«Σκόνη» της Κικής Δημουλά - ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ-

 Ανάγνωση :Κική Δημουλά - Σκόνη:https://www.youtube.com/watch?v=m8E_AhKMnsM 

	τήν ἀφήνω νά χύνεται ἀπάνω μουΣκόνη     Λυπᾶμαι τίς νοικοκυρές ἔτσι πού ἀγωνίζονται κάθε πρωί νά διώχνουν ἀπ' τό σπίτι τους τή σκόνη, σκόνη, ὕστατη σάρκα τοῦ ἄσαρκου. 5 Σκοῦπες σκουπάκια ρουφηχτήρια φτερά τιναχτήρια ξεσκονόπανα κουρελόπανα κλόουν θόρυβοι καί τρόποι ἀκροβάτες,1 μαστίγιο πέφτουν οἱ κινήσεις 10 πάνω στήν κατοικίδια σκόνη. Κάθε πρωί μπαλκόνια καί παράθυρα ἀκρωτηριάζουνε μιά δράση καί μιάν ἔξαψη: ἀσώματα κεφάλια χοροπηδᾶνε σάν γιογιό, χέρια ἐξέχουν καί σφαδάζουν 15 σάν κάτι νά τά σφάζει ἀπό μέσα, σπασμένα σώματα μισά πού τά πριόνισε τό σκύψιμο. Ἄλλο ἕνα σπάσιμο τοῦ Ὁλόκληρου.2 Ὅλο σπάζει αὐτό, 20 πρίν κάν ὑπάρξει σπάζει καί σάν νά εἶναι γι' αὐτόν ἀκριβῶς τό σκοπό, γιά νά μήν εἶναι. Ὁλόκληρη ζωή σοῦ λέει ὁ ἄλλος. Ἀπό ποῦ ὥς ποῦ ὁλόκληρη 25 μ' ἕνα σπασμένο πάντα μέτρο πού κρατᾶτε καί μετρᾶμε; Ἀξιολύπητη λέξη τό Ὁλόκληρο. Σωματώδης ἀλλοπαρμένη περιφέρεται. Γι' αὐτό τή φωνάζουν τρελή τά μπατίρια μεγέθη. 30 Τινάγματα τινάγματα νά φύγει ἡ σκόνη ἀπ' τίς ρηχές νά φύγει κι ἀπό τίς βαθιές φωλιές τοῦ ὕπνου, σεντόνια καί σκεπάσματα. Κι ἐκεῖνες οἱ φορές 35 ὅπου πετάγεται τό σῶμα τρομαγμένο νύχτα κι οὐρλιάζει Θέ μου μικραίνω, θά τιναχθοῦν κι αὐτές σάν σκόνη, σκόνη ἡ ἐλάττωση κι ὁ τρόμος καί πῶς δέν τά ἀντέχω τά τινάγματα 40 τοῦ μέσα βίου ἔξω. Πρησμένα μαξιλάρια τοῦ ὕπνου φριχτά γρονθοκοπιοῦνται καί φοβᾶμαι τρέμω μή γίνουνε ζημιές: εἶν' οἱ κρυστάλλινες διαθῆκες τῶν ὀνείρων ἐκεῖ μέσα. 45 Ὅλα τά ὄνειρα ὄνειρο τά κληρονομεῖ καί ἄνθρωπος κανένα.3 Τρέμω, τέτοια παγκόσμια ἀποκλήρωση δέν τό ἀντέχω νά τινάζεται σάν σκόνη. Χτυπήματα χαλιῶν 50 νά βγεῖ ἡ σκόνη ἀπ' τῶν σχεδίων τίς φωλιές, νά γκρεμιστεῖ ἀπ' τά γεφύρια τῶν χρωμάτων. Κι ὁ γρήγορος βηματισμός ὁ τρελαμένος πέρα δῶθε μές στό σπίτι μές στή ρηχή ἐμπιστοσύνη τῶν χαλιῶν 55 νά μήν ἀκοῦν οἱ ἀποκάτω τί βαδίζει4 νά μήν ἀκοῦνε τί δέν συμβαδίζει, θά τιναχθεῖ κι αὐτός σάν σκόνη καί πῶς δέν τά ἀντέχω τά τινάγματα τοῦ μέσα βίου ἔξω. 60 Λυπᾶμαι τίς νοικοκυρές τόν ἄγονό τους κόπο. Δέν φεύγει ἡ σκόνη, δέν στερεύει. Κάθε πού πάει ὁ καιρός καιρό νά συναντήσει καινούργια συμφωνία σκόνης κλείνεται. 65 Οἱ προφυλάξεις ἀπ' αὐτήν —τό Καθαρό καί ἡ Σταθερότης —μέσα ἐπιστροφῆς της. Τή φέρνουν πρῶτες καί καλύτερες. Δέν ἔχω δεῖ πιό σκονισμένες ἐπιφάνειες ἀπό δαῦτες. Ὥς καί τό Φῶς τό πεντακάθαρο 70 χαρούμενη μεταφορά τῆς σκόνης: εἶν' ἕνα θαῦμα νά τή βλέπεις πῶς προχωρεῖ ἀκίνητη πάνω σ' ἀκτίνα ἥλιου, σά νά πατάει σέ σκάλα κυλιόμενη ἀπ' αὐτές τίς μοντέρνες, τίς ὑπνωτισμένες, 75 μέ τά εὐνουχισμένα σκαλοπάτια. Μεταφέρεται ὁρατή σάν ἀέρας χοντρά ἀλεσμένος νά ξαναμπεῖ ἀπ' τ' ἀνοιχτά παράθυρα τούς ἀνοιχτούς της νόμους. 80 Ἡ ὕπαρξή μας σπίτι της καί μέλλον της. Ἀνοικοκύρευτη ἐγώ, τήν ἀφήνω νά κάθεται. Μελετηρή στή ράχη ἑνός βιβλίου πού μιλάει γιά τό Γῆρας. Στή φρόνιμη φωτογραφία τῶν παιδιῶν μου 85 ὅταν αὐτά μέ φόραγαν λευκή κολλαριστή ὁλοστρόγγυλη Μητέρα χαλαρά ἀπό μέσα ραμμένη μέ κρυφές ἀραιές βελονιές στή σχολική ποδιά τους. 90 Τώρα ντυθήκανε Μεγάλα τά παιδιά μου, φοράει ἡ σκόνη τώρα τήν ποδιά τους τόν στρογγυλό γιακά, μέ φοράει Μητέρα ἡ σκόνη —ἔτσι πρέπει νά ράβονται 95 οἱ σχέσεις κι οἱ ἐξαρτήσεις, μέ ἀραιές χαλαρές βελονιές, γιά νά μποροῦν νά ξηλώνονται εὔκολα. Ποτέ δέν ξεσκονίζω τόν ὀρειχάλκινο ἀθλητή 100 πού διακοσμεῖ μεγάλο ὀρειχάλκινο ρολόγι. Τόσο μυώδη τά μέλη του πού μοιάζουν θυμωμένα. Ἴσως γιατί τόν ἀναγκάζουν νά γυμνάζει κάτι πολύ ἀόρατο, 105 μπορεῖ τό χρόνο νά γυμνάζει, μπορεῖ νά θέλει ὁ χρόνος νά μπορεῖ πιό γρήγορα νά τρέχει ἀπ' ὅσο τρέχει.5 Ἐπίδοση πού χαροποιεῖ τή σκόνη. Κάθεται στόν καθρέφτη μου, 110 δικός της, τῆς τόν χάρισα. Χέρσο πράμα, τί νά τό 'κανα;6 Ἔπαψα νά καλλιεργῶ τά πρόσωπά μου ἐκεῖ μέσα, δέν ἔχω ὄρεξη νά ὀργώνω ἀλλαγές καί νά διπλασιάζομαι ἀλλιώτικη. 115 Τήν ἀφήνω νά κάθεται τήν ἀφήνω νά ἔρχεται μέ τό τσουβάλι νά ἔρχεται σάν ἀλεσμένη διήγηση μεγάλης ἱστορίας,
120	τήν ἀφήνω νά ἔρχεται γρήγορα γρήγορη σάν χρόνος πού γυμνάστηκε πιό γρήγορα νά τρέχει ἀπ' ὅσο τρέχει καί κάθεται βαριά μπατάλα7 σκόνη, τήν ἀφήνω νά κάθεται, χρονίζει,
125	μπατάλα μέ σκεπάζει, τήν ἀφήνω νά μέ σκεπάζει τήν ἀφήνω μέ σκεπάζει νά μέ ξεχνᾶς8 τήν ἀφήνω νά μέ ξεχνᾶς ἀφήνω
130	μέ ξεχνᾶς νά μέ ξεχνᾶς σέ ἀφήνω γιατί δέν τά ἀντέχω τά τινάγματα τοῦ μέσα βίου ἔξω.
	(Τό τελευταῖο σῶμα μου, 1981)

 

τρόποι ακροβάτες· χρήση ουσιαστικού στη θέση του επιθέτου· πρόκειται για ένα από τα χαρακτηριστικά της ποιητικής τεχνικής της Δημουλά. Σχόλιο για την πολυδιάσπαση του σύγχρονου ανθρώπου και τον κατακερματισμό του σε ποικίλες δραστηριότητες. Σχόλιο για το τραύμα της συνάντησης του ονείρου με την αντιποιητικότητα του καθημερινού βίου. Σχόλιο για την αναγκαστική τήρηση κοινωνικών συμβάσεων. Και εδώ το οικείο στην ποίηση της Δημουλά θέμα του άγχους που προκαλεί το πέρασμα του χρόνου. (βλ. Κ. Καβάφης, Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου...: Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου είναι πληγή από φριχτό μαχαίρι). μπατάλα· δυσκίνητη. Να προσεχθεί η μετάβαση από το τρίτο στο δεύτερο ρηματικό πρόσωπο.

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής 

    Σχόλιο   
 

Το ποίημα, με τον χαρακτηριστικό τίτλο Σκόνη, με αφηγήτρια μία γυναίκα που γνωρίζει καλά την καθημερινή ζωή μιας νοικοκυράς, διευρύνει σταδιακά την οπτική του, από την καθημερινότητα της οικιακής εργασίας σε ένα ευρύτερο σχόλιο γύρω από τη φθορά του χρόνου και τη σκόνη που επικάθεται πάνω στις ανθρώπινες σχέσεις. Ιδιαιτέρως θα πρέπει να προσεχθεί το ευρηματικό τέλος, το οποίο προσδίδει στο ποίημα δραματική λειτουργία.

 

  Ερωτήσεις   

1. Ποια στοιχεία του ποιήματος μας επιτρέπουν να συνθέσουμε το πρόσωπο της γυναίκας που αφηγείται;
2. α΄. Αποκτά η σκόνη διαστάσεις συμβόλου; β΄ Συμφωνείτε με την άποψη ότι πίσω από το σχόλιο για τη σκόνη λανθάνει ένα αίτημα για μια άλλη ζωή; Ποιο είναι το αίτημα αυτό;
3. Συμφωνείτε ότι στο ποίημα υπάρχει δραματική λειτουργία; Αν ναι, ποια είναι εκείνα τα στοιχεία που προσδίδουν στο ποίημα τα χαρακτηριστικά ενός δραματικού μονολόγου;

 

  Εργασία   
 

Μελετήστε συγκριτικά τη Σκόνη της Κικής Δημουλά με τη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου.

«Πολιτεία», έργο του Σπύρου Βασιλείου.

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

 Α ΤΟΜΟΣ: ΠΟΙΗΣΗ -ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ-

Κική Δημουλά 1. «Σκόνη» 

 ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ: ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΟΥΡΓΙΑ-ΣΑΒΒΑΝΗ 

Το παρόν ένθετο αποτελεί συμπλήρωμα του βιβλίου 

των Εκδόσεων Πατάκη 

Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ Γενικού Λυκείου θεωρητικής κατεύθυνσης, Α τόμος: Ποίηση (ISBN , ΒΚΜ 4972).

Σκόνη 

1. Η δημιουργός 

2. Το έργο της 

3. Το ποίημα «Σκόνη» 

3.1. Η ποιητική συλλογή :το τελευταίο σώμα μου 

Η ποιητική συλλογή Το τελευταίο σώμα μου  ανήκει στην περίοδο ωρίμανσης της ποιητικής δημιουργίας της Δημουλά, που εγκαινιάστηκε με το Λίγο του κόσμου (1971), και κατά την οποία το έργο της σφραγίζεται με τον ιδιαίτερο, προσωπικό χαρακτήρα του.

 Κυριαρχεί ο απολογισμός του παρελθόντος και ο έντονος προβληματισμός για την παροδικότητα της ύπαρξης και τη ματαιότητα των ανθρωπίνων.

 Η αφαιρετική σύλληψη, οι απρόβλεπτες συνάψεις λέξεων, οι επαναλήψεις, οι γνωμικοί στίχοι, η ανάδειξη πτυχών της καθημερινότητας που παίρνουν ποιητική διάσταση, είναι όλα στοιχεία που επανεμφανίζονται και εξασφαλίζουν στο έργο της συνοχή, ενώ η σύνδεση του εξωτερικού με τον εσωτερικό κόσμο μέσω της τεχνικής του αφηρημένου ουσιαστικού δίνουν στον ποιητικό της λόγο δυναμική, ποικιλία ρυθμών και έντονο λυρισμό.

 3.2. Εισαγωγικά στοιχεία για το ποίημα

 Το ποίημα «Σκόνη» ανήκει στην ποιητική συλλογή Το τελευταίο σώμα μου (1981). 

Η ποιήτρια, παίρνοντας αφορμή από τη ζωή της νοικοκυράς, αναπτύσσει μια εικόνα της καθημερινότητας με επίκεντρο τη μάχη για την καταπολέμηση της σκόνης.

 Η πρωτότυπη ιδέα να αναδείξει τη σκόνη και τον μάταιο αγώνα για την απομάκρυνσή της σαν μια από τις «ουσιαστικές» οικιακές ασχολίες της γυναίκας και οι συμβολικές προεκτάσεις που δίνει στο θέμα αυτό, φανερώνουν την ικανότητα της ποιήτριας να δημιουργεί ποίηση παίρνοντας αφορμή από φαινομενικά ασήμαντα πράγματα της εξωτερικής πραγματικότητας, στα οποία δίνει ένα διαφορετικό περιεχόμενο, που συνδέεται με σκέψεις και αισθήματα της εσωτερικής ζωής.

 Έτσι, στο συγκεκριμένο ποίημα η σκόνη γίνεται σύμβολο της φθοράς που προκαλεί ο χρόνος και οδηγεί το ποιητικό υποκείμενο σε σκέψεις γύρω από τον κατακερματισμό της ζωής και την αλλοτρίωση, το γκρέμισμα των ονείρων και την καταπίεση των κοινωνικών συμβάσεων, τη φθορά στις ανθρώπινες σχέσεις, το φευγαλέο και τη ματαιότητα της ύπαρξης.

 Θέμα του ποιήματος είναι ο μάταιος αγώνας ενάντια στη σκόνη και κατ επέκταση ενάντια στη φθορά και η υποταγή του ποιητικού υποκειμένου στη σκληρή αυτή πραγματικότητα. 

4. Ερμηνευτική προσέγγιση

 4.1. Στοιχεία δομής: 

Διάρθρωση του ποιήματος και περιεχόμενο ενοτήτων

 Βασική ιδέα του ποιήματος είναι:το υπαρξιακό άγχος και η αίσθηση ματαιότητας που προκαλεί στον άνθρωπο η φθορά του χρόνου και ιδιαίτερα η φθορά στις ανθρώπινες σχέσεις.

 Όπως η σκόνη, η φθορά κατακυριεύει με τον καιρό τα πάντα στη ζωή του ανθρώπου, γιατί αποτελεί κομμάτι της ύπαρξής του, αφού ό,τι ζει φθείρεται και πεθαίνει. 

Για τον λόγο αυτό είναι μάταιη κάθε προσπάθεια αντίδρασης και δε μένει παρά ο συμβιβασμός με τη σκληρή ανθρώπινη μοίρα. 

Μόνη διέξοδος και μικρή ανακούφιση απέναντι στο δέος της φθοράς και του θανάτου μπορεί να είναι η εξωτερίκευση των στοχασμών και των συναισθημάτων μέσα από την ποίηση, μέσα από τα «τινάγματα του μέσα βίου έξω», έστω κι αν αυτό είναι μια επώδυνη διαδικασία.

 5 Το ποίημα δομείται στους αντιθετικούς άξονες ζωή θάνατος/φθορά, ανθρώπινοι δεσμοί μοναξιά, νιάτα γηρατειά. Δομείται επίσης

 στη βασική αντίθεση ανάμεσα στις νοικοκυρές που αγωνίζονται ενάντια στη σκόνη και στην «ανοικοκύρευτη» αφηγήτρια που «την αφήνει να κάθεται». 

Στοιχεία δομής είναι ακόμα οι επαναλήψεις

α) των στίχων 1-2 στους στίχους 60-61, με διευρυμένο όμως νόημα

β) η διπλή επανάληψη των στίχων στους στίχους και , και γ) η διαπλοκή κυριολεκτικής και μεταφορικής χρήσης του θέματος της σκόνης. 

Στο ποίημα υπάρχει ένα είδος πλοκής, που κλιμακώνεται και φτάνει σε κορύφωση: από τον αγώνα της νοικοκυράς κατά της σκόνης στον προσωπικό αγώνα ενάντια στη σκόνη-φθορά και στον τελικό οδυνηρό συμβιβασμό με αυτήν. 

Το ποίημα μπορεί να χωριστεί σε πέντε νοηματικές ενότητες: 

1η (στ. 1-29): 

Η καθημερινή μάχη της νοικοκυράς ενάντια στη σκόνη, μια όψη της αλλοτρίωσης της γυναικείας προσωπικότητας. Η καθημερινή επίμονη προσπάθεια της νοικοκυράς να απομακρύνει τη σκόνη από το σπίτι, επιστρατεύοντας όλες τις δυνάμεις της και όλα τα όπλα της τέχνης του νοικοκυριού, προκαλεί τον οίκτο στην αφηγήτρια. 

Θεωρεί αυτή την υπερένταση και την πεισματική μάχη με τη σκόνη σαν μια έκφανση του κατακερματισμού και της αλλοτρίωσης της προσωπικότητας της γυναίκας, μια και η επίδοση στο νοικοκυριό έχει καθοριστεί από άλλους ως ένα από τα κριτήρια της αξίας της. 

2η (στ ): 

Τα τινάγματα της σκόνης και τα εσωτερικά «τινάγματα». Η καταπολέμηση της σκόνης γίνεται με τινάγματα σε σκεπάσματα και μαξιλάρια. 

Η αφηγήτρια εύχεται να καταπολεμηθεί με παρόμοιο τρόπο και το υπαρξιακό της άγχος και η μοναξιά του «γρήγορου βηματισμού» στο έρημο σπίτι, ενώ αντίθετα της προκαλεί τρόμο η ιδέα πως μπορεί να τιναχτούν σαν τη σκόνη και τα όνειρά της.

 3η (στ ): Ο μάταιος αγώνας ενάντια στην ανίκητη σκόνη. 

Η αφηγήτρια εκφράζει τη λύπη της για τις νοικοκυρές, γιατί θεωρεί τον αγώνα τους ανώφελο. Η σκόνη δεν μπορεί με τίποτα να νικηθεί, η ίδια η καθαρότητα και η σταθερότητα τής ανοίγουν δρόμο να επιστρέψει δυναμικότερη. Είναι παρούσα ακόμα και στο φως, στις αχτίνες του ήλιου, και ταξιδεύει επάνω τους, διεισδύοντας παντού, έχοντας γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης.

 4η (στ ): Η αποδοχή της συνύπαρξης με τη σκόνη. 

Η αφηγήτρια δεν αντιδρά στη σκόνη, έχει αποδεχτεί τη συνύπαρξη μαζί της. Την αφήνει να κατακάθεται πάνω στο βιβλίο που μιλάει για τα γηρατειά, πάνω στην παλιά φωτογραφία στην οποία απεικονίζεται η ίδια, νεαρή μητέρα με τα μικρά παιδιά της, πάνω στον ορειχάλκινο αθλητή που κοσμεί το ρολόι.

 5η (στ ): Η απόλυτη υποταγή στην κυριαρχία της σκόνης.

 Η σκόνη έχει σκεπάσει και τον καθρέφτη της αφηγήτριας, τον οποίο δεν χρησιμοποιεί πια, γιατί θεωρεί ότι της είναι άχρηστος στην ηλικία αυτή, που η φθορά είναι ολοφάνερη στο πρόσωπό της.

 Έχει απόλυτα συμβιβαστεί με την παρουσία της σκόνης, της επιτρέπει να απλώνεται παντού, να κάθεται πάνω της, την αφήνει ακόμα και να τη σκεπάζει μέσα στη λησμονιά, να την ξεχνά και εκείνος που κάποτε ήταν κοντά της 

Ερμηνευτικά σχόλια 

σκόνη, ύστατη σάρκα του άσαρκου: (σχήμα οξύμωρο) η σκόνη παρουσιάζεται ως η ύστατη ύλη αυτού που είναι άυλο. τρόποι ακροβάτες: (ουσιαστικό αντί επιθέτου) τρόποι ακροβατικοί. μπαλκόνια και παράθυρα ακρωτηριάζουνε [ ] ασώματα κεφάλια [ ] σπασμένα σώματα μισά που τα πριόνισε το σκύψιμο: εννοεί την αποσπασματική εικόνα την οποία έχει ένας εξωτερικός παρατηρητής από τις νοικοκυρές που προβάλλουν σε μπαλκόνια και παράθυρα τινάζοντας τη σκόνη. 

Οι στίχοι προετοιμάζουν την ιδέα για το «σπάσιμο του Ολόκληρου» που ακολουθεί.

