Η εκπαίδευση δεν είναι το γέμισμα ενός κουβά, αλλά το άναμμα μιας φλόγας.
Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς, 1865-1939, Ιρλανδός ποιητής, Νόμπελ 1923
Κυριακή 25 Φεβρουαρίου 2024
Μιχαηλ Άγγελος
Μιχαήλ Άγγελος
Ιταλός γλύπτης, ζωγράφος, αρχιτέκτονας και ποιητής
Μάθετε περισσότεραΤο λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν.
Ο Μικελάντζελο ντι Λοντοβίκο Μπουοναρότι Σιμόνι (Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni, 6 Μαρτίου 1475 – 18 Φεβρουαρίου 1564), γνωστός περισσότερο ως Μιχαήλ Άγγελος, ήταν Ιταλόςγλύπτης, ζωγράφος, αρχιτέκτονας και ποιητής της Αναγέννησης, που άσκησε απαράμιλλη επίδραση στην ανάπτυξη της δυτικής τέχνης[15][16]. Σήμερα αναγνωρίζεται ως ένας από τους σπουδαιότερους και ποιό γνωστούς δημιουργούς στην ιστορία της τέχνης. Υπήρξε ο μοναδικός καλλιτέχνης της εποχής, του οποίου η βιογραφία εκδόθηκε πριν τον θάνατό του, στους Βίους του Τζόρτζιο Βαζάρι, ο οποίος επέλεξε να τον τοποθετήσει στην κορυφή των καλλιτεχνών, χρησιμοποιώντας για τον Μιχαήλ Άγγελο το προσωνύμιο ο θεϊκός (Il Divino). Στα δημοφιλέστερα έργα του ανήκουν οι νωπογραφίες που φιλοτέχνησε για το Παπικό παρεκκλήσιο του Βατικανού (Καπέλα Σιξτίνα), το άγαλμα του Δαβίδ και η Πιετά (αποκαθήλωση)[17] στην Βασιλική του Αγίου Πέτρου, στη Ρώμη.
Ο Μιχαήλ Άγγελος γεννήθηκε στις 6 Μαρτίου 1475 στο Καπρέζε της Ιταλίας, μια κωμόπολη 60 χλμ μακριά από τη Φλωρεντία και που σήμερα, προς τιμήν του, λέγεται Καπρέζε Μικελάντζελο. Ήταν γιος του Λουντοβίκο ντι Μπουοναρότι ντι Σιμόνι και της Φραντσέσκα ντι Νέρι ντελ Μινιάτο ντι Σιένα. Η οικογένεια Μπουοναρότι είχε καταγωγή από παλαιά Φλωρεντινή οικογένεια και μέλη της είχαν στο παρελθόν καταλάβει σημαντικά αξιώματα. Η οικονομική ευημερία της φαίνεται πως ανατράπηκε στα μέσα του 15ου αιώνα. Το 1474, ο πατέρας του διορίστηκε ως τοποτηρητής (podestà) στην πόλη Κιούζι και αργότερα στο Καπρέζε. Ο Μιχαήλ Άγγελος είχε άλλα τέσσερα αδέλφια ενώ κατά την γέννα του τελευταίου, το 1481, η μητέρα του πέθανε. Αργότερα, η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην πόλη Σετινιάνο, κοντά στη Φλωρεντία, όπου ο Λουντοβίκο εμπιστεύτηκε την ανατροφή του Μιχαήλ σε μία παραμάνα.
Παρά την εμφανή κλίση του στη ζωγραφική και κατόπιν επιθυμίας του πατέρα του, σπούδασε αρχικά υπό την καθοδήγηση του ουμανιστήΦραντσέσκο ντ' Ουρμπίνο, αλλά το 1487 ξεκίνησε ως μαθητευόμενος στο εργαστήριο ζωγραφικής του Ντομένικο Γκιρλαντάγιο. Εκεί ήρθε σε επαφή με την τεχνική της νωπογραφίας και εξασκήθηκε στο σχέδιο. Θεωρείται πιθανό πως ο Μιχαήλ Άγγελος παρέμεινε στο εργαστήριο του Γκιρλαντάγιο στην διάρκεια τριών ετών μαθητείας, σύμφωνα με σχετική σύμβαση που είχε υπογράψει ο πατέρας του το 1488, ωστόσο υπήρξε σε μεγάλο βαθμό αυτοδίδακτος. Επισκεπτόμενος τον Κήπο των Μεδίκων, όπου διατηρείτο σημαντική συλλογή από αρχαία γλυπτά υπό την εποπτεία του γλύπτη Μπρετόλντο ντι Τζοβάνι, διδάχθηκε την τέχνη της γλυπτικής ενώ παράλληλα γνώρισε τον Λορέντσο των Μεδίκων, επιφανή άρχοντα της Φλωρεντίας, ο οποίος τον εισήγαγε στην αυλή του. Εκπαιδεύτηκε δίπλα στους γιους του Λορέντσο, ενώ συνδέθηκε με τον Μαρσίλιο Φιτσίνο και τον ποιητή Άντζελο Πολιτσιάνο καθώς και τις ιδέες του νεοπλατωνισμού. Σε αυτή την περίοδο, ο Μιχαήλ Άγγελος ολοκλήρωσε δύο μαρμάρινα ανάγλυφα, την Παναγία της Σκάλας (1490-1492) και την Μάχη των Κενταύρων (1491-1492), έργο κατά παραγγελία του Λορέντσο και βασισμένο σε ένα θέμα που πρότεινε ο Πολιτσιάνο.
