ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ -ΕΝΟΤΗΤΑ 16

κείμενα, ετυμολογικά, γραμματική σύνταξη  Δε διδάσκονται οι ενότητες: 14, 15, 16, 17, 18 κείμενα 2η Το κείμενο της ενότητας (σελ. 14 σχ. βιβλίου) 1. Να γνωρίσουν τα βασικά στοιχεία της εκπαίδευσης των αρχαίων Αθηναίων και να τα συγκρίνουν με τη δική τους εκπαίδευση σήμερα. 2. Να κατανοήσουν στοιχεία που αφορούν τη γραφή και την προφορά των αρχαίων Ελλήνων, καθώς επίσης και στοιχεία που αφορούν την ιστορία του ελληνικού αλφαβήτου. 3η Το κείμενο της ενότητας (σελ. 20 σχ. βιβλίου) - Τα γλωσσικά σχόλια της σελ. 21 αξιοποιούνται από τον/τη διδάσκοντα/διδάσκουσα μερικώς με την επισήμανση συγκεκριμένων λέξεων που συναντούμε και στη ν.ε. γλώσσα. - Οι μαθητές/τριες συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου, αξιοποιώντας τις ερωτήσεις της σελ. 21. - Προτείνεται διαγραμματική απεικόνιση του περιεχομένου του κειμένου με άξονα το υποκείμενο «˒Αθηναĩοι» (αναδεικνύονται οι συγκεκριμένες δραστηριότητες των Αθηναίων). 4η Το κείμενο της ενότητας (σελ. 28 σχ. βιβλίου) - Προτείνεται να δοθεί η μετάφραση του κειμένου και να τη συγκρίνουν οι μαθητές/τριες με το αρχαίο κείμενο. - Συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με τη βοήθεια και των ερωτήσεων της σελ. 29. - Το δεύτερο παράλληλο κείμενο της 3ης ενότητας (σελ. 144) μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε για εμπέδωση της ύλης λόγω πληθώρας ουσιαστικών της β΄ κλίσης. 5η Το κείμενο της ενότητας (σελ. 36 σχ. βιβλίου) - Προτείνεται να δοθεί η μετάφραση του κειμένου. Το αρχαίο κείμενο θα χρησιμοποιηθεί για την υποστήριξη της διδασκαλίας του ρήματος. - Οι μαθητές/τριες συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με τη βοήθεια και των ερωτήσεων της σελ. 38. 6η Το κείμενο της ενότητας (σελ. 44 σχ. βιβλίου) - Οι μαθητές/τριες μπορούν με τη χρήση των γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο. - Συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου με τη βοήθεια και των ερωτήσεων της σελ. 46. 7η Το κείμενο της ενότητας (σελ. 52 σχ. βιβλίου)  Οι μαθητές/τριες μπορούν με τη χρήση των ερμηνευτικών και γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο. - Συζητούν με τη βοήθεια και των ερωτήσεων του σχολ. βιβλίου τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου του Αρριανού  - Ενδείκνυται η διαθεματική προσέγγιση με το μάθημα της Ιστορίας. 8η Το κείμενο της άσκησης 5 (Μύθος του Αισώπου) (σελ. 67 σχ. βιβλίου) - Οι μαθητές/τριες συζητούν τις ιδέες και τα νοήματα του κειμένου, ιδιαιτέρως τη φράση «σύν Άθηνᾷ καί χεῖρα κίνει», που χρησιμοποιούμε και σήμερα. 9η Το κείμενο της ενότητας (σελ. 68 σχ. βιβλίου) - Προτείνεται να δοθεί η μετάφραση του κειμένου και να γίνει νοηματική επεξεργασία του και, στη συνέχεια, οι μαθητές/τριες να επεξεργαστούν το αρχαίο κείμενο με τη βοήθεια των γλωσσικών σχολίων. 10η Το κείμενο της ενότητας (σελ. 76 σχ. βιβλίου) - Το κείμενο δίνεται σε μετάφραση. Για τη διδασκαλία της ενότητας βλ. στο αποθετήριο του «Πρωτέα» το σχετικόσενάριο. Το κείμενο της άσκησης 11 (Πλάτων, Πρωταγόρας 325c-d) (σελ. 81 σχ. βιβλίου) Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για επανάληψη στα μορφοσυντακτικά φαινόμενα. 11η Το κείμενο της ενότητας (σελ. 82 σχ. βιβλίου) - Οι μαθητές/τριες μπορούν με τη χρήση των ερμηνευτικών και γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο. - Συζητούν με τη βοήθεια και των ερωτήσεων του σχ. βιβλίου τις ιδέες του κειμένου του Αρριανού. - Ενδείκνυται διαθεματική προσέγγιση με το μάθημα της Ιστορίας. 