Ερωτήσεις
- Πώς ψάρευαν οι ψαράδες της Εύβοιας;
- Με ποιον τρόπο αντιδρούν τα ψάρια στο τέχνασμα των ψαράδων και πώς βοηθούν στο ψάρεμα τα δελφίνια που παρακολουθούν τη σκηνή;
- Πώς εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους προς τα δελφίνια οι ψαράδες;
- Ποια τεχνική ψαρέματος που χρησιμοποιείται ακόμα στις μέρες μας σας θυμίζει η περιγραφή του Αιλιανού;
|
|
Η τοιχογραφία του ψαρά από το Ακρωτήρι της Θήρας
|
Β1. Λεξιλογικός Πίνακας
 ![Λεξικό αρχαίας ελληνικής γλώσσας [σχολικό εγχειρίδιο Γυμνασίου]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_tT0J9mFwUrc1J-v1oijEMkyCf2acmvVN-3ZE3eZQXFFHsjJXA7S4GHoJnAVz2CJNuE3X3SAKJvBhW1HYMht7whZupIhtqTzzC9tLaq4sAJK1hZP90EiiwieA8kRNbspolIBGPFgXA7vXKNNIj8v54tjw__L5WV6vNqsDrYwOOHDdHg=s0-d "Λεξικό αρχαίας ελληνικής γλώσσας [σχολικό εγχειρίδιο Γυμνασίου]")
νέμω [= μοιράζω, δίνω σε κάποιον αυτό που του ανήκει] [στο κείμενο συναντήσατε τους τύπους: ἀπονέμουσι και νομῆς]
|
|
Αρχαία Ελληνική
|
Αρχαία / Νέα Ελληνική
|
Νέα Ελληνική
|
 |  |
νομεύω [= βόσκω]
νόμιος [= αυτός που ανήκει,στον βοσκό]
νεμεσίζομαι [= οργίζομαι]
|
|
|
|
|
ἰσονομοῦμαι
|
|
|
Ασκήσεις
Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της ν.ε. (στήλη Α΄) με την απόδοσή τους (στήλη Β΄):
| Α΄ | Β΄ |
| 1. σύννομος | α. αυτός που έχει κάποιο προνόμιο |
| 2. νομοτέλεια | β. γιατρός που εποπτεύει ως δημόσιος υπάλληλος θέματα υγείας των κατοίκων ενός νομού της χώρας |
| 3. υγειονομία | γ. σύνολο κανόνων που ρυθμίζουν τη διαδικασία απονομής δικαιοσύνης |
| 4. νομίατρος | δ. η λειτουργία κάποιου πράγματος σύμφωνα με απαράβατους κανόνες |
| 5. δικονομία | ε. ο σύμφωνος με τον νόμο |
| 6. προνομιούχος | στ. κρατική υπηρεσία που φροντίζει τη δημόσια υγεία |
Να συμπληρώσετε τα κενά του πίνακα με ομόρριζες μεταξύ τους λέξεις της α.ε.:
| ρήμα | ουσιαστικό | επίθετο |
| νομοθετέω, νομοθετῶ | ὁ
τό
ἡ | |
| ὁ ἀγορανόμος
ἡ | |
| ὁ ἀστυνόμος
ἡ | |
| κληρονομέω, κληρονομῶ | ὁ
ἡ | |
| διανέμω | ἡ | |
| ἀπονέμω | ἡ | |
| ἡ | αὐτόνομος |
Β2. Ετυμολογικά
Άλλοι τρόποι σχηματισμού λέξεων
Οι λέξεις της Αρχαίας Ελληνικής, όπως είδατε μέχρι τώρα, σχηματίστηκαν άλλες με παράγωγη και άλλες με σύνθεση. Αρκετές λέξεις όμως σχηματίστηκαν και με δύο άλλους τρόπους: α) την ονοματοποιία και β) τηναλλαγή του γραμματικού είδους ή αλλιώς καταχρηστική παραγωγή.
| Άλλοι τρόποι σχηματισμού λέξεων | Ονοματοποιία | Είναι ο σχηματισμός λέξεων (ονομάτων ή ρημάτων) από μίμηση ήχων. Οι λέξεις αυτές λέγονται ονοματοποιημένες. Σχηματίστηκαν από:
α) μίμηση φυσικών ήχων
π.χ. βομβέω, βομβῶ < βόμβος (= βαθύς και υπόκωφος ήχος).
β) μίμηση ήχων ή θορύβων τους οποίους προκαλούν αντικείμενα
π.χ. κτυπέω, κτυπῶ < κτύπος.
γ) μίμηση ανθρώπινων επιφωνημάτων
π.χ. αἰάζω (= θρηνώ) < αἰαῖ.