Μετά το θάνατο του Λορέντσο, στις 8 Απριλίου 1492, και αφού επέστρεψε για ένα διάστημα στο πατρικό του σπίτι, στη συνέχεια φιλοξενήθηκε στο μοναστήρι του Σάντο Σπίριτο (Santo Spirito), όπου του δόθηκε η δυνατότητα να αποκτήσει γνώσεις ανατομίας, μελετώντας τα πτώματα του γειτονικού νοσοκομείου. Σε ανταπόδοση της φιλοξενίας, ο Μιχαήλ Άγγελος φιλοτέχνησε έναν ξυλόγλυπτο Εσταυρωμένο (1493), έργο το οποίο δώρισε στο μοναστήρι. Στην ίδια χρονική περίοδο ανήκει και το πρώτο ίσως πολύ σημαντικό γλυπτό του, ο Ηρακλής, έργο που αρχικά τοποθετήθηκε στο Παλάτσο Στρότσι αλλά αργότερα μεταφέρθηκε στη Γαλλία όπου πιθανά καταστράφηκε τον 18ο αιώνα.
Ο Μιχαήλ Άγγελος παρέμεινε στην υπηρεσία των Μεδίκων, μετά την ανάληψη της εξουσίας από τον γιο του Λορέντσο, τον Πιέρο των Μεδίκων, ωστόσο το καθεστώς του επρόκειτο να καταρρεύσει μετά από την άνοδο του μοναχούΤζιρόλαμο Σαβοναρόλα και της απήχησης των κηρυγμάτων του. Υπό τον φόβο αντιποίνων, ως ευνοούμενος των Μεδίκων, ο Μιχαήλ Άγγελος εγκατέλειψε τη Φλωρεντία και αφού έμεινε για ένα διάστημα στη Βενετία, εγκαταστάθηκε αργότερα στην Μπολόνια. Εκεί εξασφάλισε μία σημαντική παραγγελία για την ολοκλήρωση τριών ημιτελών γλυπτών, για την εκκλησία του Σαν Ντομένικο. Παρέμεινε στην Μπολόνια για περισσότερο από ένα χρόνο και επέστρεψε στη Φλωρεντία το Νοέμβριο του 1495. Ο Μιχαήλ Άγγελος, σε αντίθεση με τον Λεονάρντο ντα Βίντσι που θεωρούσε τον Σαβοναρόλα φανατικό, επηρεάστηκε από τα κηρύγματά του, τα οποία ενδεχομένως να συνέβαλαν στην θρησκευτική του συγκρότηση.
Στις 26 Ιουνίου 1496 επισκέφτηκε τη Ρώμη. Νωρίτερα, είχε φιλοτεχνήσει έναν μαρμάρινο ερωτιδέα, του οποίου όμως η θεματολογία έκανε αδύνατη την πώλησή του, στο καθεστώς της Φλωρεντίας του Σαβοναρόλα. Για το λόγο αυτό, ο Λορέντσο Ποπολάνο, συγγενής των Μεδίκων, πρότεινε να αλλοιώσει τα χαρακτηριστικά του έργου ώστε να φαίνεται ως αρχαία δημιουργία. Με αυτό τον τρόπο πωλήθηκε στον καρδινάλιο Ραφαέλε Ριάριο, ο οποίος - όταν αργότερα αποκαλύφθηκε η αλήθεια - προσκάλεσε τον Μιχαήλ Άγγελο στη Ρώμη προκειμένου να γνωρίσει τον ταλαντούχο καλλιτέχνη. Στη Ρώμη, ο Μικελάντζελο φιλοτέχνησε ένα Βάκχο μετά από παραγγελία του Ριάριο, ενώ αργότερα ανέλαβε την δημιουργία της πιετά (αποκαθήλωση) του Βατικανού, στην Βασιλική του Αγίου Πέτρου, έργο που απεικονίζει την Παναγία να κρατά στα χέρια της το σώμα του Χριστού μετά τη σταύρωση. Η πιετά συνέβαλε καθοριστικά στην καταξίωσή του, ενώ αποτελεί και το μοναδικό έργο που φέρει την υπογραφή του Μικελάντζελο, ο οποίος φρόντισε να χαράξει τις λέξεις MICHEL ANGELUS BONAROTUS FLORENT FACIBAT.
Δαβίδ, Galleria dell'Accademia
Ο Μιχαήλ Άγγελος έμεινε στην πόλη της Ρώμης για περίπου πέντε χρόνια και στη συνέχεια επέστρεψε στη Φλωρεντία, η οποία προερχόταν από μία περίοδο πολιτικής αστάθειας μετά την καταδίκη του Σαβοναρόλα. Χάρη στη φήμη που είχε αποκτήσει στη Ρώμη, ανέλαβε αρκετές παραγγελίες έργων. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει η ανάθεση του Δαβίδ, για τον καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας, ενός μαρμάρινου γλυπτού μεγάλων διαστάσεων. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1504 προσδίδοντας μεγάλο κύρος στο Μικελάντζελο. Αποτέλεσε παράλληλα σύμβολο της νέας Φλωρεντινής δημοκρατίας, με αποτέλεσμα να τοποθετηθεί τελικά στην Πιάτσα ντέλλα Σινιορία (Plazza della Signoria) μπροστά από το Παλάτσο Βέκιο (Palazzo Vecchio).
Το 1505 ο Μιχαήλ Άγγελος επέστρεψε στη Ρώμη μετά από πρόσκληση του νέου ΠάπαΙουλίου Β΄, ο οποίος του ανέθεσε τη δημιουργία ενός επιβλητικού μαυσωλείου. Το έργο αυτό τελικά έμεινε ημιτελές, ωστόσο κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας του, ο Μικελάντζελο αναλάμβανε παράλληλα και άλλες παραγγελίες. Μία από αυτές αφορούσε στη διακόσμηση του θόλου του Παπικού Παρεκκλησίου (Καπέλα Σιξτίνα), με νωπογραφίες των δώδεκα Αποστόλων. Ο Μιχαήλ Άγγελος αντιπρότεινε ένα περισσότερο σύνθετο και φιλόδοξο εγχείρημα, δημιουργώντας τελικά, σε διάστημα τεσσάρων ετών (1508-1512), περισσότερες από 300 βιβλικές φιγούρες και άλλες θρησκευτικές παραστάσεις, όπως σκηνές από τη Γένεση, την ιστορία του Νώε ή τη Δευτέρα Παρουσία. Τα τέσσερα αυτά χρόνια, λέγεται, ότι ο Μικελάντζελο δεν βγήκε από την Καπέλα Σιξτίνα παρά ελάχιστα και δεν επέτρεψε σε κανέναν να δει το έργο του, δημιουργώντας έτσι μια αναστάτωση, μια φήμη και πλήθος κόσμου συνέρρεε έξω από το Παρεκκλήσι. Σημαντική καινοτομία υπήρξε επίσης η απεικόνιση θεμάτων που προέρχονταν από την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή παράδοση, χωρίς άμεση σχέση με τη χριστιανική θρησκεία, όπως οι Σίβυλλες. Ο θόλος ήταν τόσο ψηλά που επινόησε μία τεχνοτροπία. Ζωγράφισε παραμορφωμένες τις φιγούρες, έτσι ώστε ο θεατής, που βρίσκεται αρκετά μέτρα πιο κάτω, να τις βλέπει κανονικές.
Δευτέρα Παρουσία, νωπογραφία, 13,7μ. x 13,2μ., Βατικανό, Καπέλα Σιξτίνα.
Στις αρχές του 1513 σημειώθηκε ο θάνατος του Ιουλίου Β΄ και ο διάδοχος του, Λέων Ι΄ του ανέθεσε την ανακατασκευή της πρόσοψης της εκκλησίας του Σαν Λορέντσο, στη Φλωρεντία. Εργάστηκε για το σκοπό αυτό για τρία χρόνια, ωστόσο ο πάπας τελικά απέρριψε το σχέδιο. Στη συνέχεια ανέλαβε την ανέγερση ενός νέου σκευοφυλακίου για την ίδια εκκλησία, με σκοπό να περιέχει τους τάφους του Λορέντσο του Μεγαλοπρεπή, του αδελφού του Τζουλιάνο καθώς και των ομώνυμων πρόωρα χαμένων δουκών. Ο θάνατος του πάπα, το 1521 και η άνοδος του Αδριανού ΣΤ΄ αναστέλουν προσωρινά τις εργασίες, οι οποίες συνεχίστηκαν όταν στον παπικό θρόνο ανέβηκε ο Κλήμης Ζ΄. Αν και το έργο έμεινε ημιτελές, αποτελεί σημαντικό δείγμα της συνύπαρξης της αρχιτεκτονικής με τη γλυπτική, σύμφωνα με το καλλιτεχνικό όραμα του Μιχαήλ Άγγελου. Το 1528, του ανατέθηκε σημαντικός ρόλος για την υπεράσπιση της πόλης, απέναντι στα στρατεύματα του Καρόλου Ε΄ και ανέλαβε επόπτης των έργων οχύρωσής της. Πριν από την πολιορκία της πόλης, κατέφυγε στη Γαλλία, προσκεκλημένος του Φραγκίσκου Α΄, με αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί λιποτάκτης, ωστόσο πολύ σύντομα υπέβαλε αίτηση επιστροφής, η οποία έγινε δεκτή. Στις 12 Αυγούστου 1530, η Φλωρεντία υπέγραψε συνθηκολόγηση, ενώ μετά την επιστροφή των Μεδίκων, ο Μιχαήλ Άγγελος