13η Το κείμενο της ενότητας (σελ. 98 σχ. βιβλίου) - Οι μαθητές/τριες μπορούν με τη χρήση των ερμηνευτικών και γλωσσικών σχολίων να προσπελάσουν νοηματικά το κείμενο. - Συζητούν με τη βοήθεια και των ερωτήσεων του σχ. βιβλίου τις ιδέες του κειμένου. - Είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί για συζήτηση το ρητό για τη φιλία στη σελ. 105. ετυμολογικά 3η - Κατά τη διδασκαλία της ετυμολογίας αφετηρία αποτελεί η ν.ε. γλώσσα. - Οι μαθητές/τριες διερευνούν πώς δημιουργούνται οι λέξεις και δίνονται γενικές πληροφορίες για την παραγωγή και τη σύνθεση, χωρίς λεπτομέρειες. - Οι μαθητές/τριες διαπιστώνουν τη διαφορά των πρωτότυπων λέξεων από τις σύνθετες με παραδείγματα από το κείμενο. 4η Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από ουσιαστικά, χωρίς να ζητείται από τους/τις μαθητές/τριες η απομνημόνευση των κατηγοριών (υποκοριστικά κλπ). Για αφόρμηση στη διδασκαλία μπορούμε να δώσουμε παραδείγματα από τη ν.ε. γλώσσα. 5η Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από ουσιαστικά (β΄ μέρος), χωρίς να ζητείται από τους/τις μαθητές/τριες η απομνημόνευση των κατηγοριών (παρώνυμα κ.λπ.). Σκόπιμη η αναφορά στη ν.ε. γλώσσα. 6η - Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από ρήματα, χωρίς να ζητείται από τους/τις μαθητές/τριες η απομνημόνευση των κατηγοριών (το πρόσωπο που ενεργεί κλπ). Σκόπιμη η αναφορά στη ν.ε. γλώσσα και στις αλλαγές που γίνονται στον σχηματισμό κάποιων λέξεων (π.χ. ὁ γραφεύς/ο γραφέας, ὁ ήγεμών/ο ηγεμόνας). 7η Απλή αναφορά στην παραγωγή ουσιαστικών από ρήματα. Επισήμανση ομοιοτήτων με τη ν.ε. γλώσσα. 8η Εξηγείται η λειτουργία της παραγωγής ουσιαστικών από επίθετα. Επισημαίνονται οι ομοιότητες στις καταλήξεις με τη ν.ε. γλώσσα πολλών παράγωγων λέξεων (δικαιοσύνη κ.ά.), αλλά και οι διαφορές (βαρύτης, μονάς κ.ά.). 9η - Απλή αναφορά στην παραγωγή ρημάτων με ενδεικτικά παραδείγματα. Επισήμανση ομοιοτήτων με τη ν.ε. γλώσσα 10η 11η Το κεφάλαιο αυτό δε θα διδαχθεί. 12η Δε διδάσκεται. 13η Δε διδάσκεται. γραμματική-σύνταξη 2η - Αναλυτική διδασκαλία σε συσχετισμό με τη νεοελληνική γλώσσα. - Να εξηγηθεί στους/στις μαθητές/τριες ότι πρόκειται για γλώσσα που είχε εντελώς διαφορετική προφορά από τη σημερινή (προσωδία/μουσικότητα – δυναμική προφορά/τονικότητα). - Προτείνεται η αναφορά στη διαφορετική προφορά συγκεκριμένων γραμμάτων (η, υ, β, δ, γ, ζ), των διπλών συμφώνων, των μακρών και των βραχέων, των δίχρονων και των διφθόγγων. - Να εξηγηθεί ότι ορθογραφία της ν.ε. γλώσσας διατηρείται για λόγους ιστορικούς και όχι γλωσσολογικούς. 3η Τόνοι και πνεύματα. - Αναλυτική διδασκαλία των τόνων και των πέντε βασικών κανόνων τονισμού σε αντιδιαστολή με τη ν.ε. γλώσσα. - Γίνεται σύντομη αναφορά στην οξεία, τη βαρεία και την περισπωμένη, για ποιο λόγο ονομάζονται έτσι κ.λπ. - Εξηγείται η χρήση των πνευμάτων και ο λειτουργικός ρόλος της δασείας στη σύνθεση λέξεων με παραδείγματα και από τη ν.ε. γλώσσα. Τα παρεπόμενα των πτωτικών (των ρημάτων δίνονται σε άλλη ενότητα). - Γίνεται σύντομη παρουσίαση των μερών του λόγου και των παρεπομένων των πτωτικών σε συσχετισμό με τη νεοελληνική γλώσσα. Γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στη δοτική και στις επιβιώσεις της στη ν.ε. γλώσσα.. - Αξιοποιείται ο πίνακας με τις στερεότυπες εκφράσεις της σελίδας 25. 4η Το άρθρο. Η β΄ κλίση των ουσιαστικών. - Αναλυτική διδασκαλία του άρθρου και της β΄ κλίσης των ουσιαστικών σε συσχετισμό με τη ν.