Πώς γράφω την έκθεση;
Μια βασική επισήμανση σε ό,τι αφορά τη σύνταξη της έκθεσης είναι το γεγονός πως ο περιορισμός των λέξεων (500-600) δεν επιτρέπει εκ των πραγμάτων τη διεξοδική και πλήρη κάλυψη των ζητουμένων του θέματος. Ο μαθητής δεν καλείται, άρα, να δώσει μια αναλυτική παρουσίαση όλων των πτυχών του θέματος, αλλά να επιλέξει ορισμένες μόνο ιδέες σε σχέση με αυτό και να τις τεκμηριώσει με επάρκεια.
Εφόσον στο πλαίσιο της Γ΄ Λυκείου οι μαθητές εξοικειώνονται με την έννοια των συλλογισμών και των επιχειρημάτων, εκείνο που αναμένεται από αυτούς είναι η σαφής παρουσίαση της σχετικής με το θέμα επιχειρηματολογίας τους. Το κείμενό τους ελέγχεται, έτσι, ως προς τη δομική του αρτιότητα, την ποιότητα της έκφρασης και, φυσικά, ως προς τη σαφήνεια των επιχειρημάτων.
– Είναι ιδιαίτερα σημαντικό η αρχική διερεύνηση του θέματος και η αναζήτηση του υλικού για τη σύνθεση της έκθεσης να γίνεται στο πρόχειρο, όπου ο μαθητής θα καταγράψει συνοπτικά τις ιδέες του προκειμένου να δημιουργήσει το διάγραμμα του κειμένου του.
Το διάγραμμα είναι αναγκαίο, διότι επιτρέπει στον μαθητή να οργανώσει ορθά τις ιδέες του, ώστε να επιτευχθεί η απαιτούμενη αλληλουχία του κειμένου.
Παράδειγμα Έκθεσης: Προκειμένου να δοθεί μια ενδεικτική εικόνα για το πώς αναπτύσσεται ένα θέμα και πώς γίνεται ο χωρισμός των επιμέρους ενοτήτων του κειμένου ακολουθεί ένα παράδειγμα, στο οποίο έχει θεωρηθεί πως τα δύο ζητούμενα του θέματος έχουν την ίδια βαρύτητα, γι’ αυτό και αναπτύσσονται ισομερώς. Θα πρέπει, ωστόσο, να είναι σαφές πως ανάλογα με τη διατύπωση του θέματος το ένα ζητούμενο μπορεί να θεωρηθεί σημαντικότερο και, άρα, να απαιτεί εκτενέστερη ανάλυση.
Θέμα
Σ’ ένα άρθρο για την τοπική εφημερίδα του δήμου σας να παρουσιάσετε τις συνέπειες που θεωρείτε ότι έχει το γεγονός ότι οι περισσότεροι μαθητές επιθυμούν να εισαχθούν στις ανώτερες και ανώτατες πανεπιστημιακές σχολές, καθώς και τους τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να περιοριστεί αυτή η τάση.
Τίτλος: «Οι πανεπιστημιακές σπουδές δεν αποτελούν πλέον κλειδί για την επαγγελματική αποκατάσταση!»
Πρόλογος:
Με τη σκέψη πως ένα πτυχίο πανεπιστημίου θα αποτελέσει το εισιτήριο για τη διασφάλιση μιας εργασίας κύρους, με σημαντικές δυνατότητες επαγγελματικής και κοινωνικής ανέλιξης, πολλοί μαθητές -συχνά υπό την πίεση ή έστω με την ενθάρρυνση των γονιών τους- επιδιώκουν την είσοδο σε κάποια πανεπιστημιακή σχολή. Η πραγματικότητα, ωστόσο, υποδεικνύει πως τώρα πια μια τέτοια επιδίωξη δύσκολα βρίσκει την εκπλήρωσή της, μιας και ο αριθμός των πτυχιούχων ξεπερνά τις περιορισμένες δυνατότητες της εγχώριας αγοράς εργασίας. Η απόκτηση, άρα, ενός πτυχίου δεν αποτελεί κατ’ ανάγκη την ιδανικότερη επιλογή.