 Άλλο ένα σπάσιμο του Ολόκληρου: υπαινιγμός για τον κατακερματισμό και την αλλοτρίωση της γυναικείας προσωπικότητας. μ ένα σπασμένο πάντα μέτρο που κρατάτε και μετράμε;: οι άδικοι κοινωνικοί κανόνες (σπασμένο μέτρο) που αφορούν τις γυναίκες καθορίζονται από τους άντρες. τα μπατίρια μεγέθη: οι λέξεις που, αντίθετα με τη λέξη «Ολόκληρο», δεν έχουν βαθύ νόημα. ρηχές [ ] βαθιές φωλιές του ύπνου: (μεταφορά) δηλαδή τα σεντόνια και τα σκεπάσματα. του μέσα βίου: του εσωτερικού κόσμου, της ψυχής. παγκόσμια αποκλήρωση: εννοείται η απόλυτη διάψευση των ονείρων. των σχεδίων τις φωλιές [ ] τα γεφύρια των χρωμάτων:

αναφέρεται στα σχέδια και στα χρώματα των χαλιών. ο γρήγορος βηματισμός ο τρελαμένος πέρα δώθε μες στο σπίτι: παραπέμπει στην απόγνωση της μοναξιάς. μες τη ρηχή εμπιστοσύνη των χαλιών: η ασφάλεια που παρέχει το μικρού πάχους χαλί, επιτρέποντας το αθόρυβο περπάτημα.να μην ακούν οι αποκάτω τι βαδίζει [ ] τι δεν συμβαδίζει: σχόλιο για την αναγκαστική προσαρμογή στις κοινωνικές συμβάσεις. κάθε που πάει καιρός καιρό να συναντήσει: καθώς κυλάει ο χρόνος. τις υπνωτισμένες: χαρακτηρίζονται υπνωτισμένες οι κυλιόμενες σκάλες, ενώ αντίθετα αυτές είναι που υπνωτίζουν το βλέμμα με τον τρόπο που κινούνται. ευνουχισμένα σκαλοπάτια: τα σκαλοπάτια στις κυλιόμενες σκάλες δε μοιάζουν με τα πραγματικά σκαλοπάτια, έχει αλλάξει ο τρόπος που λειτουργούν. 

Ο χαρακτηρισμός θα ταίριαζε στην κίνηση των ανθρώπων πάνω σε αυτά, που έχει μηδενιστεί. τους ανοιχτούς της νόμους: η φράση προσδιορίζει τα ανοιχτά παράθυρα.

 Οι νόμοι δεν μπορεί να είναι «ανοιχτοί», αντίθετα έχουν περιοριστικό χαρακτήρα. φοράει η σκόνη την ποδιά τους: σκεπάζει την ποδιά τους η σκόνη. να διπλασιάζομαι αλλιώτικη: να βλέπω το είδωλό μου αλλαγμένο 

Ερμηνευτικός σχολιασμός 

1η νοηματική ενότητα (στ. 1-29) 

Από την αρχή του ποιήματος η αφηγήτρια εκφράζει άμεσα τη συμπαράσταση και τον οίκτο της για τις νοικοκυρές, που αγωνίζονται επίμονα να εξαφανίσουν από τα σπίτια τους τη σκόνη.

 Ήδη από τον στίχο 4 («σκόνη, ύστατη σάρκα του άσαρκου») η αφηγήτρια περνάει από το κυριολεκτικό στο μεταφορικό επίπεδο. 

Παράλληλα με το οξύμωρο σχήμα, παρουσιάζει ειρωνικά την προσπάθεια να απομακρυνθεί μια ύλη απειροελάχιστη, κάτι σχεδόν άυλο, ως κάτι ανώφελο, ως έναν αγώνα για το τίποτα.

 Ο αγώνας αυτός εμφανίζεται πιο παραστατικά στην εικόνα με τα σύνεργα κατά της σκόνης που παρουσιάζονται σε σχήμα ασύνδετο («σκούπες σκουπάκια / ρουφηχτήρια φτερά τιναχτήρια / ξεσκονόπανα κουρελόπανα»), καθώς και με τα απροσδόκητα ζεύγη («κλόουν θόρυβοι», «τρόποι ακροβάτες»), ενώ η αίσθηση της κινητικής υπερέντασης αποδίδεται με τη μεταφορική φράση «μαστίγιο πέφτουν οι κινήσεις». 

Στους στίχους αποδίδεται σε μια συνεχή εναλλαγή κυριολεξίας και μεταφοράς η εικόνα του τινάγματος της σκόνης.

 Η επιλογή των λέξεων στις μεταφορές («ακρωτηριάζουνε μια δράση και μιαν έξαψη», «ασώματα κεφάλια χοροπηδάνε», «σπασμένα σώματα μισά / που τα πριόνισε το σκύψιμο») και στις παρομοιώσεις («χοροπηδάνε σαν γιογιό», «σαν κάτι να τα σφάζει από μέσα») παραπέμπει σε σκηνικό τρόμου και έχει ειρωνικό χαρακτήρα, αναδεικνύοντας την υστερία και τη σπατάλη δυνάμεων για κάτι ασήμαντο. Οι φιγούρες των γυναικών που εμφανίζονται σε μπαλκόνια και παράθυρα είναι αποσπασματικές, δεν μπορεί να τις διακρίνει ολόκληρες ένας εξωτερικός παρατηρητής. 

Αυτή η αποσπασματικότητα και ο κατακερματισμός γίνεται αφορμή φιλοσοφικών και υπαρξιακών στοχασμών σχετικά με την έννοια του «Ολόκληρου», τη δυνατότητα δηλαδή ολοκλήρωσης της προσωπικότητας του ατόμου μέσα σε τέτοιες συνθήκες ζωής. 

Η αφηγήτρια θεωρεί ότι αυτό είναι αδύνατο, ιδιαίτερα για τις γυναίκες, οι οποίες έχουν υποχρεωθεί να συμβιβαστούν με ξεπερασμένα στερεότυπα και ρόλους που έχουν επιβληθεί από τους άντρες. 

Η ένστασή της για την αλλοτρίωση αυτή και η συμπαράταξή της με την πλευρά των αδικημένων εκδηλώνεται με την αποστροφή της σε α πληθυντικό πρόσωπο προς ένα «εσείς» («που κρατάτε / και μετράμε»), ενώ η άποψή της για το αδύνατο του «Ολόκληρου» τονίζεται με την αποφθεγματική φράση «Αξιολύπητη λέξη το Ολόκληρο» και αισθητοποιείται με την προσωποποίηση της ίδιας της λέξης «Ολόκληρο», η οποία περιφέρεται «σωματώδης αλλοπαρμένη» και δέχεται τους χλευασμούς από τα επίσης προσωποποιημένα «μπατίρια μεγέθη», δηλαδή τις λέξεις που δεν έχουν ανάλογη νοηματική βαρύτητα.

 2η ενότητα (στ ) 

Η δεύτερη ενότητα έχει ως επίκεντρο τη λέξη «τινάγματα», που χρησιμοποιείται με κυριολεκτική και με μεταφορική σημασία

 Κυριολεκτική σχετικά με τη σκόνη στα σεντόνια, στα σκεπάσματα, στα μαξιλάρια, στα χαλιά και μεταφορική σε σχέση με τους υπαρξιακούς φόβους, τα όνειρα και τη μοναξιά της αφηγήτριας.

 Έτσι, τα τινάγματα να φύγει η σκόνη από τα σεντόνια και τα σκεπάσματα, που αποκαλούνται μεταφορικά «ρηχές» και «βαθιές φωλιές του ύπνου», συνδέονται με τα «τινάγματα» να φύγει η «ελάττωση» και ο «τρόμος», να απομακρυνθεί «σαν σκόνη» το υπαρξιακό άγχος και ο φόβος της φθοράς.

 Η εξωτερίκευση αυτών των καταπιεστικών συναισθημάτων αποτελεί για την αφηγήτρια μια επώδυνη εμπειρία («και πώς δεν τα αντέχω τα τινάγματα / του μέσα βίου έξω»). 

Από την άλλη πλευρά, τα τινάγματα (με την κυριολεκτική έννοια) στα μαξιλάρια, που παίρνοντας τις ιδιότητες προσώπων είναι «πρησμένα» από τον ύπνο, ενέχουν τον κίνδυνο να προκαλέσουν «ζημιές» (με τη μεταφορική σημασία) στις «κρυστάλλινες διαθήκες των ονείρων» που φυλάσσονται μέσα σε αυτά. 

Η αφηγήτρια γνωρίζει ότι τα όνειρα είναι εύθραυστα, τις περισσότερες φορές παραμένουν όνειρα, όπως υπονοεί με την αποφθεγματική φράση «Όλα τα όνειρα όνειρο τα κληρονομεί / και άνθρωπος κανένα». Δεν μπορεί όμως να ζήσει χωρίς όνειρα και τρέμει στο ενδεχόμενο να τιναχτούν και αυτά σαν σκόνη. Κάτι τέτοιο υποστηρίζει ότι δεν το αντέχει, είναι για αυτήν «παγκόσμια αποκλήρωση», ένας κόσμος χωρίς ελπίδα.

 Η αναφορά στα χαλιά και στα τινάγματα για την απομάκρυνση της σκόνης (κυριολεξία) «απ των σχεδίων τις φωλιές» και «απ τα γεφύρια των χρωμάτων» (απροσδόκητες λεκτικές συνάψεις) οδηγούν συνειρμικά την αφηγήτρια στον «τρελαμένο βηματισμό πέρα δώθε μες στο σπίτι» και στο μεταφορικό «τίναγμα» και στη λύτρωση από την ανυπόφορη μοναξιά («θα τιναχθεί και αυτός σαν σκόνη»). 

Ο μοναχικός αυτός βηματισμός τής θυμίζει παραπέρα τη «ρηχή εμπιστοσύνη των χαλιών» (απροσδόκητη λεκτική σύναψη), την «προστασία» που αυτά της προσφέρουν εμποδίζοντας τους ήχους να προδώσουν μυστικά της ιδιωτικής της ζωής («να μην ακούν οι αποκάτω»), οδηγώντας την με τον τρόπο αυτό σε ακόμα μεγαλύτερη απομόνωση. 

Αυτήν ακριβώς την απόγνωση που της προκαλεί η μοναξιά θέλει να αποτινάξει, να εξωτερικεύσει τον πόνο της, αλλά, όπως επαναλαμβάνει, δεν τα αντέχει «τα τινάγματα του μέσα βίου έξω».

 3η ενότητα (στ ) 

Η ενότητα αρχίζει με την επανάληψη της αρχής του ποιήματος «Λυπάμαι τις νοικοκυρές», με την επισήμανση όμως στο σημείο αυτό της ματαιότητας του αγώνα τους («τον άγονό τους κόπο»). 

Με ύφος κατηγορηματικό η αφηγήτρια συμπεραίνει ότι είναι αδύνατον να απομακρυνθεί η σκόνη, γιατί είναι αστείρευτη («Δεν φεύγει η σκόνη, δεν στερεύει»).

 Η προσωποποίηση των καιρών που ανανεώνουν συνεχώς τη «συμφωνία σκόνης» έχει συμβολικές προεκτάσεις, καθώς ο χρόνος συνδέεται ευδιάκριτα στο σημείο αυτό με τη σκόνη. Ενώ ο χρόνος κυλάει, η σκόνη συνεχώς συσσωρεύεται και κατακλύζει τα πάντα.

Η αφηγήτρια υποστηρίζει ότι οι άνθρωποι κάνουν λάθος να πιστεύουν ότι μπορούν να προφυλαχτούν από αυτή με το «Καθαρό» και τη «Σταθερότητα» (ουσιαστικοποιημένες έννοιες), γιατί αυτά είναι ακριβώς που ευνοούν την επιστροφή και την επικράτησή της. 

Ακόμα και το «Φως», που όλοι θεωρούν ως το πιο καθαρό και ανόθευτο στοιχείο, αποτελεί μια «χαρούμενη μεταφορά» της σκόνης (απροσδόκητη λεκτική σύναψη), καθώς αυτή «προχωρεί ακίνητη» (σχήμα οξύμωρο) πάνω στις ηλιαχτίδες «σα να πατάει σε σκάλα κυλιόμενη» και ευδιάκριτη «σαν αέρας χοντρά αλεσμένος», για να διεισδύσει τελικά από τα ανοιχτά παράθυρα ανεμπόδιστα μέσα στο σπίτι, μια και τα παράθυρα είναι «οι ανοιχτοί της νόμοι», ευνοούν την είσοδό της αντί να την περιορίζουν, όπως θα έπρεπε κανονικά να συμβαίνει με τους νόμους.

 Ο τελευταίος στίχος («Η ύπαρξή μας σπίτι της και μέλλον της») εισάγει τη σχέση σκόνης και ανθρώπινης ύπαρξης: η σκόνη δεν κυριαρχεί μόνο πάνω στα πράγματα αλλά και στην ανθρώπινη ύπαρξη. Φωλιάζει μέσα της και από αυτήν εξαρτάται η συνέχεια και η διαιώνισή της. 

Τώρα γίνεται σαφής και η σημασία του «Καθαρού» και της «Σταθερότητας» στο συμβολικό επίπεδο: ο άνθρωπος πλανιέται νομίζοντας πως μπορεί να πολεμήσει τη φθορά με την καθαρότητα ιδεών και αξιών και κυρίως με τη σταθερότητα στις ανθρώπινες σχέσεις. Τίποτα δε μένει γνήσιο και σταθερό στη ζωή, όλα φθείρονται με τον χρόνο. 

Η φθορά είναι απόλυτα συνυφασμένη με την ανθρώπινη ύπαρξη.

 4η ενότητα (στ ) 

Σε αντιδιαστολή με τις άλλες γυναίκες, η αφηγήτρια αρνείται σε πρώτο επίπεδο τον ρόλο της νοικοκυράς («Ανοικοκύρευτη εγώ»), δηλώνοντας ότι δεν παλεύει με τη σκόνη, αλλά την αφήνει να κατακάθεται παντού, στο βιβλίο της, στην παλιά φωτογραφία, στο ρολόι με τον ορειχάλκινο αθλητή. 

Μέσα από αυτά τα προσωπικά παραδείγματα κάνει σαφή τον συσχετισμό της σκόνης με τον χρόνο και τη φθορά. 

Η σκόνη είναι «μελετηρή» (προσωποποίηση), επιλέγει να καθίσει στη ράχη ενός συγκεκριμένου βιβλίου, «που μιλάει για το Γήρας». Ο υπαινιγμός φανερώνει ότι η αφηγήτρια έχει το άγχος των γηρατειών. 

Η σκόνη έχει σκεπάσει επίσης τη φωτογραφία στην οποία εικονίζεται ως νεαρή μητέρα με τα μικρά παιδιά της ντυμένα τη σχολική τους ποδιά.

 Οι στίχοι («όταν αυτά με φόραγαν / λευκή ολοστρόγγυλη κολλαριστή Μητέρα») είναι μεταφορικοί: 

Υπονοείται ο λευκός κολλαριστός γιακάς της σχολικής ποδιάς, που παραπέμπει στη φροντίδα και τη στοργή της μητέρας απέναντι στα παιδιά της, τα οποία τότε ήταν μικρά και εξαρτημένα από αυτήν. 

Όμως η μητέρα-γιακάς ήταν ραμμένη «χαλαρά από μέσα», «με κρυφές αραιές βελονιές», γιατί ήθελε να αποφύγει τις εξαρτήσεις, γνωρίζοντας ότι κάποτε τα παιδιά θα έπρεπε να τραβήξουν τον δικό τους δρόμο.

 Τώρα η σκόνη πάνω στη φωτογραφία έχει σκεπάσει τον γιακά, την ποδιά των παιδιών, την ίδια τη μητέρα («με φοράει Μητέρα η σκόνη»). 

Ο χρόνος έχει παίξει και εδώ τον διαβρωτικό του ρόλο: τα παιδιά μεγάλωσαν, οι δεσμοί με τη μητέρα έχουν χαλαρώσει.

 Η αφηγήτρια σχολιάζει τη σκληρή αυτή πραγματικότητα με μια αποφθεγματική φράση από τον κόσμο της νοικοκυράς: «έτσι πρέπει να ράβονται οι σχέσεις [ ] για να μπορούν να ξηλώνονται εύκολα».

 Οι άνθρωποι δεν πρέπει να δένονται μεταξύ τους με τρόπο απόλυτο, για να είναι λιγότερο επώδυνη η αναπόφευκτη χαλάρωση των σχέσεων με την επίδραση του χρόνου. 

Το μοτίβο της σκονισμένης φωτογραφίας αποτυπώνει παραστατικά τη φθορά των ανθρώπινων σχέσεων, με καταλύτη τον χρόνο. 

Ακόμα και οι πιο στενοί δεσμοί, όπως είναι της μητέρας με τα παιδιά, είναι μοιραίο κάποτε να αποδυναμωθούν. Η ενατένιση της φωτογραφίας προκαλεί στην αφηγήτρια νοσταλγία, μελαγχολία και θλίψη. 

Ένα άλλο αντικείμενο που συνδέεται με τον χρόνο είναι το ρολόι με τον ορειχάλκινο αθλητή, αφημένο και αυτό στην κυριαρχία της σκόνης. Η προσοχή της αφηγήτριας επικεντρώνεται στον αθλητή, που είναι μάλλον δρομέας. Οι μύες του σώματός του της φαίνονται «θυμωμένοι» από την υπερένταση της προσπάθειας, ίσως γιατί ο αντίπαλός του είναι «κάτι πολύ αόρατο», ο χρόνος, με μόνο ορατό σημάδι της ροής του τους δείκτες του ρολογιού. 

Ο αγώνας του αθλητή μοιάζει με προσπάθεια «ο χρόνος να μπορεί / πιο γρήγορα να τρέχει απ όσο τρέχει». Στο τρέξιμο του αθλητή η αφηγήτρια αισθητοποιεί με αξιοθαύμαστο τρόπο την αίσθηση της γρήγορης ροής του χρόνου και το άγχος του ανθρώπου για τον τερματισμό του «αγωνίσματος», που είναι ο θάνατος. 

Στο τέλος, η αφηγήτρια καταλήγει στο ειρωνικό συμπέρασμα ότι η επίδοση αυτή του αθλητή είναι η χαρά της σκόνης, της φθοράς, που επιταχύνεται όσο γρηγορότερα τρέχει αυτός, δηλαδή όσο πιο γρήγορα κυλάει ο χρόνος.

 5η ενότητα (στ ) 

Με τη φθορά του χρόνου συνδέεται ακόμα πιο άμεσα και ο σκονισμένος καθρέφτης της αφηγήτριας.

 Τώρα η φθορά δεν αφήνει τα σημάδια της μόνο στα αντικείμενα που την περιβάλλουν, αλλά αποτυπώνεται και στο πρόσωπό της, όπως αδιάψευστα μαρτυράει το είδωλό της στον καθρέφτη. Για αυτό αποφεύγει να τον χρησιμοποιεί. Τον «χάρισε» στη σκόνη, γιατί στην ίδια είναι άχρηστος, «χέρσο πράμα».

 Απεχθάνεται να κοιτάζει το είδωλό της, κάθε φορά αλλαγμένο, σημαδεμένο από τον χρόνο («να διπλασιάζομαι αλλιώτικη»). Η εγκατάλειψη του καθρέφτη στη σκόνη φανερώνει τον συμβιβασμό της με τα γηρατειά και την παρακμή. 

Τώρα η αφηγήτρια εγκαταλείπεται και η ίδια στη σκόνη, αφήνοντάς τη «να κάθεται», «με το τσουβάλι να έρχεται», «να χύνεται» επάνω της «σαν αλεσμένη διήγηση μεγάλης ιστορίας» (παρομοίωση που παραπέμπει στο παρελθόν και στον βιωμένο χρόνο), να επέρχεται γρήγορη «σαν χρόνος που γυμνάστηκε / πιο γρήγορα να τρέχει απ όσο τρέχει» (η παρομοίωση παραπέμπει στους στίχους και υποδηλώνει φόβο για τη γρήγορη ροή του χρόνου). 

Η φωνή της έχει τώρα πιο προσωπικό τόνο και εκδηλώνει κλιμακούμενη ένταση με τις συνεχείς επαναλήψεις και επαναφορές (π.χ. «την αφήνω να κάθεται», «την αφήνω να έρχεται», «[ ] την αφήνω / να με σκεπάζει την αφήνω / με σκεπάζει») και τον κοφτό λόγο, που προδίδουν άγχος και αγωνία.

 Η ψυχική ένταση της αφηγήτριας κορυφώνεται με τη χρήση του β ενικού προσώπου από τον στίχο 128, καθώς απευθύνεται άμεσα προς ένα «εσύ», προς ένα πρόσωπο που εισάγεται απροσδόκητα στον μονόλογό της.

 Το πρόσωπο αυτό απουσιάζει και η αφηγήτρια, κυριευμένη από αισθήματα παραίτησης και οδύνης, που αποδίδονται με τους κοφτούς στίχους, την έλλειψη στίξης, τη διαταραχή της σύνταξης και τις επαναλήψεις, αποδέχεται τη λησμονιά και την εγκατάλειψη από μέρους του («να με ξεχνάς / σε αφήνω»). Προτιμά τη λησμονιά, γιατί οι εξομολογήσεις και η εξωτερίκευση των συναισθημάτων τής προκαλούν ένταση και πόνο («γιατί δεν τα αντέχω τα τινάγματα / του μέσα βίου έξω») 

Τεχνική του ποιήματος 

Η επιλογή του λεξιλογίου 

Στο λεξιλόγιο κυριαρχούν τα ουσιαστικά, κυρίως τα συγκεκριμένα («σκούπες», «σκουπάκια», «φτερά», «τιναχτήρια», «σεντόνια», «σκεπάσματα», «φωτογραφία», «ρολόγι», «καθρέφτης» κ.ά.), ενώ η λέξη «σκόνη» επαναλαμβάνεται πολλές φορές. 

Τα αφηρημένα ουσιαστικά είναι σχετικά λιγότερα («δράση», «έξαψη», «τινάγματα», «ελάττωση», «τρόμος», «όνειρα», «ύπαρξη», «Γήρας», «σχέσεις», «εξαρτήσεις», «χρόνος» κ.ά.). 