δ) μίμηση της φωνής των ζώων
π.χ. βληχάομαι, βληχῶμαι (= βελάζω, για αιγοπρόβατα). |
| Αλλαγή γραμματικού είδους |
Όταν μία λέξη μεταπίπτει από ένα μέρος του λόγου σε άλλο, τότε υπάρχει αλλαγή του γραμματικού είδους ή αλλιώς καταχρηστική παραγωγή. Π.χ., στη φράση «μαντική τέχνη» (όπου το μαντική ήταν επίθετο που προσδιόριζε το ουσ. τέχνη), μετά την παράλειψη του τέχνητο επίθετο πήρε τη θέση του. Η αλλαγή του γραμματικού είδους είναι συχνή σε:
α) κύρια ονόματα, π.χ. Φαῖδρος < φαιδρός, Λύσων < μτχ. μέλλ. ρ. λύω
β) τοπωνύμια, π.χ. Κεραμεικός < κεραμεικός
γ) επίθετα ή μετοχές που χρησιμοποιούνται ως ουσιαστικά, π.χ. ἡ μουσική (ενν. τέχνη), ὁ σοφός (ενν. ἄνθρωπος)
δ) επιθετικές μετοχές που χρησιμοποιούνται ως επίθετα, π.χ. ὁ λάμπων ἥλιος (αντί: ὁ λαμπρός).
|
Μεταφορική χρήση λέξεων
Οι λέξεις, εκτός από την αρχική, την κυριολεκτική σημασία τους, παίρνουν συχνά και μια μεταφορική σημασία, μία διαφορετική δηλαδή, παραλλαγμένη σημασία, η οποία χαρακτηρίζεται από περισσότερη ζωντάνια.
Μεταφορικά χρησιμοποιούνται:
| α) ουσιαστικά: | ὁ ποιμήν = ο βοσκός / μτφ. ο ηγεμόνας, ο στρατηγός
τὸ ἔαρ = η άνοιξη /μτφ. η αρχή, το ξεκίνημα πράγματος |
| β) επίθετα: | μαλακός = μαλακός /μτφ. ήπιος, μειλίχιος, πράος |
| γ) ρήματα: | ἀνθέω, ἀνθῶ = ανθίζω /μτφ. ακμάζω
στέγω = στεγάζω, σκεπάζω / μτφ. αντέχω, υποφέρω |
| δ) επιρρήματα: | βαρέως (= βαριά) /βαρέως φέρω τι = υπομένω κάτι με δυσκολία |
| ε) προθέσεις: | ἀμφί = και από τα δύο μέρη /μτφ. περίπου
περί = ολόγυρα/ μτφ. περίπου. |
Ασκήσεις
Να αντιστοιχίσετε τις ονοματοποιημένες λέξεις της στήλης Α΄ με την ερμηνεία τους από τη στήλη Β΄, ώστε να φανεί ο τρόπος σχηματισμού τους:
| A' | B' |
| 1. τρίζω | α. φωνάζω (για κοράκια) |
| 2. βρυχάομαι, βρυχῶμαι | β. μουγκρίζω (για λιοντάρια) |
| 3. κράζω ή κρώζω | γ. κάνω ήχο σαν τρίξιμο |
- Να εξηγήσετε τις αλλαγές γραμματικού είδους στις ακόλουθες λέξεις:
ἡ τριήρης < ἡ τριήρης ναῦς
ἡ ῥητορική < ἡ ῥητορικὴ τέχνη
τὸ παρελθόν < μτχ. αορ. ρ. παρέρχομαι
οἱ ἄριστοι < οἱ ἄριστοι πολῖται
οἱ ἀπόντες < οἱ ἀπόντες ἄνθρωποι
ὁ Πύρρος < πυρρός (= ξανθοκόκκινος)
ἡ πλατεῖα < ἡ πλατεῖα ὁδός
- Να βρείτε την κυριολεκτική και τη μεταφορική σημασία των παρακάτω λέξεων της α.ε.: κοῦφος, ταπεινόω–ταπεινῶ, συστέλλω, τιμή, ἀσθενής, πέλαγος. Συμβουλευτείτε τα λεξικά σας.
Γ. Σύνταξη
Όπως διδαχθήκατε στην Α΄ Γυμνασίου, οι επαυξημένες προτάσεις πέραν των βασικών όρων περιέχουν και προσδιορισμούς.
Τα είδη των προσδιορισμών
Οι προσδιορισμοί διακρίνονται σε ονοματικούς, που προσδιορίζουν τους ονοματικούς όρους μιας πρότασης (Υ, Α, Κ), και σε επιρρηματικούς, που προσδιορίζουν το ρήμα ή άλλα ρηματικά στοιχεία μιας πρότασης (απαρέμφατα και μετοχές), καθώς και άλλους επιρρηματικούς προσδιορισμούς.