ε. γλώσσα. Ομοιότητες/διαφορές. - Παραπέμπονται οι μαθητές/τριες στο κείμενο για να αναζητήσουν / αναγνωρίσουν τους τύπους της β΄ κλίσης των ουσιαστικών. (Σημ. Οι προσωπικές αντωνυμίες θα διδαχθούν παράλληλα με τη διδασκαλία του ρήματος στην επόμενη ενότητα.) 5η - Τα παρεπόμενα του ρήματος (από 3η ενότητα). Οι μαθητές/τριες καλούνται να εντοπίσουν μέσα στο κείμενο ιδίως το απαρέμφατο και τη μετοχή, ώστε να γίνει ιδιαίτερη αναφορά κατά τη διδασκαλία. - Διδασκαλία οριστικής ενεστώτα και μέλλοντα ενεργητικής φωνής των βαρύτονων ρημάτων και οριστική ενεστώτα του ρήματος εἰμί. Οριστική μέλλοντα αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων. - Εξηγούνται οι φθογγολογικές αλλαγές στον μέλλοντα των αφωνόληκτων ρημάτων. - Διδασκαλία των προσωπικών αντωνυμιών (από 4η ενότητα). 6η Α΄ κλίση των ουσιαστικών. - Με βάση το κείμενο διδάσκεται η α΄ κλίση των ουσιαστικών και επισημαίνονται ιδιαίτερα οι διαφορετικές καταλήξεις του θηλυκού στη γενική και δοτική. Οι μαθητές/τριες αναγνωρίζουν μέσα στο κείμενο τους τύπους της α΄ κλίσης. - Επισημαίνονται οι όμοιοι τύποι στις καταλήξεις στη ν.ε. γλώσσα (ώρα, πολιτεία) και οι διαφορετικοί (τράπεζα). 7η Η αύξηση. Οριστική παρατατικού – αορίστου ενερ. φωνής. και οριστική παρατατικού του εἰμί. - Εξηγείται ο σχηματισμός της αύξησης στους ιστορικούς χρόνους (παρατατικός – αόριστος) και επισημαίνονται οι ομοιότητες και οι διαφορές με τη ν.ε. γλώσσα (ότι δηλαδή στην α.ε. γλώσσα η αύξηση είναι πάντοτε σε όλα τα πρόσωπα, ενώ στην ν.ε. όχι). - Εξηγούνται οι φθογγολογικές αλλαγές στον αόριστο των αφωνόληκτων ρημάτων και οι ομοιότητες με τη ν.ε. γλώσσα. 8η Δευτερόκλιτα επίθετα. - Διδάσκονται τα δευτερόκλιτα επίθετα και εξηγείται ο τίτλος λόγω της όμοιας κλίσης των αρσενικών – ουδετέρων με τη β΄ κλίση και των θηλυκών με την α΄ κλίση. - Ζητείται η αναγνώριση των τύπων των επιθέτων μέσα στο κείμενο. - Οι μαθητές/τριες καλούνται να βρουν τους όμοιους τύπους στις καταλήξεις στη ν.ε. γλώσσα (καλός, ή, όν) και τους διαφορετικούς (ἔνδοξος, ον). - Διδάσκονται οι δεικτικές αντωνυμίες οὗτος, αὕτη, τοῦτο. 9η Ο αναδιπλασιασμός. Οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου βαρυτόνων ρημάτων ενερ. φωνής. (Τα αφωνόληκτα δε θα διδαχθούν). Σύμφωνα με τις οδηγίες τα αφωνόληκτα δεν προβλέπεται να διδαχθούν σε καμία τάξη! Προτείνεται να διδαχθούν εδώ. - Εξηγείται το γραμματικό φαινόμενο του αναδιπλασιασμού, τα είδη του και πώς σχηματίζεται στον παρακείμενο και στον υπερσυντέλικο. - Οι μαθητές/τριες ανευρίσκουν παραδείγματα λέξεων στη ν.ε. γλώσσα με αναδιπλασιασμό (π.χ. μεμονωμένος, γεγονός κ.ά.) 10η 11η Με παραδείγματα μέσα από το κείμενο διδάσκεται η δομή της απλής πρότασης και επεξηγείται η ορολογία [υποκείμενο / ονοματική φράση (ΟΦ) – κατηγόρημα / ρηματική φράση (ΡΦ)]. - Η διδασκαλία συνδέεται και με αντίστοιχα παραδείγματα από τη ν.ε. γλώσσα. 12η Διδάσκονται τα είδη των προτάσεων, χωρίς ιδιαίτερη επιμονή. Επισημαίνονται οι ομοιότητες στη ν.ε. γλώσσα. 13η - Διδάσκουμε την ιδιαιτερότητα της μορφής του απαρεμφάτου και της μετοχής σε σχέση με τη ν.ε. γλώσσα. - Εξηγούμε την απουσία του απαρεμφάτου στη ν.ε. γλώσσα και τις επιβιώσεις του (π.χ. Το δούναι και το λαβείν κ.λπ.) - Εξοικειώνονται οι μαθητές/τριες να αναγνωρίζουν μέσα στο κείμενο τους τύπους των χρόνων της οριστικής ενερ. φωνής του απαρεμφάτου και της μετοχής. - Αναφερόμαστε στη συντακτική λειτουργία του απαρεμφάτου και της μετοχής στην πρόταση, χωρίς να υπεισέλθουμε σε ανάλυση (ενότητα 13η, σελ. 103, 104). © Γιάννης Παπαθανασίου