παρέμεινε στην πόλη, συνεχίζοντας το έργο του πάνω στο σκευοφυλάκιο καθώς και στην Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1530, επισκέφτηκε εκ νέου τη Ρώμη πραγματοποιώντας προσπάθεια να ολοκληρώσει τον Τάφο του Ιούλιου Β'. Οι εργασίες διακόπηκαν την περίοδο 1534-1541, όταν ανέλαβε να ζωγραφίσει την Δευτέρα Παρουσία στην Καπέλα Σιξτίνα. Στα τελευταία χρόνια της εξουσίας του πάπα Παύλου Γ΄, ανέλαβε επίσης μία σειρά από αρχιτεκτονικά έργα, με σημαντικότερα ίσως αυτά που αφορούσαν την αναμόρφωση της πλατείας του Καπιτωλίου και το Παλάτσο Φαρνέζε. Το 1546, διορίστηκε υπεύθυνος αρχιτέκτονας για την ολοκλήρωση της κατασκευής της βασιλικής του Αγίου Πέτρου. Τα σχέδια που ακολουθήθηκαν ανήκαν στον Ντονάτο Μπραμάντε, ωστόσο ο Μιχαήλ Άγγελος σχεδίασε το θόλο της, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε πριν το θάνατό του, αν και η τοποθέτησή του έλαβε
Πέθανε στις 18 Φεβρουαρίου του 1564. Σύμφωνα με τον Βαζάρι, διατύπωσε τη διαθήκη του λέγοντας πως αφήνει "την ψυχή του στο Θεό, το σώμα του στη γη και τα υλικά αγαθά στους πιο κοντινούς συγγενείς". Η σορός του εναποτέθηκε σε μία σαρκοφάγο στην Εκκλησία των Αγίων Αποστόλων στη Ρώμη, αλλά μετά από λίγες ημέρες, ο ανιψιός του, Λιονάρντο Μπουανόρι, οργάνωσε την κλοπή της, μεταφέροντας το λείψανο στην Βασιλική της Santa Croce της Φλωρεντίας, εκπληρώνοντας σχετική επιθυμία του ίδιου του Μιχαήλ Άγγελου.
Ο θνήσκων σκλάβος, 1513, Παρίσι, Μουσείο του Λούβρου
Τάφος του Τζουλιάνο των Μεδίκων, 1524-1534, Φλωρεντία, Βασιλική του Αγίου Λαυρεντίου, Sagrestia Nuova
Pietà Bandini, 1547-55, Φλωρεντία, Museo dell'Opera del Duomo
Βιογραφία
Μιχαήλ Άγγελος: Ο κορυφαίος καλλιτέχνης της Αναγέννησης
Ιταλός ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας και ποιητής, με τεράστιο έργο. Άντλησε όλα τα θέματά του από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, αλλά και την ελληνική μυθολογία.
Ο Μιχαήλ Άγγελος είναι ο κορυφαίος καλλιτέχνης (ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας και ποιητής) που ανέδειξε η Αναγέννηση. Το έργο του είναι τεράστιο σε έκταση, άφθαστο σε δύναμη έκφρασης και πρωτοτυπία. Στο περιβάλλον των Μεδίκων της Φλωρεντίας όπου μεγάλωσε, γνώρισε τον αρχαίο κόσμο κι αγάπησε με πάθος την κλασική τέχνη. Από την αρχαία ελληνική μυθολογία, από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη άντλησε όλα του τα θέματα.
Ο Μικελάντζελο ντι Λουντοβίκο Μπουονορότι Σιμόνι, όπως είναι το πλήρες όνομά του, γεννήθηκε στις 6 Μαρτίου 1475 στο Καπρέζε της τότε Δημοκρατίας της Φλωρεντίας. Διεθνώς είναι γνωστός με το μικρό του όνομα ως Μικελάντζελο και στον ελληνικό χώρο ως Μιχαήλ Άγγελος.
Σπούδασε στη Φλωρεντία, αρχικά με δάσκαλο τον ζωγράφο Ντομένικο Γκιρλαντάγιο και στη συνέχεια στη Σχολή των Μεδίκων, όπου και επηρεάστηκε από τον κύκλο των νεοπλατωνικών φιλοσόφων, καλλιτεχνών, ποιητών και λογίων (Πολιτσιάνο, Μαρσίλιο Φιτσίνο, Πίκο ντε λα Μιράντολα) που περιστοίχιζαν τον προστάτη του Λαυρέντιο Μέδικο τον Μεγαλοπρεπή. Η καλλιτεχνική του μεγαλοφυΐα έγινε πολύ σύντομα αντιληπτή κι ενθαρρύνθηκε από την πρώτη στιγμή.
Μετά το θάνατο του Λαυρέντιου, πήρε στην Μπολόνια και στη συνέχεια στη Ρώμη, όπου και άρχισε να δουλεύει (σε ηλικία 23 μόλις ετών) την «Πιετά» του Αγίου Πέτρου. Όταν επέστρεψε στη Φλωρεντία (1501), λάξευσε τον επιβλητικό μαρμάρινο «Δαυίδ», για λογαριασμό της κυβέρνησης της πόλης. Άλλα αξιόλογα έργα του της περιόδου αυτής είναι το γλυπτό «Η Παναγία της Βρύγης», ο πίνακας «Η Αγία Οικογένεια» και το μεγάλων διαστάσεων προσχέδιό του για τη νωπογραφία «Η μάχη της Κασίνα».