| προσδιορισμοί | ονοματικοί | κατηγορίες | είδη | παραδείγματα |
| ομοιόπτωτοι |  | παράθεση | Κῦρος, ὁ Περσῶν βασιλεύς, τῷ ἀδελφῷ αὑτοῦ ἐμάχετο. |
| επεξήγηση | Ὁ κοινὸς ἰατρός σε θεραπεύσει, χρόνος. |
| επιθετικός | Μετεῖχομεν ὑμῖν ἱερῶν τῶν σεμνοτάτων. |
| κατηγορηματικός | Πᾶσαν ὑμῖν τὴν ἀλήθειαν ἐρῶ (= θα πω). |
| ετερόπτωτοι | | σε γενική | Σωκράτης ἦν σοφώτατος Ἀθηναίων. |
| σε δοτική | Σύμμαχοι Λακεδαιμονίοιςὑπάρχομεν. |
| σε αιτιατική | Σκόπει πῶς ἂν βελτίων τήν ψυχήν γένοιο. |
| μορφές | σημασίες | παραδείγματα |
| επιρρηματικοί |
α. επιρρήματα
β. πλάγιες πτώσεις
γ.επιρρηματικές μετοχές
δ. δευτ. επιρρ. προτάσεις
ε. εμπρόθετες φράσεις
στ. απαρέμφατα
ζ. επιρρ. κατηγορούμενα
η. προληπτικά ή του αποτελέσματος κατηγορούμενα
| τόπος | Ἐνταῦθα Κύρου βασίλεια (= ανάκτορα) ἦν. |
| χρόνος | Τῇ πρώτῃ ἡμέρᾳ ἀφίκοντο ἐπὶ τὸν ποταμόν. |
| τρόπος, μέσο, όργανο, συνοδεία | Πάτριον (= είναι πατροπαράδοτο) ἡμῖν ἐκ τῶν πόνων τὰς ἀρετὰς κτᾶσθαι. |
| ποσό | Πόσου (= με ποια αμοιβή) διδάσκει Εὔηνος; |
| αιτία, σκοπός, αποτέλεσμα | Λιμῷ ἀπέθανον (αιτία) |
| αναφορά | Εὖ ἔχω τὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχήν. |
| όρος ή προϋπόθεση | Ἔφασαν ἀποδώσειν τοὺς νεκρούς, ἐφ’ ᾧ (= υπό τον όρο) μὴ καίειν τὰς οἰκίας. |
| εναντίωση, παραχώρηση | Εὐλαβοῦ (= να φυλάγεσαι από) τὰς διαβολάς, κἂν ψευδεῖς ὦσιν. |
| βεβαίωση ή άρνηση | Οὐ γὰρ δὴ σύ γ’ ἦσθα ναυβάτης ἡμῖν. |
| δισταγμός ή πιθανότητα | Ἴσως οὖν εἴποιμεν ἂν τοῦτο. |
Ασκήσεις
Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις με βάση την πληρότητά τους:
α. Οἱ Εὐβοεῖς ἁλιεῖς τοῖς δελφῖσι ἰσομοιρίαν τῆς θήρας ἀπονέμουσι.
β. Καὶ ἡ ἄγρα τοιαύτη ἐστί.
γ. Οἱ δὲ παρανηχόμενοι δελφῖνες τοὺς ἐξωτέρω τῶν ἰχθύων φοβοῦντες ὠθοῦσι.
δ. Οὐκοῦν ἐκεῖνοι πιεζόμενοι πανταχόθεν καὶ τρόπον τινὰ κεκυκλωμένοι ἁλίσκονται.
Να βρείτε τους κύριους και τους δευτερεύοντες όρους των προτάσεων που ακολουθούν:
α. Οἱ τοῦ ἀγαθοῦ κριτοῦ λόγοι πείθουσιν τοὺς πολίτας. β. Οἱ ἐν Μαραθῶνι πεσόντες ἐν Μαραθῶνι καὶ ἐθάπτοντο. γ. Οὐ καταισχυνῶ (= δε θα ντροπιάσω) ὅπλα τὰ ἱερά. δ. Φιλοκλῆς ἦν στρατηγὸς τῶν Ἀθηναίων. ε. Ἡ Πάραλος ἔπλευσε εἰς τὰς Ἀθήνας ἀπαγγελοῦσα (= για να αναγγείλει) τὰ γεγονότα.
Να βρείτε τους προσδιορισμούς στις προτάσεις που ακολουθούν και να τους διακρίνετε σε ονοματικούς και επιρρηματικούς:
α. Οἱ ἁλιεῖς κοίλας τινὰς ἐξαρτῶσιν ἐσχαρίδας.
β. Οἱ ἰχθύες πρός τινι πέτρᾳ ἡσυχάζουσιν.
γ. Οἱ δελφῖνες ἀπαιτοῦσι τοῦ κοινοῦ πόνου τὴν ἐπικαρπίαν τὴν ὀφειλομένην ἐκ τῆς νομῆς.
δ. Οἱ ἁλιεῖς πιστῶς καὶ εὐγνωμόνως ἀφίστανται τοῦ δικαίου μέρους.
ε. Οἱ ἁλιεῖς βούλονται καὶ πάλιν τοὺς δελφῖνας συμμάχους ἀκλήτους παρεῖναι.
|
