ΑΡΧΑΙΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ -ΕΝΟΤΗΤΑ 15

Η Λητώ, μητέρα του Απόλλωνα και της Άρτεμης, κάθεται σε δίφρο, ενώ στηρίζεται σε μια φοινικιά, για να αντέξει τους πόνους της γέννας (επάνω όψη) (ερυθρόμορφη πυξίδα, 370 π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας) Η μεταμόρφωση  του Λευκί που Α. Κείμενο Ο Αντ ωνί νος Λιβεράλις (πι θ. 2ος αι. μ.Χ.) έζησε στη Ρώ μη και ασχολήθηκε με τη μυθογραφία. Στο έργο του Μεταμορφώσεων Συναγω γὴ καταγράφει σε πεζό λόγο μια σειρά μεταμορφώσεων ανθρώπων σε ζώα ή σε αντικείμενα. Μεταξύ αυτών παραδίδει και τον μύθο του Λευκίππου, που γεννήθηκε κορίτσι και χρειάστηκε θεϊκή παρέμβαση, για να μεταμορ φωθεί σε αγόρι και να μη θα νατωθεί από τον ίδιο τον πατέρα του. Γαλάτεια ἡ Εὐρυτίου τοῦ Σπάρτωνος συνεζύγη ἐν Φαιστῷ τῆς Κρήτης Λάμπρῳ τῷ Παν δίονος, ἀνδρὶ τὰ μὲν εἰς γένος εὖ ἔχοντι, βίου δὲ ἐνδεεῖ. Οὗτος, ἐπειδὴ ἐγκύμων ἦν ἡ Γαλάτεια, ηὔξατο μὲν ἄρρενα γενέσθαι αὐτῷ παῖδα, προηγόρευσε δὲ τῇ γυναικί, ἐὰν γεννήσῃ κόρην, ἀφανίσαι. Τῇ δὲ Γαλατείᾳ θυγάτηρ ἐγένετο. Καὶ κατοικτείρασα τὸ βρέφος καὶ τὴν ἐρημίαν τοῦ οἴκου λογισαμένη ἐψεύσατο τὸν Λάμπρον ἄρρεν λέγουσα τεκεῖν καὶ ἐξέτρεφεν ὡς παῖδα κοῦρον ὀνομάσασα Λεύκιππον. Ἐπεὶ δὲ ηὔξετο ἡ κόρη καὶ ἐγένετο ἄφατόν τι κάλλος, δείσασα τὸν Λάμπρον ἡ Γαλάτεια, κατέφυγεν εἰς τὸ τῆς Λητοῦς ἱερὸν καὶ πλεῖστα τὴν θεὸν ἱκέτευσεν, εἴ πως αὐτῇ κόρος ἡ παῖς ἀντὶ θυγα τρὸς δύναιτο γενέσθαι. Ἡ δὲ Λητὼ συνεχῶς ὀδυρομένην καὶ ἱκετεύουσαν ᾤκτειρε τὴν Γαλάτειαν καὶ μετέβαλε τὴν φύσιν τῆς παιδὸς εἰς κόρον. Ταύτης ἔτι μέμνηνται τῆς μετα βολῆς Φαίστιοι καὶ τὴν ἑορτὴν Ἐκδύσια καλοῦσιν, ἐπεὶ τὸν πέπλον ἡ παῖς ἐξέδυ. Ἀντω νῖνος Λιβερά λις, Μεταμορφώ σεων Συναγω γή 17 (διασκευή) Γλωσσικά σχόλια συνεζύγη (οριστ. παθ. αορ. β΄ ρ. συζεύγνυμαι)  πα ντρ ε ύτη κε ἀνδρὶ τὰ μὲν εἰς γένος εὖ ἔχοντι, βίου δὲ ἐνδεεῖ (δοτ. εν. αρσ. επιθ. ὁ/ἡ ἐνδεής, τὸ ἐνδεές)  ά ντρα ευγενικής κα ταγω γής, αλλά φτωχό (πβ. ν.ε.:  ένδ εια, δέη ση) ἐπειδὴ ἐγκύμων ἦν  όταν εγκυμονούσε (πβ. ν.ε.: έγκυος, εγκυ μο σύνη) ηὔξατο (οριστ. αορ. ρ. εὔχομαι)  ευ χή θηκε ὁ/ἡ ἄρρην, τὸ ἄρρεν  αρσ εν ικός (πβ. ν.ε.: αρρε νω πός) γενέσθαι αὐτῷ παῖδα  να απο κτή σει  παιδί προαγορεύω  λέω εκ των προ τέρων, προ ειδο ποιώ κατοικτείρω  λυ πά μαι ἡ ἐρημία  η μ οναξιά, η ερή μω ση (πβ. ν.ε.: ερημιά, ερη μί της) λογίζομαι  υπολογίζω, σκέφτομαι (πβ. ν.ε.: λογιστής, λογι σμός, λογισμικό) ἐψεύσατο (οριστ. αορ. ρ. ψεύδομαι)  είπε ψέματα, ξε γέλα σε τεκεῖν (απαρ. αορ. β΄ ρ. τίκτω)  ότι γέννησε (πβ.  ν.ε.:  τό κος, τοκετός, πρω τότο κος) ἐκτρέφω  ανα τρέ φω, μεγαλώνω  (πβ. ν.ε.: εκτροφείο,  εκ τροφή) ὡς παῖδα κοῦρον  σαν γιο ηὔξετο (οριστ. παρατ. ρ. αὔξομαι)  μεγάλωνε (πβ. ν.