Το 1505, ο πάπας Ιούλιος Β' τον κάλεσε και πάλι στη Ρώμη και του ανέθεσε να σχεδιάσει και να κατασκευάσει έναν τάφο που θα δόξαζε το όνομά του μετά το θάνατό του. Τελικά, λόγω της σύγκρουσής του με τον πάπα και της αναχώρησής του από τη Ρώμη, ολοκληρώθηκε μόνο μία από τις 40 μορφές που προβλέπονταν αρχικά (ο Μωυσής), ενώ δύο ακόμα μορφές σκλάβων ή αιχμαλώτων (σήμερα στο Λούβρο) παρέμειναν ημιτελείς. Αργότερα, οι δύο άντρες συμφιλιώθηκαν και πάλι, και το 1508 ο Μιχαήλ Άγγελος ξαναγύρισε στη Ρώμη.
Ωστόσο, το έργο που του ανατέθηκε τότε από τον Πάπα δεν ήταν η ολοκλήρωση του τάφου του, αλλά η διακόσμηση της οροφής της Καπέλα Σιξτίνα, στο Βατικανό. Το τεράστιο αυτό εγχείρημα τον απορρόφησε σχεδόν ολοκληρωτικά τα επόμενα 4 περίπου χρόνια. Από το χρωστήρα του βγήκαν έργα καταπληκτικά όπως «Ο Θεός δημιουργεί τον κόσμο», άλλες σκηνές από τη δημιουργία του κόσμου, δώδεκα τεράστιες προσωπογραφίες με Προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης, Σίβυλλες κι άλλες τοιχογραφίες, όλες με μορφές γιγαντιαίες, υπεράνθρωπες, με άφθαστη εκφραστικότητα, με καταπληκτικό μεγαλείο.
Από τη δουλειά αυτή, που απαιτούσε πνευματική, ψυχική και σωματική υπερένταση, ο Μιχαήλ Άγγελος βγήκε ως καλλιτέχνης θριαμβευτής, αλλά ως άνθρωπος σωματικά συντετριμμένος, με χαλασμένη την όραση. Οι νωπογραφίες του στην Καπέλα Σιξτίνα αποτέλεσαν ανεξάντλητη πηγή θαυμασμού και έμπνευσης για τους μεταγενέστερους ζωγράφους. «Πριν δεις την Καπέλα Σιξτίνα, δεν διανοείσαι τι είναι σε θέση να πετύχει ο άνθρωπος», έγραψε ο Γκαίτε.
Η συγχώρεση του από τους Μεδίκους
Όταν το 1527 η Φλωρεντία εξεγέρθηκε, η συμπάθειά του για τις δημοκρατικές ιδέες υπερίσχυσε και, παρά τους στενούς δεσμούς του με τους εκδιωχθέντες Μέδικους, πήρε μέρος ενεργά στην άμυνα της πόλης ως μηχανικός υπεύθυνος για τα οχυρωματικά έργα. Μετά την ανακατάληψη της πόλης από τους Μεδίκους (1530), οι πρώην προστάτες του τον συγχώρησαν και του ανέθεσαν να συνεχίσει το έργο του στο Παρεκκλήσιό τους, που προοριζόταν να στεγάσει τους τάφους της οικογένειας.
Η οροφή της Καπέλα Σιξτίνα στο ΒατικανόΤο 1534 κλήθηκε και πάλι στη Ρώμη για να ζωγραφίσει μια τεράστια νωπογραφία με θέμα τη «Δευτέρα Παρουσία» στο τοίχο του ιερού της Καπέλα Σιξτίνα. Τα υπόλοιπα χρόνια του τα πέρασε στη Ρώμη, όπου και συνδέθηκε με την αριστοκράτισσα ποιήτρια Βιτόρια Κολόνα (1492-1547), που άσκησε μεγάλη επιρροή πάνω του στην τελευταία αυτή περίοδο της ζωής του.
Το 1542, ο πάπας Παύλος Γ' του ανέθεσε να ζωγραφίσει δύο ακόμα νωπογραφίες (για το δικό του παρεκκλήσιο, την Καπέλα Παολίνα) με θέμα τη Σταύρωση του Αγίου Πέτρου και τη Μεταστροφή του Αγίου Παύλου (ολοκληρώθηκαν το 1550).
Τα σημαντικότερα γλυπτά του
Το 1546 ονομάστηκε επικεφαλής αρχιτέκτονας του Αγίου Πέτρου και υπεύθυνος για τα κτίσματα και τη διαμόρφωση του χώρου στο Καπιτώλιο της Ρώμης. Την εποχή ακριβώς που σχεδίαζε τον τρούλο του Αγίου Πέτρου κι επιστατούσε το χτίσιμο τόσο της εκκλησίας όσο και των άλλων κτιρίων που είχε αναλάβει, βρήκε πάντως το χρόνο να λαξεύσει και τρία από τα σημαντικότερα ίσως γλυπτά του: την «Πιετά» (1550, σήμερα στο Μουσείο του Καθεδρικού Ναού της Φλωρεντίας), την «Πιετά Παλεστρίνα» (1556, σήμερα στην Ακαδημία της Φλωρεντίας) και την «Πιετά Ροντανίνι» (1564, σήμερα στο Καστέλο Σφορτσέσκο του Μιλάνου).