Αξιοπρόσεκτος είναι επίσης ο μεγάλος αριθμός επιθέτων και κυρίως μετοχών («ασώματα», «σπασμένα», «τρομαγμένο», «πρησμένα», «κρυστάλλινες», «παγκόσμια», «τρελαμένος», «άγονο», «σκονισμένες», «πεντακάθαρο», «υπνωτισμένες», «ευνουχισμένα» κ.ά.). 

Στην τελευταία νοηματική ενότητα και από τον στίχο 115 και μετά κυριαρχεί η επανάληψη των ρημάτων «αφήνω», «ξεχνάς», «να κάθεται», «να έρχεται», «να με σκεπάζει».

Η αφηγήτρια και ο λόγος της 

Στο ποίημα η αφηγήτρια εκφράζει σε α πρόσωπο τις σκέψεις και τα συναισθήματά της. 

Πρόκειται για έναν ποιητικό μονόλογο, ο οποίος αιφνιδιαστικά προς το τέλος, με την αποστροφή της αφηγήτριας προς ένα «εσύ» και με την έντονη συναισθηματική της κορύφωση, αποκτά δραματική, θεατρική λειτουργία. 

Γενικά, ο μονόλογος αυτός περιέχει φιλοσοφικούς στοχασμούς της αφηγήτριας (στ , 65-70, 80), εξομολογήσεις του υπαρξιακού της άγχους (στ ), ειρωνικά σχόλια (στ. 1-4, 65-67, 108), αυτοσαρκασμό (στ. 81), εναλλαγή ρηματικών προσώπων (στ , ) και, σύμφωνα με την κριτική, στους στίχους έναν υπαινιγμό για την ποιητική λειτουργία, ιδιαίτερα για την υπαρξιακή ποίηση, ως αποτέλεσμα επώδυνης ενδοσκόπησης και εξωτερίκευσης των συναισθημάτων του ποιητή.

 Η άποψη αυτή ενισχύεται με τη διπλή επανάληψη των παραπάνω στίχων (58-59, ), με τους οποίους και κλείνει το ποίημα. 

Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ο εξομολογητικός τόνος, η αναφορά στην ποίηση και η εμφάνιση του «εσύ» στον ποιητικό μονόλογο, που αποτελεί τον νοερό συνομιλητή της ποιήτριας σε πολλά ποιήματά της, ευνοεί την ταύτιση του ποιητικού υποκειμένου με αυτήν. 

Ο χώρος και ο χρόνος Χώρος της ποιητικής δράσης

 είναι ο εσωτερικός, του σπιτιού και του νοικοκυριού, αλλά και της ψυχής. 

Επειδή πρόκειται για ποιητικό μονόλογο, χρόνος της ποιητικής δράσης είναι το παρόν της αφήγησης. Έτσι, ο κύριος ρηματικός χρόνος που χρησιμοποιείται είναι ο ενεστώτας, ενώ υπάρχουν και μερικοί ρηματικοί τύποι που αναφέρονται στο μέλλον («τρέμω μη γίνουνε ζημιές», «θα τιναχθεί» κ.ά.). 

Μόνη αναφορά στο παρελθόν είναι στο σημείο όπου η αφηγήτρια μιλά για την παλιά φωτογραφία με τα παιδιά της («όταν αυτά με φόραγαν / λευκή κολλαριστή ολοστρόγγυλη Μητέρα»).

 Γενικά όμως, ο χρόνος στο ποίημα κινείται στο βιωματικό και όχι στο ιστορικό επίπεδο, δε διακρίνεται σε παρελθόν, παρόν και μέλλον, αλλά εκφράζει τον τρόπο με τον οποίο τον συλλαμβάνει η αφηγήτρια, πράγμα που εξαρτάται από την ψυχική και τη συναισθηματική της κατάσταση. 

Η εικονοποιία 

Στο ποίημα υπάρχουν σε αλληλουχία εικόνες που αποτυπώνουν το πραγματικό και εικόνες μεταφορικές. 

Η συμπαράθεσή τους είναι πυκνή και συνεχόμενη.

 Έτσι, την εικόνα των νοικοκυρών που πολεμούν με τη σκόνη διαδέχεται άμεσα η μεταφορική εικόνα της σκόνης ως «σάρκας του άσαρκου».

 Στη συνέχεια, τη ρεαλιστική αποτύπωση των σύνεργων καθαριότητας σε παράταξη διαδέχεται και πάλι μια εικόνα της δράσης των γυναικών σε μπαλκόνια και παράθυρα, που χρωματίζεται έντονα από μεταφορικές εικόνες «σφαγής» (π.χ. «ακρωτηριάζουνε», «ασώματα κεφάλια», «σπασμένα σώματα»).

 Η αφηρημένη ιδέα του «ολόκληρου» αισθητοποιείται με την προσωποποίησή του και αποτυπώνεται ως εικόνα με το «σπάσιμό» του («Άλλο ένα σπάσιμο του Ολόκληρου»), καθώς επίσης και με την εμφάνιση και τη συμπεριφορά του («Αξιολύπητη λέξη το Ολόκληρο / Σωματώδης αλλοπαρμένη περιφέρεται»).

 Τα τινάγματα της σκόνης αποτελούν επίσης σημείο σύνθεσης εικόνων πραγματικών (το τίναγμα στα σκεπάσματα, στα μαξιλάρια, στα χαλιά) και μεταφορικών (το «τίναγμα» του άγχους, των ονείρων, της μοναξιάς). 

Ακολουθούν εικόνες με μεταφορικό περιεχόμενο (η συμφωνία σκόνης που κλείνουν οι καιροί, η εύνοια της σκόνης από το Καθαρό και τη Σταθερότητα, που αισθητοποιούνται ως επιφάνειες οι οποίες συγκεντρώνουν την περισσότερη σκόνη).

 Επίσης, οι εικόνες των αντικειμένων παίρνουν μεταφορική σημασία, όπως το σκονισμένο βιβλίο για το Γήρας, ή δίνουν αφορμή για μελαγχολικές σκέψεις, όπως η σκόνη πάνω στην παλιά φωτογραφία, στο ρολόι με τον ορειχάλκινο αθλητή και στον καθρέφτη. 

Οι σκέψεις αυτές εκφράζονται με μεταφορικέςσυμβολικές εικόνες που αισθητοποιούνται (στη Μητέρα που είναι ραμμένη με «αραιές χαλαρές βελονιές», όπως ο σχολικός γιακάς, στα μυώδη μέλη και στην ένταση του αθλητή που τρέχει συναγωνιζόμενος τον χρόνο, στην αχρηστία του καθρέφτη που δεν αντανακλά πλέον το πρόσωπο της γυναίκας «οργωμένο αλλαγές»). 

Με τον τρόπο αυτό, τα αντικείμενα που γίνονται αφορμή αναμνήσεων, σκέψεων και αισθήσεων, αναπτύσσονται σε διαδοχικές εικόνες. 

Η συμβολοποίηση της σκόνης

Διεισδύοντας σε μια πτυχή της γυναικείας καθημερινότητας και αποτυπώνοντάς τη μέσα από παραστατικές εικόνες, η ποιήτρια πετυχαίνει να αποδώσει τη ματαιότητα μιας δράσης που κατακερματίζει τη γυναικεία προσωπικότητα. Το ανώφελο της προσπάθειας της νοικοκυράς να νικήσει την οικιακή σκόνη υποβάλλεται έμμεσα και στην επιθυμία του ποιητικού υποκειμένου να αποτινάξει τη «σκόνη» από την ψυχή της, γιατί της προκαλεί τρόμο. 

Στο σημείο αυτό είναι σαφής η συμβολική διάσταση που παίρνει η σκόνη ως φθορά, η οποία προκαλεί άγχος για την ύπαρξη, φόβο για τη διάψευση των ονείρων, πόνο και απέχθεια για τη μοναξιά. Η συμβολοποίηση της σκόνης διευρύνεται στο σημείο όπου η αφηγήτρια συνδέει τη σκόνη με την ύπαρξη:

 Η σκόνη κυριαρχεί παντού, δεν την αποτρέπει ούτε το «Καθαρό» και η «Σταθερότης», είναι αναπόσπαστο κομμάτι ακόμα και του φωτός, τελικά και της ανθρώπινης ύπαρξης. 

Η φθορά αποτελεί τη σκληρή μοίρα του ανθρώπου. Στη συνέχεια, τα σκονισμένα αντικείμενα γίνονται σύμβολα της φθοράς του χρόνου και των ανθρώπινων σχέσεων. 

Τα γηρατειά και η βαθμιαία χαλάρωση των συγγενικών δεσμών, η αίσθηση της γρήγορης ροής του χρόνου και τα σημάδια που αφήνει στο πρόσωπο, γίνονται αιτία αγωνίας, θλίψης και πόνου. Η σκόνη έχει ταυτιστεί πλέον με την παρακμή και τον θάνατο. 

Η δραματική υποταγή της αφηγήτριας στη σκόνη υποδηλώνει την παραίτησή της από τον μάταιο αγώνα απέναντι στην αμείλικτη φθορά και τη λησμονιά.

 Η γλώσσα o στίχος

Η γλώσσα του ποιήματος είναι απλή δημοτική, που περιέχει λίγα λόγια στοιχεία («σφαδάζουν», «ασώματα», «του μέσα βίου», «για το Γήρας», «επίδοση που χαροποιεί») και πολλές λέξεις και εκφράσεις της καθημερινής ομιλίας («ρουφηχτήρια», «τιναχτήρια», «ξεσκονόπανα», «σου λέει ο άλλος», «από πού ως πού», «μπατίρια μεγέθη», «μη γίνουνε ζημιές», «πρώτες και καλύτερες», «ανοικοκύρευτη», «χέρσο πράμα», «με το τσουβάλι», «μπατάλα σκόνη» κ.ά.). 

Η ανάμειξη των γλωσσικών στοιχείων έχει ειρωνική λειτουργία. 

Επίσης, χρησιμοποιείται έντονα η τεχνική του αφηρημένου ουσιαστικού, με την οποία συνδέεται το συγκεκριμένο με το αφηρημένο, ο εξωτερικός με τον εσωτερικό κόσμο («ακρωτηριάζουνε μια δράση και μιαν έξαψη», «τα πριόνισε το σκύψιμο», «ένα σπάσιμο του Ολόκληρου», «όνειρο τα κληρονομεί», «να ράβονται οι σχέσεις κι οι εξαρτήσεις» «να γυμνάζει το χρόνο», «να οργώνω αλλαγές» κ.ά. Ακόμα, αποδίδονται διαθέσεις, σκέψεις και συναισθήματα σε αντικείμενα αντί για τα πρόσωπα που τα αφορούν, π.χ. «μελετηρή σκόνη» (αντί μελετηρή εγώ), «φρόνιμη φωτογραφία των παιδιών» (αντί φρόνιμα παιδιά), «πρησμένα μαξιλάρια» (αντί πρησμένα πρόσωπα) κ.ά. 

Πολύ συχνές είναι επίσης οι απροσδόκητες συνάψεις λέξεων, που είναι βασικό χαρακτηριστικό της τεχνικής της ποιήτριας («κλόουν θόρυβοι», «τρόποι ακροβάτες», «φωλιές του ύπνου», «κατοικίδια σκόνη», «διαθήκες των ονείρων», «παγκόσμια αποκλήρωση», «ρηχή εμπιστοσύνη των χαλιών», «συμφωνία σκόνης», «ευνουχισμένα σκαλοπάτια», «αλεσμένη διήγηση», «μπατάλα σκόνη» κ.ά.).

 Με τις τεχνικές αυτές μειώνεται η εντύπωση της προφορικότητας και εντείνεται η λυρική αφαίρεση. Γενικά, η γλώσσα χαρακτηρίζεται από αμεσότητα. 

Το ύφος είναι 

λυρικό και στο τέλος παίρνει δραματικό τόνο. 

Ο στίχος είναι εύστοχος, κοφτερός, φορτισμένος συγκινησιακά. 

Με τις επαναλήψεις, τις παρηχήσεις, τα λεκτικά παιχνίδια (π.χ. «να έρχεται γρήγορα γρήγορη», «πιο γρήγορα να τρέχει απ όσο τρέχει» κ.ά.) αποκτά ρυθμό και ένταση.

 Οι έξι στροφικές ενότητες είναι άνισες μεταξύ τους.

 Ο στίχος γενικά είναι ελεύθερος, όμως πολλοί στίχοι είναι έμμετροι με ποικιλία μέτρων, όπως ιαμβικοί (π.χ. στ. 1, 2, 3, 9, 10 κ.ά.), αναπαιστικοί (π.χ. στ. 4, 6, 19, 29), δακτυλικοί (π.χ. στ. 5), τροχαϊκοί (π.χ. στ. 8, 12) ή ακόμα και στίχοι που μπορούν να σπάσουν σε δύο όμοια ή και σε διαφορετικά μέτρα (π.χ. στ. 13, 45).

 Τα εκφραστικά μέσα 

Το ποίημα διαθέτει μεγάλο πλούτο εκφραστικών μέσων. 

Κυριαρχούν οι μεταφορές («σκόνη, ύστατη σάρκα του άσαρκου», «μαστίγιο πέφτουν οι κινή- σεις», «ακρωτηριάζουνε μια δράση», «σπασμένα σώματα μισά που τα πριόνισε το σκύψιμο», «σπασμένο μέτρο», «φωλιές του ύπνου», «τα τινάγματα του μέσα βίου έξω», «κρυστάλλινες διαθήκες των ονείρων», «απ των σχεδίων τις φωλιές [ ] απ τα γεφύρια των χρωμάτων», «ρηχή εμπιστοσύνη των χαλιών», «ευνουχισμένες σκάλες», «με φόραγαν Μητέρα», «ντυθήκανε Μεγάλα», «να ράβονται οι σχέσεις», «να καλλιεργώ τα πρόσωπά μου», «να οργώνω αλλαγές», «με το τσουβάλι να έρχεται», «βαριά μπατάλα σκόνη» κ.ά.),

 οι προσωποποιήσεις («κλόουν θόρυβοι», «Αξιολύπητη λέξη το Ολόκληρο / Σωματώδης αλλοπαρμένη περιφέρεται», «τη φωνάζουν τρελή τα μπατίρια μεγέθη»,«Κάθε που πάει ο καιρός καιρό να συναντήσει», «φρόνιμη φωτογραφία», «φοράει η σκόνη τώρα την ποδιά τους», «μπορεί το χρόνο να γυμνάζει», «Επίδοση που χαροποιεί τη σκόνη»), 

οι παρομοιώσεις («σαν γιογιό», «σαν κάτι να τα σφάζει από μέσα», «σαν σκόνη», «σα να πατάει σε σκάλα κυλιόμενη», «σαν αέρας χοντρά αλεσμένος», «που μοιάζουν θυμωμένα», «σαν αλεσμένη διήγηση», «σαν χρόνος»),

το οξύμωρο σχήμα («σκόνη, ύστατη σάρκα του άσαρκου», «προχωρεί ακίνητη»), 

το ασύνδετο σχήμα («Σκούπες σκουπάκια [ ] τιναχτήρια», «την αφήνω να κάθεται, χρονίζει, μπατάλα με σκεπάζει» κ.ά.), 

τα σχήματα επανάληψης και αναδίπλωσης («Τινάγματα τινάγματα», «γρήγορα γρήγορη», «πιο γρήγορα να τρέχει απ όσο τρέχει», «Την αφήνω να κάθεται / την αφήνω να έρχεται», «να με σκεπάζει την αφήνω / με σκεπάζει», «με ξεχνάς / να με ξεχνάς», «γιατί δεν τα αντέχω τα τινάγματα του μέσα βίου έξω»),

 το σχήμα υπαλλαγής («φρόνιμη φωτογραφία των παιδιών μου»), 

οι συνεκδοχές («πετάγεται το σώμα τρομαγμένο κι ουρλιάζει», «βηματισμός τρελαμένος») κ.ά 

Συνολική αποτίμηση του ποιήματος 

Στο ποίημα εκφράζεται με τον πιο άρτιο τρόπο η τέχνη της Δημουλά.

 Με τις ρίζες του στην πραγματικότητα και στα απτά πράγματα της καθημερινής εμπειρίας απλώνεται έπειτα και εισχωρεί σε τόπους της εσωτερικής ζωής, εκφράζοντας σκέψεις και αισθήματα που πηγάζουν από οικεία ανθρώπινα βιώματα. 

Οι εξομολογήσεις αφορούν πράγματα απλά, που συνήθως περνούν απαρατήρητα, γιατί δεν τα επεξεργάζεται ο νους και η ψυχή, είναι όμως καίρια και σοβαρά.

 Αμεσότητα του λόγου, ευρηματική επιλογή των λέξεων, ένταση που κλιμακώνεται,

 ειρωνικός και σαρκαστικός τόνος, 

τολμηρές μεταφορές και προσωποποιήσεις 

είναι από τα κυριότερα πλεονεκτήματα του ποιήματος,

 ενώ ο συμβολισμός της σκόνης είναι αξιοθαύμαστος για την ευρηματικότητα,

 τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται και το ποιητικό αποτέλεσμα που δημιουργεί η κορύφωσή του. 5. 

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 

1. Ποια στοιχεία του ποιήματος μας επιτρέπουν να συνθέσουμε το πρόσωπο της γυναίκας που αφηγείται;

 Η γυναίκα που αφηγείται έχει εμπειρία του γυναικείου νοικοκυριού (στ. 1-17) αλλά και επίγνωση της ματαιότητας αυτής της καθημερινής ασχολίας (στ. 1-17, 60-61). Είναι ένα άτομο προβληματισμένο, που έχει συνειδητοποιήσει ότι το νοικοκυριό και η επιμονή στην οικιακή καθαριότητα δεν είναι ασχολία δημιουργική, αλλά αντίθετα κατακερματίζει τη γυναικεία προσωπικότητα (στ ). 

Η επικέντρωση όμως στον πόλεμο κατά της σκόνης είναι μόνο η αφορμή για να περάσει η αφηγήτρια σε βαθύτερες σκέψεις για τη φθορά του χρόνου και των ανθρώπινων σχέσεων.

 Είναι μια γυναίκα βαθιά συναισθηματική, που βιώνει υπαρξιακές αγωνίες (στ ), που πιστεύει στη δύναμη του ονείρου (στ ), που δεν υποφέρει τη μοναξιά, η οποία επιτείνεται και από τις κοινωνικές συμβατικότητες (στ ). 

Πιστεύει επίσης ότι τίποτα στη ζωή δε μένει σταθερό και γνήσιο, ότι οι ιδέες, οι αξίες και οι ανθρώπινες σχέσεις υποκύπτουν στην αμείλικτη φθορά του χρόνου, ενώ και η ίδια η ανθρώπινη ύπαρξη είναι συνυφασμένη με την παρακμή (στ ). 

Η αφηγήτρια ισχυρίζεται ότι έχει τελικά συμβιβαστεί με την ιδέα της φθοράς (στ. 81), όμως τη διαψεύδει η έγνοια που δείχνει για τα γηρατειά (στ ), η μελαγχολία για τη χαλάρωση της σχέσης με τα παιδιά της (στ ), η πίκρα για την υποχώρηση της γυναικείας της φιλαρέσκειας (στ ) και κυρίως ο πόνος που εκφράζει για τη λησμονιά από το αγαπημένο της πρόσωπο (στ ). 

Η συναισθηματική της έκρηξη στο τέλος φανερώνει τον πόνο και την οδύνη της για τις αγωνίες και τις λύπες που τη βασανίζουν.

 2. 

α) Αποκτά η σκόνη διαστάσεις συμβόλου;

 β) Συμφωνείτε με την άποψη ότι πίσω από το σχόλιο για τη σκόνη λανθάνει ένα αίτημα για μια άλλη ζωή; Ποιο είναι το αίτημα αυτό; 

α) Στο ποίημα η σκόνη παίρνει συμβολικές διαστάσεις. Ως κομμάτι απειροελάχιστης ύλης γίνεται σύμβολο διάλυσης και αποσύνθεσης, σύμβολο φθοράς και θανάτου. Ο επίμονος αγώνας της νοικοκυράς ενάντια στη σκόνη συμβολίζει την προσκόλληση του ανθρώπου στα ασήμαντα, που φθείρουν και κατακερματίζουν την προσωπικότητα και τη ζωή του. 

Η σκόνη επίσης έχει την ιδιότητα να εισχωρεί παντού, να γίνεται ένα με τα πράγματα, νοθεύοντας την καθαρότητά τους. 

Αντίστοιχα και η φθορά του χρόνου είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ανθρώπινης ύπαρξης.

 Ο μάταιος αγώνας ενάντια στη σκόνη, η αδυναμία προφύλαξης απέναντί της, παραπέμπουν στην αδυναμία του ανθρώπου να αντισταθεί στην ανελέητη φθορά του χρόνου, που οδηγεί τελικά στον θάνατο.

 Η σκόνη όμως συμβολίζει επίσης τη φθορά που φέρνει ο χρόνος στις ανθρώπινες σχέσεις, την αναπόφευκτη εξασθένηση των δεσμών αγάπης, τη βαθμιαία διάψευση των ελπίδων και την αφόρητη μοναξιά και ασχήμια των γηρατειών. 

β) Ο υποτιθέμενος απόλυτος συμβιβασμός της αφηγήτριας με τη φθορά προκαλεί την υποψία ότι πίσω από την υποταγή κρύβεται η διαμαρτυρία, το αίτημα για μια άλλη ζωή, στην οποία η φθορά μπορεί να νικηθεί με την πίστη στο όνειρο και την ελπίδα, με τη δημιουργική ζωή και την πνευματική ωριμότητα, που οδηγούν σε ένα αίσθημα πληρότητας, το οποίο καταπολεμά την υπαρξιακή αγωνία και το άγχος για το εφήμερο της ζωής.

 Και τέλος, με την ειλικρίνεια στις ανθρώπινες σχέσεις, η οποία δημιουργεί ουσιαστικούς δεσμούς με αντοχή στον χρόνο.

 Η λησμονιά είναι αβάσταχτη, ο άνθρωπος έχει πάντα την ανάγκη να τον αγαπούν, να τον σκέφτονται και να έχουν αντίστοιχα και οι άλλοι ανάγκη από την αγάπη, τη στοργή και τη συμπαράστασή του. 