Το Θέατρο των Συρακουσών (φωτ. Πλάτων Μάξιμος)

Το θλιβερό τέλος ενός τυράννου

Α. Κείμενο

Ο Κλαύδιος Αιλιανός (περ. 170-235 μ.Χ.), Ρωμαίος στην καταγωγή, στο έργο του Ποικίλη Ἱστορία,που σώζεται τμηματικώς μόνο, περιλαμβάνει ανεκδοτολογικές διηγήσεις με ηθικολογικές προεκτάσεις. Από την άποψη αυτή το έργο του μπορεί να θεωρηθεί συγγενές με ανάλογα έργα που έγραψαν ο Πλούταρχος και ο Αθήναιος και χαρακτηριστικό της εποχής του, που έδειχνε ιδιαίτερη αγάπη για τα ανέκδοτα και τα παράδοξα. Στο απόσπασμα που θα μελετήσετε ο Αιλιανός αναφέρεται στον τύραννο Διονύσιο Β΄, που κυβέρνησε την πόλη των Συρακουσών από το 367 έως το 345 π.Χ.

Διονύσιος ὁ δεύτερος τὴν ἀρχὴν εἶχεν εὖ μάλα περιπεφραγμένην. Ναῦς μὲν ἐκέκτητο οὐκ ἐλάττους τῶν τετρακοσίων, πεζῶν δὲ δύναμιν ἐς δέκα μυριάδας, ἱππεῖς δὲ ἐννεακισχιλίους. Ἡ δὲ πόλις τῶν Συρακοσίων λιμέσιν ἐκεκόσμητο μεγίστοις, καὶ τεῖχος αὐτῇ περιεβέβλητο ὑψηλότατον. Εἶχε δὲ καὶ συμμάχους παμπόλλους. Καὶ τούτοις ἐπιθαρρῶν ὁ Διονύσιος ἀδάμαντι δεδεμένην ᾤετο τὴν ἀρχὴν κεκτῆσθαι. Ἀλλ’ οὗτός γε εἶδε καὶ τοὺς υἱοὺς βιαίως ἀποσφαγέντας καὶ τὰς θυγατέρας ἀναιρεθείσας. Οὐδεὶς δὲ τῶν ἀπ’ αὐτοῦ ταφῆς τῆς νομιζομένης ἔτυχεν· οἱ μὲν γὰρ ζῶντες κατεκαύθησαν, οἱ δὲ κατατμηθέντες ἐς τὴν θάλατταν ἐξερρίφησαν. Αὐτὸς δὲ ἐν πενίᾳ διάγων κατέστρεψε τὸν βίον γηραιός. Καὶ ἦν δεῖγμα οὐ τὸ τυχὸν τοῖς ἀνθρώποις ἐς σωφροσύνην καὶ τρόπου κόσμον ἡ τοῦ Διονυσίου ἐς οὕτω ταπεινὰ μεταβολή.

Αἰλιανός, Ποικίλη Ἱστορία 6.12 (διασκευή)

Στατήρας του Κρότωνα, πόλης που κατέλαβε ο Διονύσιος στο πλαίσιο της επεκτατικής πολιτικής του (350 π.Χ., Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας)

Γλωσσικά σχόλια

εὖ μάλα περιπεφραγμένην (μτχ. παρακ. ρ. περιφράσσομαι)		πολύ καλά προστατευμένη (πβ. ν.ε.: περίφραξη, φράγμα, απόφραξη)
ναῦς (αιτ. πληθ. ουσ. ἡ ναῦς, τῆς νεώς) ἐκέκτητο (οριστ. υπερσ. ρ. κτάομαι, κτῶμαι) οὐκ ἐλάττους (συγκρ. βαθ. επιθ. ὁ ὀλίγος, ἡ ὀλίγη, τὸ ὀλίγον) τῶν τετρακοσίων		είχε στην κατοχή του περισσότερα από τετρακόσια (πολεμικά) πλοία (πβ. ν.ε.: νηολόγιο, νηογνώμονας, νηοπομπή, ναυτικός)
ἐς δέκα μυριάδας		μέχρι εκατό χιλιάδες (πβ. ν.ε.: εκατομμύριο)
ἱππεῖς ἐννεακισχιλίους		εννέα χιλιάδες ιππείς
λιμέσιν (δοτ. πληθ. ουσ. ὁ λιμήν, τοῦ λιμένος) ἐκεκόσμητο (γ΄ εν. οριστ. υπερσ. ρ. κοσμέομαι, κοσμοῦμαι) μεγίστοις		είχε στολιστεί (πβ. ν.ε.: κοσμητικός, διάκοσμος) με πολύ μεγάλα λιμάνια (πβ. ν.ε.: λιμενικός, ελλιμενίζομαι)
τεῖχος αὐτῇ περιεβέβλητο (γ΄ εν. οριστ. υπερσ. ρ. περιβάλλομαι)		είχε χτιστεί γύρω της τείχος (πβ. ν.ε.: περιβάλλον, περίβλημα, περίβολος)
τούτοις ἐπιθαρρῶν (μτχ. ενεστ. ρ. ἐπιθαρρέω, ἐπιθαρρῶ)		έχοντας εμπιστοσύνη σε αυτά (πβ. ν.ε.: θαρραλέος, αναθαρρεύω, θρασύς)
ἀδάμαντι δεδεμένην (μτχ. παρακ. ρ. δέομαι / δοῦμαι) ᾤετο (οριστ. παρατ. ρ. οἴομαι / οἶμαι) τὴν ἀρχὴν κεκτῆσθαι		πίστευε ότι η εξουσία του ήταν πολύ σταθερή (πβ. ν.ε.: δετός, άδετος, δέμα)
τοὺς υἱοὺς βιαίως ἀποσφαγέντας (μτχ. παθ. αορ. β΄ ρ. ἀποσφάττομαι ή ἀποσφάζομαι)		τους γιους του να σφαγιάζονται
τὰς θυγατέρας ἀναιρεθείσας (μτχ. παθ. αορ. α΄ ρ. ἀναιρέομαι, ἀναιροῦμαι)		τις κόρες του να εκτελούνται (πβ. ν.ε.: αναίρεση, αναιρετικός)
οὐδεὶς τῶν ἀπ’ αὐτοῦ ταφῆς τῆς νομιζομένης ἔτυχεν		κανείς από τους δικούς του δεν τάφηκε όπως έπρεπε
κατεκαύθησαν (οριστ. παθ. αορ. α΄ ρ. κατακαίομαι ή κατακάομαι)		κάηκαν (πβ. ν.ε.: καύση, καύσιμο, άκαυστος)
κατατμηθέντες (μτχ. παθ. αορ. α΄ ρ. κατατέμνομαι) ἐς τὴν θάλατταν ἐξερρίφησαν (οριστ. παθ. αορ. β΄ ρ. ἐκρίπτομαι)		αφού τους κομμάτιασαν, τους πέταξαν στη θάλασσα (πβ. ν.ε.: ρίψη, απόρριψη, απορρίμματα)
ἐν πενίᾳ διάγων κατέστρεψε τὸν βίον		τελείωσε τη ζωή του μες στη φτώχεια
ἦν δεῖγμα οὐ τὸ τυχόν		ήταν σπουδαίο παράδειγμα (πβ. ν.ε.: δειγματοληψία, επίδειξη)
ἐς τρόπου κόσμον		για την καλή συμπεριφορά
ἡ τοῦ Διονυσίου ἐς οὕτω ταπεινὰ μεταβολή		η τόσο ταπεινωτική κατάληξη του Διονυσίου

Ερμηνευτικά σχόλια Το κράτος του Διονυσίου Α΄ των Συρακουσών (379 π.Χ.) αποτελούσε, κατά την εποχή της μεγαλύτερης ακμής του, την ισχυρότερη ελληνική δύναμη. Διονύσιος δὲ ὁ δεύτερος: Γιος του Διονυσίου Α΄, τον οποίο διαδέχθηκε το 367/366 π.Χ. σε ηλικία περίπου τριάντα χρονών. Ήταν άνθρωπος με αδύναμο χαρακτήρα, άπειρος στην άσκηση της εξουσίας, αλλά και ιδιαίτερα καλλιεργημένος. Φιλοξένησε στην αυλή του ανθρώπους των τεχνών και των επιστημών, ενώ και ο ίδιος έγραψε ποίηση και ασχολήθηκε με τη φιλοσοφία. Δέχτηκε μάλιστα να εφαρμόσει τις θεωρίες του Πλάτωνα για τη διακυβέρνηση, αλλά, και τις δύο φορές που προσκάλεσε τον Αθηναίο φιλόσοφο, αθέτησε τις υποσχέσεις του και τον απέπεμψε. Το 356 π.Χ. ανετράπη από τον Δίωνα και κατέφυγε στους Επιζεφύριους Λοκρούς (στην Ιταλία), όπου έμεινε έως το 347/346 π.Χ., οπότε και ανακατέλαβε την εξουσία κατόπιν προδοσίας. Τελικά εκδιώχθηκε από τους Συρακουσίους με τη βοήθεια των Κορινθίων και πέθανε στην Κόρινθο σε βαθιά γεράματα μισότυφλος, φτωχός και περιφρονημένος.

Ερωτήσεις

1. Ποια στοιχεία επικαλείται ο Αιλιανός, για να καταδείξει τη δύναμη των Συρακουσών στα χρόνια του Διονυσίου;
2. Από πού αντλούσε ο Διονύσιος τη σιγουριά για την εξουσία του σύμφωνα με το κείμενο;
3. Ποιες συμφορές γνώρισε ο Διονύσιος στη διάρκεια της ζωής του;
4. Στο εισαγωγικό σημείωμα του κειμένου της Ενότητας γίνεται λόγος για ηθικολογικές προεκτάσεις στο έργο του Αιλιανού. Μπορείτε να το επιβεβαιώσετε με βάση το απόσπασμα που μελετήσατε;
5. Γνωρίζετε από την Ιστορία ή άλλα μαθήματα παραδείγματα ανθρώπων που θα μπορούσαμε να πούμε ότι είχαν κατάληξη παρόμοια με εκείνη του Διονυσίου;
   

---

Β1. Λεξιλογικός Πίνακας   

ἡ θάλαττα / θάλασσα  [στο κείμενο συναντήσατε τον τύπο θάλατταν]
		Αρχαία Ελληνική	Αρχαία / Νέα  Ελληνική	Νέα  Ελληνική
		θαλασσεύω [= βρίσκομαι στη θάλασσα / ταξιδεύω διά θαλάσσης] θαλασσίζω [= μοιάζω με θαλασσινό νερό] θαλασσῶ [= μετατρέπω σε θάλασσα] θαλαττοῦμαι [= ταξιδεύω στη θάλασσα]	θαλάσσιος	θαλασσώνω θαλασσής το θαλασσί θαλασσινός τα θαλασσινά
		θαλασσοειδής θαλασσοκοπῶ [= χτυπώ τη θάλασσα με το κουπί] θαλασσουργῶ [= ασχολούμαι με τη θάλασσα] ἡ θαλασσουργία θαλασσουργός θαλασσόπληκτος	θαλασσοκρατῶ θαλασσοκράτωρ θαλασσοκρατία θαλασσοπόρος ἡ λιμνοθάλασσα παραθαλάσσιος	θαλασσογραφία θαλασσοδέρνω θαλασσοπνίγομαι θαλασσόλυκος θαλασσοταραχή θαλασσοπούλι ακροθαλασσιά υποθαλάσσιος λαοθάλασσα φουσκοθαλασσιά

---

Ασκήσεις

1. Να συνδυάσετε το επίθετο «θαλάσσιος» με τα παρακάτω ουσιαστικά σε προτάσεις της ν.ε.: πανίδα, συγκοινωνία, ταξίδι, εξερεύνηση.
2. Να βρείτε τη σημασία των φράσεων στη ν.ε. και να γράψετε μία πρόταση για κάθε φράση:
   α. οργώνω τις θάλασσες
   β. τα κάνω θάλασσα
   γ. έχω φάει τη θάλασσα με το κουτάλι
3. Να βρείτε από τον Λεξιλογικό Πίνακα ένα συνώνυμο των λέξεων στη ν.ε.:

   κοσμοπλημμύρα	→	________________		γαλάζιος	→	________________
   τρικυμία	→	________________		υποβρύχιος	→	________________
   θαλασσοδέρνομαι	→	________________		ακρογιάλι	→	________________

---

Β2. Ετυμολογικά

Παραγωγή επιθέτων

Παραγωγή επιθέτων από επιρρήματα

Καταλήξεις επιθέτων που παράγονται από επιρρήματα
-ιος	πρόσθιος	<	πρόσθεν
-ιμος	ὄψιμος	<	ὀψέ
-(ι)νός	περυσινός	<	πέρυσι
-αῖος	χυδαῖος	<	χύδην (= ανακατεμένα)
-ικός	καθολικός	<	καθόλου (= γενικά)

---

Ασκήσεις

1. Να σχηματίσετε παράγωγα επίθετα από τα επιρρήματα:

   ὄπισθεν

   >

   ________________

   σήμερον

   >

   ________________

   πρωί

   >

   ________________

2. Να συμπληρώσετε τα κενά στον πίνακα που ακολουθεί. Στην έγχρωμη στήλη σχηματίζεται ένα παράγωγο επίθετο που στη ν.ε. σημαίνει «ορμητικός, βίαιος, σφοδρός, οξύς»:

   α. Αυτός που έχει την τάση να φιλονικεί (ρηματικό επίθ. του ρ. ἐρίζω)
   β. Αυτός που δε φαίνεται (ρηματικό επίθ. του ρ. φαίνομαι)
   γ. Ο μισητός (ρηματικό επίθ. του ρ. στυγέω, -ῶ)
   δ. Παράγωγο επίθετο του ρ. φεύγω (γεν. πληθ.)
   ε. Παράγωγο επίθετο του ρ. νέμομαι (δοτ. εν.)
   στ. Παράγωγο επίθετο του επιρρήματος χθές (ονομ. εν. αρσ.)
   ζ. Παράγωγο επίθετο του ουσιαστικού σκότος (γεν. εν. αρσ.)
   η. Αυτός που πρέπει να γίνει (κυρίως ρηματικό επίθ. του ρ. πράττω)

---

Γ. Γραμματική

1. Οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου μέσης φωνής βαρύτονων ρημάτων

Οι τύποι ἐκέκτητο, ἐκεκόσμητο και περιεβέβλητο του κειμένου της Ενότητας είναι τύ

ποι οριστικής υπερσυντελίκου μέσης φωνής.

Η οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου μέσης φωνής σχηματίζεται όπως και 

στην ενεργητική φωνή (βλ. Ενότητα 9), με διαφορετικές όμως καταλήξεις:

Σχηματισμός οριστικής παρακειμένου μ.φ.

Σχηματισμός οριστικής υπερσυντελίκου μ.φ.

Κλίση

οριστική παρακειμένου	οριστική υπερσυντελίκου
βε-βούλευ-μαι βε-βούλευ-σαι βε-βούλευ-ται βε-βουλεύ-μεθα βε-βούλευ-σθε βε-βούλευ-νται	ἐ-βε-βουλεύ-μην ἐ-βε-βούλευ-σο ἐ-βε-βούλευ-το ἐ-βε-βουλεύ-μεθα ἐ-βε-βούλευ-σθε ἐ-βε-βούλευ-ντο

2. Οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου μ.φ. αφωνόληκτων βαρύτονων ρημάτων

Όπως συμβαίνει και στον μέλλοντα και τον αόριστο, τα αφωνόληκτα ρήματα ακολουθούν γενικά την κλίση των φωνηεντόληκτων, όμως ο χαρακτήρας τους επηρεάζεται από την κατάληξη. Έτσι, η κλίση της οριστικής των συντελικών χρόνων διαμορφώνεται ως εξής:

ουρανικόληκτα		χειλικόληκτα		οδοντικόληκτα
ρ. τάττομαι		ρ. γράφομαι		ρ. κομίζομαι
παρακείμενος	υπερσυντέλικος	παρακείμενος	υπερσυντέλικος	παρακείμενος	υπερσυντέλικος
τέταγμαι τέταξαι τέτακται τετάγμεθα τέταχθε τεταγμένοι,    -αι, -α εἰσίν	ἐτετάγμην ἐτέταξο ἐτέτακτο ἐτετάγμεθα ἐτέταχθε τεταγμένοι,    -αι, -α ἦσαν	γέγραμμαι γέγραψαι γέγραπται γεγράμμεθα γέγραφθε γεγραμμένοι,    -αι, -α εἰσίν	ἐγεγράμμην ἐγέγραψο ἐγέγραπτο ἐγεγράμμεθα ἐγέγραφθε γεγραμμένοι,    -αι, -α ἦσαν	κεκόμισμαι κεκόμισαι κεκόμισται κεκομίσμεθα κεκόμισθε κεκομισμένοι,    -αι, -α εἰσίν	ἐκεκομίσμην ἐκεκόμισο ἐκεκόμιστο ἐκεκομίσμεθα ἐκεκόμισθε κεκομισμένοι,    -αι, -α ἦσαν

 Παρατήρηση

Το γ΄ πληθυντικό πρόσωπο οριστικής παρακειμένου και υπερσυντελίκου μέσης φωνής σχηματίζεται περιφραστικά από τη μετοχή του παρακειμένου μ.φ. και το ρ. εἰμὶστον ενεστώτα και τον παρατατικό αντίστοιχα.

---

Ασκήσεις

1. Να κλίνετε την οριστική παρακειμένου και υπερσυντελίκου των ρ. λύομαι και προβουλεύομαι.
2. Να συμπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα με τους χρόνους που ζητούνται στο πρόσωπο που δίνεται:

   ενεστώτας	παρατατικός	υπερσυντέλικος
   βλάπτεσθε
   ὁπλιζόμεθα
   ἀπαλλάττεται
   καταψεύδονται

3. Να τοποθετήσετε τους ρηματικούς τύπους στη σωστή στήλη και να συμπληρώσετε τους υπόλοιπους χρόνους τους: ἐκδιώκεται, κατεκοπτόμεθα, ἐκπαιδεύσεσθε, ἐλογίσω.

   ενεστώτας	παρατατικός	μέλλοντας	αόριστος	παρακείμενος	υπερ συντέ λικος

4. Να μεταφέρετε τα παρακάτω ρήματα στην α.ε.:

   έχει καταγραφεί	→	________________
   έχουμε χτυπηθεί (πλήττω = χτυπώ)	→	________________
   έχετε προφυλαχθεί	→	________________

5. Να συμπληρώσετε τα κενά των φράσεων με τους τύπους οριστικής των ρημάτων 
6. που βρίσκονται στην παρένθεση:
   α. ________________ (ἄρχομαι, ενεστ.) ὁ πόλεμος ἐνθένδε (= από εκείνη τη στιγμή) 
7. ἤδη Ἀθηναίων καὶ Πελοποννησίων καὶ τῶν ἑκατέροις ξυμμάχων, ἐν ᾧ καταστάντες ξυνε
8. χῶς ἐπολέμουν· ________________ (γράφομαι, γ΄ εν. παρακ.) δὲ ἑξῆς(= με τη σειρά)
9.  ὡς ἕκαστα ________________ (γίγνομαι, γ΄ εν. παρατ.) κατὰ θέρος καὶ χειμῶνα.
   β. Οὗτος ________________ (κελεύω, παρατ.) οὖν τοὺς λέγοντας ἐν τῷ δήμῳ τῇ μὲν εἰρήνῃ
10.  μὴ ἐπιτιμᾶν (= να μην κατηγορούν)· εἰ δέ τι μὴ καλῶς ________________ (γράφομαι, παρακ.) 
11. ἐν τῇ εἰρήνῃ, τοῦτ' ἐπανορθώσασθαι (= να το διορθώσουν).
    γ. Ὁ δῆμος τῶν Ἀθηναίων ________________ (κομίζομαι, παρακ.) τιμωρίαν, πρῶτον μὲν πα
12. ρὰ θεῶν, μετὰ δὲ ταῦτα παρ' ἡμῶν τῶν ἀδικηθέντων.
    δ. Βέλτιον ἂν ἡμῖν εἶχε (= θα ήταν καλύτερα για εμάς), ἐξ ἀρχῆς εἰ ταῦτ' ________________ (ἀποψηφίζομαι, α΄ πληθ. υπερσ.).
    ε. Σὺ δὲ ταύτης ________________ (ἀπαλλάττομαι, παρακ.) τῆς ἀσθενείας καὶ εἰς τὴν 
13. τῶν οὐρανῶν ἐνεγράφης πολιτείαν.

Μέγα τὸ τῆς θαλάσσης κράτος
Θουκυδίδης, Ἱστορίαι Α 143

[*] Μόνο τα ρήματα που ως αναδιπλασιασμό επαναλαμβάνουν το αρχικό σύμφωνο μαζί
 με ένα -ε-. Τα υπόλοιπα ρήματα στον υπερσυντέλικο παρουσιάζουν μόνο αναδιπλασια
σμό, π.χ. ἁθροίζομαι → ἥθροισμαι → ἡθροίσμην, στρατεύομαι → ἐστράτ
ευμαι → ἐστρατεύμην.