Ο Μιχαήλ Άγγελος πέθανε στις 18 Φεβρουαρίου 1564 στη Ρώμη, σε ηλικία 88 ετών. Η ταφή έγινε στην αληθινή του πατρίδα, τη Φλωρεντία, στην εκκλησία της Σάντα Κρότσε.
↑Όλγα Ζιρώ· Ελένη Μέρτζανη· Βασιλική Πετρίδου (2011). ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ. Αθήνα: Υπουργείο Παιδείας ΙΤΥΕ "Διόφαντος". σελ. 133-152. ISBN978--960-06--2391-8. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Αυγούστου 2017. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2017.
Giorgio Vasari, Le vite de' più eccellenti pittori, scultori, e architettori, 1550 (Τζόρτζιο Βαζάρι, Οι βίοι των εξοχοτέρων ζωγράφων, γλυπτών και αρχιτεκτόνων -αποσπασματική ελληνική μετάφραση από τον Στέλιο Λυδάκη, "Κανάκης", 1995)
Gilles Néret, Michelangelo, Taschen, 2004
Ascanio Condivi, The Life of Michel-Angelo, Pennsylvania State University Press ISBN 0-271-01853-4
Giorgio Vasari, Frank Sadowski, Gaston Du C. De Vere, Life of Michelangelo, Alba House Society of St. Paul, 2003 ISBN 0-8189-0935-8
Μιχαήλ Άγγελος: Ο κορυφαίος καλλιτέχνης της Αναγέννησης
Ιταλός ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας και ποιητής, με τεράστιο έργο. Άντλησε όλα τα θέματά του από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, αλλά και την ελληνική μυθολογία.
Ο Μιχαήλ Άγγελος είναι ο κορυφαίος καλλιτέχνης (ζωγράφος, γλύπτης, αρχιτέκτονας και ποιητής) που ανέδειξε η Αναγέννηση. Το έργο του είναι τεράστιο σε έκταση, άφθαστο σε δύναμη έκφρασης και πρωτοτυπία. Στο περιβάλλον των Μεδίκων της Φλωρεντίας όπου μεγάλωσε, γνώρισε τον αρχαίο κόσμο κι αγάπησε με πάθος την κλασική τέχνη. Από την αρχαία ελληνική μυθολογία, από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη άντλησε όλα του τα θέματα.
Ο Μικελάντζελο ντι Λουντοβίκο Μπουονορότι Σιμόνι, όπως είναι το πλήρες όνομά του, γεννήθηκε στις 6 Μαρτίου 1475 στο Καπρέζε της τότε Δημοκρατίας της Φλωρεντίας. Διεθνώς είναι γνωστός με το μικρό του όνομα ως Μικελάντζελο και στον ελληνικό χώρο ως Μιχαήλ Άγγελος.
Σπούδασε στη Φλωρεντία, αρχικά με δάσκαλο τον ζωγράφο Ντομένικο Γκιρλαντάγιο και στη συνέχεια στη Σχολή των Μεδίκων, όπου και επηρεάστηκε από τον κύκλο των νεοπλατωνικών φιλοσόφων, καλλιτεχνών, ποιητών και λογίων (Πολιτσιάνο, Μαρσίλιο Φιτσίνο, Πίκο ντε λα Μιράντολα) που περιστοίχιζαν τον προστάτη του Λαυρέντιο Μέδικο τον Μεγαλοπρεπή. Η καλλιτεχνική του μεγαλοφυΐα έγινε πολύ σύντομα αντιληπτή κι ενθαρρύνθηκε από την πρώτη στιγμή.
Μετά το θάνατο του Λαυρέντιου, πήρε στην Μπολόνια και στη συνέχεια στη Ρώμη, όπου και άρχισε να δουλεύει (σε ηλικία 23 μόλις ετών) την «Πιετά» του Αγίου Πέτρου. Όταν επέστρεψε στη Φλωρεντία (1501), λάξευσε τον επιβλητικό μαρμάρινο «Δαυίδ», για λογαριασμό της κυβέρνησης της πόλης. Άλλα αξιόλογα έργα του της περιόδου αυτής είναι το γλυπτό «Η Παναγία της Βρύγης», ο πίνακας «Η Αγία Οικογένεια» και το μεγάλων διαστάσεων προσχέδιό του για τη νωπογραφία «Η μάχη της Κασίνα».
Το 1505, ο πάπας Ιούλιος Β' τον κάλεσε και πάλι στη Ρώμη και του ανέθεσε να σχεδιάσει και να κατασκευάσει έναν τάφο που θα δόξαζε το όνομά του μετά το θάνατό του. Τελικά, λόγω της σύγκρουσής του με τον πάπα και της αναχώρησής του από τη Ρώμη, ολοκληρώθηκε μόνο μία από τις 40 μορφές που προβλέπονταν αρχικά (ο Μωυσής), ενώ δύο ακόμα μορφές σκλάβων ή αιχμαλώτων (σήμερα στο Λούβρο) παρέμειναν ημιτελείς. Αργότερα, οι δύο άντρες συμφιλιώθηκαν και πάλι, και το 1508 ο Μιχαήλ Άγγελος ξαναγύρισε στη Ρώμη.