3. Συμφωνείτε ότι στο ποίημα υπάρχει δραματική λειτουργία; Αν ναι, ποια είναι τα στοιχεία που προσδίδουν στο ποίημα τα χαρακτηριστικά ενός δραματικού μονολόγου;

 Τη μορφή δραματικού μονολόγου δίνουν στο ποίημα τα παρακάτω στοιχεία:

 1) Το ότι η αφηγήτρια μοιάζει να υποδύεται έναν ρόλο, αυτόν της νοικοκυράς, η οποία όμως, σε αντίθεση με τις άλλες νοικοκυρές αυτοχαρακτηρίζεται «ανοικοκύρευτη» και παρουσιάζεται πιο συνειδητοποιημένη.

 2) Η ομιλία της αφηγήτριας σε α πρόσωπο και η εναλλαγή σε α πληθυντικό, όταν απευθύνει ρητορική ερώτηση προς ένα «εσείς», εκπροσωπώντας τις γυναίκες και την αλλοτριωμένη ζωή τους (στ ). 

3) Η συνεχής χρήση παροντικού χρόνου, σαν να συμβαίνουν όλα στο «τώρα», δίνοντας την εντύπωση της απαγγελίας σε σκηνή θεάτρου. 

4) Η παρουσία στον μονόλογο μιας πλοκής και μιας κλιμάκωσης των συναισθημάτων της αφηγήτριας.

 5) Η επιτάχυνση του ρυθμού της ομιλίας στην τελευταία ενότητα με κοφτό λόγο, απουσία στίξης, επαναλήψεις και επαναφορές που αυξάνουν τη δραματική ένταση. 

6) Ο προσωπικός τόνος και η δραματική κορύφωση των συναισθημάτων της αφηγήτριας με την αιφνίδια αποστροφή του λόγου της προς ένα «εσύ» που δεν είναι παρόν, και την πληγώνει η απουσία και η λησμονιά του. 6. Απάντηση στην εργασία του σχολικού βιβλίου 

Mελετήστε συγκριτικά τη «Σκόνη» της Κικής Δημουλά με τη Σονάτα του Σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου.

 Η Σονάτα του Σεληνόφωτος έχει πολλά κοινά σημεία με τη «Σκόνη» στη μορφή και στο περιεχόμενο: 

1) Και η Σονάτα είναι δραματικός μονόλογος, στον οποίο μιλάει σε α πρόσωπο μια μοναχική γυναίκα περασμένης ηλικίας, απευθυνόμενη σε έναν νέο που παρίσταται ως βουβό πρόσωπο (στη «Σκόνη» το «εσύ» απουσιάζει). 

2) Η ομιλία και των δύο γυναικών έχει τον χαρακτήρα εξομολόγησης, ενδοσκοπικής αυτοανάλυσης. 

3) Και στα δύο ποιήματα υπάρχει εναλλαγή ρηματικών προσώπων, στοιχείο που φανερώνει ψυχική ένταση. 

4) Κεντρική θέση και στα δύο έχει το θέμα της φθοράς και του θανάτου.

 5) Και οι δύο γυναίκες κυριαρχούνται από αισθήματα θλίψης, μοναξιάς, παραίτησης και είναι έντονη η κραυγή της υπαρξιακής αγωνίας τους. 

6) Το αίτημα για μια άλλη ζωή είναι κοινό, με τη διαφορά ότι στη Σονάτα εκφράζεται φανερά, ενώ στη «Σκόνη» έμμεσα. 

7) Και για τις δύο γυναίκες το νοικοκυριό αποτελεί καταδυνάστευση και στοιχείο αλλοτρίωσης. 

8) Ο χώρος όπου διαδραματίζονται τα ποιητικά γεγονότα είναι ο εσωτερικός, του σπιτιού. Είναι επίσης και ο ψυχικός κόσμος των δύο γυναικών. 

9) Ο χρόνος συλλαμβάνεται ενιαίος ως διάρκεια. 

10) Υπάρχει και στα δύο ποιήματα συμβολοποίηση αντικειμένων (σκόνη, πιάνο, μαντίλι κ.ά.). 

11) Όπως στη «Σκόνη», και στη Σονάτα τα άυλα αποκτούν υπόσταση (π.χ. «μυώνες του γαλάζιου αγέρα», «ρωμαλέα νεύρα του ύψους»). 

12) Στη Σονάτα εμφανίζονται επίσης αντικείμενα της καθημερινότητας, πράγματα κοινά και ασήμαντα, που μετουσιώνονται σε ποίηση. 

13) Υπάρχει και στη Σονάτα το μοτίβο της σκόνης καθώς και του σκονισμένου καθρέφτη, που θυμίζει τον βιωμένο χρόνο και παρουσιάζει το είδωλο ενός κατακερματισμένου προσώπου, το οποίο αντανακλά τη φθορά. 

14) Όπως στη «Σκόνη», υπάρχει και στο ποίημα του Ρίτσου πλούτος ευρηματικών μεταφορών και παρομοιώσεων. 

16) Εντοπίζονται επίσης και σε αυτό αποφθεγματικοί στίχοι (π.χ. «Το ξέρω πως καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα, / μονάχος στη δόξα και στο θάνατο»). 

17) Και στη Σονάτα υπάρχουν υπαινιγμοί για την ποιητική λειτουργία («Βλέπεις; / έχω ακόμη διάθεση για παρομοιώσεις, αυτό μου απόμεινε / αυτό με βεβαιώνει ακόμη πως δε λείπω»). 

18) Και στα δύο ποιήματα η ποίηση παρουσιάζεται ως επώδυνη διαδικασία (τινάγματα, βύθιση, πνιγμός αλλά και αίσθηση αιωνιότητας στον Ρίτσο). 

19) Και οι δύο γυναίκες είναι ποιήτριες. Αυτό είναι φανερό για τη γυναίκα της Σονάτας, ενώ απλά υποδηλώνεται για την αφηγήτρια της «Σκόνης». 

20) Και στα δύο ποιήματα υπάρχουν λυρικές και δραματικές κορυφώσεις, που αγγίζουν παραληρηματικές καταστάσεις. Κάποιες ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των δύο ποιημάτων είναι:

1) Στη Σονάτα υπάρχει πρόλογος και επίλογος, που κάνουν πιο φανερή τη θεατρική λειτουργία του μονολόγου.

 2) Στη Σονάτα επίσης υπάρχει ευδιάκριτα η κοινωνική και η ερωτική διάσταση, όπως επίσης και έμμεσες αναφορές στον ρόλο της ποίησης. 

4) Η γυναίκα της Σονάτας, σε μια προσπάθεια αλλαγής της ζωής της, έχει έντονη τάση φυγής από το σπίτι, έστω και αν στο τέλος αλλάζει γνώμη. Στη «Σκόνη» κυριαρχεί η παραίτηση.

 3) Στη «Σκόνη» ο χώρος του σπιτιού είναι ο χώρος της σκόνης, της μοναξιάς και των αναμνήσεων, ενώ στη Σονάτα έχει πιο έντονο συμβολισμό: Όλα παρουσιάζονται σε κατάρρευση, το σπίτι είναι σύμβολο του καταρρέοντα εσωτερικού κόσμου της γυναίκας. 

7. Ερωτήσεις / Κριτήρια αξιολόγησης 

Α1. Πώς συνδέεται το μοτίβο της σκόνης με τον υπαρξιακό χαρακτήρα της ποίησης της Δημουλά; 

Α2. Πώς επαληθεύεται από το περιεχόμενο του ποιήματος η άποψη ότι η ποίηση της γενιάς στην οποία ανήκει η Δημουλά (δεύτερη μεταπολεμική γενιά) χαρακτηρίζεται από εσωστρέφεια, υπαρξιακή αναζήτηση αλλά και από κριτική στάση απέναντι σε αρνητικές καταστάσεις της κοινωνικής πραγματικότητας της εποχής;

 Β1. Ποιες βασικές αντιθέσεις και επαναλήψεις αποτελούν στοιχεία δομής του ποιήματος; 

Β2. Ποιες είναι οι λέξεις-κλειδιά που συνδέουν την πρώτη με τη δεύτερη ενότητα του ποιήματος; 

Πώς γίνεται η μετάβαση από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο;

 Γ1. Να βρείτε παραδείγματα απροσδόκητων λεκτικών συνάψεων που υπάρχουν στο ποίημα. Ποιο αισθητικό αποτέλεσμα προκαλούν;