ε.: αύξηση, αυξητικός, ε παύ ξη ση) ὁ/ἡ ἄφατος, τὸ ἄφατον  ανεί πω τος, ανώτερος α πό  κάθε περιγραφή  (πβ. ν.ε.: αφα σία, κατάφαση, απο φα τι κός) δείσασα (μτχ. αορ. ρ. δέδοικα και δέδια)  επε ιδή  φοβήθηκε πλεῖστα τὴν θεὸν ἱκέτευεν  ικέ τευε θερμά τη θεά εἴ πως αὐτῇ κόρος ἡ παῖς ἀντὶ θυγατρὸς δύναιτο γενέσθαι  μή πως με κά ποιο τρό πο μπο ρού σε το κορί τσι να γίνει  γι’  αυ τήν  αγό ρι ὀδύρομαι  θρη νώ (πβ.  ν.ε.: ο δυρ μός) ᾤκτειρε [οριστ. αορ. ρ. οἰκτ(ε)ίρω]  λυπήθηκε, ευ σπλα χνί στηκε (πβ. ν.ε .:  ο ικτιρ μός, οι κτίρ μων) ἔτι  ακόμα μέμνηνται (οριστ. παρακ. ρ. μιμνῄσκομαι)  θυμού νται  (πβ.  ν.ε.: μνημο σύνη, α μνή μων) ἐξέδυ (οριστ. αορ. β΄ ρ. ἐκδύομαι) τὸν πέπλον  έβγα λε τον πέ πλο,  (με τα φο ρι κά)  απέ βαλε τη γυ ναι κε ία φύ ση Ερμηνευτικά σχόλια τὴν ἑορτὴν Ἐκδύσια: Γιορτή προς τιμήν της Φυτίας Λητώς που τελούνταν στη Φαιστό της Κρήτης σε ανάμνηση της θαυμαστής μεταμόρφωσης του κοριτσιού σε άντρα χάρη στην παρέμβαση της Λητώς. Κατά τη διεξαγωγή της γιορτής οι μελλόνυμφοι κοιμόνταν μπροστά στο άγαλμα του Λευκίππου που είχε στηθεί στο ιερό της θεάς. Κατόπιν είτε έγδυναν τελετουργικά το ξόανο του Λευκίππου είτε οι άντρες  αντάλλασσαν τα ρούχα τους με τις υποψήφιες συζύγους τους. Σύμφωνα με άλλες μαρτυρί ες, η γιορτή συνδεόταν με τη μετάβαση των νεαρών Κρητών από την παιδική στην ανδρική  ηλικία. Οι έφηβοι (που ονομάζονταν και ἐκδυόμενοι) άφηναν τα παιδικά ρούχα τους, έπαιρ ναν τα όπλα τους και γίνονταν πολίτες. ἐπεὶ τὸν πέπλον ἡ παῖς ἐξέδυ: Πέρα από την κυριολεκτική σημασία της (το κορίτσι έβγα λε από πάνω του τον κοριτσίστικο πέπλο), η φράση μεταφορικά υποδηλώνει την αποβολή της γυναικείας φύσης. Ερωτήσεις Τι ανάγκασε τη Γαλάτεια να καταφύγει στη βοήθεια της Λητώς; Πώς αντέδρασε η Λητώ στους θρήνους της Γαλάτειας; Σε ποια αίτια οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η παρατηρούμενη και στις μέρες μας (ιδίως σε  φτωχότερους πληθυσμούς) προτίμηση για αρσενικά τέκνα; Γνωρίζετε έργα της ελληνικής ή της  παγκόσμιας λογοτεχνίας που αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα στο θέμα; Β1. Λεξιλογικός Πίνακας    φύω [= (ενεργ.) κάνω να φυτρώσει, γεννώ, (μέσο) φυτρώνω,  ανα πτύσσομαι,  είμαι εκ φύσεως, γεννιέμαι] θ. φυ- [στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο τὴν φύσιν] Αρχαία Ελληνική Αρχαία / Νέα  Ελληνική Νέ α  Ελληνική ἡ φυή [= η φυσική διάπλαση, η σωματική ανάπτυξη] ἡ φύσις (-η) φυσικός ἡ φυλή τὸ φῦλον (-ο) [= το γένος] φυτεύω τὸ φυτόν (-ό) φυτικός ἡ φυτεία φυντάνι / φυντανάκι φύτρο [= το μικρό βλαστάρι] φύτρα [= 1. το φύτρο, 2. η γενιά] φυτρώνω φυσίζοος [= αυτός που δίνει ζωή] ἐμφύω φυτοκομῶ ἡ φυτοκομία φυσιολογικός ἡ φυσιογνωμία φυσιογνωμικός