Ωστόσο, το έργο που του ανατέθηκε τότε από τον Πάπα δεν ήταν η ολοκλήρωση του τάφου του, αλλά η διακόσμηση της οροφής της Καπέλα Σιξτίνα, στο Βατικανό. Το τεράστιο αυτό εγχείρημα τον απορρόφησε σχεδόν ολοκληρωτικά τα επόμενα 4 περίπου χρόνια. Από το χρωστήρα του βγήκαν έργα καταπληκτικά όπως «Ο Θεός δημιουργεί τον κόσμο», άλλες σκηνές από τη δημιουργία του κόσμου, δώδεκα τεράστιες προσωπογραφίες με Προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης, Σίβυλλες κι άλλες τοιχογραφίες, όλες με μορφές γιγαντιαίες, υπεράνθρωπες, με άφθαστη εκφραστικότητα, με καταπληκτικό μεγαλείο.
Από τη δουλειά αυτή, που απαιτούσε πνευματική, ψυχική και σωματική υπερένταση, ο Μιχαήλ Άγγελος βγήκε ως καλλιτέχνης θριαμβευτής, αλλά ως άνθρωπος σωματικά συντετριμμένος, με χαλασμένη την όραση. Οι νωπογραφίες του στην Καπέλα Σιξτίνα αποτέλεσαν ανεξάντλητη πηγή θαυμασμού και έμπνευσης για τους μεταγενέστερους ζωγράφους. «Πριν δεις την Καπέλα Σιξτίνα, δεν διανοείσαι τι είναι σε θέση να πετύχει ο άνθρωπος», έγραψε ο Γκαίτε.
Η συγχώρεση του από τους Μεδίκους
Όταν το 1527 η Φλωρεντία εξεγέρθηκε, η συμπάθειά του για τις δημοκρατικές ιδέες υπερίσχυσε και, παρά τους στενούς δεσμούς του με τους εκδιωχθέντες Μέδικους, πήρε μέρος ενεργά στην άμυνα της πόλης ως μηχανικός υπεύθυνος για τα οχυρωματικά έργα. Μετά την ανακατάληψη της πόλης από τους Μεδίκους (1530), οι πρώην προστάτες του τον συγχώρησαν και του ανέθεσαν να συνεχίσει το έργο του στο Παρεκκλήσιό τους, που προοριζόταν να στεγάσει τους τάφους της οικογένειας.
Η οροφή της Καπέλα Σιξτίνα στο ΒατικανόΤο 1534 κλήθηκε και πάλι στη Ρώμη για να ζωγραφίσει μια τεράστια νωπογραφία με θέμα τη «Δευτέρα Παρουσία» στο τοίχο του ιερού της Καπέλα Σιξτίνα. Τα υπόλοιπα χρόνια του τα πέρασε στη Ρώμη, όπου και συνδέθηκε με την αριστοκράτισσα ποιήτρια Βιτόρια Κολόνα (1492-1547), που άσκησε μεγάλη επιρροή πάνω του στην τελευταία αυτή περίοδο της ζωής του.
Το 1542, ο πάπας Παύλος Γ' του ανέθεσε να ζωγραφίσει δύο ακόμα νωπογραφίες (για το δικό του παρεκκλήσιο, την Καπέλα Παολίνα) με θέμα τη Σταύρωση του Αγίου Πέτρου και τη Μεταστροφή του Αγίου Παύλου (ολοκληρώθηκαν το 1550).
Τα σημαντικότερα γλυπτά του
Το 1546 ονομάστηκε επικεφαλής αρχιτέκτονας του Αγίου Πέτρου και υπεύθυνος για τα κτίσματα και τη διαμόρφωση του χώρου στο Καπιτώλιο της Ρώμης. Την εποχή ακριβώς που σχεδίαζε τον τρούλο του Αγίου Πέτρου κι επιστατούσε το χτίσιμο τόσο της εκκλησίας όσο και των άλλων κτιρίων που είχε αναλάβει, βρήκε πάντως το χρόνο να λαξεύσει και τρία από τα σημαντικότερα ίσως γλυπτά του: την «Πιετά» (1550, σήμερα στο Μουσείο του Καθεδρικού Ναού της Φλωρεντίας), την «Πιετά Παλεστρίνα» (1556, σήμερα στην Ακαδημία της Φλωρεντίας) και την «Πιετά Ροντανίνι» (1564, σήμερα στο Καστέλο Σφορτσέσκο του Μιλάνου).
Ο Μιχαήλ Άγγελος πέθανε στις 18 Φεβρουαρίου 1564 στη Ρώμη, σε ηλικία 88 ετών. Η ταφή έγινε στην αληθινή του πατρίδα, τη Φλωρεντία, στην εκκλησία της Σάντα Κρότσε.