http://2lyk-pefkis.att.sch.gr/Downloads/ergasies/Lixourioti/Dimoula.pdf

Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών για την Αξιοποίηση και Εφαρμογή των Τ.Π.Ε. στη Διδακτική Πράξη ΕΠΙΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Β΄ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΠΕ02 ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ Διδακτική Πρόταση για τη Νεοελληνική Λογοτεχνία της Α΄ & Γ΄ Λυκείου, Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Λυκείου. Τίτλος Εργασίας: Περιδιαβάζοντας την ποίηση της Κικής Δημουλά με την επίγευση ενός «κονιάκ μηδέν αστέρων» Επιμορφούμενη: Ληξουριώτη Παναγιώτα, ΠΕ02 Κέντρο Στήριξης Επιμόρφωσης (Κ.Σ.Ε.) 1ου Λυκείου Ψυχικού, 2013-2014. 2 1.ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ Τίτλος: Περιδιαβάζοντας την ποίηση της Κικής Δημουλά με την επίγευση ενός «κονιάκ μηδέν αστέρων» Δημιουργός: Ληξουριώτη Παναγιώτα. Γνωστικό αντικείμενο: Νεοελληνική λογοτεχνία Α΄ & Γ΄ Λυκείου, Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Λυκείου (λογοτεχνική κριτική). Διδακτική ενότητα: Η διδακτική πρόταση είναι δυνατόν να αξιοποιηθεί στα εξής διδακτικά αντικείμενα: 1. Λογοτεχνία Α΄Λυκείου: σύγκριση παραδοσιακής-μοντέρνας ποίησης 2. ΈκφρασηΈκθεση Β΄Λυκείου: κεφάλαιο Παρουσίαση – Κριτική (υποενότητα: λογοτεχνική κριτική) και 3. Λογοτεχνία Γ΄ Λυκείου (Γενικής παιδείας και Κατεύθυνσης: Κ. Δημουλά). Χρονική διάρκεια: 5 διδακτικές ώρες. Προϋποθέσεις υλοποίησης:  Διαθέσιμο Εργαστήριο Πληροφορικής.  Εξοικείωση εκπαιδευτικού – μαθητών με την πλοήγηση στο διαδίκτυο, τη χρήση του επεξεργαστή κειμένου και τη δημιουργία παρουσιάσεων.  Εξοικείωση εκπαιδευτικού – μαθητών με τον ομαδοσυνεργατικό τρόπο διδασκαλίας.  Ευελιξία στο ωρολόγιο πρόγραμμα. -Η πρόταση βασίζεται στην ομαδοσυνεργατική μάθηση και ακολουθεί προσέγγιση των πολυγραμματισμών και της πολυτροπικότητας στην επικοινωνία (Cope & Kalantzis 2000). Ο ρόλος του καθηγητή είναι βοηθητικός και εμψυχωτικός στο πλαίσιο ζώνης της επικείμενης ανάπτυξης (Vygotsky 1978). Εκπονείται στο σχολικό εργαστήριο. Εργαλεία (Έντυπα και ηλεκτρονικά):  Σχολικό Εγχειρίδιο (Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Λυκείου/ Κατεύθυνσης και Γενικής Παιδείας, Έκφρασης –Έκθεσης Β λυκείου).  Λογισμικό Επεξεργασίας Κειμένου (Microsoft Word).  Έντυπα φύλλων εργασίας.  Χρήση των εικόνων της Google.  Λογισμικό Παρουσιάσεων (PowerPoint).  Λογισμικό Wordle.  Λογισμικό Office Timeline.  Διαδίκτυο/ Βασικές Διευθύνσεις Περιήγησης: http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=505&author_id=69 http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=159 http://www.potheg.gr/WriterDetails.aspx?id=7711066&lan=1 http://kikidimoula.wordpress.com/kiki-dimoula-about/ http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/dhmoyla_aytobiografiko.htm http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C132/635/4086,18629/ http://www.greeklanguage.gr/Resources/literature/tools/concordance/browse.html?cnd_id=6&te xt_id=905 3 2. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΕΝΑΡΙΟΥ •Η διδακτική πρόταση που ακολουθεί αφορά κατά βάση στη Νεοελληνική Λογοτεχνία της Α΄ & Γ΄ τάξης Γενικού Λυκείου αλλά με τις κατάλληλες προεκτάσεις μπορεί να εφαρμοστεί και στη Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Λυκείου. •Το περιεχόμενο της διδακτικής παρέμβασης συνίσταται στη γνωριμία των μαθητών με τα χαρακτηριστικά του έργου της Κικής Δημουλά, η οποία θα επιτευχθεί με αφετηρία το ποίημα «Κονιάκ μηδέν αστέρων» μέσα από μια διερευνητική μαθησιακή διαδικασία στο υλικό των πηγών (σχολικό εγχειρίδιο και υλικό διαθέσιμο στο διαδίκτυο). Ως παραγόμενο υλικό ορίζεται η εκπόνηση τελικής συνθετικής εργασίας με τη χρήση λογισμικού παρουσίασης. Το διδακτικό αυτό σενάριο ακολουθεί το «Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών για τη Λογοτεχνία» ως προς τα μέσα και τη μέθοδο διδασκαλίας που χρησιμοποιούνται και ως προς τους στόχους τους οποίους υπηρετεί. 3. ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ Το σκεπτικό της διδακτικής παρέμβασης βασίστηκε:  Στο ότι το κείμενο «Κονιάκ μηδέν αστέρων» υπάρχει μεν στο σχολικό βιβλίο Λογοτεχνίας Κατεύθυνσης Γ΄ Λυκείου (σελ. 109), μπορεί δε να προταθεί ως ενδεικτικό κείμενο μοντέρνας ποίησης για την Α΄ Λυκείου, για την ενότητα «Παράδοση και Μοντερνισμός», προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα οι μαθητές να αποκτήσουν μία πρώτη γνωριμία με την βραβευμένη εν ζωή ποιήτρια της 2ης μεταπολεμικής γενιάς, διευρύνοντας τη γνώση τους για τον ποιητικό κόσμο της Δημουλά. Με βάση το ποίημα θα εντοπίσουν τέσσερεις βασικούς θεματικούς πυλώνες της ποίησής της: φωτογραφία (τέχνη), μνήμη/λήθη, έρωτα, φθορά-θάνατο.  Στη διαπίστωση ότι οι μαθητές «επικοινωνούν» περισσότερο με την ποίηση κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις: όταν τους δίνεται η δυνατότητα αφενός μεν να γνωρίσουν το πλαίσιο σύνθεσης ενός ποιητικού κειμένου και το βιωματικό υλικό που αποτελεί την αφετηρία έμπνευσης του δημιουργού του και αφετέρου όταν ανταλλάσσουν απόψεις στο πλαίσιο συνεργασίας σε ομάδες για την αποκρυπτογράφηση των πολλαπλών επιπέδων ανάγνωσης ενός ποιήματος.  Στην αναγνώριση της παιδαγωγικής αξίας της εργασίας σε ομάδες η οποία συνίσταται στην εξασφάλιση της δυνατότητας για ανατροφοδότηση των μαθητών με πληροφορίες και αξιολογικές κρίσεις που προέρχονται από την ίδια την ομάδα (κατά τη διάρκεια της ενδιάμεσης αξιολόγησης) και προκύπτουν ως αποτέλεσμα μιας διδακτικής πρακτικής, που εστιάζει στην ανακαλυπτική πορεία μάθησης και στην ενεργό συμμετοχή των μαθητών σε όλες τις φάσεις της μαθησιακής διαδικασίας.  Στις ποικίλες δυνατότητες που προσφέρει η χρήση των γενικών εργαλείων των Τ.Π.Ε. και του διαδικτύου κατά τη διδασκαλία, όπως είναι η αναζήτηση, αξιολόγηση, επιλογή, σύνθεση και παρουσίαση γνωστικού τύπου πληροφοριών από τους μαθητές, η ενθάρρυνση του πειραματισμού και της δημιουργικότητας μέσω της αξιοποίησης των ηλεκτρονικών 4 περιβαλλόντων παραγωγής γραπτού λόγου, η χρήση πολλαπλών αναπαραστατικών μορφών, η ακροαματική πρόσληψη της ποίησης. •Οι διδακτικοί στόχοι που επιδιώκεται να υπηρετήσει η συγκεκριμένη διδακτική παρέμβαση είναι οι ακόλουθοι: Α. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΓΝΩΣΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Επιδιώκεται οι μαθητές: Nα ξεκινήσουν τη γνωριμία τους με την ποίηση της Κ. Δημουλά αρχίζοντας από το «Κονιάκ μηδέν αστέρων» για να περάσουν στοχευμένα σε άλλα ποιήματα της ίδιας και σε αντίστοιχα άλλων ποιητών, Να γνωρίσουν την ποιήτρια και το έργο της αξιοποιώντας εξωκειμενικά στοιχεία, όπως βιογραφικά και εργογραφικά, για την ερμηνεία των κειμένων, Να ανακαλύψουν βασικούς νοηματικούς άξονες της ποίησης της Δημουλά (φωτογραφία, μνήμη, έρωτα, φθορά), Να κατανοήσουν τη στενή σχέση μορφής - περιεχομένου, Να διερευνήσουν την αντίθεση παραδοσιακής και μοντέρνας ποίησης, Να εντοπίσουν θεματικές και μορφολογικές ομοιότητες ανάμεσα στο «Κονιάκ μηδέν αστέρων» και άλλα ποιήματα της ίδιας της ποιήτριας,  Να εντοπίσουν θεματικές και μορφολογικές ομοιότητες ανάμεσα στο «Κονιάκ μηδέν αστέρων» και σε ποιήματα άλλων ποιητών (Καβάφη, Μαβίλη, Πολυδούρη) και να διακρίνουν πιθανές επιρροές, Να ασκηθούν στην παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου, Να ασκηθούν στη σύνταξη λογοτεχνικής κριτικής, βασισμένοι στο σχετικό κεφάλαιο του σχολικού εγχειριδίου της νεοελληνικής γλώσσας Β΄ Λυκείου, Να διαμορφώσουν κίνητρα που να τους ωθούν σε μια σταθερότερη αναγνωστική σχέση με τη λογοτεχνία και εκτός σχολικού περιβάλλοντος (φιλαναγνωσία) με στόχο τη διεύρυνση του μορφωτικού τους υπόβαθρου και την ενίσχυση της ανθρωπιστικής διάστασης της παιδείας τους. Β. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΜΑΘΗΣΙΑΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ Αναμένεται οι μαθητές: Να αναπτύξουν δεξιότητες συνεργατικής μάθησης, Να εξοικειωθούν με τη διερευνητική - βιωματική μάθηση, Να ασκηθούν στην αναζήτηση, κριτική αποτίμηση και επιλογή υλικού μέσα από την ποικιλία των πηγών που εξασφαλίζει το διαδίκτυο, Να αυτενεργήσουν και να οικοδομήσουν νέα γνώση, αξιοποιώντας, εμπλουτίζοντας ή τροποποιώντας υφιστάμενες γνωστικές δομές, να εντοπίσουν τις λέξεις-κλειδιά των ποιημάτων και να βρουν τυχόν ομοιότητες που υπάρχουν μεταξύ τους, 5 να εντοπίσουν τα χαρακτηριστικά της νεότερης ποίησης, να απολαύσουν αισθητικά τα ποιήματα, να δημιουργήσουν κείμενα δικά τους , να μάθουν πως ένα ποιητικό κείμενο δε μας μαθαίνει πράγματα μόνο για τους άλλους αλλά και για τους εαυτούς μας διαμορφώνοντας στάσεις ζωής και αξίες, Να ασκηθούν σε δραστηριότητες αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης στο πλαίσιο της ανατροφοδότησης τόσο σε επίπεδο ενδοομαδικό όσο και σε αυτό της ολομέλειας, αξιοποιώντας τις επισημάνσεις της ομάδας, των άλλων ομάδων και του εκπαιδευτικού. Παιδαγωγικοί στόχοι  να καλλιεργήσουν κοινωνικές δεξιότητες ομαδοσυνεργατικής μάθησης (συνεργασία) μέσα από την εργασία τους σε ομάδες, αλληλεπιδρώντας με τους συμμαθητές τους για την επίτευξη κοινού στόχου και να εκτιμήσουν της αποτελεσματικότητα της συνεργατικής μάθησης,  να συμμετάσχουν ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία, αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες και αποφασίζοντας για τον τρόπο δράσης τους. Έτσι προωθείται η αυτενέργεια και η οικοδόμηση της γνώσης από τους ίδιους τους μαθητές, που αναλαμβάνουν κεντρικό και ενεργητικό ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία αποτινάσσοντας τον παθητικό ρόλο και την απραγία (κριτικός γραμματισμός),  να αναπτύξουν φαντασία, δημιουργικότητα και ικανότητα ενσυναίσθησης,  να μπορούν να διαχειρίζονται τη γνώση και να διακρίνουν την αξιοπιστία των διαφόρων πηγών. Γ. ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ Προσδοκάται οι μαθητές:  να χρησιμοποιήσουν τον υπολογιστή όχι μόνο ως εργαλείο αλλά και ως περιβάλλον μάθησης, αξιοποιώντας τις ιδιότητες του ηλεκτρονικού τρόπου γραφής (ψηφιακός γραμματισμός),  να εξοικειωθούν με τις νέες τεχνολογίες και το Διαδίκτυο και να αξιοποιούν το υλικό που υπάρχει σε αυτό για μαθησιακούς σκοπούς. Να καλλιεργηθεί, επομένως, η σταδιακή εξοικείωση του μαθητή με ανοιχτά περιβάλλοντα μάθησης, ώστε να ξεφύγει από τη λογική του ενός εγχειριδίου, ως αποκλειστική πηγή πληροφόρησης και προβληματισμού  να ασκηθούν στη χρήση των υπολογιστικών εργαλείων (πλοήγηση στο διαδίκτυο, κειμενογράφος, ηλεκτρονικά εργαλεία,  Να καλλιεργήσουν την ικανότητα να σταχυολογούν και να αξιολογούν πληροφορίες ως προς τη χρησιμότητά τους (κριτικός γραμματισμός). Να ασκηθούν στη χρήση του επεξεργαστή κειμένου και του λογισμικού παρουσίασης για τη συνεργατική παραγωγή κειμένων (απλών και 6 πολυτροπικών). Επίσης στη χρήση των λογισμικών Wordle και Office Timeline και των εικόνων της Google. ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ Να εξοικειωθούν με την αξιοποίηση των πολυμέσων για την προσέγγιση και αισθητική απόλαυση της ποίησης. Συμβατότητα με το ΑΠΣ & το ΔΕΠΠΣ: Στη α Λυκείου ενδείκνυται η ιστορική-γραμματολογική διάταξη των κειμένων σε συνδυασμό με την ειδολογική κατάταξη και με έμφαση σε μεγάλους σταθμούς της γραμματείας μας, καθώς και η αντιπαράθεση στοιχείων παραδοσιακής-μοντέρνας ποίησης. Ακολουθώντας όσα ορίζονται από το ΑΠΣ ΚΑΙ το ΔΕΠΠΣ οι μαθητές με το παρόν σενάριο γνωρίζουν τη νεότερη σε αντιστοιχία ως προς τα θεματικά μοτίβο με την παραδοσιακή ποίηση. 4. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Η προβληματική της διδακτικής παρέμβασης: Περιεχόμενο της διδακτικής αυτής παρέμβασης αποτελεί η αισθητική και ερμηνευτική προσέγγιση της ποίησης της Κικής Δημουλά (με αφετηρία το ποίημα «Κονιάκ μηδέν αστέρων» και με τη χρήση εργαλείων Τ.Π.Ε.) σε μια απόπειρα οικείωσης του ιδιαίτερου περιεχομένου της από μαθητές που σε μεγάλο ποσοστό δεν έχουν ακόμη γνωρίσει τον τρόπο ζωής, τα συναισθήματα και τον ιδιάζοντα ψυχισμό αυτής της εν ζωή ποιήτρια της β μεταπολεμικής γενιάς. Το σκεπτικό της πρότασης βασίστηκε στη διαπίστωση ότι η διερευνητική, βιωματική και συνεργατική μάθηση που εξασφαλίζουν τα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα γνώσης εμπλέκει συναισθηματικά και λογικά τους μαθητές σε μια δημιουργική διαδικασία προβληματισμού, αναζήτησης, αναστοχασμού, επιλογής και σύνθεσης που θα οδηγήσει στην παραγωγή νέας γνώσης και εμπειρίας βασισμένης στην ενεργό συμμετοχή και αυτενέργεια. Μέσα και μέθοδος διδασκαλίας: Ως μέσα διδασκαλίας ορίζονται αφενός το σχολικό εγχειρίδιο και αφετέρου το διαδίκτυο, και λογισμικά, όπως αυτά της επεξεργασίας κειμένου και της παρουσίασης, εργαλεία δηλαδή των Τ.Π.Ε. που επιτρέπουν την έρευνα σε ηλεκτρονικές πηγές και την αποτύπωση της νέας γνώσης υπό μορφή πολυτροπικών κειμένων. Ως εκ τούτου, η προσέγγιση του ποιήματος με τη χρήση εργαλείων Τ.Π.Ε. διαφοροποιείται από αυτήν που επιχειρείται στο πλαίσιο του κλασικού γραμματισμού, καθώς: Στηρίζεται στη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης σε πλήθος πληροφοριών, γεγονός που κινητοποιεί το ενδιαφέρον του μαθητή και διευκολύνει την ερμηνεία της ποίησης,  Αξιοποιεί εμπειρίες και βιώματα του μαθητή από άλλα γνωστικά αντικείμενα, Δίνει τη δυνατότητα στον μαθητή να αυτενεργήσει και να υιοθετήσει έναν πιο ενεργό ρόλο κατά τη μαθησιακή διαδικασία, Ενισχύει τη δυνατότητα αξιοποίησης της συλλογικής εμπειρίας μέσα από συνεργατικά περιβάλλοντα, Υποστηρίζει τη δημιουργική έκφραση του μαθητή μέσα από περιβάλλοντα που επιτρέπουν τον πειραματισμό σε ποικίλες μορφές έκφρασης και επικοινωνίας. 7 Ως εκ τούτου, η χρήση των Τ.Π.Ε. δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά εντάσσεται στο πλαίσιο της πρόθεσης δημιουργίας ενός εναλλακτικού παιδαγωγικού περιβάλλοντος με στόχο την ενθάρρυνση της αυτενέργειας του μαθητή, την εμπλοκή του σε μια διερευνητική μαθησιακή διαδικασία και την καλλιέργεια της κριτικής του σκέψης. Στο πλαίσιο αυτού του μαθητοκεντρικού μοντέλου ο ρόλος του εκπαιδευτικού καθίσταται ουσιαστικότερος, καθώς από κύριος φορέας της γνώσης μετασχηματίζεται σε καθοδηγητή της προσπάθειας των μαθητών να αναζητήσουν ψηφιακό υλικό [ανακαλυπτική - διερευνητική μάθηση], να το επεξεργασθούν και να το συνθέσουν συνεργατικά [ομαδοσυνεργατική μάθηση] και να μάθουν οικοδομώντας ενεργητικά τη νέα γνώση [εποικοδομητική μάθηση]. Πιο συγκεκριμένα ο εκπαιδευτικός: Σχεδιάζει το πλαίσιο και το περιεχόμενο της μαθησιακής διαδικασίας, Συντονίζει τη διαδικασία, εξομαλύνει τυχόν δυσκολίες και ανατροφοδοτεί με σκοπό τόσο την ενθάρρυνση των μαθητών όσο και την εστίασή τους στον επιδιωκόμενο στόχο, Προβαίνει σε διαδικασίες αξιολόγησης του παραγόμενου αποτελέσματος, καθώς και αυτοαξιολόγησης της διαδικασίας σχεδιασμού και υλοποίησης της διδακτικής παρέμβασης, Αναδιοργανώνει το διδακτικό υλικό, επεξεργάζεται τους διδακτικούς στόχους, σχεδιάζει δράσεις, υπερβαίνοντας τον ρόλο του απλού διεκπεραιωτή του Αναλυτικού Προγράμματος. α) Θεωρίες μάθησης Βασικές παιδαγωγικές αρχές που διέπουν το συγκεκριμένο διδακτικό σενάριο και τη χρήση λογισμικών είναι ο εποικοδομητισμός (Piaget: «μαθαίνω σημαίνει ανακαλύπτω»), η ανακαλυπτική μάθηση (Bruner: «σταδιακή ανακάλυψη της γνώσης, ο εκπαιδευτικός λύνει απορίες, ανατροφοδοτεί, ενθαρρύνει, εμψυχώνει, διευκολύνει)) και η κοινωνιογνωστική/ κοινωνικοπολιτισμική προσέγγιση (Vygotsky) . Σύμφωνα με τις αρχές του εποικοδομητισμού («κονστρουκτιβισμού») : δημιουργούμε τις συνθήκες αλλά αφήνουμε τους εκπαιδευόμενους να ανακαλύψουν, να διαχειριστούν και να επεξεργαστούν τις πληροφορίες, ώστε να τις μετατρέψουν σε γνώση. Τα άτομα δεν αποτελούν παθητικό δέκτη γνώσης και η πραγματικότητα «κατασκευάζεται» κοινωνικά για αυτά ως αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ κοινωνικών/πολιτιστικών, πολιτικών, οικονομικών παραγόντων και του φυσικού περιβάλλοντος Σύμφωνα με τις κοινωνικοπολιτιστικές θεωρίες μάθησης : θεμελιώδη ρόλο στην ανάπτυξη της γνώσης είναι η κοινωνική αλληλεπίδραση : τόσο η αλληλεπίδραση μεταξύ του ατόμου και των διαθέσιμων εργαλείων μάθησης (συνεργατικά περιβάλλοντα μάθησης που βασίζονται στο υπολογιστή) όσο και στην ίδια την αλληλεπίδραση και συνεργασία μεταξύ των μελών της ομάδας. Σύμφωνα με τη θεωρία της «situated learning» /«τοπικά προσδιορισμένης μάθησης»: μέσα στην κοινότητα τα μέλη μοιράζονται ίδιες αξίες, πεποιθήσεις και πρακτικές και μαθαίνουν την ίδια στιγμή που ρυθμίζουν τη θέση τους στην ομάδα. Η γνώση απαιτεί την κοινωνική αλληλεπίδραση και συνεργασία, δεν προκύπτει από τη μετάδοση των 8 πληροφοριών από το ένα άτομο στο άλλο, αλλά συνδέεται με την πρακτική που έχει ένα άτομο ως συνέπεια της θέσης του μέσα σε μια ομάδα . β) μεθοδολογία Το σενάριο διδασκαλίας βασίζεται στο μοντέλο της ομαδοσυνεργατικής μάθησης. Τα βασικά χαρακτηριστικά της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας σχετίζονται με την εμπέδωση ενός ιδιαίτερου μαθησιακού κλίματος, στο οποίο σημαντική είναι η ανάπτυξη νέων διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ των μελών της ομάδας. Ως εργαλείο οργάνωσης της διδασκαλίας χρησιμοποιείται επίσης η μέθοδος της ιστοεξερεύνησης (webquest) μέσα από την οποία εξελίσσεται η βιωματική - ανακαλυπτική μάθηση. Ο μαθητής εστιάζει με τη μέθοδο αυτή την προσοχή του στην αναζήτηση, εντοπισμό, κατανόηση και αποτελεσματική χρήση της πληροφορίας. Ως μέθοδος διδασκαλίας προκρίνεται η ομαδοσυνεργατική στο πλαίσιο ζώνης της επικείμενης ανάπτυξης (Vygotsky 1978 για τη διερεύνηση, ανάλυση και παρουσίαση από την ίδια την τάξη του ψηφιακού υλικού στο οποίο βασίζεται η προσέγγιση της ποίησης. Η πρόταση βασίζεται στην ομαδοσυνεργατική μάθηση και ακολουθεί την προσέγγιση των πολυγραμματισμών και της πολυτροπικότητας στην επικοινωνία (Cope & Kalantzis 2000). Ο ρόλος του καθηγητή είναι βοηθητικός και εμψυχωτικός. Εκπονείται στο σχολικό εργαστήριο. Το θεωρητικό υπόβαθρο του συγκεκριμένου σεναρίου βρίσκεται στις γνωστικές θεωρίες μάθησης τον εποικοδομητισμό (J.Piaget) την ανακαλυπτική μάθηση (J.Bruner) και τις κοινωνιοπολιτισμικές θεωρήσεις (L.Vigotsky). Τα webQuest διδακτικά σενάρια δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να διερευνούν και να ανακαλύπτουν (ανακαλυπτική μάθηση), να οικοδομούν τη γνώση (εποικοδομητισμός) και να αποκτούν κοινωνικές και επικοινωνιακές δεξιότητες μέσα σε αυθεντικά περιβάλλοντα μάθησης (κοινωνιοπολιτισμική προσέγγιση). Στο συγκεκριμένο σενάριο διδασκαλίας, η γνώση ανακαλύπτεται μέσα από στοχοθετημένη αναζήτηση και αξιοποίηση πηγών και από στοχευμένες δραστηριότητες κατά τη διάρκεια των οποίων οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες συνεργάζονται δημιουργικά μεταξύ τους. (ομαδοσυνεργατική μέθοδος). Το λογοτεχνικό έργο προσεγγίζεται κατά το σύγχρονο διδακτικό πρότυπο: 1) της ιστορικότητας συγγραφέα, λογοτεχνικού έργου και αναγνώστη (Κουντουρά 2002), 2) του αφηγηματικού γραμματισμού, που συνδυάζει την κειμενοκεντρική με την επικοινωνιακή αντίληψη και 3) και του κριτικού πολιτιστικού γραμματισμού (κοινωνικοπολιτισμική αντίληψη (Καπλάνη-Κουντουρά 2004, Φρυδάκη 2003). Τέλος, ο ψηφιακός γραμματισμός ευαγγελίζεται τη συναίρεση ενδοκειμενικότητας και διακειμενικότητας (Δημητρούλια 2005), ενώ τα υπερκείμενα και τα πολυτροπικά κείμενα προτείνουν επικοινωνιακό μοντέλο πρόσληψης της λογοτεχνίας (Νικολαΐδου 2009). Στο πλαίσιο των ομάδων οι μαθητές: Συνεργάζονται, ανταλλάσσουν απόψεις, αξιολογούν, αναδιαμορφώνουν αντιλήψεις και θέσεις, Αναλαμβάνουν ρόλους που αναδεικνύουν τις δυνατότητές τους, Προσεγγίζουν τη γνώση με ποικίλους τρόπους που αποκαλύπτουν τις κλίσεις και τα ταλέντα τους, Συνδέουν τη γνώση με πραγματικές περιστάσεις, 9 Καλλιεργούν το αίσθημα της ευθύνης για την παραγωγή συλλογικού αποτελέσματος , Καλλιεργούν την κριτική και αξιολογική ικανότητά τους μέσα από διαδικασίες αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης. Οργάνωση της τάξης: Οι μαθητές χωρίζονται σε οκτώ (8) ομάδες [τέσσερις των τριών ατόμων και τέσσερις των τεσσάρων (δυναμικό της τάξης 28 μαθητές)] με βασικό περιορισμό ως προς τη σύνθεσή τους να συμμετέχει σε κάθε ομάδα τουλάχιστον ένα μαθητής με ευχέρεια στη χρήση των εργαλείων Τ.