τὸ φυτώριον (-ο) αὐτοφυής ἡ ἐμφύτευσις (-η) ἐμφυτεύω ἔμφυτος εὐφυής ἰδιοφυής ἡ ἰδιοφυΐα κατάφυτος φυτοζωώ [= καλύπτω με δυσκολία τις βιοτικές ανάγκες μου] φυτολογία φυτοφάγος φυσιοδίφης φυσιολάτρης φυσικοθεραπεία φυσιογνωμιστής φυσικομαθηματικός δενδροφύτευση μεγαλοφυής πυκνόφυτος τριχοφυΐα Ασκήσεις Να γράψετε τι δηλώνουν τα παράγωγα του ρ. φύω ουσιαστικά ἡ φύσις και ἡ φυή,  σύμφωνα με όσα έχετε διδαχτεί μέχρι τώρα (πρόσωπο που ενεργεί, ενέργεια/κατάστα ση κτλ.). Να συνδυάσετε το επίθετο «φυσικός» με τα παρακάτω ουσιαστικά σε προτάσεις της  ν.ε. και να εξηγήσετε τη σημασία του σε καθεμία από αυτές: πλούτος, επιστήμη, συνέ πεια, φαινόμενο. Να βρείτε τη σημασία των παρακάτω φράσεων στη ν.ε. και να γράψετε μία  πρόταση με καθεμία φράση: α.φύσει αδύνατο(ν), β. νεκρή φύση, γ. εκ φύσεως, δ. πάσης  φύσεως. Να βρείτε στον Λεξιλογικό Πίνακα λέξεις της ν.ε. συνώνυμες των λέξεων:  «βλαστάνω», «έξυπνος», «πυκνοφυτεμένος». Β2. Ετυμολογικά Παραγωγή επιθέτων Παραγωγή επιθέτων από ρήματα (β΄ μέρος) Στην προηγούμενη Ενότητα διδαχτήκατε τα κυρίως ρηματικά επίθετα. Στην Ενότητα  αυτή εξετάζονται τα υπόλοιπα παράγωγα από ρήματα επίθετα: Σημαίνουν: Καταλήξεις α. ό,τι και η μετοχή ενεστώτα ή παρακειμένου του ρήματος από το οποίο παράγονται -άς (γεν. -άδος): επίθετα γ΄ κλίσης μονοκατάληκτα.     μιγάς (= ὁ μεμειγμένος) < μειγνύω -ής (γεν. -οῦς): επίθετα γ΄ κλίσης δικατάληκτα  (τα περισσότερα σύνθετα ή παρασύνθετα).     ἐπιτυχής (= ο επιτυχημένος) < ἐπιτυγχάνω -ός, -(α)νός, -ρός, -ερός: επίθετα β΄ κλίσης τρικατά ληκτα.     λοιπός (= ὁ ὑπολειπόμενος) < λείπω     τερπνός (= ὁ τέρπων) < τέρπω     πιθανός (= ὁ πείθων) < πείθω (θ. πιθ-)     λαμπρός (= ὁ λάμπων) < λάμπω     φανερός (= ὁ φαινόμενος) < φαίνω, -ομαι (θ. φαν-) β. εκείνον που έχει ικανότητα, κλίση ή επιτηδειότητα σε αυτό που δηλώνει το ρήμα από το οποίο παράγονται -ικός, -τικός: επίθετα β΄ κλίσης τρικατάληκτα.     λεκτικός < λέγω     ἀμυντικός (= επιτήδειος στο να αμύνεται) < ἀμύνω,  -ομαι -ιμος: επίθετα β΄ κλίσης δικατάληκτα.     φρόνιμος < φρονέω, φρονῶ -μων (γεν. -ονος): επίθετα γ΄ κλίσης δικατάληκτα.     οἰκτίρμων < οἰκτ(ε)ίρω (= σπλαχνίζομαι) -τήριος: επίθετα β΄ κλίσης δικατάληκτα ή τρικατάληκτα.     λυτήριος < λύω       Ασκήσεις Να σχηματίσετε από τα παρακάτω ρήματα παράγωγα επίθετα που φανερώνουν ό,τι και  η μετοχή ενεστώτα ή παρακειμένου των ρημάτων: νέμομαι (θ. νομ-) > ________________ ἐμφαίνω > ________________ χαλάω (θ. χαλα-) > ________________ θάλλω (θ. θαλ-) > ________________ ἐπιρρέπω > ________________ Να σχηματίσετε παράγωγα επίθετα από τα ρήματα που σας δίνονται και να γράψετε τη  σημασία τους: κωλύω > ________________ ὠφελέω, ὠφελῶ > ________________ ἐλεέω, ἐλεῶ > ________________ ἄγω > ________________ Να αντιστοιχίσετε τα ρήματα της στήλης Α΄ με τα παράγωγα επίθετά τους στη στή λη Β΄ και να γράψετε δίπλα στο καθένα τη σημασία του: Α΄ Β΄ σημασία επιθέ του 1. μιαίνω α. κυφός ____________________ 2. μνάομαι, μνῶμαι β. ἱκανός ____________________ 3. κύπτω (= σκύβω) γ. μνήμων ____________________ 4. μιμέομαι, μιμοῦμαι δ. μιαρός ____________________ 5. ἱκνοῦμαι ε. μιμητικός ____________________ Γ. Γραμματική Οριστική παρατατικού και αορίστου μέσης φωνής βαρύτο νων  ρημάτων Ο τύπος ηὔξετο του κειμένου της Ενότητας είναι τύπος οριστικής παρατατικού μ έσης φωνής και οι τύποι ηὔξατο και ἐψεύσατο τύποι οριστικής αορίστου μέσης φω νής. Η οριστική παρατατικού και αορίστου μέσης φωνής σχηματίζεται όπως και στην ενεργητική  φωνή (βλ. Ενότητα 7), με διαφορετικές όμως καταλήξεις: Σχηματισμός οριστικής παρατατικού μ.φ. Σχηματισμός οριστικής αορίστου μ.φ. Κλίση παρατατικός αόριστος ἐ-βουλευ-όμην ἐ-βουλεύ-ου ἐ-βουλεύ-ετο ἐ-βουλευ-όμεθα ἐ-βουλεύ-εσθε ἐ-βουλεύ-οντο ἐ-βουλευ-σ-άμην ἐ-βουλεύ-σ-ω ἐ-βουλεύ-σ-ατο ἐ-βουλευ-σ-άμεθα ἐ-βουλεύ-σ-ασθε ἐ-βουλεύ-σ-αντο Παρατήρηση Στα αφωνόληκτα ρήματα για τον σχηματισμό της ορι στικής αορίστου μέσης φωνής ισχύουν όσα γνωρίζετε σχε τικά με τον σχηματισμό της οριστικής αορίστου της ενεργητι κής φωνής. Να συμπληρώσετε, σύμφωνα με αυτή την παρατήρηση, τον πίνακα: ουρανικόληκτα χειλικόληκτα οδοντικόληκτα ρ. τάττομαι ρ. γράφομαι ρ. κομίζομαι ἐταξάμην ἐγραψάμην ἐκομισάμην ἐτάξω ἐγραψάμεθα ἐκομίσαντο Ασκήσεις Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τους χρόνους που ζητούνται στο πρόσωπο  που δίνεται: ενεστώτας παρατατικός αόριστος λογίζεσθε ἐψεύσατο ηὔχοντο Να κλίνετε τα ρήματα στον χρόνο που βρίσκονται: ἐτάττετο, ηὔξατο, ἐφυλάξω, ἐπαύσα σθε. Να μεταφέρετε τους ρηματικούς τύπους στο ίδιο πρόσωπο του άλλου αριθμού διατη ρώντας τον χρόνο και τη φωνή: προηγόρευσε, κατελύσω, διεπράξαντο, ἐπορεύοντο, ἔκτισε,  ἔπειθες. Να μεταφέρετε στο ίδιο πρόσωπο του παρατατικού της μέσης φωνής όσα από  τα παρακάτω ρήματα βρίσκονται στον ενεστώτα και να μεταφέρετε στο ίδιο πρόσω πο του αορίστου όσα βρίσκονται στον μέλλοντα: ἀποτρέπεσθε, ἀντιτασσόμεθα, φυλάτ τονται, παιδεύσεται, κόψῃ, πραξόμεθα. Να τοποθετήσετε τους ρηματικούς τύπους στη σωστή στήλη και να συμπληρώ σετε τους υπόλοιπους χρόνους τους διατηρώντας την έγκλιση, τον αριθμό και το  πρόσωπο: προσδέχεται, ἥπτου, κατασκευάζονται, ἀναγκάσεσθε, συνεσκευάσω. ενεστώτας παρατατικός μέλλοντας αόριστος Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με τον κατάλληλο τύπο ορι στικής του χρόνου που ζητείται στην παρένθεση: α. Ὅσοι ἐπὶ τῆς κεφαλῆς ὅπλα ________________ (φέρω, παρατ.), οὗτοι γυμνοὶ  ________________ (γίγνομαι, παρατ.) πρὸς τὰ τοξεύματα καὶ τἆλλα βέλη·  ἀνεχώρησαν οὖν καὶ αὐτοῦ ________________ (στρατοπεδεύομαι, αόρ.) παρὰ τὸν ποταμόν. β. Οἱ μὲν Ἕλληνες ________________ (παρασκευάζομαι, παρατ.) πρὸς τοὺς Πέρσας καὶ  πρὸς τὸν κίνδυνον· οἱ δὲ πολέμιοι ________________ (τοξεύω, παρατ.) καὶ ἐσφενδόνων. γ. Ἥριππίδας, ἐπεὶ ὑπέσχετο (= υποσχέθηκε) αὐτῷ, ________________ (θύομαι, παρατ.)  καὶ ________________ (πορεύομαι, παρατ.) σὺν ᾗ εἶχε δυνάμει (= με όση δύναμη είχε). δ. Μετὰ δὲ τοῦτο ________________ (ἄρχομαι, αόρ.) λόγου ὁ Φαρνάβαζος. Ὅστις νέμει κάλλιστα τὴν αὑτοῦ φύσιν, οὗτος σοφὸς πέφυκε πρὸς τὸ  συμφέρον Εὐριπίδης, Ἀπόσπασμα 634 (Nauck) Όποιος ξέρει πολύ καλά να διαφεντεύει τον χαρακτήρα του αυτός ξέρει  πολύ καλά  το συμφέρον του. Ενότητα 15  Η μεταμόρφωση του Λεύκιππου  ΠΗΓΗ http://eu-mathein.gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE% B1%CE %AF%CE%B1-%CE%B1-%CE%B3%CF%85%CE%BC%CE%BD%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE% BF%CF%85/ Γαλάτεια ἡ Εὐρυτίου τοῦ Σπάρτωνος Η Γαλάτεια η κόρη του Ευρυτίου, του γιου του Σπάρτωνα, συνεζύγη ἐν Φαιστῷ τῆς Κρήτης παντρεύτηκε στη Φαιστό της Κρήτης Λάμπρῳ τῷ Πανδίονος, το Λάμπρο, το γιο του Πανδίονα, ἀνδρὶ τὰ μὲν εὖ ἔχοντι εἰς γένος, ἐνδεεῖ δὲ βίου. άντρα ευγενικής καταγωγής, αλλά φτωχό. Οὗτος, ἐπειδὴ ἐγκύμων ἦν ἡ Γαλάτεια, Αυτός, όταν εγκυμονούσε η Γαλάτεια, ηὔξατο μὲν γενέσθαι αὐτῷ ἄρρενα παῖδα, ευχήθηκε να αποκτήσει αρσενικό παιδί προηγόρευσε δὲ τῇ γυναικί, και προειδοποίησε τη γυναίκα του ἐὰν γεννήσῃ κόρην, ἀφανίσαι. ότι αν γεννήσει κορίτσι, θα το σκοτώσει. Τῇ δὲ Γαλατείᾳ ἐγένετο θυγάτηρ. Η Γαλάτεια απέκτησε κορίτσι. Καὶ κατοικτείρασα τὸ βρέφος Και επειδή λυπήθηκε το βρέφος καὶ λογισαμένη τὴν ἐρημίαν τοῦ οἴκου και σκέφτηκε την ερήμωση του σπιτιού, ἐψεύσατο τὸν Λάμπρον λέγουσα τεκεῖν ἄρρεν είπε ψέματα στον Λάμπρο λέγοντάς του ότι γέννησε αρσενικό παιδί καὶ ἐξέτρεφεν ὡς παῖδα κοῦρον και ανέθρεψε το κορίτσι για γιο, ὀνομάσασα Λεύκιππον. αφού το ονόμασε Λεύκιππο. Ἐπεὶ δὲ ηὔξετο ἡ κόρη Καθώς όμως μεγάλωνε η κόρη καὶ ἐγένετο ἄφατόν τι κάλλος, και γινόταν ανείπωτα πολύ ωραία, ἡ Γαλάτεια δείσασα τὸν Λάμπρον, η Γαλάτεια επειδή φοβήθηκε τον Λάμπρο, κατέφυγεν εἰς τὸ ἱερόν τῆς Λητοῦς κατέφυγε στο ιερό της Λητούς καὶ ἱκέτευσεν πλεῖστα τὴν θεὸν και ικέτευε θερμά τη θεά εἴ πως δύναιτο ἡ παῖς γενέσθαι αὐτῇ κόρος ἀντὶ θυγατρός. μήπως με κάποιο τρόπο μπορούσε το κορίτσι να γίνει γι’ αυτήν αγόρι. Ἡ δὲ Λητώ ᾤκτειρε τὴν Γαλάτειαν Η Λητώ λυπήθηκε τη Γαλάτεια συνεχῶς ὀδυρομένην καὶ ἱκετεύσουσαν που συνεχώς θρηνούσε και την ικέτευε καὶ μετέβαλε τὴν φύσιν τῆς παιδὸς εἰς κόρον. και μεταμόρφωσε τη φύση του κοριτσιού σε αγόρι. Ταύτης τῆς μεταβολῆς Φαίστιοι μέμνηνται ἔτι Αυτή τη μεταμόρφωση οι κάτοικοι της Φαιστού τη θυμούνται ακόμη καὶ τὴν ἑορτὴν καλοῦσιν Ἐκδύσια, και ονομάζουν τη γιορτή τους Εκδύσια, ἐπεὶ ἡ παῖς ἐξέδυ τὸν πέπλον. γιατί η κόρη απέβαλε τη γυναικεία φύση της.  Νοηματική απόδοση κειμένου Η Γαλάτεια, η κόρη του Eυρύτιου, παντρεύτηκε στη Φαιστό το Λάμπρο, που ήταν ευγενικής καταγωγής, αλλά φτωχός. Όταν η Γαλάτεια ήταν έγκυος, αυτός ευχήθηκε να αποκτήσει γιο και προειδοποίησε τη γυναίκα του, αν γεννούσε κορίτσι, να το εξαφανίσει. Η Γαλάτεια απέκτησε κορίτσι που δεν ήθελε όμως να εξαφανίσει· και είπε στον άντρα της, ξεγελώντας τον, ότι γέννησε αγόρι· το παιδί αυτό το ανέτρεφε σαν αγόρι και το ονόμασε Λεύκιππο. Το κορίτσι, όταν μεγάλωσε, έγινε πολύ ωραίο. Όμως η Γαλάτεια, επειδή φοβόταν το Λάμπρο, ικέτευσε τη θεά Λητώ να μεταμορφώσει το κορίτσι σε αγόρι. Η θεά ακούγοντας την ικεσία της Γαλάτειας άλλαξε τη φύση του κοριτσιού και την έκανε αγόρι. Λυτή την αλλαγή οι κάτοικοι της Φαιστού την έκαναν γιορτή και την ονομάζουν «Εκδύσια». ΠΗΓΗ http://users.sch.gr/panosloupasis/arxaia_a_gym_enotita_ 15.pdf  Γραμματική 1. Να συμπληρώσετε τις προτάσεις τοποθετώντας το ρήμα της παρένθεσης στον κατάλληλο τύπο παρατατικού και αορίστου :  Οἱ Λακεδαιμόνιοι ἐν τῷ στρατοπέδω πρό τῆς μάχης …………………… ……………………… (γυμνάζομαι)  Οὗτοι βωμούς τε καί ἀγάλματα θεῶν …………………… ……………………… (ἱδρύομαι)  Ξέρξης ……………………. ……………………… Δημάρατον τόν Λακεδαιμόνιον (μεταπέμπομαι)  Ὑμεῖς ὑπό τῶν Ἑλλήνων ……………………………… ……………………………….. (διώκομαι)  Ἀλέξανδρος ὁ Φιλίππου στράτευμα …………………… ……………………… (παρασκευάζομαι)  Ἡμεῖς οὐδέποτε ………………………… ………………………. πολιτευόμενοι δικαίως (παύομαι) 2. Να υπογραμμίσετε και να αναγνωρίσετε τους τύπους του παρατατικού και του αορίστου στις παρακάτω προτάσεις : α) Στρατιάν ἄλλην ἐψηφίζοντο πέμπειν καί ναυτικήν καί πεζήν. β) Εὐδαίμων μοι ὁ ἀνήρ ἐφαίνετο τοῦ τρόπου και τῶν λόγων. γ) Ἡμεῖς ἔξω τοῦ ἄστεως παρά τόν ποταμόν ἐπορευσάμεθα. δ) Οἱ ἐπιλήσμονες τῶν Λυκούργου θεσμῶν νέοι ἐκολάζοντο. ε) Ὑμεῖς πρό ὀλίγων ἡμερῶν ἀντετάξασθε τοῖς πολεμίοις. 3. Να μετατρέψετε τον παρατατικό σε αόριστο και τον αόριστο σε παρατατικό στις παρακάτω προτάσεις: - Ὑμεῖς ἐψηφίζεσθε βοηθεῖν μετ’ Ἀγησιλάου. o ……………………………………………………………. - Ἐκεῖνοι ἀπηλάττοντο τῶν δεινῶν. o …………………………………………………… - Ἀσμένως οἱ Μύριοι ὑπεδέξαντο αὐτούς. o ………………………………………………………… - Ἁπάντων ἀνδρειότατα οἱ ὁπλῖται ἐμαχήσαντο. o …………………………………………………………………… 4. Στις επόμενες προτάσεις να αναγνωρίσετε τους ρηματικούς τύπους οριστικής του παρατατικού μέσης φωνής και να βρείτε σε ποια ρήματα ανήκουν: α. Οἱ τοῦ Ἡρακλέους ἔκγονοι (=απόγονοι) ἐν τῇ Πελοποννήσῳ τρεῖς τοῦ Διὸς βωμοὺς ἱδρύσαντο (=έχτισαν) καὶ ἐν αὐτοῖς ἐθύσαντο (=θυσίασαν). β. Μαρδόνιος Ξέρξην παρεκελεύσατο (=συμβούλεψε) μεγάλην στρατιὰν ἱδρύσασθαι (=να φτιάξει) καὶ ἐπὶ τοὺς Ἕλληνας στρατεύεσθαι. γ. Ἀγησίλαος ἐβουλεύετο (=σκεφτόταν) πρὸ τοῦ ἔργου, βουλευσάμενος δὲ (= όταν όμως αποφάσιζε) ἔπραττε τοῦτο ταχέως. 