Κύριο μέρος:
1ο Ζητούμενο:
Οι παλαιότερες πανεπιστημιακές σχολές και ιδίως οι πλέον περιζήτητες από αυτές έχουν διοχετεύσει ήδη ένα πολύ μεγάλο αριθμό αποφοίτων στην αγορά εργασίας, με αποτέλεσμα να έχει επέλθει κορεσμός στα σχετικά επαγγέλματα. Έτσι, οι νεότεροι απόφοιτοι έρχονται αντιμέτωποι με την επώδυνη πραγματικότητα της ανεργίας, που ακυρώνει επί της ουσίας τόσο τον κόπο τους για την απόκτηση του πτυχίου όσο και το ίδιο το πτυχίο, το οποίο αδυνατεί να τους οδηγήσει στην επιθυμητή επαγγελματική αποκατάσταση. Μόνες επιλογές για τους νέους αυτούς είναι η ετεροαπασχόληση, η εργασία δηλαδή σε διαφορετικό αντικείμενο από αυτό των σπουδών τους, η υποαπασχόληση, η μερική δηλαδή ή και εποχιακή απασχόληση στον τομέα τους, ή, τέλος, η μετανάστευση σε κάποια χώρα που έχει να τους προσφέρει καλύτερες προοπτικές.
Η ύπαρξη, ωστόσο, πληθώρας πτυχιούχων δεν έχει αρνητικές συνέπειες μόνο στα ίδια τα άτομα, επηρεάζει παράλληλα και τη συνολική οικονομική δραστηριότητα της χώρας, εφόσον η κατανομή του ανθρώπινου δυναμικού είναι ανισομερής. Τη στιγμή που υπάρχει πλεόνασμα νέων πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, παρατηρείται σημαντική έλλειψη σ’ εκείνα τα τεχνικά και χειρωνακτικά επαγγέλματα που συνιστούν τον πυλώνα των παραγωγικών διαδικασιών. Η απροθυμία των νέων να επιλέξουν επαγγελματικές δραστηριότητες που βασίζονται κυρίως στο σωματικό μόχθο πλήττει καίρια την παραγωγική αποτελεσματικότητα της χώρας, εξαναγκάζοντάς τη να εισάγει ολοένα και περισσότερα προϊόντα, με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται με οικονομικές απώλειες που θα μπορούσαν να αποτραπούν.
Μεταβατική παράγραφος:
Εύλογα, λοιπόν, η αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου αποτελεί βασικό ζητούμενο, εφόσον από τη μία θα διαφυλάξει τους νέους από την ψυχοφθόρα κατάσταση της ανεργίας κι από την άλλη θα ενισχύσει την οικονομική δραστηριότητα της χώρας. Ζητούμενο, ωστόσο, που απαιτεί συντονισμένη προσπάθεια και θέληση τόσο από τη μεριά της πολιτείας, όσο κι από τη μεριά των πολιτών.
2ο Ζητούμενο:
Μια πρώτη κίνηση για να απαλλαγούν οι νέοι από τη στρεβλή εντύπωση πως το πανεπιστήμιο αποτελεί μονόδρομο για την επίτευξη των προσωπικών τους επιδιώξεων, αποτελεί ο έγκαιρος και ουσιαστικός επαγγελματικός προσανατολισμός. Είναι, σε μεγάλο βαθμό, βέβαιο πως αν οι μαθητές λάμβαναν πλήρη ενημέρωση σε σχέση με το πλήθος των επαγγελματικών επιλογών και τις πραγματικές προοπτικές που έχει κάθε μία από αυτές, θα συνειδητοποιούσαν πως μπορούν να διασφαλίσουν την επιθυμητή εργασιακή αποκατάσταση ακολουθώντας διαφορετική πορεία. Θα συνειδητοποιούσαν πως αντί να δαπανήσουν χρόνο και χρήματα διεκδικώντας την εισαγωγή τους σε μια πανεπιστημιακή σχολή, έχουν καλύτερες πιθανότητες με το να προτιμήσουν την απόκτηση πιο πρακτικών δεξιοτήτων και γνώσεων, που θα τους οδηγήσουν σ’ ένα τεχνικό επάγγελμα.