Π.Ε. Οι τετραμελείς ομάδες προτείνεται να αναλάβουν τους τέσσερις θεματικούς πυλώνες της ποίησης της Δημουλά. Κατά τη διαδικασία της συγκρότησής τους ο εκπαιδευτικός παρεμβαίνει συμβουλευτικά, επιδιώκοντας τη διασφάλιση της ανομοιογένειας των ομάδων ως προς τις μαθησιακές επιδόσεις τους. Αντίστοιχα, διακριτική είναι η παρουσία του κατά τη φάση της κατανομής ρόλων μεταξύ των μελών της ομάδας οι οποίοι μπορεί να κατηγοριοποιηθούν ως εξής:  Σε εκείνον του χειριστή του ηλεκτρονικού υπολογιστή,  του αναγνώστη - συντονιστή της διαδικασίας, του εμψυχωτή που ενθαρρύνει και κρατά το ενδιαφέρον των μελών της ομάδας στο θέμα που επεξεργάζονται, μεριμνώντας και για την τήρηση του χρονοδιαγράμματος υλοποίησης των δράσεων της ομάδας,  του γραμματέα της ομάδας που αναλαμβάνει να κρατά σημειώσεις, να συνδυάζει και να συνθέτει με τη βοήθεια και των υπολοίπων μελών,  και σε εκείνον του παρουσιαστή των αποτελεσμάτων της διερευνητικής μαθησιακής διαδικασίας της ομάδας στην ολομέλεια. Πορεία υλοποίησης της διδακτικής παρέμβασης Για την υλοποίηση της συγκεκριμένης διδακτικής πρότασης προτείνεται να διατεθούν τέσσερις (4) διδακτικές ώρες κατανεμημένες σε ισάριθμες συναντήσεις με δυνατότητα προσαρμογής τους σε δίωρη συνεχόμενη διδασκαλία. Οι φάσεις εξέλιξης της δραστηριότητας είναι οι ακόλουθες: Α΄ ΦΑΣΗ (1η ώρα στο εργαστήριο πληροφορικής) Η φάση αυτή είναι εισαγωγική. Κατά τη διάρκεια της Α΄ φάσης, αφού οι μαθητές εισέλθουν στο εργαστήριο και πάρουν τη θέση τους μπροστά στους σταθμούς εργασίας ο εκπαιδευτικός: Ειδικότερα, καθοδηγεί τους μαθητές στο κοινό φύλλο εργασίας για να διαβάσουν το κείμενο της Κικής Δημουλά «Κονιάκ μηδέν αστέρων» από τη σχετική ιστοσελίδα του Σπουδαστηρίου νέου Ελληνισμού (τους δίδεται και σε έντυπη μορφή), ενώ σε ανάγνωση προχωρεί και ο διδάσκων, αποδίδοντας τις αποχρώσεις του λόγου, τις εντάσεις και τα συναισθήματα του ποιητικού υποκειμένου. Κατόπιν καλούνται να αναστοχαστούν για να αναζητήσουν τους βασικούς νοηματικούς του άξονες και να αποδώσουν τη λεκτική του αποτύπωση μέσω του wordle. Έπειτα θα επεξεργαστούν βασικά ερμηνευτικά ερωτήματα. Έτσι, οι μαθητές θα εντοπίσουν τον κεντρικό ρόλο της μνήμης στην πρώτη στροφή και της φωτογραφίας στη δεύτερη, στην υπηρεσία του ανώφελου. Η ποιήτρια κατορθώνει με τους πολλαπλούς έντυπους αντικατοπτρισμούς του χρόνου να ανεβάσει τη φωτογραφία ως σημείο στο αξίωμα της γλώσσας. Εδώ επισημαίνεται από την κριτική ότι εμφανίζεται ένα χαρακτηριστικό της ώριμης ποίησης της Δημουλά: η φωτογραφία ως αποστασιοποιημένη μορφή διαλεκτικής 10 ανάμεσα στο ον και στο μη ον. Γενικότερα εντοπίζεται η ποιητική ταυτότητα, στοιχεία βιοθεωρίας και χαρακτηριστικά της ποιήτριας. Επιπλέον, εντοπίζεται το γενικότερο θέμα του ποιήματος που σχετίζεται με την ερωτική αναπόληση και γίνεται προσπάθεια αποκωδικοποίησης του τίτλου του ποιήματος. Το ποίημα έχει μελοποιηθεί από το Θάνο Μικρούτσικο στο CD Στην αγκαλιά της άκρης. To ποίημα επίσης απαγγέλλει η ίδια η ποιήτρια στο βίντεο της ακόλουθης ιστοσελίδα https://www.youtube.com/results?search_query=%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%B1 %CE%BA+%CE%BC%CE%B7%CE%B4%CE%B5%CE%BD+%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%AD%CF %81%CF%89%CE%BD+%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%AC%2C+%CE %9C%CE%B9%CE%BA%CF%81%CE%BF%CF%85%CF%84%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF %82 Β΄ ΦΑΣΗ (2η ώρα στο εργαστήριο Πληροφορικής) Στη φάση αυτή οι μαθητές, μετά το κοινό φύλλο εργασίας που αποτέλεσε μια κοινή αφετηριακή γνωστική βάση για το σύνολο τους, πριν εστιάσουν το ενδιαφέρον τους στην επιμέρους θεματική των διαφοροποιημένων ανά ομάδα φύλλων εργασίας, είναι έτοιμοι να συνεχίσουν την περιδιάβαση στην ποίηση της Δημουλά. Οπότε ο διδάσκων θα προτείνει τον χωρισμό τους σε ομάδες, θα αναθέσει ρόλους και θα τους μοιράσει τα φύλλα εργασίας (τους δίδονται και σε έντυπη μορφή). Γενικότερα, ανακοινώνει στους μαθητές το περιεχόμενο της διδακτικής πρότασης μετά την πρώτη προσέγγιση του «Κονιάκ μηδέν αστέρων»: περιδιάβαση στην ποίηση της Κικής Δημουλά και παρουσιάζει συνοπτικά το χρονοδιάγραμμα, το χώρο και τη μέθοδο υλοποίησής της. Στο σημείο αυτό υπογραμμίζει στους μαθητές τον καθοριστικό τους ρόλο στην πραγματοποίηση της πρότασης αυτής και τους αφήνει να εξοικειωθούν με το περιβάλλον των ιστοσελίδων που τους παραπέμπει. Δημιουργεί κίνητρα, εντάσσοντας τις δραστηριότητες των ομάδων στο πλαίσιο της δημιουργίας μιας συνθετικής παρουσίασης της ποίησης της Δημουλά. Συντονίζει τον χωρισμό των μαθητών σε ομάδες των τεσσάρων ή τριών ατόμων και γνωστοποιεί τους ρόλους τους οποίους είναι δυνατόν να αναλάβουν οι μαθητές κατόπιν ενδοομαδικής συνεννόησης, καθώς και το ότι πρόκειται για ρόλους που θα εναλλάσσονται κατά το δυνατόν στις διαφορετικές φάσεις διεξαγωγής της εργασίας τους στο εργαστήριο Πληροφορικής. Γνωστοποιεί τα κριτήρια αξιολόγησης της συμβολής κάθε μέλους αλλά και κάθε ομάδας σε κάθε φάση της διαδικασίας. Στη φάση αυτή οι μαθητές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους σύμφωνα και με τους ρόλους που έχουν αναλάβει, ανταλλάσσουν απόψεις και σε πρώτη φάση κρατούν σημειώσεις στα κενά σημεία που υπάρχουν κάτω από κάθε ερώτηση του έντυπου φύλλου. Ο διδάσκων παρακολουθεί την ερευνητική εργασία των ομάδων, παρατηρεί τον βαθμό εμπλοκής κάθε μαθητή σε αυτήν, ενεργεί διευκολύνοντάς τους όπου κρίνει απαραίτητο και αξιολογεί την πορεία της αναζήτησης – οικοδόμησης της γνώσης από τους μαθητές. Μετά το πέρας της πρώτης αυτής φάσης της ομαδικής εργασίας οι μαθητές κάθε ομάδας περνούν τις τελικές απαντήσεις τους στο ηλεκτρονικό φύλλο εργασίας και τις παραδίδουν στον καθηγητή μέσω φορητής συσκευής αποθήκευσης (memory stick). Γ΄ ΦΑΣΗ (3η ώρα στο εργαστήριο Πληροφορικής) Οι μαθητές εισέρχονται στο εργαστήριο και παίρνουν τη θέση τους μπροστά στους σταθμούς εργασίας. Ο διδάσκων τους υπενθυμίζει τη σημασία της εναλλαγής των ρόλων στην ομάδα ― με τον περιορισμό ο χειριστής του υπολογιστή να διαθέτει γνώσεις αξιοποίησης των εργαλείων Τ.Π.Ε. ― και μοιράζει στις ομάδες τα φύλλα εργασίας που αντιστοιχούν σε καθεμιά. Στη συνέχεια τους καλεί να ανοίξουν στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή τους το αρχείο Word που φέρει το όνομα της ομάδας στην οποία ανήκουν. Οι μαθητές 11 εργάζονται σε επιλεγμένους δικτυακούς τόπους, χρησιμοποιώντας τον επεξεργαστή κειμένου για την καταγραφή των απόψεων που προκύπτουν από τη μεταξύ τους συνεργασία. Οι μαθητές της Ομάδας Α (ως Βιογράφοι) καλούνται να διαγράψουν μία χρονογραμμή (αξιοποιώντας το εργαλείο Office Timeline) αναζητώντας υλικό για το βίο και το έργο (πρώιμης και ώριμης φάσης) της ποιήτριας Κικής Δημουλά. Τους προτείνεται να στηριχθούν στις ιστοσελίδες του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, του Πολιτιστικού Θησαυρού της Ελληνικής Γλώσσας και τη σχετική ιστοσελίδα με το ονοματεπώνυμο της ποιήτριας του ΠΟ.Θ.Ε.Γ. όπου αναφέρονται βιογραφικά στοιχεία και παρατίθενται ενδεικτική εργογραφία και τίτλοι των ποιητικών συλλογών της. Οι μαθητές της Ομάδας Β (ως Δημοσιογράφοι) καλούνται να πάρουν μία υποθετική συνέντευξη από την ποιήτρια, ανακαλύπτοντας κυρίως τα βασικά χαρακτηριστικά της ποίησής της και τα θεματικά μοτίβο της. Τους προτείνεται να στηριχθούν στις ιστοσελίδες του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών όπου παρατίθεται αυτοβιογραφικό σημείωμα, σε μία συνέντευξή της ποιήτριας στην εκπομπή Μονόγραμμα της ΕΡΤ στο youtube. Eπίσης να μελετήσουν corpus ποιημάτων της Δημουλά από τις ιστοσελίδες του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών και του ψηφιακού σχολείου, καθώς και να λάβουν υπόψη τους την ιστοσελίδα της Πύλης για την Ελληνική γλώσσα που αφορά τη μορφή συνέντευξης με θέμα την ποίηση (συνέντευξη του Ελύτη στο Πηλιχό (1973). Η άσκηση συνέντευξης αισθητοποιεί τις βαθύτερες νοητικές και ψυχολογικές διακυμάνσεις του έργου της που κλυδωνίζεται μεταξύ λυρισμού και καβαφικού σαρκασμού. Οι μαθητές της Ομάδας Γ (ως Μελετητές της Φωτογραφίας), καλούνται να καταγράψουν στον επεξεργαστή κειμένου (word) τις διαπιστώσεις τους για το ρόλο της «φωτογραφίας» στην ποίησή της Δημουλά, να δημιουργήσουν ένα δικτυακό λεύκωμα, όπου θα οπτικοποιήσουν με τη βοήθεια της Google τους στίχους που αναφέρονται στη φωτογραφία ενός από τα ποιήματα που τους δίνονται και να συγκρίνουν το ρόλο της φωτογραφίας, όπως αποτυπώνεται στην ποίηση της Δημουλά, σε σχέση με δύο ποιήματα του Καβάφη από το Σπουδαστήριο του νέου ελληνισμού. Τους προτείνεται να στηριχθούν στις ιστοσελίδες του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών, της πολιτιστικής Θεσσαλονίκης και του digital photography για να εντοπίσουν το μοτίβο της φωτογραφίας ως πηγή έμπνευσης και ερωτικής αποτύπωσης στο «Κονιάκ μηδέν αστέρων» και σε ένα corpus ποιημάτων της ποιήτριας (όπου η φωτογραφία συμβολίζει την απάντηση, το ζωντανό παρελθόν, στασιμότητα του χρόνου, τη φθορά ή την αναπόληση). Οι μαθητές της Ομάδας Δ (ως Μελετητές της Μνήμης) καλούνται να καταγράψουν στο πρόγραμμα παρουσιάσεων (power point) τις διαπιστώσεις τους για το ρόλο της «μνήμης» στην ποίηση της Δημουλά, αισθητοποιώντας τις απόψεις τους με εικόνες από τη Google. Επιπλέον τους προτείνεται να συγκρίνουν το ρόλο της μνήμηςλήθης, όπως αποτυπώνεται στην ποίηση της Δημουλά, σε σχέση με τα δύο παραδοσιακά σονέτα του Λ. Μαβίλη: Λήθη, Μούχρωμα (από το Εθνικό Παν/μιο Αθηνών και το Σπουδαστήριο νέου ελληνισμού, όπου η λήθη παραπέμπει κυρίως στο θάνατο), αποτυπώνοντας σε πίνακα τα χαρακτηριστικά της μορφής παραδοσιακής και μοντέρνας ποίησης, κυρίως μορφολογικά. Τους προτείνεται να στηριχθούν στις ιστοσελίδες του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών και του ψηφιακού σχολείου, για να εντοπίσουν το μοτίβο της μνήμης ως πηγή έμπνευσης και ερωτικής αναμόχλευσης στο «Κονιάκ μηδέν αστέρων» και σε corpus ποιημάτων (όπου η μνήμη συμβολίζει τη μάντιδα, την εφηβεία, τη δημιουργία και την αναπόληση, ενώ η λήθη σχετίζεται με τη θάλασσα ή την παρεξηγημένη μνήμη). Οι μαθητές της Ομάδας Ε (ως Μελετητές της Φθοράς του χρόνου/ Θανάτου) καλούνται να καταγράψουν στον επεξεργαστή κειμένου (word) τις διαπιστώσεις τους για το ρόλο της «φθοράς-θανάτου» στην ποίησή της Δημουλά, και να συγκρίνουν το ρόλο της φθοράς-θανάτου, όπως αποτυπώνεται στην ποίηση της Δημουλά, σε σχέση με δύο ποιήματα του Καρυωτάκη από το Σπουδαστήριο του νέου ελληνισμού και την Πύλη της 12 Ελληνικής γλώσσας. Τους προτείνεται να στηριχθούν στις ιστοσελίδες του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών και του ψηφιακού σχολείου για να εντοπίσουν το μοτίβο της φθοράς ως πηγή έμπνευσης και ερωτικής απώλειας-εγκατάλειψης στο «Κονιάκ μηδέν αστέρων» και σε ένα corpus ποιημάτων (όπου η φθορά συμβολίζει την ερείπωση, γήρανση, ερημιά, την ανία της καθημερινότητας, τον ίλιγγο του ματαίου και το θάνατο). Οι μαθητές της Ομάδας Στ (ως Μελετητές του Έρωτα), καλούνται να καταγράψουν στο πρόγραμμα παρουσιάσεων (power point) τις διαπιστώσεις τους για το ρόλο του «έρωτα» στην ποίηση της Δημουλά, αισθητοποιώντας τις απόψεις τους με εικόνες από τη Google. Επιπλέον τους προτείνεται να συγκρίνουν του έρωτα, όπως αποτυπώνεται στην ποίηση της Δημουλά, σε σχέση με τα δύο παραδοσιακά ποιήματα της Μ. Πολυδούρη: Λησμονιά, Μόνο γιατί μ΄ αγάπησες, αποτυπώνοντας σε πίνακα τα χαρακτηριστικά της μορφής παραδοσιακής και μοντέρνας ποίησης (από το Εθνικό Παν/μιο Αθηνών και το ψηφιακό σχολείο), όπου ο έρωτας παραπέμπει κυρίως στην αίσθηση της απουσίας). Τους προτείνεται να στηριχθούν στις ιστοσελίδες του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών και του ψηφιακού σχολείου, για να εντοπίσουν το μοτίβο του έρωτα ως πηγή έμπνευσης και ερωτικής απώλειας-αναπόλησης στο «Κονιάκ μηδέν αστέρων» και σε ένα corpus ποιημάτων (όπου ο έρωτας συμβολίζει την ένταση, το ανυπεράσπιστο, το φόβο, την απουσία, την εγκατάλειψη και τη φαντασίωση). Οι μαθητές της Ομάδας Ζ (ως Μελετητές της καβαφικής επιρροής), καλούνται να κάνουν πίνακα, όπου θα καταγράψουν τις διαπιστώσεις τους για την επιρροή του Καβάφη στην ποίηση της Δημουλά, ως προς το περιεχόμενο και τη μορφή (ερωτισμό, φθορά, άγαλμα, φιλοσοφικό υπόβαθρο, πεζολογία και ειρωνεία). Προτείνεται να συγκρίνουν με πέντε παραδοσιακά ποιήματα της Καβάφη (από το Σπουδαστήριο του νέου Ελληνισμού). Τους προτείνεται να στηριχθούν στις ιστοσελίδες του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών και του ψηφιακού σχολείου, ομοιότητες και διαφορές σε έξι ποιήματα της ποιήτριας. Οφείλουν να λάβουν υπόψη το σχολιασμό της ποίησης της Δημουλά και το άρθρο του Νάσου Βαγενά «Η ειρωνική γλώσσα του Καβάφη» (1979). Τέλος, οι μαθητές της Ομάδας Η (ως Κριτικοί της Λογοτεχνίας), καλούνται να συνθέσουν τη δική τους λογοτεχνική κριτική για δύο ποιήματα της Δημουλά ( όπου και το «Κονιάκ μηδέν αστέρων»), στηριζόμενοι στο υλικό που θα μελετήσουν. Οπότε οφείλουν προηγουμένως να ανατρέξουν σε ιστοσελίδες του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών, του ψηφιακού σχολείου, του Σπουδαστήριο του νέου Ελληνισμού, σε ένα υλικό που αφορά τη λογοτεχνική κριτική επί του ποιητικού έργου της Δημουλά (πρώιμης και ώριμης φάσης), καθώς και της νέας ποιητικής συλλογής της «Δημόσιος Καιρός», αλλά και άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, κριτική του Ν. Δήμου και Β. Καραλή και τις τρεις συνεντεύξεις της ποιήτριας(της περιόδου 2001-2002) ή το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ. Επιπρόσθετα θα λάβουν υπόψη τους και τα ενημερωτικά στοιχεία για τη λογοτεχνική κριτική από το σχετικό κεφάλαιο για τη βιβλιοκριτική/ λογοτεχνική κριτική του σχολικού εγχειριδίου της νεοελληνικής γλώσσας Β΄ Λυκείου. Στο τέλος της ώρας, η κάθε ομάδα αποθηκεύει την εργασία της στην επιφάνεια εργασίας και την παραδίδει στον καθηγητή σε ηλεκτρονική μορφή, χρησιμοποιώντας φορητή συσκευή αποθήκευσης (memory stick) και την προωθεί στους σταθμούς εργασίας των άλλων ομάδων. Δ΄ ΦΑΣΗ (4η ώρα στο εργαστήριο Πληροφορικής) Σε καθορισμένο εκ των προτέρων χρονικό πλαίσιο οι μαθητές ανακοινώνουν ανά ομάδα τα αποτελέσματα της εργασίας τους στην ολομέλεια, ενώ τα μέλη των άλλων ομάδων θέτουν ερωτήσεις και συμμετέχουν ενεργά στην αναδιαμόρφωση του αρχικού υλικού, το οποίο έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθούν κι από τον σταθμό εργασίας τους. Στο τέλος της ώρας, ο εκπαιδευτικός παραδίδει σε έντυπη μορφή τις παρατηρήσεις του επί του αρχικού υλικού που είχε και ο ίδιος παραλάβει στο τέλος της προηγούμενης φάσης. 13 Ε΄ ΦΑΣΗ (5η ώρα στο εργαστήριο Πληροφορικής) Οι μαθητές παρεμβαίνουν διορθωτικά στο υλικό τους, προκειμένου να το οριστικοποιήσουν. Κάθε ομάδα εργάζεται, προκειμένου να δημιουργήσει διαφάνειες με το λογισμικό Παρουσίασης PowerPoint ή να αποτυπώσει στον επεξεργαστή κειμένου (word) τις διαπιστώσεις τους, με στόχο τη δημιουργία μιας τελικής συνθετικής παρουσίασης της ποίησης της Δημουλά. Στο τελευταία 10΄ της ώρας οι μαθητές και ο διδάσκων αναστοχάζονται ως προς:  Τον βαθμό επίτευξης των στόχων που είχαν τεθεί,  Τον τρόπο λειτουργίας των ομάδων, τις ομαδοσυνεργατικές δεξιότητες και στάσεις που διαμορφώθηκαν,  Τη συμβολή των Νέων Τεχνολογιών στη διδακτική πράξη. Αξιολόγηση Η αξιολόγηση των εργασιών κάθε ομάδας πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια των διαδοχικών φάσεων. Η αξιολόγηση είναι διαμορφωτική στην Β΄, Γ΄ και Δ΄ φάση και τελική στην Ε΄ φάση. Εδράζεται δε στα κριτήρια που γνωστοποιήθηκαν στους μαθητές κατά την Β΄ φάση. Τα κριτήρια αυτά αφορούν:  την ανταπόκριση στους αρχικούς στόχους·  τον τρόπο συνεργασίας και επικοινωνίας των μελών της ομάδας·  την αξιοποίηση των δυνατοτήτων του ηλεκτρονικού περιβάλλοντος εργασίας· Φορέας της διαμορφωτικής αξιολόγησης είναι ο εκπαιδευτικός. Παρακολουθεί διακριτικά, κατά τις επιμέρους φάσεις, την πορεία των εργασιών και τις δεξιότητες [συγγραφικές, επικοινωνιακές, συνεργατικές, τεχνολογικές] των μαθητών και παρεμβαίνει με υποδείξεις και ανατροφοδότηση των ομάδων. Η τελική αξιολόγηση πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της Ε φάσης. Οι μαθητές κρίνουν και συγκρίνουν το αποτέλεσμα της δικής τους εργασίας και των άλλων ομάδων με βάση τα ανωτέρω κριτήρια προβαίνοντας σε αυτο-αξιολόγηση και ετερο-αξιολόγηση. Ο εκπαιδευτικός με τα ίδια κριτήρια αξιολογεί τόσο τις εργασίες όσο και τη λειτουργικότητα του σεναρίου και τα στάδια της μαθησιακής διαδικασίας, ώστε να προβεί στις αναγκαίες βελτιώσεις όσον αφορά ζητήματα, όπως συνθήκες εργασίας, στόχοι, χρονισμός (βλ. πίνακες κριτηρίων αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης ομάδων στο τέλος). ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΕΠΕΚΤΑΣΗΣ Η διδακτική πρόταση μπορεί να επεκταθεί σε project με: συνεξέταση ποικίλων μορφών τέχνης που αναπαριστούν τα θέματα της ποίησης της Δημουλά, σύγκριση με ποιήματα και άλλων ποιητών (παραδοσιακών και μη), 14 δυνατότητα πλοήγησης σε περισσότερους δικτυακούς τόπους, αξιοποίηση της αυτενέργειας των μαθητών στο επίπεδο νέων παραμέτρων – θεμάτων διερεύνησης, πρόταση να δημιουργήσουν ένα wiki και να συνθέσουν από κοινού ένα ποίημα. ΑΝΑΣΤΟΧΑΣΜΟΣ-ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ -Τα διαχρονικά θέματα της ποιήτριας έτυχαν ιδιαίτερου ενδιαφέροντος από τους μαθητές. - Οι ομάδες συνεργάσθηκαν καλά και η σύγκριση και διαφοροποίηση με τους άλλους ποιητές σε κοινά θεματικά μοτίβο επιτεύχθηκε πλήρως. - H ποσότητα των προτεινόμενων ποιημάτων, εφόσον οι μαθητές τα προσεγγίζουν κατόπιν επιλογής, αποσκοπεί στο να διαβάσουν όσο το δυνατόν περισσότερα ποιήματα και να μπορούν να επιλέγουν αυτό που τους αγγίζει περισσότερο. Το σενάριο εφαρμόστηκε σε ένα τμήμα μαθητών (Α3) της Α΄ τάξης του 2ου Λυκείου Πεύκης το σχολικό έτος 2013-14. Οι παρατηρήσεις από την εφαρμογή του συνοψίζονται ακολούθως: Γίνεται κατανοητό ότι το σενάριο διδασκαλίας ξέφυγε από την παραδοσιακή δασκαλοκεντρική διδασκαλία με πολλαπλό όφελος για τα παιδιά καθώς:  επιτεύχθηκε τόσο ο κλασικός (γλωσσικός) γραμματισμός όσο και ο νέος αλλά και ο κριτικός γραμματισμός,  δόθηκαν περισσότερα κίνητρα για τη συμμετοχή όλων των μαθητών στο πλαίσιο των ομάδων,  ενισχύθηκε το κλίμα αναγνώρισης, αποδοχής, επικοινωνίας μεταξύ των μαθητών,  αξιοποιήθηκαν προηγούμενες γνώσεις ,  το περιβάλλον μάθησης υπήρξε πιο ελκυστικό με τη χρήση των ΤΠΕ. 15 ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1Ο KOINO ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΡΟΣ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΟΜΑΔΕΣ (ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ) Επισκεφθείτε την ιστοσελίδα http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=505&author_id=69 που περιέχει το «Κονιάκ μηδέν αστέρων» και διαβάστε το ποίημα. Να αναζητήσετε βασικές έννοιες του ποιήματος και να καταγράψετε λεκτικές συνεκφορές που ξαφνιάζουν. Να αποτυπώσετε τη λεκτική απεικόνιση του ποίηματος κάνοντας χρήση του εργαλείου www. Wordle.net, για να αναδειχθούν οι πιθανές επαναλαμβανομενες λέξεις. Προσπαθήστε μια πρώτη ερμηνευτική προσέγγιση του ποιήματος με βάση τα παρακάτω ερωτήματα και καταγράψτε τις απόψεις σας σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή. 1.Ποιο είναι το θεματικό κέντρο του ποιήματος; …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… α) Στην πρώτη στροφή του ποιήματος, να εντοπίσετε το συσχετισμό της μνήμης με την αίσθηση του ανώφελου; β) Στη δεύτερη στροφή του ποιήματος, να εντοπίσετε το βασικό θεματικό μοτίβο και την αφόρμησή του. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… 2. Με βάση τις παραπάνω διαπιστώσεις, σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι ο τίτλος του ποιήματος είναι νοηματικά ενεργός (ή όχι) και γιατί; (να δικαιολογήσετε την απάντησή σας; …………………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………….. 