Μ. Μέσκος ,II Το άλογο : ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ -Γ. Π. -

ΔΕΣ:https://theodwrapappa.blogspot.com/2022/02/i_27.html :

Μάρκος Μέσκος :ο βίος ,το έργο του : ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ -Γ. Π. -

II Το άλογο

Τα Ποιηματα του Μάρκου Μέσκου Μνήμη και Το άλογο ανήκουν στη συλλογή Άλογα στον Ιππόδρομο (1973).

Στην Αθήνα Μάη μήνα τα κεράσια είκοσι δραχμές.   Κυριακή πρωί περιστέρια ανάμεσα στις γκρίζες πολυκατοικίες και στον μαύρο αχό από την αρωματισμένη φωνή του ανθοπώλη. Θλιβερά βοσκοτόπια τεχνητών γονιμοποιήσεων, ζώα πίσω από το μαστίγιο στα δυο σούζα και η ματιά τρία μέτρα όσο το κόκκινο κύμα στο απέναντι ερείπιο. Εσύ πού πας; Τα παιδιά βγαίνουν περίπατο στο πάρκο φτερά δεν πουλάνε στεφάνια πλαστικά της Πρωτομαγιάς και των μνημάτων ναι.   (Μητριά πατρίδα πατρίδα μητριά σάπια τα χρήματα στα χέρια μου τα γρόσια σου δεν λάμπουν). Θα περάσουμε κι εμείς τη νιότη— βαθιά στο τέλος του καλοκαιριού θα χαθούμε... Αχ! πόλη που με γέννησες δεν μ' ακούς, κάθε νύχτα χτυπώ τα τείχη σου μα οι φύλακες δεν μου ανοίγουν. Γυρίζω πίσω κόβω κλαρί πιάνω τραγούδι να σκεπαστούν τα δάκρυα —τυφλό άλογο περπατώ και κλαίω μέτωπο στο μέτωπό του.

  

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. «Τα κεράσια είκοσι δραχμές»: Αν λάβετε υπόψη σας ότι γενέτειρα του ποιητή είναι η Έδεσσα, που φημίζεται για τα κεράσια της, τότε ποια είναι η σημασία αυτού του πρώτου στίχου για το υπόλοιπο ποίημα;
2. Ποια πόλη περιγράφει ο ποιητής στο ποίημά του; Ποια είναι τα αισθήματά του γι' αυτήν; Υπογραμμίστε τις εκφράσεις που αποδίδουν πιο έντονα αυτά τα αισθήματα. Να επισημάνετε ιδιαίτερα τα αντιθετικά ζεύγη.
3. Να αναπτύξετε το νόημα των φράσεων:
   — «Θλιβερά βοσκοτόπια τεχνητών γονιμοποιήσεων» (Ποια είναι τα αντίθετά τους;)
   — «ζώα πίσω από το μαστίγιο, στα δυο σούζα» (Τι σας θυμίζει η εικόνα:)
   — «εσύ πού πας;» (σε ποιον απευθύνεται;)
   — «Μητριά πατρίδα» (Ποια είναι αυτή για τον ποιητή: Ποια η αυθεντική;)
   — «μέτωπο στο μέτωπό του» (Να αναλύσετε την εικόνα)
4. Πώς θα χαρακτηρίζατε τον τόνο του ποιήματος; Σε τι σχέση βρίσκεται με την εποχή που περιγράφεται;

 https://www.academia.edu/38085711/%CE%9C%CE%AC%CF%81%CE%BA%CE%BF%CF%82_%CE%9C%CE%AD%CF%83%CE%BA%CE%BF%CF%82_docx?auto=download&email_work_card=download-paper

  «Η ποίηση του Μ. Μέσκου χαρακτηρίζεται από την απλότητα και την αγάπη για την ποιητική μας παράδοση , την ανάδειξη του ελάχιστου στις εικόνες και στις αισθήσεις, την καθαρότητα, τη μουσικότητα και την υπαινικτικότητα που  όχι μόνο μας παρηγορεί για τα δεινά της ανθρώπινης φύσης και αμβλύνει τα παράλογα αλλά μας κοινωνεί και με τη δική της ακέραιη ηθική, όπως ο Μιχάλης Μπακογιάννης παρατηρεί στο κείμενο του Στο δροσάτο φως της ποίησης του Μάρκου Μέσκου[1] . 

Με παρατηρήσεις όπως αυτές  ο μαθητής θα μπορούσε υποψιασμένος για τον ποιητικό του λόγο να προχωρήσει στην πρόσληψη των ποιημάτων και  να προσεγγίσει καλύτερα τον ποιητή που στοχάζεται με εικόνες και με τρόπο προσωπικό και αντισυμβατικό.

Στο σχολικό βιβλίο ανθολογούνται δύο ποιήματα του Μ.Μέσκου από την ίδια ποιητική συλλογή με τίτλο «Άλογα στον Ιππόδρομο» που εκδόθηκε το 1973. 

Αυτή η ποιητική συλλογή ανήκει στη δεύτερη περίοδο της συγγραφικής του δραστηριότητας. Η περίοδος αυτή περιλαμβάνει συλλογές που καλύπτουν την εποχή που ο ποιητής ζει μακριά από την Έδεσσα στα μεγάλα αστικά κέντρα της Αθήνας και κατόπιν της Θεσσαλονίκης[2].  

Ο Β. Παππάς αναφερόμενος ειδικά στη συγκεκριμένη συλλογή  ταξινομεί τα ποιήματα στη λεγόμενη Αθηναϊκή περίοδο που διαρκεί ως το 1980[3]. 

Ο  Ανέστης Ευαγγέλου δίνοντας το στίγμα της περιόδου αυτής είχε σχολιάσει ότι πρόκειται για την έκπτωση από τη μητέρα στη μητριά πατρίδα[4].

Ο τίτλος της συλλογής «Άλογα στον Ιππόδρομο»-ευρηματικός κατά την παραδοχή πολλών μελετητών-φαίνεται να αντανακλά αυτήν την έκπτωση. Ο ποιητής στο αστικό περιβάλλον της μεγαλούπολης χάνει την ελευθερία του ανοιχτού ορίζοντα και την ταύτιση με τη φύση , φαίνεται να ασφυκτιά και «ως άλογο εγκλείεται στον ιππόδρομο» όπως σημειώνει ο Θανάσης Μαρκόπουλος[5].  

΄Ετσι ο τίτλος λειτουργώντας ως προμήνυμα μοναξιάς της αστικής ζωής καθώς άνθρωποι ζουν ανώνυμα ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους , ξαφνιάζει  το μαθητή κεντρίζοντας του το ενδιαφέρον με μια εικόνα οικεία.

Από τη συλλογή αυτή επιλέχτηκαν τα ποιήματα «Μνήμη» και «άλογο». «Οι τίτλοι των ποιημάτων του Μ. Μέσκου είναι συνήθως αποκαλυπτικοί και αποτελούν προάγγελο του κειμένου που θα ακολουθήσει», όπως σημειώνει η Βαλεντίνη Χ. Καμπατζά [6]. Το στοιχείο αυτό βοηθά  τους μαθητές κατά τη διαδικασία της  πρόσληψης.

Στο βιβλίο προηγείται το ποίημα «Μνήμη», σωστά κατά τη δική μου εκτίμηση. Μετά τον τίτλο ακολουθεί μικρή εισαγωγή με το όνομα της ποιητικής συλλογής και τη χρονολογία της έκδοσης. Το ποίημα αυτό όπως και το επόμενο δίνεται σε μονοτονική γραφή παρά την πρωτότυπη μορφή- προφανώς για διευκόλυνση των μαθητών- εσφαλμένα όμως καθώς οι μαθητές είναι εξοικειωμένοι με την πολυτονική γραφή λόγω της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών.

Η στίξη παρόλα αυτά διατηρήθηκε χωρίς αλλαγές από το πρωτότυπο. Δίνεται εύστοχα μια ερμηνευτική επεξήγηση για τη λέξη «Βοδενά» του πρώτου στίχου που πληροφορεί τους μαθητές ότι η συγκεκριμένη λέξη παραπέμπει σε παλαιότερη ονομασία της Έδεσσας, χωρίς καμιά άλλη διευκρίνιση για τη σχέση  του ποιητή με την πόλη.

Μετά το ποίημα ακολουθούν οι ερωτήσεις. Προηγείται η δήλωση ότι το ποίημα χωρίζεται σε δύο ενότητες . Η παρατήρηση είναι πολύ βοηθητική γιατί επιτρέπει να συζητηθούν δύο πολύ σημαντικά--καίρια στοιχεία της ποίησης του Μ.Μέσκου.

 Το πρώτο είναι «η νοσταλγία για την πατρίδα/ο νόστος». Έτσι η πρώτη ερώτηση αφορά την πρώτη ενότητα και το τοπίο που περιγράφει ο ποιητής για το οποίο ζητείται από τους μαθητές να βρουν τα χαρακτηριστικά του. Η ερώτηση βέβαια μένει στο περιγραφικό –φωτογραφικό επίπεδο ενώ θα ήταν προτιμότερο να οδηγεί τους μαθητές στη διερεύνηση της συναισθηματικής κατάστασης του ποιητικού υποκειμένου, ώστε να βιώσουν  καλύτερα τη νοσταλγία του ποιητή.

 Η δεύτερη ερώτηση ζητά από τους μαθητές να δώσουν όλες τις πιθανές εκδοχές για τη λέξη –φωνή «Οδυσσέα»  (όρος του ίδιου του σχολικού βιβλίου) και τις σημασίες που μπορεί αυτή η λέξη να πάρει σε συνάρτηση με την προηγούμενη περιγραφή και με τον τίτλο του ποιήματος. Η ερώτηση αυτή πολύ καλύτερα προσανατολισμένη δίνει στους μαθητές τη δυνατότητα να περάσουν από το ευλογοφανές του Ομηρικού Οδυσσέα,   στο των βιογραφικό του ποιητή, στο δάσκαλο Οδυσσέα Γιαννόπουλο/Όμηρο Πέλλα, στη γενέτειρα , στη «Μνήμη». 

Η τελευταία ερώτηση οδηγεί το μαθητή με άμεσο τρόπο να προβληματιστεί για το δεύτερο καίριο στοιχείο, τη μορφολογική σημασία του τελευταίου στίχου, εμπεδώνοντας με τον τρόπο αυτό ένα ακόμα  βασικό χαρακτηριστικό της ποίησης του Μ.Μέσκου.

Το δεύτερο ποίημα δίνεται μόνο με τον τίτλο χωρίς κάποια επιπλέον επεξήγηση. Μετά το ποίημα ακολουθούν και πάλι οι ερωτήσεις προς τα μαθητή. Είναι περισσότερες και με μεγαλύτερο βαθμό δυσκολίας συγκριτικά με τις ερωτήσεις της «Μνήμης».

 Καθώς ο μαθητής έχει προσεγγίσει τη σχέση του ποιητή με τη γενέτειρά πόλη ήδη από το προηγούμενο ποίημα, η πρώτη ερώτηση δίνοντας την ιδιαίτερη πληροφορία για την πόλη μας  ότι «η  γενέτειρα του ποιητή είναι η Έδεσσα που φημίζεται για τα κεράσια της» ζητά να βρεθεί η σημασία του στίχου για το υπόλοιπο ποίημα. Από την αρχή λοιπόν θίγεται άμεσα το θέμα της έκπτωσης από την πατρίδα –στοιχείο κομβικό για τη συγκεκριμένη ποιητική εποχή.

Η δεύτερη ερώτηση έρχεται να το επιβεβαιώσει ζητώντας από τους μαθητές να ονομάσουν την πόλη που περιγράφει ο ποιητής και τα συναισθήματα του, επιλέγοντας τις αντίστοιχες φράσεις από το ποίημα. Με την ερώτηση αυτή και κυρίως με την επόμενη η προσοχή των μαθητών στρέφεται στη γλώσσα του ποιητή καθώς τους ζητείται να αναπτύξουν το νόημα επιλεγμένων φράσεων. 

Έτσι οδηγούνται σε  προβληματισμό αναφορικά με τον τρόπο που ο ποιητής συνδυάζει τις λέξεις. Η τελευταία ερώτηση αφορά  στον τόνο του ποιήματος και ζητείται από τους μαθητές να βρούν τη σχέση του τόνου με την εποχή που περιγράφεται, θεμελιώνοντας με  τον τρόπο αυτό το θέμα της έκπτωσης ως βασικό στοιχείο της συγκεκριμένης ποιητικής συλλογής.

Στο σημείο αυτό θα παρακάμψω την επικαιρότητα των συγκεκριμένων ποιημάτων -3 στους 5 νέους Έλληνες μεταναστεύουν ενώ άπειροι άλλοι συνάνθρωποί μας βρίσκονται στο δρόμο της ξενιτειάς- και θα αποφύγω να αναφερθώ στους ποικίλους προβληματισμούς στους οποίους  ο κάθε μαθητής μπορεί να οδηγηθεί με τα δυο αυτά ποιήματα του Μ.Μέσκου- άλλωστε η πρόσληψη ενός κειμένου εξαρτάται από παράγοντες που διαφοροποιούνται από τάξη σε τάξη , από χρονιά σε χρονιά , από διδάσκοντα σε διδάσκοντα. 

Θα εστιάσω όμως στο γεγονός ότι ακόμα και με αυτή τη μικρή /λιτή παρουσία, ο μαθητής κατορθώνει να γνωρίσει μια συγκεκριμένη φάση του ποιητή Μ.Μέσκου και να σχηματίσει μια κάποια γνώμη/ άποψη για τα χαρακτηριστικά  της ποίησης του. Έτσι λοιπόν δεν κρίνω την επιλογή  της διδακτικής παρουσίασης ως καλή ή κακή αλλά ως ενδιαφέρουσα , καθώς βοηθά να δει κανείς βασικά μορφικά στοιχεία της γραφής ενός ποιητή, να προβληματιστεί για τα θέματα όπως η έκπτωση από την πατρίδα-ζήτημα αιχμής σήμερα- να κατανοήσει σύμβολα όπως το άλογο ή ο Οδυσσέας επαναπροσδιορίζοντας το περιεχόμενό τους με νέο σημαινόμενο, να προσεγγίσει ένα ιδιαίτερο γλωσσικό τρόπο έκφρασης,  γιατί όλα αυτά εκπροσωπεί ο Μάρκος Μέσκος , ένας από εμάς που έχει το θάρρος να πεί ή πιο καλά ….

 

Όπως ο ίδιος ομολογεί: 

Ἀγαπητοί φίλοι,

στήν ἀποψινή δημόσια ἐξομολόγηση, Ἐκεῖνος, τόσα

μπόρεσε νά πεῖ.

Ὅλα τ’ ἄλλα εἰς τάς Γραφάς τῶν Ποιημάτων του.

Ἡ σκυτάλη εἶναι προσβάσιμη — συνεχίστε![7]

Βιβλιογραφία

1.     Γ.Τζανής, Η σύγχρονή Λογοτεχνία στην Εκπαίδευση,Φιλολογικός ιστορικός Λογοτεχνικός Σύνδεσμος Τρικάλων, Τρίκαλα ,2001

2.     Μάρκος Μέσκος, Προσωπικά Κείμενα, Νεφέλη, 2002

3.     Θανάσης Ε. Μαρκόπουλος, Ματιές εν όλω, Αναγνωστάκης , Κύρου, Θασίτης, Χριστιανόπουλος, Μέσκος,Σοκόλης, 2003

4.     Μάρκος Μέσκος ,Πολύεδρον προσεγγίσεις του ποιήματος, επιμ. Κώστας Θ. Ριζάκης, εκδ. Γαβριηλίδης, Αθήνα 2014

5.     Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Τεύχος Γ’,ΟΕΔΒ,2002

6.     Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Ενιαίο Λύκειο, ΟΕΔΒ, 2006

---

[1] Μάρκος Μέσκος ,Πολύεδρον,ο.π. 2010-211

[2] Θανάσης Ε. Μαρκόπουλος, Ματιές εν όλω, Αναγνωστάκης , Κύρου, Θασίτης, Χριστιανόπουλος, Μέσκος,Σοκόλης, 2003, 131

[3] Β. Παππας, Πολύεδρον,ο.π.  σ. 278

[4] Α. Ευαγγέλου, Εν όλω, ο.π. σ. 140

[5] Θ. Μαρκόπουλος, Εν όλω ,ο.π.  σ.133

[6] Β. Χ. Καμπατζά, Πολύεδρον,ο.π.,  σ. 155

[7] Μάρκος Μέσκος, Εν Βοδενοις (Κείμενα εκτός εμπορίου από την ενδοχώρα της Έδεσσας),Έδεσσα 2016,91-92