Αναγκαία, ωστόσο, κρίνεται κι η παράλληλη προσπάθεια αλλαγής των αντιλήψεων και, πιθανώς, των προκαταλήψεων που συνοδεύουν τα τεχνικά και τα χειρωνακτικά επαγγέλματα. Αν στόχος είναι να μπορούν οι νέοι ν’ αντιληφθούν ευκολότερα τα οικονομικά και προσωπικά οφέλη που θα προκύψουν από την επιλογή ενός τεχνικού επαγγέλματος, θα πρέπει να υπάρξει συνάμα κι η διαμόρφωση του κατάλληλου κλίματος, προκειμένου να αισθάνονται πως η επιλογή τους αυτή θα τους προσφέρει και την επιθυμητή κοινωνική αναγνώριση. Απαιτείται, άρα, από το σύνολο της κοινωνίας η ωριμότερη προσέγγιση του ζητήματος της επαγγελματικής δραστηριοποίησης και η απόρριψη των στερεοτυπικών απόψεων που συνέδεαν κατά το παρελθόν την έννοια της κοινωνικής επιτυχίας με συγκεκριμένες επιλογές.
Επίλογος:
Προκειμένου, λοιπόν, να αποτραπεί η υπάρχουσα τάση της «μυθοποίησης» των πανεπιστημιακών σπουδών, που οδηγεί συχνά στην ανεργία και την απαξίωση, οι νέοι θα πρέπει να ενημερώνονται εγκαίρως για τις πραγματικές προοπτικές που τους διασφαλίζει η κάθε επαγγελματική επιλογή. Αν, μάλιστα, έχουν την επίγνωση πως ακόμη κι αν στραφούν προς κάποια χειρωνακτική απασχόληση, θα χαίρουν του επιθυμητού σεβασμού, η σχετική τους επιλογή θα καταστεί ευκολότερη.
ΓΡΑΦΩ
1. Αναλύω το θέμα που πρόκειται να αναπτύξω.
Η κατανόηση ενός θέματος αποτελεί το πρώτο βήμα στο γράψιμο: γράφουμε για κάτι, όταν το έχουμε κατανοήσει απόλυτα. Αλλά για να πραγματευτούμε ένα θέμα με την απαραίτητη πληρότητα, πρέπει να συγκεντρώσουμε ένα επαρκές υλικό σχετικό με το θέμα. Τη συγκέντρωση του υλικού θα την πετύχουμε με την ανάλυση του θέματος. Η ανάλυση πραγματοποιείται κυρίως με τον ορισμό και τη διαίρεση, αλλά και με τη διευκρίνιση, τη σύγκριση και αντίθεση κτλ.
Παράδειγμα ανάλυσης:
Ας υποθέσουμε ότι έχουμε να αναλύσουμε ένα θέμα που αφορά τις εφευρέσεις. Το πρώτο υλικό που μπορούμε να πάρουμε για την έννοια είναι τα στοιχεία που συνιστούν τη σημασία της –ό,τι μας δίνει ο ορισμός: «εφεύρεση είναι η δημιουργική ενέργεια του ανθρώπου, που καταλήγει στην επινόηση νέων πραγμάτων ή νέων μεθόδων εργασίας». Στη συνέχεια ορίζουμε τα στοιχεία: «δημιουργική ενέργεια», «επινόηση νέων πραγμάτων» και επινόηση «νέων μεθόδων εργασίας». Με τον τρόπο αυτό αποκομίζουμε τα εξής στοιχεία για το θέμα μας:
1. Εφεύρεση είναι η δημιουργική ενέργεια του ανθρώπου. (Αναπτύσσουμε την ιδέα εξηγώντας τι σημαίνει δημιουργική ενέργεια: οποιαδήποτε δράση, πράξη ή προσπάθεια που έχει ως αποτέλεσμα κάτι που προϋπήρχε ή κάτι εντελώς νέο).
2. Η εφεύρεση καταλήγει στην επινόηση νέων πραγμάτων ή νέων μεθόδων εργασίας. Αναπτύσσουμε εξηγώντας τι σημαίνει επινόηση νέων πραγμάτων ή νέων μεθόδων – σύλληψη απλή μιας ιδέας, μιας μεθόδου που προϋπήρχε αλλά δεν ήταν ως τότε γνωστή· που δεν προϋπήρχε και παρουσιάζεται πρώτη φορά μ’ αυτήν τη μορφή, που αποτελεί κάτι το καινούριο.
Δεύτερη ενέργειά μας, από την οποία μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία για το θέμα μας, είναι να διαιρέσουμε την έννοια στα μέρη της. Η διαίρεση μπορεί να γίνει κάτω από ποικίλες βάσεις. Ως προς το είδος των εφευρέσεων: επιστημονικές-τεχνικές, πραγμάτων-μεθόδων· ως προς τα κίνητρα: εφευρέσεις που υπαγορεύτηκαν από τη φύση, εφευρέσεις που οφείλονται στις επινοήσεις του ανθρώπινου πνεύματος· ως προς την ωφέλεια: επωφελείς, βλαβερές, για πολεμικούς σκοπούς – για ειρηνικούς σκοπούς, για το άτομο ή το σύνολο κτλ.
Καθεμιά από τις διαιρέσεις αυτές μπορεί να υποδιαιρεθεί πιο πέρα. Για παράδειγμα, οι επιστημονικές σε εφευρέσεις στη Φυσική και τη Βιολογία· οι τεχνικές σε συγκοινωνιακές και τηλεπικοινωνιακές· εκείνες που υπαγορεύτηκαν από τη φύση σε αντίληψη του χρόνου, σε εξημέρωση ζώων, σε προστασία κατά του ψύχους κτλ. Το ίδιο μπορεί να συνεχιστεί με νέες διαιρέσεις. Έτσι, μπορούμε να αντλήσουμε πολύτιμα στοιχεία για το θέμα μας ως εξής:
– Οι τεχνικές εφευρέσεις περιλαμβάνουν ό,τι αφορά τα συστήματα της πληροφορικής, την κατασκευή πυραύλων και δορυφόρων κτλ. (Αναπτύσσουμε, ορίζοντας τι είναι πληροφορική κλπ. και βρίσκοντας με τη διαίρεση τις μορφές της).
– Οι εφευρέσεις περιλαμβάνουν ό,τι σχετίζεται με την ειρηνική ή πολεμική χρήση της πυρηνικής ενέργειας. (Αναπτύσσουμε όπως παραπάνω).
Με τη διαδικασία της διαίρεσης ο συγγραφέας μπορεί να κατανοήσει το θέμα του, όσο ευρύ και αν είναι, και διαλέγει την πλευρά που θέλει ή μπορεί να αναπτύξει χρησιμοποιώντας το υλικό που έχει στη διάθεσή του και που το άντλησε με τον ορισμό και τη διαίρεση.
Μια τρίτη μέθοδος ανάλυσης είναι η διευκρίνιση. Χρησιμοποιώντας ειδικά – συγκεκριμένα – παραδείγματα, μπορούμε να διερευνήσουμε το θέμα των εφευρέσεων από μια ειδική άποψη, από την άποψη π.χ. της εκμετάλλευσης της πυρηνικής ενέργειας, ή πιο ειδικά, τη χρησιμοποίησή της για ειρηνικούς σκοπούς στον τομέα της βιομηχανίας: «Η εκμετάλλευση της πυρηνικής ενέργειας για ειρηνικούς σκοπούς προσφέρει απεριόριστη δύναμη και πλούτο» (αναπτύσσουμε εξηγώντας με παραδείγματα πώς προσφέρει δύναμη και πλούτο).
Η τέταρτη μέθοδος ανάλυσης είναι η σύγκριση και αντίθεση. Με αυτές μπορούμε να βρούμε πρόσθετες νύξεις για το θέμα μας. Οι εφευρέσεις της εποχής μας διαφέρουν ποιοτικά από εκείνες των προηγούμενων αιώνων. Από μια τέτοια ανάλυση μπορούμε να αντλήσουμε στοιχεία, όπως τα ακόλουθα:
– Οι παλιότερες εφευρέσεις πολλαπλασίαζαν απλώς τη μυϊκή δύναμη του ανθρώπου· στην εποχή μας αντικαθιστούν μερικές μορφές διανοητικής εργασίας.
– Οι παλιότερες εφευρέσεις αφορούσαν τη γήινη μοίρα του ανθρώπου· σήμερα δίνουν τη δυνατότητα για μια διαστημική ζωή.
Άλλη μέθοδος είναι η αιτιολογική ανάλυση. Μ’ αυτήν μπορούμε να εξετάσουμε τους λόγους που οδήγησαν τον άνθρωπο να αντικαταστήσει κάποιες μορφές διανοητικής εργασίας ή που τον ώθησαν να διερευνήσει το χώρο του διαστήματος. Με την αιτιολογική ανάλυση θα μπορούσαμε επίσης να διευκρινίσουμε τις επιδράσεις της αυτοματοποίησης πάνω στην εργασία και να καθορίσουμε την αλλαγή που παρατηρείται στον τρόπο εργασίας. Επίσης να διευκρινίσουμε την επίδραση που έχει η αυτοματοποίηση στην παραγωγή αγαθών ή στην εκπαίδευση.
Η έκτη μέθοδος ανάλυσης είναι η ανάλυση διαδικασίας. Δείχνει το πώς λειτουργεί ένα πράγμα. Στο ευρύ θέμα των εφευρέσεων μπορούμε να εξηγήσουμε τη διαδικασία με την οποία γίνεται μια εφεύρεση ή να εξιχνιάσουμε την ιστορική διαδρομή της και τα ποικίλα στάδια που πέρασε. Μπορούμε, δηλαδή, να αντλήσουμε θέματα όπως τα ακόλουθα:
– Η εξέλιξη των εφευρέσεων. (Αναπτύσσουμε παρακολουθώντας τις εφευρέσεις από τα πρωτόγονα προϊόντα τους ως τα σημερινά).
– Η κατοχύρωση μιας εφεύρεσης. (Αναπτύσσουμε εξηγώντας τον τρόπο με τον οποίο κατοχυρώνεται μια ευρεσιτεχνία).
Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι για κάθε ευρύ θέμα μπορούμε να αντλούμε πολλά επιμέρους θέματα, ανάλογα με τις γνώσεις που έχουμε και το σκοπό μας. Ο σκοπός μας καθορίζει και τον τρόπο ή τους τρόπους ανάπτυξης του θέματος μας. Ο ακόλουθος σκοπός π.χ. απαιτεί σύγκριση, εξήγηση και διευκρίνιση:
«Σκοπός του θέματος μου είναι να δείξω την ποιοτική διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στις εφευρέσεις της εποχής μας και εκείνες των παλιότερων εποχών, να εξηγήσω τη σπουδαιότητά τους και τις συνέπειες που θα προκύψουν από την ενδεχόμενη εκμετάλλευσή τους».
Όπως θα καταλάβατε ήδη, η ανάλυση αποτελεί απλώς το εργαλείο που βοηθάει το συγγραφέα να προετοιμάσει το γραπτό του. Κάνει ξεκάθαρο το σκοπό του δίνοντας τα απαραίτητα στοιχεία για την κατανόηση του θέματος και το υλικό με το οποίο θα τεκμηριώσει το σκοπό του. Το πώς θα οργανώσει το υλικό του και πώς θα εκμεταλλευτεί τα στοιχεία που του δίνει η ανάλυση αφορά μία άλλη διαδικασία, τη σύνθεση.