16 1ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΑ Α΄ : ΒΙΟΓΡΑΦΟΙ. Να επισκεφθείτε τις ακόλουθες ιστοσελίδες, που αναφέρονται στη βιογραφία και εργογραφία της ποιήτριας Κικής Δημουλά και να τις μελετήσετε 1. http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=159 2. http://www.potheg.gr/WriterDetails.aspx?id=7711066&lan=1 3. http://kikidimoula.wordpress.com/kiki-dimoula-about/ και χρησιμοποιώντας από τη ακόλουθη διεύθυνση το εργαλείο Office Timeline http://users.sch.gr/olpaizi/autosch/joomla15/index.php/tpe/ergaleiaekpaideutikou/3646-office-timeline-dorean-programma-gia-dimiourgiaxronogrammis έχετε ως αποστολή: Να δημιουργήσετε μία χρονογραμμή, όπου θα αναδεικνύονται οι βασικοί σταθμοί στη ζωή και το έργο (πρώιμη και ώριμη φάση) της ποιήτριας. 17 2ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΑ Β΄ : ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΙ. Να επισκεφθείτε τις ακόλουθες ιστοσελίδες, που περιέχουν αυτοβιογραφικό σημείωμα της ποιήτριας και μία συνέντευξή της στην εκπομπή Μονόγραμμα της ΕΡΤ 1. http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/dhmoyla_aytobiografik o.htm 2. https://www.youtube.com/watch?v=nTJ9ZrW_iqo κατόπιν μελετήστε ορισμένα ποιήματά της, από τα παρακάτω προτεινόμενα: Αναερείπωση, Αυτοσυντήρηση, Γας Ομφαλός, Γράμμα, Διάλογος ανάμεσα σε σένα και σε μένα, Επισκευαστικά Δάνεια, Ο Πληθυντικός αριθμός, Σημείο Αναγνωρίσεως, Σκόνη, Τα πάθη της βροχής. που θα βρείτε στις ιστοσελίδες: http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/various.htm#%CE%91%CE%9 3%CE%93%CE%95%CE%9B%CE%99%CE%95%CE%A3 http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C132/635/4086,18629/ http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C132/635/4086,18628/ http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C132/635/4086,18630/ Αποστολή: Έχοντας το ρόλο των δημοσιογράφων να πάρετε μία υποθετική συνέντευξη από την ποιήτρια, προκειμένου να αναδειχθούν τα βασικά χαρακτηριστικά της ποίησής της και οι απόψεις της για τα θεματικά μοτίβα: έρωτα, ποίηση, θάνατο, φθορά, γυναίκα, μνήμη. (Μπορείτε υποστηρικτικά για την εργασία σας να λάβετε υπόψη την ιστοσελίδα της Πύλης για την Ελληνική γλώσσα όπου ο ποιητής Οδ. Ελύτης δίνει συνέντευξη στο δημοσιογράφο Πηλιχό το 1973 με θέμα την ποίηση. http://www.greeklanguage.gr/greekLang/modern_greek/tools/corpora/pi/content.html?p=41&t=3,6058) 18 3ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΑ Γ΄ : ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ. Να επισκεφθείτε τις ακόλουθες ιστοσελίδες που περιέχουν ποιήματα της Δημουλά, αναφερόμενα στο θεματικό μοτίβο της φωτογραφίας, http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/various.htm#%CE%93%CE% A1%CE%91%CE%9C%CE%9C%CE%91 http://www.dpgr.gr/forum/index.php?topic=7855.30 http://www.dpgr.gr/forum/index.php?topic=7855.45 http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/1988_xaire_pote.htm http://culture.thessaloniki-portal.gr/2014/05/kiki-dimoula-drakontia-metra http://blogs.sch.gr/evstamou/files/2008/12/dimoyla.pdf (σελ.209, Ν. Δήμου) Κονιάκ μηδέν αστέρων, Γράμμα, Υποκατάστατο, Εύφλεκτη η απόσταση, Φωτογραφία 1948, Πέρασα, Ανάσκελος χρόνος, Εχθρική συμφιλίωση ,Passe-Partout, Φωτογραφία χεριού, Τη..και εν…, Μεσημέρι, Σταδιοδρομία, Μαύρη γραβάτα, Οblivion beach,Moντάζ Φωτογραφία. Αποστολή: Στηριγμένοι σε πέντε από αυτά: α) να καταγράψετε στον επεξεργαστή κειμένου (word) τις διαπιστώσεις σας για το ρόλο και τη σημασία της «φωτογραφίας» στην ποίησή της. β) επιπλέον να δημιουργήσετε ένα δικτυακό λεύκωμα, όπου θα οπτικοποιήσετε με τη βοήθεια της Google τους στίχους που αναφέρονται στη φωτογραφία ενός από τα παραπάνω ποιήματα. γ) και να συγκρίνετε το ρόλο της φωτογραφίας, όπως αποτυπώνεται στην ποίηση της Δημουλά, σε σχέση με τα ακόλουθα ποιήματα του Καβάφη: Έτσι, Απ΄ το συρτάρι (Κρυμμένα 1877) . http://www.snhell.gr/archive/writer.asp http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=265&author_id=60 19 4ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΑ Δ΄ : ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ. Να επισκεφθείτε τις ακόλουθες ιστοσελίδες, που περιέχουν ποιήματα της Δημουλά, που αναφέρονται στο θεματικό μοτίβο της μνήμης: http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/various.htm#%CE%91%CE%9 D%CE%91%CE%95%CE%A1%CE%95%CE%99%CE%A0%CE%A9%CE%A3% CE%97 http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/1994_h_efhbeia_ths_lh8hs.htm #%CE%97_%CE%95%CE%A6%CE%97%CE%92%CE%95%CE%99%CE%91_% CE%A4%CE%97%CE%A3_%CE%9B%CE%97%CE%98%CE%97%CE%A3 http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/1988_xaire_pote.htm#%CE%9 4%CE%95%CE%9D_%CE%9E%CE%95%CE%A1%CE%A9_%CE%91%CE%9D_ %CE%98%CE%91_%CE%A1%CE%98%CE%A9_%CE%91%CE%A5%CE%A1% CE%99%CE%9F http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C131/594/3923,17074/ http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/2001_hxos_apomakrynsewn.ht m#%CE%9F%CE%99%CE%9A%CE%9F%CE%94%CE%9F%CE%9C%CE%97% CE%9C%CE%91 http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C132/638/4102,18801/ http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/2005_xloh_8ermokhpioy.htm# %CE%94%CE%99%CE%91_%CE%A4%CE%97%CE%A3_%CE%95%CE%99%C E%A3_%CE%91%CE%A4%CE%9F%CE%A0%CE%9F%CE%9D_%CE%9B%CE %97%CE%98%CE%97%CE%A3 Κονιάκ μηδέν αστέρων, Γράμμα, Αναερείπωση, Αυτοσυντήρηση, Ο πληθυντικός αριθμός, Υποκατάστατο, Η εφηβεία της λήθης, Χρόνια πολλά, Δεν ξέρω αν θα ρθω αύριο, Γιαλό γιαλό, Άωρα και παράωρα, Οικοδόμημα, Τα πάθη της βροχής, Δια της εις άτοπον λήθης. Αποστολή: Στηριγμένοι σε πέντε από αυτά α) να καταγράψετε στο πρόγραμμα παρουσιάσεων (power point) τις διαπιστώσεις σας για το ρόλο και τη σημασία της «μνήμης» στην ποίησή της, αισθητοποιώντας τις απόψεις σας με εικόνες από το Google. β) και να συγκρίνετε το ρόλο της μνήμης-λήθης, όπως αποτυπώνεται στην ποίηση της Δημουλά, σε σχέση με τα ακόλουθα ποιήματα του Λ. Μαβίλη: Λήθη, Μούχρωμα, αποτυπώνοντας σε πίνακα τα χαρακτηριστικά της μορφής παραδοσιακής και μοντέρνας ποίησης. http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=388&author_id=81 http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-A111/251/1848,6018/ 20 5ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΑ Ε΄ :ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΦΘΟΡΑΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ/ ΘΑΝΑΤΟΥ. Να επισκεφθείτε τις ακόλουθες ιστοσελίδες, που περιέχουν ποιήματα της Δημουλά, που αναφέρονται στο θεματικό μοτίβο της φθοράς του χρόνου (θανάτου): http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/various.htm#%CE%91%CE%9 D%CE%91%CE%95%CE%A1%CE%95%CE%99%CE%A0%CE%A9%CE%A3% CE%97 http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/1994_h_efhbeia_ths_lh8hs.htm #%CE%91%CE%A0%CE%A1%CE%9F%CE%A3%CE%94%CE%9F%CE%9A%C E%99%CE%95%CE%A3 http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/1998_enos_leptoy_mazi.htm# %CE%A4%CE%9F_%CE%91%CE%9B%CE%9B%CE%9F%CE%98%CE%99 http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/1988_xaire_pote.htm#%CE%A 0%CE%99%CE%9D%CE%91%CE%9E_%CE%94%CE%99%CE%95%CE%A1%C E%A7%CE%9F%CE%9C%CE%95%CE%9D%CE%A9%CE%9D http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/1981_to_teleytaio_swma_moy. htm#%CE%91%CE%9A%CE%91%CE%99%CE%A1%CE%99%CE%91 http://kikidimoula.wordpress.com/2012/10/08/fthora-kiki-dimoula- %CF%86%CE%B8%CE%BF%CF%81%CE%AC- %CE%BA%CE%B9%CE%BA%CE%AE- %CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%AC/ http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C132/638/4102,18803/ http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/2005_xloh_8ermokhpioy.htm# %CE%94%CE%99%CE%94%CE%91%CE%9A%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE %97_%CE%A5%CE%9B%CE%97 Κονιάκ μηδέν αστέρων, Αναερείπωση, Γας ομφαλός, Επισκευαστικά δάνεια,, Απροσδοκίες, Μονόκλινο Σύμπτωμα, Κοινῄ Υπαιτιότητι, Το άλλοθι, Του Λαζάρου, Ενός λεπτού μαζί, Καρτούν, Πίναξ διερχομένων, Φθορά, Ακαίρια, Σκόνη, Διδακτική ύλη. Αποστολή: Στηριγμένοι σε πέντε από αυτά α) να καταγράψετε στον επεξεργαστή κειμένου (word) τις διαπιστώσεις σας για το ρόλο και τη σημασία της «φθοράς» στην ποίησή της. β) και να συγκρίνετε το ρόλο της φθοράς-θανάτου, όπως αποτυπώνεται στην ποίηση της Δημουλά, σε σχέση με τα ακόλουθα ποιήματα του Καρυωτάκη: Βράδυ, Πρέβεζα. http://www.greeklanguage.gr/Resources/literature/tools/concordance/browse.html?cn d_id=6&text_id=905 http://www.snhell.gr/lections/content.asp?id=79&author_id=17&page=anthology 21 6ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΑ ΣΤ΄ : ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ. Να επισκεφθείτε τις ακόλουθες ιστοσελίδες, που περιέχουν ποιήματα της Δημουλά, που αναφέρονται στο θεματικό μοτίβο του έρωτα (ερωτικής εγκατάλειψης και αναζήτησης): http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C132/635/4086,18627/ http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C132/635/4086,18628/ http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/various.htm#%CE%91%CE%9 D%CE%91%CE%95%CE%A1%CE%95%CE%99%CE%A0%CE%A9%CE%A3% CE%97 http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/1994_h_efhbeia_ths_lh8hs.htm #%CE%91%CE%A0%CE%A1%CE%9F%CE%A3%CE%94%CE%9F%CE%9A%C E%99%CE%95%CE%A3 http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/1998_enos_leptoy_mazi.htm# %CE%9A%CE%91%CE%A1%CE%A4%CE%9F%CE%A5%CE%9D http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/2005_xloh_8ermokhpioy.htm# %CE%95%CE%A6%CE%9F%CE%94%CE%99%CE%9F_%CE%A4%CE%91_%C E%A4%CE%A1%CE%91%CE%A5%CE%9C%CE%91%CE%A4%CE%91 http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/2005_xloh_8ermokhpioy.htm# %CE%9F%CE%9C%CE%99%CE%A7%CE%9B%CE%A9%CE%94%CE%97%CE %A3_%CE%97_%CE%9B%CE%A5%CE%A4%CE%A1%CE%A9%CE%A3%CE %97 Κονιάκ μηδέν αστέρων, Ο πληθυντικός αριθμός, Τα πάθη της βροχής, Αναερείπωση, Διάλογος ανάμεσα σε σένα και σε μένα, Οι αποδημητικές καλημέρες, Απροσδοκίες, Καρτούν, Ομιχλώδης η λύτρωση, Αναπαλαίωση, Προστιθέμενη αξία, Τίποτα δεν θα αντιληφθείς, Αερογέφυρες. Αποστολή: Στηριγμένοι σε πέντε από αυτά α) να καταγράψετε στο πρόγραμμα παρουσιάσεων (power point) τις διαπιστώσεις σας για το ρόλο και τη σημασία της «έρωτα» στην ποίησή της, αισθητοποιώντας τις απόψεις σας με εικόνες από το Google. β) και να συγκρίνετε το ρόλο του έρωτα, όπως αποτυπώνεται στην ποίηση της Δημουλά, σε σχέση με τα ακόλουθα ποιήματα του Μ. Πολυδούρη: Λησμονιά, Μόνο γιατί μ΄ αγάπησες, αποτυπώνοντας σε πίνακα τα χαρακτηριστικά της μορφής παραδοσιακής και μοντέρνας ποίησης. http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/maria_polydoyrh/anekdota_poihmata.htm http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C132/635/4086,18619/ 22 7ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΑ Ζ΄ :ΟΙ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΚΑΒΑΦΙΚΗΣ ΕΠΙΡΡΟΗΣ Να επισκεφθείτε τις ακόλουθες ιστοσελίδες, που περιέχουν τα ποιήματα της Δημουλά Υπό Φθινόπωρον, Σημείο αναγνωρίσεως, Τα πάθη της βροχής, Φθορά, Επώδυνη Αποκάλυψη, Για καπνιστές (Χλόη θερμοκηπίου, 2005) και που αναφέρονται σε σχόλια για την ποίησή της (βλ. σελ.203), http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/1963_epi_ta_ixnh.htm http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C132/635/4086,18629/ http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGL-C132/635/4086,18628/ http://kikidimoula.wordpress.com/2012/10/08/fthora-kiki-dimoula- %CF%86%CE%B8%CE%BF%CF%81%CE%AC- %CE%BA%CE%B9%CE%BA%CE%AE- %CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%AC/ http://blogs.sch.gr/evstamou/files/2008/12/dimoyla.pdf http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/ (Χλόη θερμοκηπίου <Για καπνιστές, Επώδυνη Αποκάλυψη) Αποστολή αφού μελετήσετε τα προτεινόμενα ποιήματα να τα συγκρίνετε με τα ακόλουθα ποιήματα του Καβάφη: Ιωνικόν, Έπος καρδίας, Όσο μπορείς, Περιμένοντας τους Βαρβάρους, Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου… , καθώς και το άρθρο του Βαγενά: http://www.kavafis.gr/poems/content.asp?id=97&cat=1 http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=153&author_id=60 http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=36&author_id=60 http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=82&author_id=60 http://www.kavafis.gr/poems/content.asp?id=205&cat=4 http://www.kavafis.gr/kavafology/articles/content.asp?id=16 Για την απόδοση των χαρακτηριστικών / διαπιστώσεων μπορεί να σας φανεί χρήσιμος ο παρακάτω πίνακας ΕΠΙΡΡΟΗ ΚΑΒΑΦΗΣ ΔΗΜΟΥΛΑ ΘΕΜΑΤΙΚΑ: 1. 2. ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ: 1. 2. 23 8ο ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΟΜΑΔΑ Η΄ : ΚΡΙΤΙΚΟΙ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ. Να επισκεφθείτε την ακόλουθη ιστοσελίδα με κριτικές για το έργο της Δημουλά (πρώιμης και όψιμης φάσης) με τη μορφή άρθρων σε περιοδικά και εφημερίδες, τρεις συντεύξεις της, το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/ http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%94%C E%B7%CE%BC%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%AC#.CE.A8.CE.B7.CF.86.CE. B9.CE.B1.CE.BA.CF.8C_.CE.B1.CF.81.CF.87.CE.B5.CE.AF.CE.BF_.CE.95.CE.A1. CE.A4 καθώς και τα ποιήματά της Επώδυνη Αποκάλυψη (Χλόη θερμοκηπίου, 2005), Κονιάκ μηδέν αστέρων, http://users.uoa.gr/~nektar/arts/tributes/kikh_dhmoyla/ http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=505&author_id=69 Αποστολή Λαμβάνοντας υπόψη τα ενημερωτικά στοιχεία για τη λογοτεχνική κριτική από το σχετικό κεφάλαιο για τη βιβλιοκριτική/ λογοτεχνική κριτική του σχολικού εγχειριδίου της νεοελληνικής γλώσσας Β΄ Λυκείου http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSB105/435/2903,11290/ να συνθέσετε τη δική σας λογοτεχνική κριτική για τα παραπάνω ποιήματα, στηριζόμενοι στο υλικό που μελετήσατε. 24 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ KΡΙΤΗΡΙΑ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΤΗ (ΔΙΑΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΦΑΣΗ) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ ΜΕΤΡΙΑ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ (αναζήτηση πληροφοριών) ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ( επικοινωνία προφορική & γραπτή παρουσίαση) ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ (αυτενέργεια, συνεργασία, αυτοεκτίμηση) ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΧΡΟΝΟΥ 25 KΡΙΤΗΡΙΑ ΕΤΕΡΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΟΜΑΔΑΣ (ΔΙΑΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΦΑΣΗ) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ ΜΕΤΡΙΑ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΤΙΚΑ ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΗ ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ (αναζήτηση πληροφοριών) ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ (προφορική και γραπτή επικοινωνία, παρουσίαση) ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ (αυτενέργεια, συνεργασία, αυτοεκτίμηση) ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΧΡΟΝΟΥ ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ Ποιητικές συλλογές  Ποιήματα, 1952 (αποκηρυγμένα)  Έρεβος, 1956, Στιγμή 1990  Ερήμην, Δίφρος 1958, Στιγμή 1990  Επί τα ίχνη, Φέξης 1963, Στιγμή 1989  Το λίγο του κόσμου, 1971, Νεφέλη 1983, Στιγμή 1990  Το τελευταίο σώμα μου, Κείμενα 1981, Στιγμή 1989  Χαίρε ποτέ, Στιγμή 1988  Η εφηβεία της λήθης, Στιγμή 1994  Ποιήματα, Ίκαρος 1998 (Συγκεντρωτκή έκδοση· περιλαμβάνονται όλες οι προηγούμενες συλλογές εκτός από τα Ποιήματα.)  Ενός λεπτού μαζί, Ίκαρος 1998  Ήχος απομακρύνσεων, Ίκαρος 2001  Χλόη θερμοκηπίου, Ίκαρος 2005  Συνάντηση, Γιάννης Ψυχοπαίδης, Κική Δημουλά, Ίκαρος 2007 (Ανθολογία με εβδομήντα τρία ζωγραφικά έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη.)  Μεταφερθήκαμε παραπλεύρως, Ίκαρος 2007  Τα εύρετρα, Ίκαρος 2010  Δημόσιος καιρός, Ίκαρος 2014 26 Πεζά  Ο φιλοπαίγμων μύθος, Ίκαρος 2004 (Η ομιλία που εκφώνησε η Κική Δημουλά στην Ακαδημία Αθηνών κατά την τελετή υποδοχής της.)  Εκτός σχεδίου, Ίκαρος 2005 (Επιλογή πεζών κειμένων.)  Έρανος σκέψεων, Ίκαρος 2009 (Η ομιλία της Κικής Δημουλά στην Αρχαιολογική Εταιρεία στις 26 Ιανουαρίου 2009.) Διακρίσεις  2001, Χρυσός Σταυρός του Tάγματος της Tιμής από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Στεφανόπουλο.  2002, τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών πληρώνοντας έτσι την έδρα των γραμμάτων και η οποία είχε μείνει κενή μετά τον θάνατο του Νικηφόρου Βρεττάκου— η τρίτη γυναίκα στην ιστορία της Ακαδημίας (μετά τις Γαλάτεια Σαράντη και Αγγελική Λαΐου) Βραβεία  1964(;), Eύφημη μνεία από την Ομάδα των Δώδεκα, για την ποιητική συλλογή Eπί τα ίχνη.  1972, Β΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για την ποιητική συλλογή Το λίγο του κόσμου.  1989, Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης, για την ποιητική συλλογή Χαίρε ποτέ.  1997, Βραβείο Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, για την ποιητική συλλογή Η εφηβεία της λήθης.  2001, Αριστείο των Γραμμάτων της Ακαδημίας Αθηνών, για το σύνολο του έργου της.  2009, Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας (Prix Européen de Littérature), για το σύνολο του έργου της.  2010, Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας, για το σύνολο του έργου της. 27 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ • Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση εκπαιδευτικών στα κέντρα στήριξης και επιμόρφωσης, τεύχος 1, Γενικό μέρος, γ΄ έκδοση, ΙΤΥΕ, Πάτρα -Μάρτιος 2014. •Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση εκπαιδευτικών στα κέντρα στήριξης και επιμόρφωσης, τεύχος 3, Κλάδος ΠΕ02, γ΄ έκδοση, ΙΤΥΕ, Πάτρα -Μάρτιος 2014. •Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ ενιαίου λυκείου, Θεωρητική κατεύθυνση, Βιβλίο Καθηγητή, ΙΤΥΕ 2012. • Παπαγεωργίου, Κώστας Γ.: Κική Δημουλά - χρονικογράφος του εφήμερου, εκδ. «Κέδρος», Αθήνα 2013. • Βέης Γ., «Το καθαρτήριο του μετά», Διαβάζω226, 15/11/1989, σ.65-68. • Γεράνης Στέλιος, «Δημουλά Κική», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας6. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. • Δαββέτας Νίκος Γ., «Η συμπεριφορά των αγαλμάτων στην ποίηση της Κικής Δημουλά», Η λέξη84, 5/1989, σ.343-346. • Δήμου Νίκος, Στην τετράγωνη νύχτα της φωτογραφίας· Σημειώσεις σε ποιήματα της Κικής Δημουλά. Αθήνα, Στιγμή, 1991 (τώρα και στον τόμο Τα πρόσωπα της ποίησης, σ.37-59. Αθήνα, Νεφέλη, 1993). • Καραλής Βρασίδας, «Ο Παράδεισος της μετωνυμίας», Διαβάζω356, 10/1995, σ.109-111. • Καραντώνης Ανδρέας, «Κικής Δημουλά: Το λίγο του κόσμου», Νέα Εστία97, ετ.ΜΘ΄, 1/4/1975, αρ.1146, σ.484-485. • Καραντώνης Ανδρέας, «Κικής Δημουλά: Το τελευταίο σώμα μου», Νέα Εστία110, ετ.ΝΕ΄, 15/8/1981, αρ.1299, σ.1107-1108. • Καρβέλης Τάκης, «Η ποίηση της “πολλαπλασιαστικής ευαισθησίας και της λυρικής αφαίρεσης”», Διαβάζω48, 12/1981, σ.83-86. • Κοκκινάκη Νένα Ι., Κριτική για την Εφηβεία της λήθης, Το Βήμα, 15/1/1995. • Κούρτοβικ Δημοσθένης, «Κική Δημουλά», Έλληνες μεταπολεμικοί συγγραφείς· Ένας οδηγός, σ.67-68. Αθήνα, Πατάκης, 1995. • Κούρτοβικ Δημοσθένης, Κριτική για το Ενός λεπτού μαζι, Τα Νέα, 22/12/1998. • Μαραγκού Λαμπρίνα Α., «Κική Δημουλά: Ας πούμε πως υπάρχεις• Σχόλια πάνω σ’ έναν οικείο στίχο», Ελίτροχος15, Καλοκαίρι 1998, σελ.189-190. • Μέσκος Μάρκος, «Για το Τελευταίο Σώμα της Κικής Δημουλά», Η λέξη84, 5/1989, σ.341. • Μπουκαλάς Παντελής, «Υπέρ ασωτείας», Η λέξη84, 5/1989, σ.342. • Μπουκάλας Παντελής, Κριτική για το Ενός λεπτού μαζί, Η Καθημερινή, 10/11/1998. • Νιάρχος Θανάσης, «Πίσω και πέρα από τις λέξεις», Η λέξη84, 5/1989, σ.347-349. • Πηλίχος Γιώργος (συνέντευξη), Τα Νέα, 20/4/1983. • «Σε β΄ πρόσωπο· Μια συνομιλία της Κικής Δημουλά με τον Αντώνη Φωστιέρη και τον Θανάση Νιάρχο», Η λέξη84, 5/1989, σ.388-389. • Φωστιέρης Αντώνης, «Κική Δημουλά: Το τελευταίο σώμα μου», Η λέξη5, 6/1981, σ.402-403. • Χατζηβασιλείου Βαγγέλης, «Ο ανορθόγραφος κόσμος· Κικής Δημουλά, Χαίρε ποτέ», Εντευκτήριο6, 4/1989, σ.119-120