5. Να μετατρέψετε τους ρηματικούς τύπους των προτάσεων στον αόριστο: α. Σωκράτης ἐκείνης τῆς νυκτὸς ἀνεπαύετο λαμπρῶς. β. Τότε περὶ τῆς Κύρου ἀρχῆς ἠγωνίζεσθε γενναίως. γ. Λακεδαιμόνιοι μετεπέμποντο παρ’ Ἀθηναίων βοήθειαν. δ. Στρατιὰν ἄλλην ἐψηφίζοντο πέμπειν καὶ ναυτικὴν καὶ πεζήν. ε. Παρεσκευάζοντο ποιησόμενοι προσβολὰς τῷ τείχει. Απαντήσεις στις ερωτήσεις κατανόησης του σχολικού βιβλίου 1.Τι ανάγκασε τη Γαλάτεια να καταφύγει στη βοήθεια της Λητώς;  Η Γαλάτεια αναγκάστηκε να καταφύγει στη βοήθεια της θεάς Λητώς, προκειμένου να αποφύγει τη θανάτωση της κόρης της από τον ίδιο της τον πατέρα. Όσο ήταν έγκυος, ο σύζυγός της, Λάμπρος, απείλησε ότι θα σκότωνε το παιδί που κυοφορούσε στην περίπτωση που θα ήταν κορίτσι. Η Γαλάτεια τον πρώτο καιρό έκρυψε το πραγματικό φύλο τον παιδιού και εξαπάτησε το Λάμπρο λέγοντας πως ήταν αγόρι και δίνοντάς του το όνομα Λεύκιππος. Καθώς όμως το παιδί μεγάλωνε, γινόταν φανερό ότι δε θα μπορούσε η μητέρα να κρύβει τη θηλυκή του υπόσταση για πολύ καιρό ακόμη, κι έτσι κατέφυγε στο ιερό της Λητούς ζητώντας απεγνωσμένα να μεταμορφωθεί η κόρη της σε αγόρι. 2. Πώς αντέδρασε η Λητώ στους θρήνους της Γαλάτειας;  Η Λητώ συγκινήθηκε από τους θρήνους και τους οδυρμούς της δύστυχης μητέρας που επρόκειτο να χάσει το παιδί της, και αποφάσισε να τη βοηθήσει. Με τη θεϊκή της παρέμβαση έσωσε το κορίτσι μεταμορφώνοντάς το σε αγόρι. Από αυτή τη θαυμαστή μεταβολή του Λεύκιππου προέκυψαν τα Έκδνοια, μια γιορτή των αρχαίων προς τιμήν της Λητούς, η οποία περιλάμβανε τελετουργική έκδυση (= γδύσιμο) που συμβόλιζε την αποβολή της γυναικείας φύσης. ΕΝΟΤΗΤΑ 15 1. Στις επόμενες προτάσεις να αναγνωρίσετε τους ρηματικούς τύπους οριστικής του παρατατικού μέσης φωνής και να βρείτε σε ποια ρήματα ανήκουν: α. Οἱ τοῦ Ἡρακλέους ἔκγονοι (=απόγονοι) ἐν τῇ Πελοποννήσῳ τρεῖς τοῦ Διὸς βωμοὺς ἱδρύσαντο (=έχτισαν) καὶ ἐν αὐτοῖς ἐθύσαντο (=θυσίασαν). β. Μαρδόνιος Ξέρξην παρεκελεύσατο (=συμβούλεψε) μεγάλην στρατιὰν ἱδρύσασθαι (=να φτιάξει) καὶ ἐπὶ τοὺς Ἕλληνας στρατεύεσθαι. γ. Ἀγησίλαος ἐβουλεύετο (=σκεφτόταν) πρὸ τοῦ ἔργου, βουλευσάμενος δὲ (= όταν όμως αποφάσιζε) ἔπραττε τοῦτο ταχέως. 2. Να συμπληρώσετε τα κενά των προτάσεων με τον κατάλληλο τύπο του ρήματος που βρίσκεται σε παρένθεση: α. Ο Νειλος υπό των Αιγυπτίων θεός ………………. (προσαγορεύομαι, οριστ. παρατ.). β. Οι εχθροί χαλεπως φίλοις ……………….. (γίγνομαι, οριστ. παρατ.). γ. Εγώ …………….. (πείθομαι, οριστ. παρατ.) τοις κειμένοις νόμοις. δ. Οι Λακεδαιμόνιοι εν τω στρατοπέδω προ της μάχης ……………….. (γυμνάζομαι, οριστ. αορ.). ε. Ξέρξης ………………… (μεταπέμπομαι, οριστ. αορ.) Δημάρατον τον Λακεδαιμόνιον. στ. Ουτοι βωμούς τε και αγάλματα θεων …………… (ιδρύομαι, οριστ. αορ.). ζ. Οι Έλληνες ενίκησαν τους Πέρσας ……………….. (αγωνίζομαι, μτχ. αορ) η. Δέομαι υμων τα δίκαια ……………….. (ψηφίζομαι, απαρ. αορ.). θ. Οι Αθηναιοι μετεμέλοντο (=μετάνιωναν) ου …………….. (δέχομαι, μτχ. αορ.) τας σπονδάς. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩ΢΢Α – Α΄ ΓΥΜΝΑ΢ΙΟΥ Παναγιώτης Λουπάσης - Φιλόλογος ΢ελίδα 2 3. Να μετατρέψετε το ρήμα στον κατάλληλο τύπο του παρατατικού και του αορίστου: δέχομαι ἀγωνίζομαι σὺ ὁρίζομαι ὑμεῖς παιδεύομαι σιτίζομαι φυλάττομαι 4. Να μετατρέψετε τους ρηματικούς τύπους των προτάσεων στον αόριστο. α. Σωκράτης ἐκείνης τῆς νυκτὸς ἀνεπαύετο λαμπρῶς. β. Τότε περὶ τῆς Κύρου ἀρχῆς ἠγωνίζεσθε γενναίως. γ. Λακεδαιμόνιοι μετεπέμποντο παρ’ Ἀθηναίων βοήθειαν. δ. Στρατιὰν ἄλλην ἐψηφίζοντο πέμπειν καὶ ναυτικὴν καὶ πεζήν. ε. Παρεσκευάζοντο ποιησόμενοι προσβολὰς τῷ τείχει. 3. Σε ποια αίτια οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η παρατηρούμενη και στις μέρες μας (ιδίως σε φτωχότερους πληθυσμούς) προτίμηση για αρσενικά τέκνα;  Γνωρίζετε έργα της ελληνικής ή της παγκόσμιας λογοτεχνίας που αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα στο θέμα;  Η προτίμηση για αρσενικά τέκνα είναι μια τάση που παρατηρούνταν στις παλαιότερες κοινωνίες, ωστόσο διατηρείται και στις μέρες μας.  Τα αίτια στα οποία οφείλεται η προτίμηση αυτή είναι οικονομικής και κοινωνικής φύσεως. Ένα αγόρι, μόλις μεγάλωνε, κέρδιζε μόνο του τη ζωή του, ενώ το κορίτσι μέχρι το γάμο του στηριζόταν οικονομικά στην οικογένεια, που εκτός των άλλων έπρεπε να εξασφαλίσει και προίκα. Επιπλέον, τα αγόρια εξασφάλιζαν τη συνέχεια του ονόματος της οικογένειας, ενώ είχαν κοινωνικά προνόμια που ήταν απαγορευμένα για τις γυναίκες, για τις οποίες η ζωή ήταν πιο δύσκολη σε όλους τους τομείς. Σήμερα, η προτίμηση για αρσενικά τέκνα δεν αποτελεί κοινωνικό φαινόμενο στις αναπτυγμένες χώρες, γιατί εκλείπουν σιγά-σιγά οι λόγοι που τη δημιούργησαν. Η απελευθέρωση των γυναικών κυρίως η επαγγελματική τους δραστηριοποίηση άλλαξε πολλές από τις αντιλήψεις και τις προκαταλήψεις των προηγούμενων κοινωνιών. Πολλά έργα της ελληνικής και παγκόσμιας λογοτεχνίας αναφέρονται στο θέμα αυτό, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα το μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Η φόνισσα, στο οποίο η ηρωίδα σκοτώνει τα νεογέννητα κορίτσια, για να μην ταλαιπωρηθούν από τα βάσανα της γυναικείας  μοίρας.