2. Οργανώνω και συνθέτω το υλικό που συγκέντρωσα
Το επόμενο βήμα, μετά την ανάλυση του θέματος και τη συγκέντρωση των στοιχείων, είναι να οργανώσουμε τις κύριες ιδέες και τις δευτερεύουσες ιδέες, τις κύριες πληροφορίες και τις δευτερεύουσες πληροφορίες, σύμφωνα με κάποια λογική αλληλουχία σε ένα καλοδομημένο σύνολο. Η οργάνωση θα δείξει τι θεωρούμε χρήσιμο και τι περιττό, σε ποια σειρά θα μπουν τα περιστατικά και οι λεπτομέρειες, οι ιδέες και οι εντυπώσεις και πώς θα τεκμηριωθούν. Παράλληλα θα φανεί η σχέση ανάμεσα στις κύριες ιδέες και τις δευτερεύουσες, στις κύριες πληροφορίες και τις δευτερεύουσες και ανάμεσα στις ίδιες τις δευτερεύουσες ιδέες και πληροφορίες. Το καλό γραπτό δεν είναι άθροισμα στοιχείων, έστω και άριστα επιλεγμένων, είναι αρχιτεκτονημένο σύνολο με αρχή, μέση και τέλος (πρόλογο, κυρίως μέρος, επίλογο) που δείχνει συγχρόνως καθαρά τη σχέση των μερών μεταξύ τους αλλά και των λεπτομερειών μεταξύ τους και με το σύνολο. Για το λόγο αυτό απορρέει η ανάγκη για την εκπόνηση ενός διαγράμματος, πριν ακόμη αρχίσει το γράψιμο.
Το διάγραμμα
Η σημασία του διαγράμματος δεν έγκειται τόσο στο χωρισμό του γραπτού σε πρόλογο, κυρίως μέρος και επίλογο, όσο κυρίως στο τι θα πρέπει να περιλαμβάνει το κάθε τμήμα και πώς θα πρέπει να ταξινομηθεί το υλικό μέσα σε κάθε ενότητα, ώστε να αποτελέσει ένα οργανωμένο όλο με ξεκάθαρο και ολοκληρωμένο νόημα.
ΤΙΤΛΟΣ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ:
1. Θέμα
2. Προσωπική θέση
ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ
Ι. Κύρια ιδέα ή πληροφορία
A. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία
1. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας
2. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας
Β. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία
Γ. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία
ΙI. Κύρια ιδέα ή πληροφορία
A. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία
1. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας
2. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας
Β. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία
Γ. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία
1. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας
2. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας
III. Κύρια ιδέα ή πληροφορία
Α. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία
Β. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία
Γ. Δευτερεύουσα ιδέα ή πληροφορία
1. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας
2. Διασάφηση της δευτερεύουσας ιδέας ή πληροφορίας
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
3. Αναπτύσσω το θέμα κατά παράγραφο.
Τρόποι για την ανάπτυξη μιας παραγράφου
Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι ανάπτυξης είναι: (1) με παραδείγματα, (2) με σύγκριση και αντίθεση, (3) με αιτιολόγηση, (4) με ορισμό, (5) με διαίρεση, (6) με αίτια και αποτελέσματα, (7) με αναλογία.
Ανάπτυξη με παραδείγματα. Αν το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου χρειάζεται διευκρίνιση, τότε η παράγραφος μπορεί να αναπτυχθεί με παραδείγματα ή με επεξηγήσεις.
Σύγκριση και αντίθεση: η θεματική περίοδος μπορεί να μας παρακινεί να επισημάνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σε πρόσωπα, πράγματα και ιδέες. Στην περίπτωση αυτή αναπτύσσεται με σύγκριση και αντίθεση.
Αιτιολόγηση: Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη με τέτοιο τρόπο, ώστε να μας παρακινήσει να ρωτήσουμε το «γιατί», η μέθοδος ανάπτυξης θα πρέπει να είναι ασφαλώς η αιτιολόγηση.
Ορισμός. Στην περίπτωση που το περιεχόμενο της θεματικής περιόδου υποβάλλει στον αναγνώστη την πιθανή ερώτηση «Τι είναι;» ή «Τι εννοεί με αυτό;» η παράγραφος πρέπει να αναπτυχθεί με ορισμό.
Διαίρεση: Αν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη έτσι που να αποκαλύπτει τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο ή μια ιδέα, η πιο πρόσφορη μέθοδος για την ανάπτυξή της είναι η διαίρεση – το κομμάτιασμα του όλου στα μέρη του.
Αίτια και αποτελέσματα: Αν σε μια θεματική πρόταση διατυπώνεται η αιτία ή οι αιτίες που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα ή σε αποτελέσματα, τότε η ανάπτυξη πρέπει να γίνει με τη μέθοδο των αιτίων και αποτελεσμάτων.
Αναλογία: Αν τέλος η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά, πρέπει να αναπτυχθεί με αναλογία, δηλαδή με μια εκτεταμένη παρομοίωση.
Συνδυασμός μεθόδων: Στην πράξη βέβαια σπάνια συναντούμε μονάχα έναν τρόπο ανάπτυξης. Συνήθως χρησιμοποιούμε συνδυασμό από δύο ή και περισσότερους τρόπους. Όταν π.χ. χρησιμοποιούμε τη μέθοδο του ορισμού, μπορεί να χρειαστεί συγχρόνως να δικαιολογήσουμε μια κρίση μας, να διευκρινίσουμε μια έννοια με ένα παράδειγμα κτλ.
4. Ελέγχω το κείμενό μου
Κατά τη διαδικασία του γραψίματος, όπως και αφού ολοκληρώσω το κείμενο μου, ελέγχω τα παρακάτω στοιχεία:
Α. Ως προς το περιεχόμενο προσέχω:
– την ενότητα, δηλαδή την άμεση σχέση του περιεχομένου με την κύρια ιδέα του θέματος
– την πληρότητα, δηλαδή την επαρκή ανάπτυξη του θέματος σε όλο του το βάθος και το πλάτος
– την τεκμηρίωση των θέσεων με πειστικά και ορθά επιχειρήματα και τεκμήρια.
Β. Ως προς τη διάρθρωση των σκέψεων / την αρχιτεκτονική του κειμένου προσέχω:
– τη λογική αλληλουχία των νοημάτων, δηλαδή τη σειρά με την οποία εκθέτω τις ιδέες μου. Η αλληλουχία επιτυγχάνεται με τη σαφή διάκριση των τμημάτων (πρόλογος, κύριο μέρος, επίλογος) και των υποτμημάτων του κύριου μέρους. Επιτυγχάνεται ακόμη με τη σωστή διάταξη. Η χρονολογική σειρά π.χ. εξυπηρετεί συνδέσεις και συσχετίσεις σε αφηγηματικά κείμενα. Στα περιγραφικά κείμενα η ύλη διευθετείται πάνω στον τοπικό άξονα. Στα αποδεικτικά κείμενα ακολουθείται η λογική σειρά. Συγκεκριμένα προσέχω:
– τη συνεκτικότητα του κειμένου, δηλαδή τη νοηματική συνάφεια ανάμεσα στις προτάσεις, στις περιόδους και τις παραγράφους του κειμένου·
– τη συνοχή του κειμένου, δηλαδή τη σύνδεση των προτάσεων, των περιόδων, των παραγράφων, των τμημάτων του κειμένου, με διάφορους τρόπους συνοχής π.χ. με τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων / φράσεων, με την οργάνωση του λόγου στον άξονα του χρόνου ή του χώρου, με τη διατήρηση ενιαίου ύφους κ.ο.κ.
Γ. Ως προς τη χρήση της γλώσσας προσέχω:
– την ακρίβεια
– τη σαφήνεια
– το λεκτικό και τον εκφραστικό πλούτο
– την τήρηση των μορφοσυντακτικών κανόνων
– τη σωστή χρήση των σημείων στίξης
– την καταλληλότητα του ύφους, δηλαδή την επιλογή του κατάλληλου λεξιλογίου, του κατάλληλου τρόπου σύνταξης, γενικά της κατάλληλης γλωσσικής ποικιλίας ανάλογα με το είδος κειμένου.
Δ. Ως προς την αποτελεσματικότητα του κειμένου προσέχω:
Το κείμενό μου να διαθέτει το κατάλληλο περιεχόμενο, την κατάλληλη διάρθρωση και το κατάλληλο ύφος, για να πετύχω το σκοπό που επιδιώκω, π.χ. να πληροφορήσω, να πείσω, να προβληματίσω τον αναγνώστη ή και να προκαλέσω κάποιες επιθυμητές αντιδράσεις / ενέργειε