Μουσική

H ποίηση της Κικής Δημουλά στη δισκογραφία

Μελοποιημένα ποιήματα της Κικής Δημουλά και απαγγελίες με συνοδεία μουσικής, από γνωστούς τραγουδοποιούς και συνθέτες.

Φώντας Τρούσας

25.2.2020 | 09:34

Το 1998 κυκλοφορεί το άλμπουμ «Στην Αγκαλιά της Άκρης», με την Κική Δημουλά να απαγγέλλει ποιήματά της υπό την σεμνή συνοδεία του Θάνου Μικρούτσικου στο πιάνο. Πηγή: Εντευκτήριο #83

     

0

Οποιητικός λόγος της Κικής Δημουλά δεν είναι εύκολα μελοποιήσιμος, αλλά από την στιγμή που έχει μελοποιηθεί κατά κόρον ο Καβάφης δεν υπάρχει «εύκολη» και «δύσκολη» ποίηση, όσον αφορά στην μελοποίησή της.

 

Παρά ταύτα, και για πολλά χρόνια, η ποίηση της Δημουλά δεν θα ντυθεί με νότες, παρότι η ίδια ήταν μια γενικώς γνωστή και βραβευμένη ποιήτρια (Β' Βραβείο Ποιήσεως το 1972, για τη συλλογή της «Το Λίγο του Κόσμου»).

 

Πιθανώς αυτό να οφείλεται στο γεγονός πως η Δημουλά για πολλά χρόνια, για σχεδόν μισόν αιώνα, δεν έγραφε τακτικά, αν σκεφτούμε πως μέχρι το 1998 είχε εκδώσει μόλις εννέα συλλογές – τρεις τη δεκαετία του '50, μία τη δεκαετία του '60, μία τη δεκαετία του '70, δύο τη δεκαετία του '80 και δύο τη δεκαετία του '90. Αντιθέτως, στις δεκαετίες του 2000 και του 2010 κυκλοφόρησε έξι συλλογές, που την έφεραν ακόμη περισσότερο κοντά και πιο μαζικά προς το αναγνωστικό κοινό.

 

Το κρίσιμο σημείο, όσον αφορά στις μελοποιήσεις ποιημάτων της Δημουλά, ήταν βασικά ο συγκεντρωτικός τόμος που είχε τυπώσει ο Ίκαρος το 1998 με τον τίτλο «Ποιήματα», μαζί με την νέα τότε συλλογή της «Ενός Λεπτού Μαζί».

 

Το κρίσιμο σημείο, όσον αφορά στις μελοποιήσεις ποιημάτων της Δημουλά, ήταν βασικά ο συγκεντρωτικός τόμος που είχε τυπώσει ο Ίκαρος το 1998 με τον τίτλο «Ποιήματα», μαζί με την νέα τότε συλλογή της «Ενός Λεπτού Μαζί». Απ' αυτά τα βιβλία κατ' αρχάς την γνώρισε περισσότερο ο κόσμος. Και από το 1998 και μετά ξεκινά ουσιαστικά και η δισκογραφία της.

 

1.

Κική Δημουλά / Θάνος Μικρούτσικος

Στην Αγκαλιά της Άκρης / Ποίηση με Μουσική

[ΜΙΝΟS-EMI, 1998]

 

 

Το 1998 κυκλοφορεί το άλμπουμ «Στην Αγκαλιά της Άκρης», με την Κική Δημουλά να απαγγέλλει ποιήματά της υπό την σεμνή συνοδεία του Θάνου Μικρούτσικου στο πιάνο. Υπάρχουν και μερικά σόλο πιανιστικά θέματα του συνθέτη εδώ, αλλά ο δίσκος βασικά είναι οι απαγγελίες.

 

Ακούγονται ποιήματα από τις συλλογές «Επί τα Ίχνη», «Το Λίγο του Κόσμου», «Το Τελευταίο Σώμα μου», «Χαίρε Ποτέ» και η «Εφηβεία της Λήθης», όπως και ένα ανέκδοτο, τότε, ποίημα το «Επεισόδιο» (θα το διαβάζαμε στη συλλογή «Ενός Λεπτού Μαζί», που θα τυπωνόταν την ίδια χρονιά).

 

Η Κική Δημουλά απαγγέλλει πότε αργά και με συγκίνηση, πότε πιο γρήγορα και ασθματικά, πότε με μια θλίψη στην προσωδία της, άλλοτε όμως με μια αποφασιστικότητα ή ακόμη και με έναν φιλοπαίγμονα ή και ειρωνικό τρόπο (ανάλογα με το ποίημα).

 

Η ηχογράφηση είναι πολύ καλή, με τεχνητό βάθος, και με τη φωνή, γερή και με ωραία άρθρωση, να σε κρατά σε εγρήγορση.

 

2.

Τάνια Τσανακλίδου

Το Μαγικό Κουτί

[Mercury, 1998]

 

Το 1996 η Τάνια Τσανακλίδου παρουσιάζει για πρώτη φορά την παράσταση Το Μαγικό Κουτί στην Θεσσαλονίκη, με τη συνοδεία του Τάκη Φαραζή στο πιάνο. Δύο χρόνια αργότερα, το 1998, θα κυκλοφορούσε και το σχετικό CD με τα 23 tracks.

 

Ανάμεσα στα τραγούδια και τέσσερις απαγγελίες της Τσανακλίδου στις τέσσερις στροφές («Ο έρωτας», «Ο φόβος», «Η μνήμη», «Η νύχτα») ενός από τα πιο γνωστά και πιο αγαπημένα ποιήματα της Κικής Δημουλά, τού «Ο πληθυντικός αριθμός» (από τη συλλογή «Το Λίγο του Κόσμου» από το 1971).

 

3.

Κική Δημουλά / Nίκος Ξανθούλης / Σοφία Μιχαηλίδου

Ο Πληθυντικός Αριθμός

[Artion Records, 2003]

 

 

Το άλμπουμ περιλαμβάνει και απαγγελίες από την ίδια την Κική Δημουλά, και μελοποιήσεις ποιημάτων της από τον συνθέτη Νίκο Ξανθούλη, με ερμηνείες από την Σοφία Μιχαηλίδου.

 

Η ίδια η Δημουλά στην παρουσίαση του δίσκου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, τον Νοέμβριο του 2003, είχε πει πως... «απαιτήθηκε μεγάλος κόπος από τους καλλιτέχνες» και πως «εγώ είμαι η κερδισμένη, διότι έδωσα κάτι βουβά ποιήματα και πήραν φωνή» (tanea.gr). Και είναι αλήθεια πως «Ο Πληθυντικός Αριθμός» είναι ο πρώτος δίσκος που περιέχει μελοποιημένα ποιήματα της Δημουλά.

 

Τα ποιήματα προέρχονται από επτά συλλογές («Έρεβος», «Ερήμην», «Το Λίγο του Κόσμου», «Το Τελευταίο Σώμα μου», «Χαίρε Ποτέ», «Η Εφηβεία της Λήθης», «Ήχος Απομακρύνσεων») και είναι ενορχηστρωμένα για πιάνο, βιολί, ακορντεόν, κιθάρα, τσέλο και τρομπέτα (παίζει ο συνθέτης).

 

4.

Τρένο στο Ρουφ

Μια Μουσική-Ποιητική Παράσταση / «Θέλετε Δέντρ' Ανθίσετε, Θέλετε Μαραθείτε»

Τραγουδούν: Βασίλης Γισδάκης, Καίτη Κουλλιά

[Eros Music, 2003]

 

Εδώ υπάρχουν τραγούδια βασικά, όπως και μερικές απαγγελίες (σε ποιήματα διαφόρων ποιητών). Πάντως και τα δύο ποιήματα της Κικής Δημουλά που ακούγονται στο «Τρένο στο Ρουφ» («Η περιφραστική πέτρα», «Η ταχεία ανάρρωση της απληστίας»), απαγγέλλονται από την Καίτη Κουλλιά, δεν μελοποιούνται.

 

5.

Κυριάκος Σφέτσας / Κική Δημουλά

Γη των Απουσιών

[Ακτή, 2004]

 

00:00

-07:32

 

 

Σίγουρα ο πιο ενδιαφέρων δίσκος (CD) με μουσικές και με ποιήματα της Κικής Δημουλά είναι η «Γη των Απουσιών», με τις συνθέσεις να ανήκουν στον Κυριάκο Σφέτσα (υπάρχουν απαγγελίες κυρίως, μα και μικρές-σύντομες μελοποιήσεις).

 

Η συνεισφορά της Ορχήστρας Νυκτών Εγχόρδων του Δήμου Πατρέων, υπό την διεύθυνση του Θανάση Τσιπινάκη (ακούγονται επίσης τρομπέτα, βιολοντσέλο, πιάνο, τύμπανα και μπάσο), οι απαγγελίες της Αλεξάνδρας Σακελλαροπούλου, όπως και το φωνητικό σύνολο Ηχώ που συμμετέχει στην εγγραφή, συμβάλλουν τα μέγιστα στο κλίμα του άλμπουμ, που είναι εν ολίγοις συναρπαστικό!

 

Όπως είχε πει ο ίδιος ο Κυριάκος Σφέτσας: «Περιμάζεψα ένα ηχητικό υλικό από ανεξίτηλες μνήμες, μουσικές και άλλες, που με είχαν διαμορφώσει και με είχαν συντροφέψει στις δύσκολες στιγμές μου. Αισθάνθηκα ότι ο ήχος των μαντολίνων εκφράζει το χθες, ο μοναχικός ήχος τη τρομπέτας ανακαλεί τα μπλουζ και την τζαζ, τα κρουστά φέρνουν εντός τους μύριες δραματικές διαστάσεις, αλλά είναι και η γλώσσα του σήμερα, το βιολοντσέλο με τον άκρατο λυρισμό του διογκώνει μια υπόγεια υπέρταση ψυχής, οι κιθάρες, το μπάσο και το πιάνο στηρίζουν μια αέναη κίνηση, πότε σύνθετη και πότε επίμονα στατική, ενώ η χορωδία κοριτσιών εκφράζει το μυστικό τραγούδι μιας γυναικείας καρδιάς». (tanea.gr)

 

6.

Μαρία Βουμβάκη

Το Τερραίν του Παραδείσου

[Σείριος, 2006]

 

00:00

-03:48

 

 

Η Μαρία Βουμβάκη –μία σοβαρή τραγουδοποιός, που την γνωρίσαμε από τους Πρώτους Αγώνες Ελληνικού Τραγουδιού Καλαμάτας, που είχε οργανώσει ο Μάνος Χατζιδάκις το 1991– στο τρίτο άλμπουμ της, «Το Τερραίν του Παραδείσου», μελοποιεί ή εν πάση περιπτώσει μεταχειρίζεται ένα ποίημα της Κικής Δημουλά, το «Συνέντευξις», από τη συλλογή «Η Εφηβεία της Λήθης» [Στιγμή, 1994].

 

Η προσέγγιση της Βουμβάκη είναι ποπ-ηλεκτρονική, είναι οπωσδήποτε διαφορετική, ή και μη αναμενόμενη, και γι' αυτό έχει το ενδιαφέρον της.

 

7.

Μάνος Ξυδούς

Βράδιασε, τα Ξαναλέμε

[Impact Music, 2007]

 

Στον προσωπικό δίσκο τού Μάνου Ξυδούς «Βράδιασε, τα Ξαναλέμε» ακούγεται και το ποίημα της Κικής Δημουλά «Για σένα στις επιθυμίες μου» (είναι ο τίτλος στο άλμπουμ), μελοποιημένο από τον Κώστα Παρίση, και τραγουδισμένο από τους Μάνο Ξυδούς και Μαριάννα Γερασιμίδου.

 

Συμπαθητική μελοποίηση, επίσης ποπ και κάπως electro, με το ποίημα να τραγουδιέται δύο φορές, την μία από την Γερασιμίδου και την άλλη από τον Ξυδούς, σαν σε διάλογο.

 

8.

Η Κική Δημουλά διαβάζει ποιήματά της στο Underground Εντευκτήριο

[DVD, μοιράστηκε με το περιοδικό Εντευκτήριο #83, Οκτώβριος-Δεκέμβριος, 2008]

 

 

DVD διάρκειας 38 λεπτών, στο οποίο η Κική Δημουλά διαβάζει τα ποιήματά της «Πέρασα», «Σκόνη», «Γας ομφαλός», «Κονιάκ μηδέν αστέρων», «Η λιποταξία της Χιονάτης», «Επώδυνη αποκάλυψη», «Επισκευαστικά δάνεια», «Το σπάνιο δώρο», «Διδακτική ύλη», «Σαν να διάλεξες», «Ο πληθυντικός αριθμός», «Μαύρη γραβάτα» και «Άφησα να μην ξέρω».

 

9.

Εβδομήντα χρόνια ελληνική ραδιοφωνία

[ΕΡΤ, 2008]

 

Συλλογή με ηχογραφήσεις, που έγιναν για λογαριασμό της Ελληνικής Ραδιοφωνίας. Η Κική Δημουλά διαβάζει για την εκπομπή του Κώστα Παπαγεωργίου «Ο Ποιητής Της Εβδομάδας» (4/11/2002).

 

10.

Σοφία Καμαγιάννη

Στων Άστρων την Άλω

[Ένθετο, 2008]

 

00:00

-02:38

 

 

Η καλή συνθέτρια Σοφία Καμαγιάννη δίνει ένα άλμπουμ, το 2008, με μελοποιημένη ποίηση (Γιώργος Σαραντάρης, Νίκος Εγγονόπουλος, Μαρία Πολυδούρη, Κώστας Καρυωτάκης κ.ά.).

 

Το τελευταίο κομμάτι του δίσκου είναι το ποίημα «Το διαζευκτικόν ή», το οποίο διαβάζει η ίδια η Κική Δημουλά, με συνοδεία μουσικής (με στοιχεία «έντεχνα», folk, κάπως abstract και με φωνητική επεξεργασία). Αρκετά ενδιαφέρον.

  

11.

Θάνος Μικρούτσικος

Ταξιδεύοντας με την Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία

[Ελευθεροτυπία / Lyra, 2009]

 

00:00

00:00

 

 

Γιγαντιαία έκδοση (7CD+DVD), που έγινε για λογαριασμό της εφημερίδας Ελευθεροτυπία. Ένα από τα επτά CD περιλάμβανε ανέκδοτα τραγούδια του Θάνου Μικρούτσικου. Ανάμεσά τους και το «Περιπλάνησις» (σε ποίηση Κικής Δημουλά) με τον Κώστα Θωμαΐδη.

 

Εδώ έχουμε αληθινή μελοποίηση και μάλιστα εξαιρετική. Ο συνθέτης γνωρίζει πώς να αναδείξει κάθε λέξη του ποιήματος και βοηθούμενος από έναν σπουδαίο ερμηνευτή κατορθώνει κάτι όχι εύκολο. Ο ακροατής να μην χάνει ποτέ την επαφή του με τον (τραγουδιστικό) ποιητικό λόγο.

 

12.

Anemos

Φ Χρυσός Λόγος

[R-Time/EMI, 2009]

 

Το συγκρότημα Anemos το αποτελούν η Κατερίνα Νιτσοπούλου και ο Κώστας Χατζόπουλος. Το άλμπουμ τους «Φ Χρυσός Λόγος» ήταν μια παραγωγή της Λίνας Νικολακοπούλου και σ' αυτό ακούγονταν και μελοποιήσεις ποιημάτων της Κικής Δημουλά («Αποσιωπητικές εικόνες», «Περιφραστική πέτρα»), μαζί με μελοποιήσεις ποιημάτων των Dylan Thomas, Τζαλαλαντίν Ρουμί, Ανδρέα Εμπειρίκου, Βασιλικής Νικοπούλου, Γιώργου Σκούρτη και Λίνας Νικολακοπούλου.

 

Συμπαθητική προσπάθεια προσέγγισης, με απαγγελίες και μικρές-σύντομες μελοποιήσεις, με «αιθέρια» φωνητικά κ.λπ., στη γνωστή ποπ-άμπιεντ κατεύθυνση του συγκροτήματος.

 

13.

Ελληνική Ποίηση

Η Κική Δημουλά Διαβάζει Δημουλά

[Lyra, 2009]

 

Στη γνωστή σειρά της Lyra η Κική Δημουλά διαβάζει ποιήματα από διάφορες συλλογές της (χωρίς συνοδεία μουσικής).

 

14.

Zerus: Fight

[Private, 2013, μόνο digital]

 

Ψηφιακό άλμπουμ, από έναν πατρινό καλλιτέχνη, τον Zerus, ο οποίος δημιουργεί ηλεκτρονικό-άμπιεντ περιβάλλον, το οποίον υποδέχεται το ακόλουθο ποίημα: «Βρέχει με απόλυτη ειλικρίνεια. / Άρα δεν είναι φήμη, ο ουρανός / υπάρχει / και δεν είναι το χώμα λοιπόν  / η μόνη λύση / όπως ισχυρίζεται ο κάθε τεμπέλης νεκρός.» (απαγγέλλει η ίδια η Κική Δημουλά, από sample προφανώς).

 

15.

Σταμάτης Κραουνάκης

Stamdoc14 / H Λειτουργία των Πόλεων

[Λυχνία, 2014]

 

Πολυσυλλεκτικό άλμπουμ του Σταμάτη Κραουνάκη, με τραγούδια που αποδίδουν ο ίδιος και οι Αναστασία Έδεν, Γιώτα Νέγκα, Καίτη Ντάλη, Γιώργος Μαργαρίτης, Βίκυ Μοσχολιού (από παλαιότερη, εννοείται, ηχογράφηση) κ.ά. Ανάμεσα και «Το φιλί», που αποτελεί μέρος του ποιήματος της Κικής Δημουλά «Αθώο το αναπόδεικτο» από τη συλλογή της «Χαίρε Ποτέ» [Στιγμή, 1988].

 

Το ύφος του Σταμάτη Κραουνάκη είναι γνωστό και το τραγούδι είναι καλό.

 

16.

Κική Δημουλά/ Γιώργος Καζαντζής

Μικρή Σουίτα / Η Κική Δημουλά διαβάζει... ο Γιώργος Καζαντζής συνθέτει

[Polytropon, 2014]

 

00:00

00:00

 

 

Ο τίτλος του άλμπουμ (2CD) λέει σαφώς περί τίνος πρόκειται. Ή όπως σημειώνει ο συνθέτης: «Η ιδέα προέκυψε πριν περίπου πέντε χρόνια. Όλο αυτό το διάστημα ωρίμαζε, μέσα από την προσωπική μου ενασχόληση, την ανίχνευση της μουσικής ατμόσφαιρας στην ποίηση της Κικής Δημουλά και στον τρόπο που η ίδια διάβαζε τα ποιήματά της. Έτσι, ανακάλυψα την κρυμμένη μουσικότητα και θέλησα να την αποδώσω με τον πιο λιτό τρόπο. Στόχος μου είναι να αναδείξω την σχέση μουσικής και ποίησης, να υπογραμμίσω την δυνατότητά τους να λειτουργήσουν ως ενιαίο σύνολο». (tovima.gr)

 

Ενδιαφέρουσες ορχηστρικές προσεγγίσεις της ποίησης της Κικής Δημουλά (στο πρώτο CD), με την ίδια να απαγγέλλει τα ποιήματά της και με τις μουσικές του Γιώργου Καζαντζή να συνθέτουν τα περιβάλλοντα (νεορομαντισμός, κλασικά & cinematic ηχοχρώματα κ.λπ.). Ωραίο ως σύνολο!

 

17.

Vector Space

Δώδεκα Ποιήματα

[Private, 2014, μόνο digital]

 

Ηλεκτρονικός καλλιτέχνης, κάπως experimental, που σαμπλάρει «Το Ρεμάλι» (ποίημα της Κικής Δημουλά, που το απαγγέλλει η ίδια και που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό Η Λέξη, τεύχος #194, το 2007).

 

18.

Σαρανταπέντε

Επί Ποδός

[Private, 2016]

 

Χιπ-χοπ σχήμα από το Αγρίνιο. Στο «Κάτι πιο σημαντικό» ακούγεται sample συνέντευξης της Κικής Δημουλά.

 

Ψάχνοντας στο YouTube ή στο δίκτυο γενικότερα βρίσκεις κι άλλες μελοποιήσεις ποιημάτων της Κικής Δημουλά, ή περιπτώσεις απαγγελιών με συνοδεία μουσικής, που δεν έχουν περάσει στη δισκογραφία.

 

Για παράδειγμα, το τραγούδι «Ο πληθυντικός αριθμός» σε μουσική Νίκου Πλάτανου με τον Θάνο Ανεστόπουλο ή ακόμη το έργο «Το Τελευταίο Σώμα μου», λαϊκό ορατόριο για φωνή, ορχηστρικό σύνολο και αναγνώστρια, συντεθειμένο από τον Σάκη Παπαδημητρίου (όχι τον γνωστό τζάζμαν-αυτοσχεδιαστή), βασισμένο στην φερώνυμη ποιητική συλλογή της Κικής Δημουλά, με την ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη (πολύ ενδιαφέρον).

 

Σίγουρα υπάρχουν κι άλλες προσεγγίσεις από το παρελθόν, όπως θα υπάρξουν και πολύ περισσότερες στο μέλλον. Η ποίηση της Κικής Δημουλά είναι, πλέον, πολύ αγαπητή όχι μόνο στο αναγνωστικό κοινό, μα και στους συνθέτες μας, στους τραγουδοποιούς και στα συγκροτήματα.

 

Εν τω μεταξύ πάντα θα υπάρχουν αντιρρήσεις και διαφορετικές απόψεις, όσον αφορά στην επικοινωνία της ποίησης με την μουσική (κάτι που συμβαίνει από παλιά), αλλά πάντα θα προκύπτουν και ενδιαφέρουσες εκτελέσεις, εκδόσεις κ.λπ., που θα αναβιβάζουν στο ύψος που αρμόζει και τις δύο Τέχνες. Και την μουσική και την ποίηση.

ΔΕΣ:https://www.slideshare.net/madscientst/ss-21154684:ΠΟΙΗΜΑ ΣΚΟΝΗ ΜΕ ΔΙΑΦΑΝΕΙΕΣ

http://archeia.moec.gov.cy/sm/462/neoellin_logotechnia_c_lyk_anthr_sp_vm.pdf:ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΕΡΓΟ