυγίαν ἐξ ἄστεως εἰς τὴν ἄλλην χώραν

  καὶ πάντων ἱερῶν εἰργέσθω,

  κατελθὼν δὲ θανάτῳ ζημιούσθω.

  Ἐὰν δέ τις ἐλεύθερος τῷ τοιούτῳ συμφάγῃ ἤ συμπίῃ

  ἤ τινα τοιαύτην ἄλλην κοινωνίαν κοινωνήσῃ

  ἤ καὶ μόνον ἐντυγχάνων που προσάπτηται ἑκών,

  μήτε εἰς ἱερὸν ἔλθῃ μηδὲν μήτ’ εἰς ἀγοράν

  μήτ’εἰς πόλιν ὅλως πρότερον ἤ καθήρηται.

1. Ὅς ἄν τολμήσῃ πατέρα ἤ μητέρα ἤ τούτων πατέρας ἤ μητέρας τύπτειν, 

2. πρῶτον μὲν ὁ προστυγχάνων βοηθείτω, 

3. καὶ ὁ μὲν μέτοικος ἤ ξένος εἰς προεδρίαν τῶν ἀγώνων καλείσθω βοηθῶν, 

4. μὴ βοηθήσας δὲ ἀειφυγίαν ἐκ τῆς χώρας φευγέτω· 

5. ὁ δὲ μὴ μέτοικος βοηθῶν μὲν ἔπαινον ἐχέτω, 

6. μὴ βοηθῶν δέ, ψόγον (ἐχέτω)· 

7. δοῦλος δὲ βοηθήσας μὲν ἐλεύθερος γιγνέσθω, 

8. μὴ βοηθήσας δὲ πληγὰς ἑκατὸν τῇ μάστιγι τυπτέσθω. 

9. Ἐὰν δέ τις ὄφλῃ δίκην αἰκίας γονέων, 

10. πρῶτον μὲν φευγέτω ἀειφυγίαν ἐξ ἄστεως εἰς τὴν ἄλλην χώραν 

11. καὶ πάντων ἱερῶν εἰργέσθω, 

12. κατελθὼν δὲ θανάτῳ ζημιούσθω. 

13. Ἐὰν δέ τις ἐλεύθερος τῷ τοιούτῳ συμφάγῃ 

14. ἤ συμπίῃ 

15. ἤ τινα τοιαύτην ἄλλην κοινωνίαν κοινωνήσῃ 

16. ἤ καὶ μόνον ἐντυγχάνων που προσάπτηται ἑκών, 

17. μήτε εἰς ἱερὸν ἔλθῃ μηδὲν μήτ’ εἰς ἀγοράν μήτ’ εἰς πόλιν ὅλως 

18. πρότερον ἤ καθήρηται. 

Λεξιλογικός Πίνακας

Για τη λέξη φεύγω

Για να βρεις τη σημασία των λέξεων του Λεξιλογικού Πίνακα πήγαινε στα
λεξικά της Πύλης
 για την ελληνική γλώσσα ή χρησιμοποίησε τους παρακάτω δεσμούς:

		Αρχαία Ελληνική / Νέα Ελληνική	Νέα Ελληνική
		ἡ φυγή ὁ φυγάς φυγαδεύω	φευγαλέος φευγάτος
		φυγοδικῶ φυγόμαχος φυγομαχῶ φυγοπονώ φυγόπονος ἡ φυγοπονία ἀποφεύγω ἡ ἀποφυγή διαφεύγω ἡ διαφυγή καταφεύγω ἡ καταφυγή τὸ καταφύγιον (-ιο) προσφεύγω ἡ προσφυγή ὁ πρόσφυξ πρόσφυγας ἄφευκτος	φυγόδικος φυγόκεντρος φυγομαχία φυγόποινος αναπόφευκτος φοροφυγάς

Χρησιμοποίησε τα σύμβολα % ή *  ή * πριν ή μετά από το φευγ- ή το φυγ-,
π.χ %φυγ
 ή φυγ% ή %φυγ%, για να βρεις τις σύνθετες λέξεις, καθώς επίσης και τη ση
μασία τους. Χρη
σιμοποιώντας τη σύνθετη αναζήτηση μπορείς να βρεις μόνο επίθετα ή μόνο
ρήματα
 κ.τ.λ...

Όσες λέξεις δεν ξέρεις τι σημαίνουν πάτα το καλαθάκι που βρίσκεται αριστε
ρά της
 λέξης. Αφού τις συγκεντρώσεις όλες πάτα το καλαθάκι που βρίσκεται δεξιά
από το
 πλαίσιο αναζήτησης. Αντίγραψέ τες σ' ένα έγγραφο του Word ή του Open
Office. Μελέτησε προσεκτικά τα παραδείγματα.

Ασκήσεις

Σχολικού βιβλίου

• Να αναζητήσετε στον Λεξιλογικό Πίνακα τις λέξεις της α.ε. που σημαί
• νουν ό,τι περιγράφουν οι φράσεις
• Να επιλέξετε από τον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις της ν.ε. ομόρριζες του
•  ρ. φεύγω και να συμπληρώσετε τις προτάσεις

Πρόσθετες ασκήσεις

• Να αντιστοιχίσεις τους ορισμούς με την κατάλληλη λέξη
• Να αντιστοιχίσεις τις λέξεις με τις συνώνυμές τους
• Να συμπληρώσεις τα κενά με την κατάλληλη
•  λέξη

Κατέβασε τις πρόσθετες ασκήσεις σε αρχείο 

Ασκήσεις μαθητών/τριών

• Συμπλήρωσε τα κενά με την κατάλληλη λέξη της Δήμητρας Μπρατάνη
• Λεξιλογική άσκηση της Ανθής Τσακίρη
• Λεξιλογική άσκηση του Νίκου Τζελέπη
• Λεξιλογική άσκηση των Άννας-Μαρίας Σταμπουλίδου και Χριστίνας Σίνα
• Σταυρόλεξο των μαθητριών: Ελένης Μαζμανίδου, Κουγιουμτζόγλου Κυριακής, Καβάζη Βούλας
• Σταυρόλεξο των μαθητών: Νικολούδη Πέτρου, Κούμπους Άννας, Λαζαρίδου Αναστασίας

Δεύ
τερο
 συνθε
τικό
 λέξη
 κλιτή – 
ουσια
στικό

Όταν το β΄ συνθετικό είναι ουσιαστικό, η σύνθετη λέξη που παράγεται μπορεί να είναι και
αυτή ουσιαστικό (π.χ. ἡμίθεος) ή επίθετο (π.χ. ἄπολις).
Στη σύνθετη λέξη το β΄ συνθετικό άλλοτε παραμένει 
αμετάβλητο και άλλοτε μετασχηματίζε
ται. Ειδικότερα:

		ουσιαστικό	→	το β΄ συνθετικό παρα μένει αμε τάβλη το,  π.χ. ὁδοι-πόρος (ὁδός + πόρος), κατα-δίκη
σύνθετη λέξη
				το β΄ συνθετικό παραμένει  αμετά βλη το, π.χ. ἄ-πολις, εὐ-δαίμων, μονο-δάκτυλος
		επίθετο				ή
						επιθέτου β΄ κλίσης γ΄ κλίσης σε -(ι)ος  π.χ. ἀσώματ-ος (σῶμα), ἐπουράν-ιος (οὐρανός),  ὁμοπάτρ-ιος (πατήρ)
				το β΄ συνθετι κό παίρνει τη μορ φή:
						επιθέτου γ΄ κλίσης σε -ης ή -ων  π.χ. εὐγεν-ής (γένος), ὁμοεθν-ής (ἔθνος),  ἀκτήμ-ων (κτῆμα)

Δεύτερο συνθετικό λέξη κλιτή – επίθετο

Κατά τη σύνθεση, όταν το β΄ συνθετικό είναι επίθετο,
 μένει αμετάβλητο. π.χ. δύσ-βατος
 (βατός), πάγ-καλος (καλός), ἄ-γνωστος (γνωστός)

Δεύτερο συνθετικό λέξη άκλιτη

Όταν το δεύτερο συνθετικό είναι άκλιτη λέξη (κυρίως
 επιρρήματα, άκλιτα αριθμητικά,
 σύνδεσμοι), στη σύνθετη λέξη παραμένειαμετάβλη
το. 
Π.χ. ὑπερ-άνω, ἔκ-παλαι, συν-άμα.

ασκήσεις

Δεύτερο συνθετικό λέξη κλιτή – ουσιαστικό

• Να σχηματίσετε σύνθετα ουσιαστικά της α.ε. με
•  τα 
• συνθετικά που δίνονται:
• Να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα της α.ε. με τα συν
• θετικά που δίνονται. Προσέξτε 
• ιδιαίτερα τους μετασχηματισμούς των β΄ συνθετι
• κών:
• Να αναλύσετε ετυμολογικά τις παρακάτω λέξεις. 
• Ποιες λέξεις που συναντήσατε στο 
• κείμενο χρησιμοποιούνται ως β΄ συνθετικό;

Δεύτερο συνθετικό λέξη κλιτή – επίθετο

• Να γράψετε από μία σύνθετη λέξη της α.ε. χρησιμοποιώντας ως β΄ συνθε
• τικό το επίθε
• το σοφὸς (Δες στο λεξικό των H.G. Liddell & R. Scott)
• Να γράψετε από μία σύνθετη λέξη της α.ε. χρησιμοποιώντας ως β΄ συνθε
• τικό το επίθε
• το πᾶς (Δες στο λεξικό των H.G. Liddell & R. Scott)
• Να γράψετε από μία σύνθετη λέξη της α.ε. χρησιμο
• ποιώντας ως β΄ συνθε
• τικό το επίθε
• το πᾶς (Δες στο λεξικό των H.G. Liddell & R. Scott)
• Με τα συνθετικά που δίνονται να σχηματίσετε σύν
• θετα επίθετα της
•  α.ε.:
• Να συνδυάσετε τα πρώτα συνθετικά της στήλης Α΄ 
• με όσο το δυνατόν
•  περισσότερα
•  επίθετα από τη στήλη Β΄, ώστε να προκύψουν σύν
• θετα επίθετα της α.ε
• . Στη συνέχεια να σημειώσετε στη στήλη Γ΄ τις σύν
• θετες λέξεις που προκύπτουν:

Δεύτερο συνθετικό λέξη άκλιτη

• Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της α.ε. με τα συν
• θετικά που δίνονται:
• Να χωρίσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη:
• Να βρείτε τη λέξη που κρύβεται στην έγχρωμη στήλη:

Η γραμματική και το συντακτικό της ενότητας:

Θεωρία γραμματικής

Προστακτική ενεστώτα και αορίστου ενεργητικής φωνής 

Κατέβασε την κλίση της ενεργητικής φωνής του ρ. λύω. 

α. Σχηματισμός και κλίση προστακτικής ενεστώτα και αορίστου ενεργητικής φωνής
 βαρύ
τονων ρημάτων    

Οι τύποι φευγέτω και ἐχέτω του κειμένου της Ενότητας είναι τύποι προστακτικής ενεστώτα
 ενεργητικής φωνής

• Η προστακτική δεν έχει α΄ εν. και α΄ πληθ. πρόσωπο (όπως και στη ν.ε.).

• Προστακτική έχουν ο ενεστώτας, ο αόριστος και ο παρακείμενος (βλ. επόμενη Ενότητα).

• Οι τύποι προστακτικής παίρνουν άρνηση μή.

Στον πίνακα παρατίθεται η κλίση της προστακτικής ενεστώτα και αορίστου ε.φ.:

Προστα κτι κή ενεστώ τα____ πίστευ -ε πιστευ- έτω ____ πιστεύ -ετε πιστευ -όντων ή πιστευ -έτω σαν

Προστακτική αορίστου____ πίστευ-σ-ον πιστευ-σ-άτω ____ πιστεύ-σ-ατε πιστευ-σ-άντων ή πιστευ-σ-άτωσαν

Παρατηρήσεις
1. Η προστακτική αορίστου, όπως και η υποτακτική και η ευκτική, δεν δέχεται αύξη
ση! 
2. Προσέξτε την αναλογία στον σχηματισμό και στην κλίση των δύο προστακτικών, λαμ
βά
νοντας υπόψη ότι: 
  α. η προστακτική αορίστου παρουσιάζει το χαρακτηριστικό για τον μέλλοντα και τον αό
ρ
ιστο -σ- μετά το θέμα του ρήματος,
  β. το χαρακτηριστικό φωνήεν της προστακτικής αορίστου είναι το -α- (αντί για το
 -ε-της
 προστακτικής ενεστώτα). 
3. Τα αφωνόληκτα ρήματα σχηματίζουν την προστακτική αορίστου με τις γνωστές αλ
λαγές
 στο θέμα τους.

Λαμβάνοντας υπόψη τη δεύτερη παρατήρηση, να κλίνετε παρακάτω τις προστακτικές ενε
στώ
τα και αορίστου των ρημάτων προστάττω,ἀνατρέπω, μεταπείθω.

Σημασίες και χρήσεις της προστακτικής

Σε κύριες προτάσεις, όπου και αποκλειστικά συναντάται, η προστακτική μπορεί να 
εκφρά
ζει:
● προσταγή ή προτροπή, οπότε συχνά προτάσσονται τα: ἄγε (δή), ἴθι (δή), ἄγετε (δή), 
ἴτε 
(δή),
π.χ. Γνῶθι σαυτόν (Χίλων).
Ἴθι δὴ (= εμπρός λοιπόν) νῦν εἰπὲ τούτοις, τίς αὐτοὺς βελτίους ποιήσει.
● απαγόρευση ή αποτροπή με άρνηση μή,
π.χ. Πρὸς θεῶν, μὴ λύετε τὰς σπονδάς (= Στο όνομα των θεών, μην παραβαίνετε τους
 ό
ρους της ανακωχής).
● συγκατάθεση ή παραχώρηση,
π.χ. Οἱ δ’ οὖν γελώντων(= Αυτοί ας γελούν).
● ευχή ή κατάρα,
π.χ. Ὑγίαινε. Ἐρρέτω (= στα κομμάτια!).
● συμβουλή.
π.χ. Τοὺς μὲν θεοὺς φοβοῦ, τοὺς δὲ γονεῖς τίμα.
● δέηση ή παράκληση,
π.χ. Μῆνιν ἄειδε θεὰ Πηληιάδεω Ἀχιλῆος.

β. Καταληκτικά μονόθεμα οδοντικόληκτα σε -ας (γεν. -αντος) 

Ο τύπος βοηθήσας της ενότητας κλίνεται σύμφωνα τα τριτόκλητα μονόθεμα οδοντικό
ληκτα
 σε -ας (γεν. -αντος)

	Ενικός αριθμός		Πληθυντικός αριθμός
ονομ. γεν. δοτ. αιτ. κλητ.	ὁ γίγας τοῦ γίγαντος τῷ γίγαντι τὸν γίγαντα (ὦ) γίγαν	ὁ ἀνδριάς τοῦ ἀνδριάντος τῷ ἀνδριάντι τὸν ἀνδριάντα (ὦ) ἀνδριάς	οἱ γί γα ντες τῶν γι γά ντων τοῖς  γί γασι (< γίγαντ-σι) τοὺς  γί γα ντας (ὦ)  γί γα ντες	οἱ ἀνδριάντες τῶν ἀνδριάντων τοῖς ἀνδριᾶσι (< ἀνδριάντ-σι) τοὺς ἀνδριάντας (ὦ) ἀνδριάντες

Παρατηρήσεις
1. Η κλητική ενικού στα βαρύτονα ουσιαστικά αυτής της κατηγορίας είναι ακατάληκτη
 (γί
γαν). Το -τ- αποβάλλεται, επειδή στην Αρχαία Ελληνική ληκτικά σύμφωνα είναι μόνο τα
 -ν, -ρ, -ς.
2. Η κλητική ενικού στα οξύτονα ουσιαστικά αυτής της τάξης είναι όμοια με την ονομα
στι
κή (ἀνδριάς).
3. Σύμφωνα με τα ουσιαστικά αυτά κλίνεται το αρσενικό γένος της μετοχής αορίστου 
των βαρύτονων ρημάτων ενεργητικής φωνής (λύσας, λύσασα, λῦσαν). Όμως η μετοχή σχη
ματίζει την κλητική ενικού όμοια με την ονομαστική (λύσας).

Κλίση μετοχής σε -ας, -άντος

	Ενικός αριθμός	Πληθυντικός αριθμός
ονομ. γεν. δοτ. αιτ. κλητ.	ὁ λύσας τοῦ λύσαντος τῷ λύσαντι τὸν λύσαντα (ὦ) λύσας	οἱ λύσαντες τῶν λυσάντων τοῖς λύσασι τοὺς λύσαντας (ὦ) λύσαντες

Ασκήσεις

Σχολικού βιβλίου

• Να συμπληρώσετε τα κενά με τους τύπους της προστακτικής ενεστώτα και αορίστου που ζητούνται
• Να μεταφέρετε τους τύπους των ρημάτων στην προστακτική ενεστώτα και αορίστου διατηρώντας σταθερά το πρόσωπο και τον αριθμό:
• Να εντοπίσετε τους τύπους προστακτικής στις παρακάτω φράσεις και να αναγνωρίσετε τον χρόνο στον οποίο βρίσκονται και τη σημασία τους: (σε 2 μέρη)
• Να συμπληρώσετε τις παρακάτω φράσεις με τον κατάλληλο τύπο προστακτικής του ρήματος που δίνεται σε παρένθεση και να βρείτε την ειδικότερη σημασία της προστακτικής κάθε φορά:

Πρόσθετες ασκήσεις

• Να γραφτεί η προστακτική του ρ. καλύπτω στον Ενεστώτα και τον Αόριστο
• Να γραφτούν οι τύποι της προστακτικής Ενεστώτα ή Αόριστου στον άλλο αριθμό 
• Να γραφτούν οι τύποι της προστακτικής Ενεστώτα ή Αόριστου στον άλλο χρόνο 
• Να γραφτούν οι τύποι της προστακτικής που ζητούνται στον Ενεστώτα ή τον Αόριστο 
• Άσκηση στην προστακτική Ενεστώτα Αόριστου σε σταυρόλεξο
• Άσκηση σωστού λάθους στην προστακτική Ενεστώτα Αόριστου 
• Βρες στο παρακάτω κείμενο τους 12 τύπους της προστακτικής και στη συνέχεια τον χρόνο και το πρόσωπο στον οποίο βρίσκονται. (σε 2 μέρη)