Η Δευτέρα Παρουσία / The Last Judgement, Μιχαήλ Άγγελος, 1536-41, Καπέλα Σιστίνα (Βατικανό), φωτογραφία/credits: Dennis Jarvis
Αυτή η νωπογραφία καλύπτει ολόκληρο τον τοίχο του Ιερού της Καπέλα Σιστίνα και αποτελεί ένα από τα τελευταία έργα στο κτίριο που δημιούργησε ο Μιχαήλ Άγγελος όταν ήταν 62 χρονών. Τα τέσσερα αυτά χρόνια, λέγεται, ότι ο καλλιτέχνης δεν βγήκε από το Παρεκκλήσι παρά ελάχιστα και δεν επέτρεπε σε κανέναν να δει τη δημιουργία του, δημιουργώντας έτσι μια φήμη γύρω από το έργο.
Το έργο απεικονίζει το Δεύτερο Ερχομό του Χριστού και περιλαμβάνει 300 διαφορετικές φιγούρες.
Πρόκειται για ένα πολύ αμφιλεγόμενο έργο για την εποχή, αφού απεικόνιζε την παραδοσιακή αυτή σκηνή με γυμνά και υπερβολικά μυώδη υποκείμενα. Η εκδοχή του Χριστού χωρίς γένια ήταν ιδιαίτερα ασυνήθιστη για την εποχή, όπως ήταν και οι φιγούρες από την ειδωλολατρική μυθολογία (για παράδειγμα ο Μίνωας και ο Χάρων) σε ένα έργο για μία χριστιανική εκκλησία. Μάλιστα, σύμφωνα με τον βιογράφο του Μιχαήλ Άγγελου, Τζόρτζιο Βαζάρι, ο Υπεύθυνος των Τελετών του Πάπα αποκάλεσε το έργο “ντροπή” για ένα τόσο ιερό μέρος.
Η Δημιουργία του Αδάμ
Η Δημιουργία του Αδάμ, Μιχαήλ Άγγελος, 1508-12, Καπέλα Σιστίνα (Βατικανό)
Αυτός ο θρυλικός πίνακας αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου αριστουργήματος που κοσμεί την οροφή της Καπέλα Σιστίνα. Αναπαριστά την βιβλική κοσμογονική αφήγηση από το Βιβλίο της Γένεσης, σύμφωνα με την οποία ο Θεός δίνει ζωή στον Αδάμ, τον πρώτο άνθρωπο.
Πρόκειται για μία πρωτοποριακή απεικόνιση της δημιουργίας του Αδάμ. Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά έργα τέχνης, ο Θεός δεν εμφανίζεται αμέτοχος και μεγαλοπρεπής, διαχωρισμένος και ανώτερος από τον θνητό άνδρα.
Για τον Μιχαήλ Άγγελο ήταν σημαντικό να απεικονίσει τον παντοδύναμο Θεό ως οικείο με τον άνθρωπο, τον οποίο δημιούργησε κατ’ εικόνα του. Αυτό αντανακλούσε τα ανθρωπιστικά ιδεώδη του για την θέση του ανθρώπου στον κόσμο και τη σύνδεσή του με τα Θεία.
Η εικόνα των χεριών του Θεού και του Αδάμ που σχεδόν βρίσκονται σε επαφή είναι πλέον εμβληματική της ανθρωπότητας.
Τρούλος της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου
Photo by Fabio Fistarol on Unsplash
Η Βασιλική του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό είναι η μεγαλύτερη εκκλησία του κόσμου. Η διεύθυνση του αρχιτεκτονικού σχεδίου άλλαζε συχνά χέρια (από τον Μπραμάντε δόθηκε στον Ραφαήλ), ενώ οι απόψεις διίσταντο για το αν θα χρησιμοποιηθεί ελληνικός ή λατινικός σταυρός για τη μορφή της βασιλικής.
Τελικά, το 1547 ανέλαβε ο Μιχαήλ Άγγελος, ο οποίος σχεδίασε και τον τεράστιο τρούλο της βασιλικής -που βρίσκεται ακριβώς πάνω από το σημείο που μαρτύρησε ο Απόστολος Πέτρος. Ο Μιχαήλ Άγγελος εκτέλεσε την κατασκευή μέχρι το τύμπανο, αφού έφυγε από τη ζωή πριν προλάβει να ολοκληρωθεί η κατασκευή, η οποία στη συνέχεια βασίστηκε σε σχέδιά του με κάποιες τροποποιήσεις.
Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη
Η Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη, ή Λορεντζιάνα, στη Φλωρεντία είναι μία από τις σπουδαιότερες βιβλιοθήκες της Ευρώπης, αφού περιλαμβάνει περισσότερα από 4.500 πολύτιμα χειρόγραφα και 4.500 τόμους βιβλία, ενώ μεγάλο μέρος της αποτελεί έργο του Μιχαήλ Άγγελου.
Συγκεκριμένα, οικοδομήθηκε υπό την αιγίδα του Πάπα Κλημέντιου Ζ΄ με αρχιτέκτονα τον σπουδαίο καλλιτέχνη. Το Αναγνωστήριο, ο Προθάλαμος και το Κλιμακοστάσιο της Λαυρεντιανής Βιβλιοθήκης αποτελούν σχέδια του, αλλά αποπερατώθηκαν από άλλους, υπό την επίβλεψη του από την Ρώμη. Μέχρι και σήμερα, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονήματα του Μιχαήλ Άγγελου.
