“Το τραγούδι της αδελφής μου» του Γιάννη Ρίτσου

 

ΠΗΓΗ:

https://www.mixanitouxronou.gr/to-tragoudi-tis-adelfis-mou-to-piima-pou-egrapse-o-ritsos-gia-tin-adelfi-tou-otan-afti-nosilevotan-sto-psichiatrio-mazi-me-ton-patera-tous/

“Το τραγούδι της αδελφής μου».

 

Το ποίημα που έγραψε ο Ρίτσος για την αδελφή του, όταν αυτή νοσηλευόταν στο ψυχιατρείο μαζί με τον πατέρα τους 

ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ 

 

Μια άγνωστη πτυχή για τη ζωή του μεγάλου Έλληνα ποιητή Γιάννη Ρίτσου είναι η αγάπη του για την αδερφή του, Σταυρούλα ή Λούλα όπως την φώναζαν. 

Η Λούλα και η κατάσταση της υγείας της αποτελούσε  πηγή έμπνευσης για τον Ρίτσο. 

Στις αρχές του 1937 η Λούλα εισήλθε στο Δημόσιο Ψυχιατρείο στο Δαφνί. 

Τα οικογενειακά προβλήματα κλόνισαν τη ψυχική της υγεία.

 Το 1921 είχε χάσει τον αδερφό της Δημήτρη και τη μητέρα της από φυματίωση. Λίγα χρόνια αργότερα, είδε τον Γιάννη Ρίτσο να κάνει αιμόπτυση. Έπασχε και εκείνος από φυματίωση. 

 

Το 1934 ο πατέρας τους εισήχθη στο Δαφνί. 

Ζούσε στη Μονεμβασιά σε άθλια οικονομική κατάσταση, έχασε τα λογικά του και έπρεπε να νοσηλευτεί. 

 Λέγεται πως  το 1938 η Λούλα είδε να μεταφέρουν τη σωρό του πατέρα της από τον απέναντι θάλαμο στο Δημόσιο Ψυχιατρείο. 

Η νοσηλεία της Λούλας, η οποία ήταν ένα χρόνο μεγαλύτερη από τον Γιάννη, επηρέασε την ψυχική κατάσταση του ποιητή, ο οποίος βρισκόταν στο σανατόριο της Πάρνηθας επειδή είχε επιδεινωθεί η κατάσταση της υγείας του από τη φυματίωση. 

Εκεί έγραψε και το ποίημα «Τραγούδι της αδελφής μου» που εμπνεύστηκε από τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η αγαπημένη του αδελφή. 

Ο ποιητής Κωστής Παλαμάς με αφορμή το «Τραγούδι της αδερφής μου» είχε πει για τον Ρίτσο: 

«Παραμερίζουμε, ποιητή, για να περάσεις». 

Η σχέση των δύο αδελφιών και τα δελτάρια του ποιητή 

Στην οικογένεια ήταν τέσσερα αδέλφια: η Νίνα που γεννήθηκε το 1898, ο Δημήτρης το 1899, η Λούλα το 1908 και ο Γιάννης το 1909. 

Η σχέση του Γιάννη Ρίτσου με τη Λούλα ήταν πολύ καλή.

 Η μικρή διαφορά ηλικίας τους ένωνε.

Τα δυο παιδιά πήγαν μαζί σχολείο στη Μονεμβασιά. 

Η άσχημη οικονομική κατάσταση της οικογένειας, ο θάνατος της μητέρας τους και του αδερφού τους Δημήτρη, τους έφερε πιο κοντά. 

Το 1925, όταν ο Ρίτσος ήταν 16 ετών, ήρθαν μαζί στην Αθήνα. 

Έξι χρόνια αργότερα, η Λούλα γνωρίζει και παντρεύεται έναν Έλληνα μετανάστη στην Αμερική, τον Δημήτρη Σταυρόπουλο, ο οποίος βοήθησε οικονομικά και τον Γιάννη Ρίτσο.

 

Ο γάμος τους όμως, δεν κράτησε πολύ και η Λούλα επέστρεψε στην Ελλάδα για να φροντίσει τον πατέρα της που είχε εισαχθεί στο Δαφνί.

 Γράμματα και δελτάρια

Τα δυο αδέρφια αντάλλασσαν συνεχώς γράμματα και δελτάρια, στα οποία έγραφαν τα νέα τους και τις ανησυχίες τους. 

Τα δελτάρια αυξήθηκαν το διάστημα 1949-1952, όταν ο Ρίτσος ήταν εξόριστος στη Μακρόνησο και τον Αϊ Στράτη. 

«Η αλληλογραφία τους ήταν σχεδόν σε καθημερινή βάση, ίσως να συνέβαλε και το γεγονός ότι οι κακουχίες ήταν μεγάλες και η εξορία κάτι το πρωτόγνωρο για τον Ρίτσο», είχε πει η κόρη της Λούλας, Δέσποινα Γλέζου, η οποία βρήκε περίπου 500 γράμματα του Ρίτσου στο σπίτι της μητέρας της.

Διαβάστε ένα από τα δελτάρια του Γιάννη Ρίτσου προς την αδελφή του Λούλα.  

Λουλίτσα, Λουλίτσα μου —αδελφούλα μου— δυο σου γραμματάκια μαζί πήρα χτες. 

Ω αδελφούλα, τι καλή που είσαι.

 Μ’ έχεις κάνει σαν ένα παιδάκι που όλο το χαϊδεύουν και το φιλεύουν χαρές και παραμύθια κ’ όνειρα — θυμάσαι; — τον ουρανό με τ’ άστρα, τη θάλασσα με τα ψάρια — τον κάμπο με τα λούλουδα. 

Ναι, μανούλα — όλα τούτα μου τα φέρνει η αγάπη σου στη φούχτα της κάθε στιγμή — κ’ εγώ, παιδί, παίζω με τα χρώματα και με τ’ αστέρια — με τα παιχνίδια και με τα καλούδια που μου στέλνεις, ακριβούλα μου — κ’ είναι η κάθε μου μέρα κι όλη μου η ζωή μια Πρωτοχρονιά — εσύ έφτιαξες τη ζωή μου μια Πρωτοχρονιά — κι είσαι ο καλός μου Αη-Βασίλης — που φέρνει, φέρνει και δεν τελειώνει — κι εγώ παίζω — ναι — σα μωρό — καθισμένος πάνω στη χαρά — παίζω με τα λουλούδια και με τ’ αγαθά.

 Ω, αδελφούλα, αδελφούλα — τι όμορφα είναι όλα τούτα που μου χαρίζεις — τι όμορφο σακάκι και πουλόβερ και πουκάμισο, και σορτς, και καπελάκι και μαγιώ και βιβλία — και, και, και, τι να πρωτοχαρώ — τι να πρωτοδιαβάσω Αηβασιλάκη μου;

 Άκου, αδελφούλα, και σκέψου: μέσα σε 25 μέρες που βρίσκουμαι στον Αη-Στράτη, μου ‘χεις στείλει και τα ‘χω λάβει 8 δέματα και 500 χιλιάδες — εκτός από κείνα (και πόσα) που μου ‘χες δώσει όταν έφευγα. Λουλίτσα μου — δε νομίζεις πως παραγίνεται πια; 

Δε νομίζεις πως είναι καιρός να νοιαστείς τον εαυτό σου, τα παιδάκια σου, τον άντρα σου;

 Ε, αδελφούλα μου; Δεν κουράστηκες πια με μένα; Κι όλο από πάνου με ρωτάς τι μου χρειάζεται. 

Τίποτε αδελφούλα μου. Μόνο, όπως σου ‘γραψα, ένα κλεφτοφάναρο για τα βράδια —επειδή εδώ δεν έχει φως— κ’ ένα βιβλίο μου «Πυραμίδες» που θα το πάρεις απ’ το σπίτι. 

Τη χλαίνη μη μου τη στείλεις γιατί δε μου χρειάζεται — έχω το παλτό και την καπαρντίνα. 

Χίλια ευχαριστώ —πες— και χίλια φιλιά. 

Λουλίτσα — δε θα νοικιάσω σπίτι στο χωριό. Θα μείνω εδώ.

Έχω ένα μικρούτσικο σπιτάκι εγκαταλειμμένο — κάτου απ’ τα δέντρα — όλο όλο ένα δωματιάκι — ήσυχο και χωριάτικο. 

Θα διορθώσω τη στέγη του γιατί τρέχει, θα βάλω και πορτοπαράθυρα γιατί δεν έχει καθόλου — κ’ έτσι θα ‘χω μια ζεστή, εξοχική φωλίτσα για το χειμώνα.

 Δε θα κρυώνω καθόλου — και θα μπορώ να διαβάζω, να γράφω, να ζωγραφίζω. 

Έβαλα μπροστά και τα εγγλέζικα. Α, αλήθεια, θα μπορούσες να μου στείλεις το Α΄και Β΄ «Essential» κ’ ένα αγγλο-ελληνικό λεξικό; Είδες; — πάλι σε φορτώνουμαι. 

Λουλίτσα —αδελφούλα— πόσες χιλιάδες ευχαριστώ να σου πω; πόσα φιλιά να σου στείλω; πώς να σου δείξω την αγάπη μου; 

Πρέπει να τελειώνω, γιατί θα παρακούρασα τη λογοκρισία. 

Άλλοτε πάλι, όπως πάντα, θα σου γράφω σε δελτάριο. 

Εσύ μπορείς να μου γράφεις όποτε θέλεις κι όσο θέλεις.

 Γεια σου αδελφούλα μου — φιλιά, φιλιά, φιλιά, στα παιδάκια σου και στον άντρα σου (α, ναι, του ‘γραψα χώρια ένα γράμμα — το ‘λαβε;) κι άλλα τόσα και πιότερα φιλιά σε σένα. ο αδελφούλης σου Γιάννης 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Το δελτάριο του Γιάννη Ρίτσου αντλήθηκε από το βιβλίο, Γιάννης Ρίτσος, Γλυκειά μου Λούλα, επιμ. Δέσποινα Γλέζου, «Νέα Σύνορα» – Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Αθήνα 1997, σ. 46-50

 

Διαβάστε όλο το άρθρο: 

http://www.mixanitouxronou.gr/to-tragoudi-tis-adelfis-mou-to-piima-pou-egrapse-o-ritsos-gia-tin-adelfi-tou-otan-afti-nosilevotan-sto-psichiatrio-mazi-me-ton-patera-tous/

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ

Ρίτσος Γιάννης, Τρακτέρ, Αθήνα, εκδόσεις Γκοβόστη, 1934, [Α1] {5}

Ρίτσος Γιάννης, Πυραμίδες, Αθήνα, εκδόσεις Γκοβόστη, 1935, [Α2] {6}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, έκδοση «Ριζοσπάστη», 1936, [Α3] {7}

Ρίτσος Γιάννης, Το τραγούδι της αδελφής μου, Αθήνα, εκδόσεις Γκοβόστη, 1937, [Α4] {8}

Ρίτσος Γιάννης, Το τραγούδι της αδελφής μου, Αθήνα, εκδόσεις Γκοβόστη, 1937, 2η έκδ., [Α5] {9}

Ρίτσος Γιάννης, Εαρινή Συμφωνία, Αθήνα, εκδόσεις Γκοβόστη, 1938, [Α6] {10}

Ρίτσος Γιάννης, Το τραγούδι της αδελφής μου, Αθήνα, εκδόσεις Γκοβόστη, 1939, 3η έκδ., [Α7] {14}

Ρίτσος Γιάννης, Το εμβατήριο του ωκεανού, Αθήνα, εκδόσεις Γκοβόστη, 1940, [Α8] {15}

Ρίτσος Γιάννης, Δοκιμασία, Αθήνα, εκδόσεις Γκοβόστη, 1943, [Α9] {16}

Ρίτσος Γιάννης, Παλιά μαζούρκα σε ρυθμό βροχής, Αθήνα, εκδόσεις Γκοβόστη, 1943, [Α10] {17}

Ρίτσος Γιάννης, Ο σύντροφός μας Νίκος Ζαχαριάδης, Αθήνα, εκδόσεις Γκοβόστη, 1945, [Α11] {18}

Ρίτσος Γιάννης, Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο, Βουκουρέστι, εκδοτικό «Νέα Ελλάδα», 1952, [Α12] {19}

Ρίτσος Γιάννης, Αγρύπνια, Αθήνα, εκδόσεις «Η πυξίδα», 1954, [Α14] {21}

Ρίτσος Γιάννης, Αγρύπνια, Βουκουρέστι, Πολιτικές και λογοτεχνικές εκδόσεις, 1955, 3η έκδ., [Α15] {22}

Ρίτσος Γιάννης, Πρωινό άστρο. Μικρή εγκυκλοπαίδεια υποκοριστικών για την κορούλα μου, Αθήνα, 1955, 2η έκδ., [Α16] {23}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1956, 2η έκδ., [Α19] {26}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1956, [Α18] {25}

Ρίτσος Γιάννης, Αποχαιρετισμός. Οι τελευταίες ώρες του Γρηγόρη Αυξεντίου μες στη φλεγόμενη σπηλιά, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1957, [Α20] {27}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1957, 2η έκδ., [Α24] {31}

Ρίτσος Γιάννης, Μακρονησιώτικα, Βουκουρέστι, Πολιτικές και λογοτεχνικές εκδόσεις, 1957, [Α22] {29}

Ρίτσος Γιάννης, Οι γειτονιές του κόσμου (Η ποίηση πρέπει να 'ναι ένας οδηγός μάχης και ευτυχίας, ένα όπλο στα χέρια του λαϊκού αγωνιστή και μια σημαία στα χέρια της ελευθερίας), Βουκουρέστι, Πολιτικές και λογοτεχνικές εκδόσεις, 1957, [Α23] {30}

Ρίτσος Γιάννης, Υδρία. Ελεγεία για μια σύντομη Άνοιξη, σχέδιο και εξώφυλλο Βασιλειάδης Β., Αθήνα, 1957, [Α25] {32}

Ρίτσος Γιάννης, Χειμερινή διαύγεια, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1957, [Α26] {33}

Ρίτσος Γιάννης, Χρονικό, Αθήνα, εκδόσεις Δίφρος, 1957, [Α21] {28}

Ρίτσος Γιάννης, Ανυπόταχτη πολιτεία, Βουκουρέστι, Πολιτικές και λογοτεχνικές εκδόσεις, 1958, [Α29] {36}

Ρίτσος Γιάννης, Η αρχιτεκτονική των δέντρων, Βουκουρέστι, Πολιτικές και λογοτεχνικές εκδόσεις, 1958, [Α30] {37}

Ρίτσος Γιάννης, Όταν έρχεται ο ξένος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1958, [Α28] {35}

Ρίτσος Γιάννης, Οι γερόντισσες κ' η θάλασσα (χορικό), Αθήνα, εκδόσεις Δίφρος, 1959, [Α32] {39}

Ρίτσος Γιάννης, Η γέφυρα, σχέδιο και εξώφυλλο Βασιλειάδης Β., Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1960, [Α34] {41}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1960, 3η έκδ., [Α36] {43}

Ρίτσος Γιάννης, Το παράθυρο, σχέδιο και εξώφυλλο Βασιλειάδης Β., Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1960, [Α35] {42}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1961, 4η έκδ., [Α40] {47}

Ρίτσος Γιάννης, Ο μαύρος άγιος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1961, [Α37] {44}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930 - 1960, τ. Α΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1961, [Α38] {45}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930 - 1960, τ. Β', Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1961, [Α41] {48}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Βουκουρέστι, Πολιτικές και λογοτεχνικές εκδόσεις, 1962, 5η έκδ., [Α42] {49}

Ρίτσος Γιάννης, Κάτω απ' τον ίσκιο του βουνού, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1962, [Α43] {50}

Ρίτσος Γιάννης, Το νεκρό σπίτι, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1962, [Α44] {51}

Ρίτσος Γιάννης, 12 Ποιήματα για τον Καβάφη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1963, [Α46] {53}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά πρώτη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1963, [Α47] {54}

Ρίτσος Γιάννης, Το δέντρο της φυλακής και οι γυναίκες, ξυλογραφίες Μακρή Ζιζή, Αθήνα, εκδόσεις Επιθεώρηση Τέχνης, 1963, [Α45] {52}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1964, 6η έκδ., [Α51] {58}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1964, 4η έκδ., [Α54] {61}

Ρίτσος Γιάννης, Παιχνίδια τ' ουρανού και του νερού, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1964, 2η έκδ., [Α52] {59}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930 - 1960, τ. Α΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1964, 2η έκδ., [Α53] {60}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1931 - 1960, τ. Γ΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1964, [Α50] {57}

Ρίτσος Γιάννης, Πρωινό άστρο, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1964, 3η έκδ., [Α55] {62}

Ρίτσος Γιάννης, Φιλοκτήτης, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1965, [Α56] {63}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1966, 8η έκδ., [Α64] {71}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά δεύτερη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1966, [Α65] {72}

Ρίτσος Γιάννης, Οι γερόντισσες κ' η θάλασσα. Χορικό, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1966, 2η έκδ., [Α61] {68}

Ρίτσος Γιάννης, Ορέστης, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1966, [Α66] {73}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, εκδόσεις Θεμέλιο, 1966, 5η έκδ., [Α58] {65}

Ρίτσος Γιάννης, Το τραγούδι της αδελφής μου, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1966, 6η έκδ., [Α59] {66}

Ρίτσος Γιάννης, Όστραβα, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1967, [Α69] {76}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930 - 1960, τ. Α΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1967, 3η έκδ., [Α70] {77}

Ρίτσος Γιάννης, 12 Ποιήματα για τον Καβάφη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 2η έκδ., [Α72] {79}

Ρίτσος Γιάννης, Η γέφυρα, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 3η έκδ., [Α71] {78}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 5η έκδ., [Α82] {210}

Ρίτσος Γιάννης, Κάτω απ' τον ίσκιο του βουνού, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 2η έκδ., [Α73] {80}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά δεύτερη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 2η έκδ., [Α75] {82}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά πρώτη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 2η έκδ., [Α74] {81}

Ρίτσος Γιάννης, Όταν έρχεται ο ξένος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 2η έκδ., [Α77] {84}

Ρίτσος Γιάννης, Παιχνίδια τ' ουρανού και του νερού, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 3η έκδ., [Α78] {206}

Ρίτσος Γιάννης, Πρωινό άστρο, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 4η έκδ., [Α81] {209}

Ρίτσος Γιάννης, Το νεκρό σπίτι, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 2η έκδ., [Α76] {83}

Ρίτσος Γιάννης, Το παράθυρο, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 2η έκδ., [Α79] {207}

Ρίτσος Γιάννης, Φιλοκτήτης, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 2η έκδ., [Α83] {211}

Ρίτσος Γιάννης, Χειμερινή διαύγεια, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1970, 2η έκδ., [Α84] {212}

Ρίτσος Γιάννης, Οι γερόντισσες κ' η θάλασσα. Χορικό, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1971, 3η έκδ., [Α87] {216}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930 - 1960, τ. Β΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1971, 2η έκδ., [Α80] {208}

Ρίτσος Γιάννης, Το τραγούδι της αδελφής μου, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1971, 9η έκδ., [Α88] {217}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, 11η έκδ., [Α94] {223}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, σχέδια Eiriz Antonia, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, 12η έκδ., [Α95] {224}

Ρίτσος Γιάννης, Η Ελένη, εξώφυλλο Κατράκη Βάσω, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, [Α91] {220}

Ρίτσος Γιάννης, Η Ελένη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, 3η έκδ., [Α102] {231}

Ρίτσος Γιάννης, Η επιστροφή της Ιφιγένειας, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, 2η έκδ., [Α99] {228}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, 7η έκδ., [Α97] {226}

Ρίτσος Γιάννης, Ισμήνη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, 2η έκδ., [Α100] {229}

Ρίτσος Γιάννης, Ορέστης, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, 3η έκδ., [Α96] {225}

Ρίτσος Γιάννης, Πέτρες Επαναλήψεις Κιγκλίδωμα, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, [Α90] {219}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1960, τ. Α΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, 4η έκδ., [Α92] {221}

Ρίτσος Γιάννης, Τέταρτη Διάσταση, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, [Α98] {227}

Ρίτσος Γιάννης, Τέταρτη Διάσταση, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, 2η έκδ., [Α104] {233}

Ρίτσος Γιάννης, Χειρονομίες, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, [Α93] {222}

Ρίτσος Γιάννης, Χρονικό, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, 3η έκδ., [Α103] {232}

Ρίτσος Γιάννης, Χρυσόθεμις, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1972, 2η έκδ., [Α101] {230}

Ρίτσος Γιάννης, Γκραγκάντα, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1973, [Α113] {258}

Ρίτσος Γιάννης, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1973, 3η έκδ., [Α114] {259}

Ρίτσος Γιάννης, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1973, 2η έκδ., [Α112] {257}

Ρίτσος Γιάννης, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1973, [Α110] {255}

Ρίτσος Γιάννης, Διάδρομος και σκάλα, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1973, [Α115] {260}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά Δεύτερη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1973, 3η έκδ., [Α107] {252}

Ρίτσος Γιάννης, Πέτρες Επαναλήψεις κιγκλίδωμα, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1973, 2η έκδ., [Α111] {256}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930 - 1960, τ. Α΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1973, 5η έκδ., [Α116] {261}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930 - 1960, τ. Γ΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1973, 4η έκδ., [Α106] {235}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1960, τ. Β΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1973, 4η έκδ., [Α105] {234}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1973, 8η έκδ., [Α109] {254}

Ρίτσος Γιάννης, Σεπτήρια και δαφνηφορία. Ένας ποιητής, ένα ποίημα, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1973, [Α117] {262}

Ρίτσος Γιάννης, 12 Ποιήματα για τον Καβάφη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 3η έκδ., [Α138] {282}

Ρίτσος Γιάννης, Αποχαιρετισμός. Οι τελευταίες ώρες του Γρηγόρη Αυξεντίου μες στη φλεγόμενη σπηλιά, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 7η έκδ., [Α140] {284}

Ρίτσος Γιάννης, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 5η έκδ., [Α151] {295}

Ρίτσος Γιάννης, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 4η έκδ., [Α118] {263}

Ρίτσος Γιάννης, Διάδρομος και σκάλα, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 2η έκδ., [Α139] {283}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 16η έκδ., [Α142] {286}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 15η έκδ., [Α119] {264}

Ρίτσος Γιάννης, Η γέφυρα, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 6η έκδ., [Α128] {272}

Ρίτσος Γιάννης, Η Ελένη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 5η έκδ., [Α143] {287}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 10η έκδ., [Α121] {266}

Ρίτσος Γιάννης, Καπνισμένο τσουκάλι, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 6η έκδ., [Α152] {296}

Ρίτσος Γιάννης, Κάτω απ' τον ίσκιο του βουνού, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 5η έκδ., [Α129] {273}

Ρίτσος Γιάννης, Κωδωνοστάσιο, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, [Α154] {298}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά δεύτερη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 4η έκδ., [Α131] {275}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά πρώτη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 4η έκδ., [Α130] {274}

Ρίτσος Γιάννης, Ο αφανισμός της Μήλος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 2η έκδ., [Α124] {269}

Ρίτσος Γιάννης, Ο τοίχος μέσα στον καθρέφτη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, [Α158] {302}

Ρίτσος Γιάννης, Οι γερόντισσες κ' η θάλασσα. Χορικό, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 4η έκδ., [Α141] {285}

Ρίτσος Γιάννης, Όστραβα, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 3η έκδ., [Α133] {277}

Ρίτσος Γιάννης, Όταν έρχεται ο ξένος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 4η έκδ., [Α144] {288}

Ρίτσος Γιάννης, Παιχνίδια τ' ουρανού και του νερού, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 7η έκδ., [Α145] {289}

Ρίτσος Γιάννης, Πέτρες Επαναλήψεις Κιγκλίδωμα, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 3η έκδ., [Α135] {279}

Ρίτσος Γιάννης, Πέτρινος Χρόνος (Μακρονησιώτικα), Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 2η έκδ., [Α156] {300}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930 - 1960, τ. Α΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 6η έκδ., [Α157] {301}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930 - 1960, τ. Β΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 5η έκδ., [Α125] {270}

Ρίτσος Γιάννης, Πρωινό άστρο, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 7η έκδ., [Α127] {271}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 9η έκδ., [Α120] {265}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 11η έκδ., [Α146] {290}

Ρίτσος Γιάννης, Τέταρτη διάσταση, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 3η έκδ., [Α150] {294}

Ρίτσος Γιάννης, Το δέντρο της φυλακής και οι γυναίκες, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 2η έκδ., [Α137] {281}

Ρίτσος Γιάννης, Το νεκρό σπίτι, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 5η έκδ., [Α132] {276}

Ρίτσος Γιάννης, Το παράθυρο, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 5η έκδ., [Α134] {278}

Ρίτσος Γιάννης, Το τραγούδι της αδελφής μου, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 11η έκδ., [Α122] {267}

Ρίτσος Γιάννης, Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, [Α153] {297}

Ρίτσος Γιάννης, Φιλοκτήτης, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 5η έκδ., [Α147] {291}

Ρίτσος Γιάννης, Χάρτινα, επιμέλεια Ράππας Λ., Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, [Α159] {303}

Ρίτσος Γιάννης, Χειμερινή διαύγεια, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 5η έκδ., [Α148] {292}

Ρίτσος Γιάννης, Χειρονομίες, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1974, 2η έκδ., [Α136] {280}

Ρίτσος Γιάννης, «Τα ψέματα», Αντί, 23 (Ιούλιος 1975) 42, [Δ463.15] [Το ποίημα φέρει τόπο και ημερομηνία συγγραφής: «Σόφια, 24.5.1975».] {862}

Ρίτσος Γιάννης, Γκραγκάντα, Αθήνα, Κέδρος, 1975, 2η έκδ., [Α182] {2307}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, Κέδρος, 1975, 19η έκδ., [Α174] {2299}

Ρίτσος Γιάννης, Η Κυρά των Αμπελιών, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1975, 6η έκδ., [Α161] {340}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1975, 12η έκδ., [Α165] {344}

Ρίτσος Γιάννης, Η τελευταία προ Ανθρώπου εκατονταετία, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1975, 7η έκδ., [Α166] {345}

Ρίτσος Γιάννης, Ημερολόγια εξορίας 1948-1950, Αθήνα, Κέδρος, 1975, 2η έκδ., [Α179] {2304}

Ρίτσος Γιάννης, Καπνισμένο τσουκάλι, Αθήνα, Κέδρος, 1975, 8η έκδ., [Α175] {2300}

Ρίτσος Γιάννης, Καπνισμένο τσουκάλι, Αθήνα, Κέδρος, 1975, 9η έκδ., [Α185] {2310}

Ρίτσος Γιάννης, Μαντατοφόρες 1967-1969, Αθήνα, Κέδρος, 1975, 3η έκδ., [Α180] {2305}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά δεύτερη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1975, 5η έκδ., [Α163] {342}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά πρώτη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1975, 5η έκδ., [Α162] {341}

Ρίτσος Γιάννης, Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1975, 3η έκδ., [Α169] {708}

Ρίτσος Γιάννης, Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1975, 2η έκδ., [Α160] {305}

Ρίτσος Γιάννης, Ορέστης, Αθήνα, Κέδρος, 1975, 7η έκδ., [Α187] {2312}

Ρίτσος Γιάννης, Πέτρες Επαναλήψεις Κιγκλίδωμα, Αθήνα, Κέδρος, 1975, 4η έκδ., [Α188] {2313}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930 - 1960, τ. Β΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1975, 6η έκδ., [Α170] {709}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930 - 1960, τ. Γ΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1975, 6η έκδ., [Α171] {710}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930 - 1960, τ. Α΄, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1975, 7η έκδ., [Α173] {712}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1960, τ. Β', Αθήνα, Κέδρος, 1975, 7η έκδ., [Α189] {2314}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1938-1971, τ. Δ', Αθήνα, Κέδρος, 1975, [Α186] {2311}

Ρίτσος Γιάννης, Πρωινό άστρο, Αθήνα, Κέδρος, 1975, 8η έκδ., [Α183] {2308}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, Κέδρος, 1975, 14η έκδ., [Α176] {2301}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1975, 12η έκδ., [Α164] {343}

Ρίτσος Γιάννης, Τα Επικαιρικά, Αθήνα, Κέδρος, 1975, [Α178] {2303}

Ρίτσος Γιάννης, Το τραγούδι της αδελφής μου, Αθήνα, εκδόσεις Κέδρος, 1975, 13η έκδ., [Α167] {346}

Ρίτσος Γιάννης, Το Υστερόγραφο της δόξας. Άρης Βελουχιώτης, Αθήνα, Κέδρος, 1975, 2η έκδ., [Α181] {2306}

Ρίτσος Γιάννης, Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο, Αθήνα, Κέδρος, 1975, 2η έκδ., [Α177] {2302}

Ρίτσος Γιάννης, «Ανέκδοτα ποιήματα από τη Ρωγμή», Αιολικά Γράμματα, 32-33 (Μάρτης-Ιούνης 1976), [Δ 518.3] [Μέρος τεύχους-αφιερώματος στον Γ. Ρ.] {3164}

Ρίτσος Γιάννης, Αποχαιρετισμός. Οι τελευταίες ώρες του Γρηγόρη Αυξεντίου μες στη φλεγόμενη σπηλιά, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 10η έκδ., [Α195] {2320}

Ρίτσος Γιάννης, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 6η έκδ., [Α204] {2329}

Ρίτσος Γιάννης, Διάδρομος και σκάλα, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 4η έκδ., [Α192] {2317}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 20η έκδ., [Α193] {2318}

Ρίτσος Γιάννης, Η Ελένη, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 7η έκδ., [Α196] {2321}

Ρίτσος Γιάννης, Η επιστροφή της Ιφιγένειας, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 6η έκδ., [Α211] {2336}

Ρίτσος Γιάννης, Η Κυρά των Αμπελιών, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 9η έκδ., [Α205] [Λεπτομέρειες για την αρίθμηση της έκδοσης βλ. Μακρυνικόλα.] {2330}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 13η έκδ., [Α194] {2319}

Ρίτσος Γιάννης, Ημερολόγια εξορίας 1948-1950, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 3η έκδ., [Α212] {2337}

Ρίτσος Γιάννης, Θυρωρείο, Αθήνα, Κέδρος, 1976, [Α218] {2343}

Ρίτσος Γιάννης, Ισμήνη, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 6η έκδ., [Α208] {2333}

Ρίτσος Γιάννης, Καπνισμένο τσουκάλι, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 10η έκδ., [Α201] {2326}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά δεύτερη, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 6η έκδ., [Α215] {2340}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά πρώτη, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 6η έκδ., [Α206] {2331}

Ρίτσος Γιάννης, Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 5η έκδ., [Α200] {2325}

Ρίτσος Γιάννης, Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 5η έκδ., [Α191] [Λεπτομέρειες για την αρίθμηση της έκδοσης βλ. Μακρυνικόλα, 123.] {2316}

Ρίτσος Γιάννης, Ο τοίχος μέσα στον καθρέφτη, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 2η έκδ., [Α203] {2328}

Ρίτσος Γιάννης, Πέτρινος χρόνος, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 4η έκδ., [Α202] {2327}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1960, τ. Α', Αθήνα, Κέδρος, 1976, 8η έκδ., [Α213] {2338}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1960, τ. Γ', Αθήνα, Κέδρος, 1976, 7η έκδ., [Α198] {2323}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1938-1971, τ. Δ', Αθήνα, Κέδρος, 1976, 2η έκδ., [Α214] {2339}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 16η έκδ., [Α197] {2322}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη. 10 Μεταξοτυπίες του Δημήτρη Περδικίδη. Αφιέρωμα στο Γιάννη Ρίτσο, Αθήνα, Κέδρος, 1976, [Α217] {2342}

Ρίτσος Γιάννης, Τα Επικαιρικά, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 2η έκδ., [Α216] {2341}

Ρίτσος Γιάννης, Τέταρτη Διάσταση, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 4η έκδ., [Α207] {2332}

Ρίτσος Γιάννης, Το τραγούδι της αδελφής μου, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 15η έκδ., [Α209] {2334}

Ρίτσος Γιάννης, Χρυσόθεμις, Αθήνα, Κέδρος, 1976, 6η έκδ., [Α210] {2335}

Ρίτσος Γιάννης, 12 Ποιήματα για τον Καβάφη, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 4η έκδ., [Α226] {2351}

Ρίτσος Γιάννης, Αποχαιρετισμός. Οι τελευταίες ώρες του Γρηγόρη Αυξεντίου μες στη φλεγόμενη σπηλιά, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 12η έκδ., [Α232] {2357}

Ρίτσος Γιάννης, Γίγνεσθαι, Αθήνα, Κέδρος, 1977, [Α241] {2376}

Ρίτσος Γιάννης, Γίγνεσθαι, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 2η έκδ., [Α256] {2391}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 22η έκδ., [Α227] {2352}

Ρίτσος Γιάννης, Η Κυρά των Αμπελιών, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 12η έκδ., [Α250] {2385}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 15η έκδ., [Α255] {2390}

Ρίτσος Γιάννης, Η τελευταία προ Ανθρώπου εκατονταετία, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 11η έκδ., [Α252] {2387}

Ρίτσος Γιάννης, Καπνισμένο τσουκάλι, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 13η έκδ., [Α228] {2353}

Ρίτσος Γιάννης, Κάτω απ' τον ίσκιο του βουνού, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 8η έκδ., [Α236] {2371}

Ρίτσος Γιάννης, Κωδωνοστάσιο, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 2η έκδ., [Α240] {2375}

Ρίτσος Γιάννης, Μαντατοφόρες 1967-1969, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 5η έκδ., [Α233] {2368}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά δεύτερη, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 7η έκδ., [Α238] {2373}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά πρώτη, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 7η έκδ., [Α237] {2372}

Ρίτσος Γιάννης, Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 7η έκδ., [Α249] {2384}

Ρίτσος Γιάννης, Όστραβα, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 5η έκδ., [Α243] {2378}

Ρίτσος Γιάννης, Όταν έρχεται ο ξένος, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 7η έκδ., [Α229] {2354}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1960, τ. Γ΄, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 8η έκδ., [Α231] {2356}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1960, τ. Α΄, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 9η έκδ., [Α230] {2355}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1960, τ. Β', Αθήνα, Κέδρος, 1977, 8η έκδ., [Α224] {2349}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1960, τ. Β', Αθήνα, Κέδρος, 1977, 9η έκδ., [Α257] {2392}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 18η έκδ., [Α242] {2377}

Ρίτσος Γιάννης, Τα παιδιά της ΚΝΕ, Αθήνα, Οδηγητής, 1977, [Α248] {2383}

Ρίτσος Γιάννης, Τέταρτη Διάσταση, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 5η έκδ., [Α253] {2388}

Ρίτσος Γιάννης, Το μακρινό, Αθήνα, Κέδρος, 1977, [Α225] {2350}

Ρίτσος Γιάννης, Το νεκρό σπίτι, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 8η έκδ., [Α223] {2348}

Ρίτσος Γιάννης, Το παράθυρο, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 8η έκδ., [Α251] {2386}

Ρίτσος Γιάννης, Το ρόπτρο, Θεσσαλονίκη, Εγνατία, 1977, [Α244] [Ανατύπωση από το τραμ/6. Ολόκληρη η συλλογή κυκλοφορεί τον επόμενο χρόνο.] {2379}

Ρίτσος Γιάννης, Το Υστερόγραφο της δόξας. Άρης Βελουχιώτης, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 4η έκδ., [Α254] {2389}

Ρίτσος Γιάννης, Χάρτινα, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 3η έκδ., [Α245] {2380}

Ρίτσος Γιάννης, Χάρτινα, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 2η έκδ., [Α234] {2369}

Ρίτσος Γιάννης, Χειρονομίες, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 3η έκδ., [Α235] {2370}

Ρίτσος Γιάννης, Χειρονομίες, Αθήνα, Κέδρος, 1977, 4η έκδ., [Α246] {2381}

Ρίτσος Γιάννης, Βολιδοσκόπος, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 3η έκδ., [Α267] {2402}

Ρίτσος Γιάννης, Γκραγκάντα, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 5η έκδ., [Α259] {2394}

Ρίτσος Γιάννης, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 7η έκδ., [Α260] {2395}

Ρίτσος Γιάννης, Διάδρομος και σκάλα, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 5η έκδ., [Α295] {2430}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 26η έκδ., [Α292] {2427}

Ρίτσος Γιάννης, Η γέφυρα, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 10η έκδ., [Α277] {2412}

Ρίτσος Γιάννης, Η πύλη, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 3η έκδ., [Α269] {2404}

Ρίτσος Γιάννης, Καπνισμένο τσουκάλι, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 15η έκδ., [Α261] {2396}

Ρίτσος Γιάννης, Λοιπόν;, Αθήνα, Κέδρος, 1978, [Α262] {2397}

Ρίτσος Γιάννης, Μια πυγολαμπίδα φωτίζει τη νύχτα, σχέδια Δρόσου Τζένη, Αθήνα, Κέδρος, 1978, [Α294] {2429}

Ρίτσος Γιάννης, Μονεμβασιώτισσες, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 3η έκδ., [Α268] {2403}

Ρίτσος Γιάννης, Οι γερόντισσες κ' η θάλασσα. Χορικό, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 5η έκδ., [Α276] {2411}

Ρίτσος Γιάννης, Πέτρες Επαναλήψεις Κιγκλίδωμα, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 5η έκδ., [Α263] {2398}

Ρίτσος Γιάννης, Πέτρινος χρόνος, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 6η έκδ., [Α279] {2414}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1942, τ. Α', Αθήνα, Κέδρος, 1978, 11η έκδ., [Α285] {2420}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1960, τ. Γ', Αθήνα, Κέδρος, 1978, 9η έκδ., [Α280] {2415}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1960, τ. Α', Αθήνα, Κέδρος, 1978, 10η έκδ., [Α264] {2399}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1938-1971, τ. Δ', Αθήνα, Κέδρος, 1978, 3η έκδ., [Α287] {2422}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1939-1960, τ. Γ', Αθήνα, Κέδρος, 1978, 10η έκδ., [Α289] {2424}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1941-1958, τ. Β', Αθήνα, Κέδρος, 1978, 10η έκδ., [Α286] {2421}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Γίγνεσθαι. 1970-1977, τ. Ζ', Αθήνα, Κέδρος, 1978, 3η έκδ., [Α291] {2426}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τα Επικαιρικά. 1945-1969, τ. Ε', Αθήνα, Κέδρος, 1978, 4η έκδ., [Α288] {2423}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τα Επικαιρικά. 1945-1969, τ. Ε', Αθήνα, Κέδρος, 1978, 5η έκδ., [Α296] {2431}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τέταρτη Διάσταση. 1956-1972, τ. ΣΤ', Αθήνα, Κέδρος, 1978, 7η έκδ., [Α290] {2425}

Ρίτσος Γιάννης, Τα Επικαιρικά. 1945-1969, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 3η έκδ., [Α281] {2416}

Ρίτσος Γιάννης, Τέταρτη Διάσταση, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 6η έκδ., [Α283] {2418}

Ρίτσος Γιάννης, Το ρόπτρο, Αθήνα, Κέδρος, 1978, [Α265] {2400}

Ρίτσος Γιάννης, Το σώμα και το αίμα, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 3η έκδ., [Α270] {2405}

Ρίτσος Γιάννης, Το τερατώδες αριστούργημα, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 3η έκδ., [Α271] {2406}

Ρίτσος Γιάννης, Το τραγούδι της αδελφής μου, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 19η έκδ., [Α274] {2409}

Ρίτσος Γιάννης, Τοιχοκολλητής, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 3η έκδ., [Α272] {2407}

Ρίτσος Γιάννης, Τροχονόμος, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 3η έκδ., [Α273] {2408}

Ρίτσος Γιάννης, Φαίδρα, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 2η έκδ., [Α275] {2410}

Ρίτσος Γιάννης, Φαίδρα. Σπουδές για μια παράσταση της «Φαίδρας» και για ένα ζωγραφικό έργο εμπνευσμένο από το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου, σχέδια Τσαρούχης Γιάννης, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 3η έκδ., [Α284] {2419}

Ρίτσος Γιάννης, Χειμερινή διαύγεια, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 9η έκδ., [Α278] {2413}

Ρίτσος Γιάννης, Χρυσόθεμις, Αθήνα, Κέδρος, 1978, 10η έκδ., [Α293] {2428}

Ρίτσος Γιάννης, 12 Ποιήματα για τον Καβάφη, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 5η έκδ., [Α308] {2443}

Ρίτσος Γιάννης, Αγρύπνια 1941-1953, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 15η έκδ., [Α303] {2438}

Ρίτσος Γιάννης, Γραφή τυφλού, Αθήνα, Κέδρος, 1979, [Α327] {2462}

Ρίτσος Γιάννης, Διάδρομος και σκάλα, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 6η έκδ., [Α310] {2445}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, ξυλογραφίες Τάσσος Α., Αθήνα, Κέδρος, 1979, 30η έκδ., [Α309] {2444}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, σχέδια Eiriz Antonia, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 28η έκδ., [Α305] {2440}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 31η έκδ., [Α329] {2464}

Ρίτσος Γιάννης, Η Κυρά των Αμπελιών, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 16η έκδ., [Α319] {2454}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 20η έκδ., [Α320] {2455}

Ρίτσος Γιάννης, Ημερολόγια εξορίας 1948-1950, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 8η έκδ., [Α311] {2446}

Ρίτσος Γιάννης, Ισμήνη, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 11η έκδ., [Α312] {2447}

Ρίτσος Γιάννης, Ο τοίχος μέσα στον καθρέφτη, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 3η έκδ., [Α307] {2442}

Ρίτσος Γιάννης, Οι γειτονιές του κόσμου, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 7η έκδ., [Α304] {2439}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1942, τ. Α', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 12η έκδ., [Α297] {2432}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1942, τ. Α', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 13η έκδ., [Α317] {2452}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1938-1971, τ. Δ', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 5η έκδ., [Α323] {2458}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1938-1971, τ. Δ', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 4η έκδ., [Α300] {2435}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1939-1960, τ. Γ', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 11η έκδ., [Α299] {2434}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1939-1960, τ. Γ', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 12η έκδ., [Α322] {2457}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1941-1958, τ. Β', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 12η έκδ., [Α318] {2453}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1941-1958, τ. Β', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 11η έκδ., [Α298] {2433}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Γίγνεσθαι. 1970-1977, τ. Ζ', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 4η έκδ., [Α302] {2437}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Γίγνεσθαι. 1970-1977, τ. Ζ', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 5η έκδ., [Α326] {2461}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τα Επικαιρικά. 1945-1969, τ. Ε', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 6η έκδ., [Α324] {2459}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τέταρτη Διάσταση. 1956-1972, τ. ΣΤ', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 9η έκδ., [Α325] {2460}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τέταρτη Διάσταση. 1956-1972, ΣΤ', Αθήνα, Κέδρος, 1979, 8η έκδ., [Α301] {2436}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 22η έκδ., [Α306] {2441}

Ρίτσος Γιάννης, Το Υστερόγραφο της δόξας. Άρης Βελουχιώτης, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 8η έκδ., [Α315] {2450}

Ρίτσος Γιάννης, Ύμνος και θρήνος για την Κύπρο, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 3η έκδ., [Α314] {2449}

Ρίτσος Γιάννης, Χρυσόθεμις, Αθήνα, Κέδρος, 1979, 12η έκδ., [Α316] {2451}

Ρίτσος Γιάννης, «Η σονάτα του σεληνόφωτος - Κάτω απ' τον ίσκιο του βουνού (απόσπασμα) - Το δέντρο της φυλακής και οι γυναίκες - Γκραγκάντα (αποσπάσματα)», Θεατρικά Τετράδια, 2 (Ιανουάριος 1980) 24-41, [Δ 778.7-10] [Μέρος τεύχους-αφιερώματος στον Γ. Ρ.] {3141}

Ρίτσος Γιάννης, «Ο ποιητής και το ποίημα», Θεατρικά Τετράδια, 2 (Ιανουάριος 1980) 12, [Δ 778.4] [Μέρος τεύχους-αφιερώματος στον Γ. Ρ. Αποσπάσματα από τις συλλογές «Παρενθέσεις», «Νύξεις», «Χάρτινα», «Το ρόπτρο».] {3138}

Ρίτσος Γιάννης, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 9η έκδ., [Α338] [Για την αρίθμηση της έκδοσης βλ. Μακρυνικόλα.] {2543}

Ρίτσος Γιάννης, Διαφάνεια, Αθήνα, Κέδρος, 1980, [Α362] {2567}

Ρίτσος Γιάννης, Η Ελένη, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 14η έκδ., [Α335] {2540}

Ρίτσος Γιάννης, Η επιστροφή της Ιφιγένειας, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 12η έκδ., [Α339] {2544}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 22η έκδ., [Α348] {2553}

Ρίτσος Γιάννης, Θυρωρείο, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 2η έκδ., [Α346] {2551}

Ρίτσος Γιάννης, Κωδωνοστάσιο, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 9η έκδ., [Α359] {2564}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά δεύτερη, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 8η έκδ., [Α332] {2537}

Ρίτσος Γιάννης, Μαρτυρίες. Σειρά πρώτη, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 8η έκδ., [Α331] {2536}

Ρίτσος Γιάννης, Μονόχορδα, Αθήνα, Κέδρος, 1980, [Α360] {2565}

Ρίτσος Γιάννης, Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 12η έκδ., [Α337] {2542}

Ρίτσος Γιάννης, Ο αφανισμός της Μήλος, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 8η έκδ., [Α345] {2550}

Ρίτσος Γιάννης, Οι γειτονιές του κόσμου, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 9η έκδ., [Α343] [Για την αρίθμηση της έκδοσης βλ. Μακρυνικόλα.] {2548}

Ρίτσος Γιάννης, Όταν έρχεται ο ξένος, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 13η έκδ., [Α340] {2545}

Ρίτσος Γιάννης, Παιχνίδια τ' ουρανού και του νερού, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 15η έκδ., [Α341] {2546}

Ρίτσος Γιάννης, Πάροδος, Αθήνα, Κέδρος, 1980, [Α361] {2566}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1942, τ. Α', Αθήνα, Κέδρος, 1980, 14η έκδ., [Α349] {2554}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1938-1971, τ. Δ', Αθήνα, Κέδρος, 1980, 6η έκδ., [Α352] {2557}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1939-1960, τ. Γ', Αθήνα, Κέδρος, 1980, 13η έκδ., [Α351] {2556}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1941-1958, τ. Β', Αθήνα, Κέδρος, 1980, 13η έκδ., [Α350] {2555}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Γίγνεσθαι 1970-1977, τ. Ζ', Αθήνα, Κέδρος, 1980, 6η έκδ., [Α355] {2560}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τα Επικαιρικά 1945-1969, τ. Ε', Αθήνα, Κέδρος, 1980, 7η έκδ., [Α353] {2558}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τέταρτη Διάσταση 1956-1972, τ. ΣΤ', Αθήνα, Κέδρος, 1980, 10η έκδ., [Α354] {2559}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 25η έκδ., [Α347] {2552}

Ρίτσος Γιάννης, Τα ερωτικά, σχέδια και επιμέλεια Βαλάσης Διονύσης, Αθήνα, 1980, [Α358] {2563}

Ρίτσος Γιάννης, Το μακρινό, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 2η έκδ., [Α344] {2549}

Ρίτσος Γιάννης, Το νεκρό σπίτι, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 14η έκδ., [Α333] {2538}

Ρίτσος Γιάννης, Το τραγούδι της αδελφής μου, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 23η έκδ., [Α342] {2547}

Ρίτσος Γιάννης, Φιλοκτήτης, Αθήνα, Κέδρος, 1980, 13η έκδ., [Α334] {2539}

Ρίτσος Γιάννης, «Σάρκινος λόγος — Μικρή σουίτα σε κόκκινο μείζον», Η λέξη, 8 (Οχτώβρης 1981) 591-593, [Δ 869.1] [Τα ποιήματα, που αργότερα συμπεριλαμβάνονται στη συλλογή «Τα ερωτικά», δημοσιεύονται εδώ σε φωτογραφική αναπαραγωγή του χειρογράφου του Γ. Ρ. ως μέρος αφιερώματος του περιοδικού στον Γ. Ρ.] {3160}

Ρίτσος Γιάννης, Γίγνεσθαι 1970-1977, τ. Ζ', Αθήνα, Κέδρος, 1981, 7η έκδ., [Α375] {2580}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, Κέδρος, 1981, 33η έκδ., [Α382] {2587}

Ρίτσος Γιάννης, Καπνισμένο τσουκάλι, Αθήνα, Κέδρος, 1981, 20η έκδ., [Α365] {2570}

Ρίτσος Γιάννης, Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού, σχέδια Δρόσου Τζένη, Αθήνα, Κέδρος, 1981, [Α363] [Πρώτη αυτοτελής έκδοση του έργου. Περισσότερα για την αρίθμηση της έκδοσης βλ. Μακρυνικόλα.] {2568}

Ρίτσος Γιάννης, Ορέστης, Αθήνα, Κέδρος, 1981, 15η έκδ., [Α369] {2574}

Ρίτσος Γιάννης, Πέτρες Επαναλήψεις Κιγκλίδωμα, Αθήνα, Κέδρος, 1981, 6η έκδ., [Α370] {2575}

Ρίτσος Γιάννης, Πέτρινος χρόνος, Αθήνα, Κέδρος, 1981, 12η έκδ., [Α367] {2572}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1942, τ. Α', Αθήνα, Κέδρος, 1981, 15η έκδ., [Α371] {2576}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1942, τ. Α', Αθήνα, Κέδρος, 1981, 16η έκδ., [Α381] {2586}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1938-1971, τ. Δ', Αθήνα, Κέδρος, 1981, 7η έκδ., [Α372] {2577}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1939-1960, τ. Γ', Αθήνα, Κέδρος, 1981, 14η έκδ., [Α377] {2582}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1941-1958, τ. Β', Αθήνα, Κέδρος, 1981, 14η έκδ., [Α376] {2581}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τα Επικαιρικά 1945-1969, τ. Ε', Αθήνα, Κέδρος, 1981, 9η έκδ., [Α385] {2590}

Ρίτσος Γιάννης, Πρωινό άστρο, Αθήνα, Κέδρος, 1981, 16η έκδ., [Α368] {2573}

Ρίτσος Γιάννης, Συντροφικά τραγούδια. Αφιέρωμα στα 40χρονα του ΕΑΜ, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1981, [Α378] {2583}

Ρίτσος Γιάννης, Τα Επικαιρικά 1945-1969, τ. Ε', Αθήνα, Κέδρος, 1981, 8η έκδ., [Α373] {2578}

Ρίτσος Γιάννης, Τα ερωτικά, σχέδια και επιμέλεια Βαλάσης Διονύσης, Αθήνα, Κέδρος, 1981, [Α384] {2589}

Ρίτσος Γιάννης, Τέταρτη Διάσταση 1956-1972, τ. ΣΤ', Αθήνα, Κέδρος, 1981, 11η έκδ., [Α374] {2579}

Ρίτσος Γιάννης, Το παράθυρο, Αθήνα, Κέδρος, 1981, 15η έκδ., [Α366] {2571}

Ρίτσος Γιάννης, Αποχαιρετισμός. Οι τελευταίες ώρες του Γρηγόρη Αυξεντίου μες στη φλεγόμενη σπηλιά, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 19η έκδ., [Α401] {2606}

Ρίτσος Γιάννης, Γίγνεσθαι 1970-1977, τ. Ζ', Αθήνα, Κέδρος, 1982, 8η έκδ., [Α416] {2621}

Ρίτσος Γιάννης, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 10η έκδ., [Α402] {2607}

Ρίτσος Γιάννης, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 9η έκδ., [Α393] {2598}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 35η έκδ., [Α424] {2629}

Ρίτσος Γιάννης, Η γέφυρα, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 17η έκδ., [Α392] {2597}

Ρίτσος Γιάννης, Η Κυρά των Αμπελιών, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 19η έκδ., [Α395] {2600}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 25η έκδ., [Α398] {2603}

Ρίτσος Γιάννης, Η τελευταία προ Ανθρώπου εκατονταετία, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 19η έκδ., [Α404] {2609}

Ρίτσος Γιάννης, Ιταλικό τρίπτυχο. Μετάγγιση, Ο κόσμος είναι ένας, Το άγαλμα στη βροχή, Αθήνα, Κέδρος, 1982, [Α420] {2625}

Ρίτσος Γιάννης, Καπνισμένο τσουκάλι, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 22η έκδ., [Α403] {2608}

Ρίτσος Γιάννης, Κάτω απ' τον ίσκιο του βουνού, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 16η έκδ., [Α394] {2599}

Ρίτσος Γιάννης, Μια πυγολαμπίδα φωτίζει τη νύχτα, σχέδια Δρόσου Τζένη, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 2η έκδ., [Α388] {2593}

Ρίτσος Γιάννης, Μονοβασιά, Αθήνα, Κέδρος, 1982, [Α421] {2626}

Ρίτσος Γιάννης, Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 16η έκδ., [Α390] {2595}

Ρίτσος Γιάννης, Οι γερόντισσες κ' η θάλασσα. Χορικό, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 6η έκδ., [Α391] {2596}

Ρίτσος Γιάννης, Όστραβα, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 7η έκδ., [Α408] {2613}

Ρίτσος Γιάννης, Πέτρες Επαναλήψεις Κιγκλίδωμα, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 7η έκδ., [Α397] {2602}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1942, τ. Α', Αθήνα, Κέδρος, 1982, 17η έκδ., [Α412] {2617}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1938-1971, τ. Δ', Αθήνα, Κέδρος, 1982, 8η έκδ., [Α415] {2620}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1939-1960, τ. Γ', Αθήνα, Κέδρος, 1982, 16η έκδ., [Α414] {2619}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1939-1960, τ. Γ', Αθήνα, Κέδρος, 1982, 15η έκδ., [Α 409] {2614}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1941-1958, τ. Β', Αθήνα, Κέδρος, 1982, 15η έκδ., [Α413] {2618}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τα Επικαιρικά 1945-1969, τ. Ε', Αθήνα, Κέδρος, 1982, 10η έκδ., [Α417] {2622}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τέταρτη Διάσταση 1956-1972, τ. ΣΤ', Αθήνα, Κέδρος, 1982, 13η έκδ., [Α418] {2623}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τέταρτη Διάσταση 1956-1972, τ. ΣΤ', Αθήνα, Κέδρος, 1982, 12η έκδ., [Α389] {2594}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 28η έκδ., [Α406] {2611}

Ρίτσος Γιάννης, Συντροφικά τραγούδια. Αφιέρωμα στα 40χρονα του ΕΑΜ, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1982, 2η έκδ., [Α423] {2628}

Ρίτσος Γιάννης, Τα ερωτικά, σχέδια και επιμέλεια Βαλάσης Διονύσης, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 2η έκδ., [Α407] {2612}

Ρίτσος Γιάννης, Το σώμα και το αίμα, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 9η έκδ., [Α399] {2604}

Ρίτσος Γιάννης, Το τραγούδι της αδελφής μου, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 27η έκδ., [Α410] {2615}

Ρίτσος Γιάννης, Υπόκωφα, Αθήνα, Κέδρος, 1982, [Α422] {2627}

Ρίτσος Γιάννης, Χάρτινα, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 4η έκδ., [Α405] {2610}

Ρίτσος Γιάννης, Χειμερινή διαύγεια, Αθήνα, Κέδρος, 1982, 17η έκδ., [Α400] {2605}

Ρίτσος Γιάννης, Αγρύπνια 1941-1953, Αθήνα, Κέδρος, 1983, 20η έκδ., [Α426] {2631}

Ρίτσος Γιάννης, Γκραγκάντα, Αθήνα, Κέδρος, 1983, 14η έκδ., [Α440] {2660}

Ρίτσος Γιάννης, Η Ελένη, Αθήνα, Κέδρος, 1983, 19η έκδ., [Α441] {2661}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, Κέδρος, 1983, 28η έκδ., [Α429] {2634}

Ρίτσος Γιάννης, Μονοβασιά, Αθήνα, Κέδρος, 1983, 2η έκδ., [Α443] {2663}

Ρίτσος Γιάννης, Μονόχορδα, Αθήνα, Κέδρος, 1983, 2η έκδ., [Α428] {2633}

Ρίτσος Γιάννης, Οι γειτονιές του κόσμου, Αθήνα, Κέδρος, 1983, 15η έκδ., [Α427] {2632}

Ρίτσος Γιάννης, Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού, σχέδια Δρόσου Τζένη, Αθήνα, Κέδρος, 1983, 20η έκδ., [Α444] {2664}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Γίγνεσθαι 1970-1977, τ. Ζ', Αθήνα, Κέδρος, 1983, 10η έκδ., [Α439] {2659}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Γίγνεσθαι 1970-1977, τ. Ζ', Αθήνα, Κέδρος, 1983, 9η έκδ., [Α430] {2635}

Ρίτσος Γιάννης, Πρωινό άστρο, σχέδια Δρόσου Καίτη, Αθήνα, Κέδρος, 1983, [Α431] [Για την αρίθμηση της έκδοσης βλ. Μακρυνικόλα.] {2636}

Ρίτσος Γιάννης, Πρωινό άστρο, Αθήνα, Κέδρος, 1983, 20η έκδ., [Α445] {2665}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, Κέδρος, 1983, 31η έκδ., [Α442] {2662}

Ρίτσος Γιάννης, Τειρεσίας, Αθήνα, Κέδρος, 1983, 9η έκδ., [Α432] {2652}

Ρίτσος Γιάννης, Το χορικό των σφουγγαράδων, Αθήνα, Κέδρος, 1983, 9η έκδ., [Α433] {2653}

Ρίτσος Γιάννης, Δώδεκα ποιήματα για τον Καβάφη, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 6η έκδ., [Α465] {2685}

Ρίτσος Γιάννης, Επινίκια, σχέδια Κατζουράκης Κυριάκος, Αθήνα, Κέδρος, 1984, [Α466] {2686}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 38η έκδ., [Α468] {2688}

Ρίτσος Γιάννης, Η Κυρά των Αμπελιών, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 23η έκδ., [Α461] {2681}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 30η έκδ., [Α462] {2682}

Ρίτσος Γιάννης, Ημερολόγια εξορίας 1948-1950, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 15η έκδ., [Α476] {2696}

Ρίτσος Γιάννης, Μια πυγολαμπίδα φωτίζει τη νύχτα, σχέδια Δρόσου Τζένη, Αθήνα, Κέδρος, 1984, [Α469] {2689}

Ρίτσος Γιάννης, Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 19η έκδ., [Α460] {2680}

Ρίτσος Γιάννης, Ο τοίχος μέσα στον καθρέφτη, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 4η έκδ., [Α472] {2692}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1942, τ. Α', Αθήνα, Κέδρος, 1984, 18η έκδ., [Α467] [Περισσότερα για την αρίθμηση του τόμου βλ. Μακρυνικόλα.] {2687}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1942, τ. Α', Αθήνα, Κέδρος, 1984, 18η έκδ., [Α446] {2666}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1938-1971, τ. Δ', Αθήνα, Κέδρος, 1984, 9η έκδ., [Α449] {2669}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1938-1971, τ. Δ', Αθήνα, Κέδρος, 1984, 10η έκδ., [Α475] {2695}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1939-1960, τ. Γ', Αθήνα, Κέδρος, 1984, 17η έκδ., [Α448] {2668}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1941-1958, τ. Β', Αθήνα, Κέδρος, 1984, 16η έκδ., [Α447] {2667}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1941-1958, τ. Β', Αθήνα, Κέδρος, 1984, 17η έκδ., [Α474] {2694}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Γίγνεσθαι 1970-1977, τ. Ζ', Αθήνα, Κέδρος, 1984, 11η έκδ., [Α452] {2672}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τα Επικαιρικά 1945-1969, τ. Ε', Αθήνα, Κέδρος, 1984, 11η έκδ., [Α450] {2670}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τέταρτη Διάσταση 1956-1972, τ. ΣΤ', Αθήνα, Κέδρος, 1984, 14η έκδ., [Α451] {2671}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 34η έκδ., [Α471] {2691}

Ρίτσος Γιάννης, Τα ερωτικά, σχέδια και επιμέλεια Βαλάσης Διονύσης, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 3η έκδ., [Α459] {2679}

Ρίτσος Γιάννης, Ταναγραίες, Αθήνα, Κέδρος, 1984, [Α464] {2684}

Ρίτσος Γιάννης, Το σώμα και το αίμα, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 14η έκδ., [Α463] {2683}

Ρίτσος Γιάννης, Το τραγούδι της αδελφής μου, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 31η έκδ., [Α470] {2690}

Ρίτσος Γιάννης, Φαίδρα, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 12η έκδ., [Α477] {2697}

Ρίτσος Γιάννης, Χρυσόθεμις, Αθήνα, Κέδρος, 1984, 19η έκδ., [Α473] {2693}

Ρίτσος Γιάννης, Παιχνίδια τ' ουρανού και του νερού, εικονογράφηση Δρόσου Τζένη, Αθήνα, Κέδρος, 1985, [Α486] {2706}

Ρίτσος Γιάννης, Πάροδος, λιθογραφίες Φασιανός Αλέκος, Αθήνα, Μίμνερμος-Fata Morgana, 1985, [Α489] {2709}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τέταρτη διάσταση 1956-1972, τ. ΣΤ', Αθήνα, Κέδρος, 1985, 15η έκδ., [Α484] {2704}

Ρίτσος Γιάννης, Το ρόπτρο, Αθήνα, Κέδρος, 1985, 2η έκδ., [Α479] {2699}

Ρίτσος Γιάννης, Το τερατώδες αριστούργημα, Αθήνα, Κέδρος, 1985, 13η έκδ., [Α483] {2703}

Ρίτσος Γιάννης, Εαρινή Συμφωνία, Αθήνα, Κέδρος, 1986, 21η έκδ., [Α500] {2720}

Ρίτσος Γιάννης, 12 Ποιήματα για τον Καβάφη, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 7η έκδ., [Α513] {2733}

Ρίτσος Γιάννης, 3 x 111 τρίστιχα, Αθήνα, Κέδρος, 1987, [Α521] {2741}

Ρίτσος Γιάννης, Ανταποκρίσεις, Αθήνα, Κέδρος, 1987, [Α508] {2728}

Ρίτσος Γιάννης, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 11η έκδ., [Α512] {2732}

Ρίτσος Γιάννης, Εαρινή Συμφωνία, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 22η έκδ., [Α520] {2740}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 39η έκδ., [Α509] {2729}

Ρίτσος Γιάννης, Η Κυρά των Αμπελιών, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 25η έκδ., [Α515] {2735}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 32η έκδ., [Α505] {2725}

Ρίτσος Γιάννης, Καπνισμένο τσουκάλι, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 26η έκδ., [Α514] {2734}

Ρίτσος Γιάννης, Μαντατοφόρες 1967-1969, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 15η έκδ., [Α516] {2736}

Ρίτσος Γιάννης, Μονεμβασιώτισσες, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 13η έκδ., [Α517] {2737}

Ρίτσος Γιάννης, Οι γειτονιές του κόσμου, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 17η έκδ., [Α511] {2731}

Ρίτσος Γιάννης, Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού, σχέδια Δρόσου Τζένη, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 21η έκδ., [Α510] {2730}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τα Επικαιρικά 1945-1969, τ. Ε', Αθήνα, Κέδρος, 1987, 12η έκδ., [Α518] {2738}

Ρίτσος Γιάννης, Πρωινό άστρο, σχέδια Δρόσου Τζένη, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 23η έκδ., [Α519] {2739}

Ρίτσος Γιάννης, Ρωμιοσύνη, Αθήνα, Κέδρος, 1987, 35η έκδ., [Α522] {2742}

Ρίτσος Γιάννης, Συντροφικά τραγούδια. Αφιέρωμα στα 40χρονα του ΕΑΜ, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 1988, 3η έκδ., [Α524] {2744}

Ρίτσος Γιάννης, «6 ποιήματα απ' τη συλλογή "Το γυμνό δέντρο"», Εμείς (Ο κόσμος της Εθνικής Τράπεζας), 19 (Μάρτιος 1989), [Δ 1324] [Μέρος τεύχους-αφιερώματος στον Γ. Ρ.] {3259}

Ρίτσος Γιάννης, Ημικύκλιο, λιθογραφίες Κατσουλίδης Τάσος, Αθήνα, 1989, [Α527] {2747}

Ρίτσος Γιάννης, «Ένα ανέκδοτο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου: "Στον Ροζέ Μιλλιέξ"», Αντί, (17 Νοεμβρίου 1990) 45 {1275}

Ρίτσος Γιάννης, «Ρωμιοσύνη (απόσπασμα)», «Οι γειτονιές του κόσμου (απόσπασμα)», «Επανόρθωση», «Πομπηία-θάνατος και έρωτας», «Το τερατώδες αριστούργημα (απόσπασμα)», Ριζοσπάστης, 13 Νοεμβρίου 1990 [Μέρος αφιερώματος στον Γ. Ρ.] {1309}

Ρίτσος Γιάννης, «Απόσπασμα από τα "Συντροφικά τραγούδια"», Ριζοσπάστης, 17 Νοεμβρίου 1991 {1260}

Ρίτσος Γιάννης, «Για μια πληρέστερη και δικαιότερη ανθολόγηση της ποίησης του Γ. Ρίτσου [ανθολογία ποιημάτων του]», Νέα Εστία, 1547 (Χριστούγεννα 1991) 169-194 [Μέρος τεύχους-αφιερώματος στον Γ. Ρ. Η ανθολογία συνοδεύεται από σημείωμα του Μ. Γ. Μερακλή (σ. 169). href="http://www.ekebi.gr/magazines/flipbook/showissue.asp?file=159795&code=6775">http://www.ekebi.gr/magazines/flipbook/showissue.asp?file=159795&code=6775 ] {904}

Ρίτσος Γιάννης, «Το τελευταίο καλοκαίρι», Τα Νέα, 5 Νοεμβρίου 1991 [Το τελευταίο ποίημα του Γ. Ρ., που ολοκληρώθηκε στο Καρλόβασι της Σάμου στις 3 Σεπτεμβρίου του 1989. Συμπεριλαμβάνεται στον τόμο «Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα», Κέδρος 1991.] {1272}

Ρίτσος Γιάννης, Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα, Αθήνα, Κέδρος, 1991 [Στον τόμο συμπεριλαμβάνεται το κείμενο της Χρύσας Προκοπάκη «Υστερόγραφο» στις σσ. 237-246 και «Σημείωμα» της Αικατερίνης Μακρυνικόλα στις σσ. 247-250.] {2522}

Ρίτσος Γιάννης, Παιχνίδια τ' ουρανού και του νερού, Αθήνα, Κέδρος, 1991 {2519}

Ρίτσος Γιάννης, Πρωινό άστρο: Ποιήματα, Αθήνα, Κέδρος, 1991, 24η έκδ. {2521}

Ρίτσος Γιάννης, Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα: Ποιήματα, Αθήνα, Κέδρος, 1992, 3η έκδ. [Στον τόμο συμπεριλαμβάνεται το κείμενο της Χρύσας Προκοπάκη «Υστερόγραφο» στις σσ. 237-246 και «Σημείωμα» της Αικατερίνης Μακρυνικόλα στις σσ. 247-250.] {2518}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1938-1971, τ. Δ΄, Αθήνα, Κέδρος, 1992, 11η έκδ. {2517}

Ρίτσος Γιάννης, Μια πυγολαμπίδα φωτίζει τη νύχτα, εικονογράφηση Δρόσου Τζένη, Αθήνα, Κέδρος, 1993 {2515}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1972-1974, τ. ΙΑ΄, επιμέλεια Μακρυνικόλα Αικατερίνη, Αθήνα, Κέδρος, 1993 {2516}

Ρίτσος Γιάννης, «Επίγραμμα για το Δίστομο», Εμβόλιμον, 21-22 (Ιούνιος 1994) 181 [Αφιερωματικό τεύχος: «50 χρόνια από τη σφαγή του Δίστομου 1944-1994».] {1522}

Ρίτσος Γιάννης, «Γιάννης Ρίτσος (Μονεμβασία 1909-Αθήνα 1990): "Η Κυρά των Αμπελιών" (1961). "Παιχνίδια τ' ουρανού και του νερού" (1964)», στο Ο οίνος στην ποίηση. τ. Γ΄. Κρασί από κάθε τρύγο. Ο οίνος στη νεοελληνική ποίηση, επιμέλεια Γεωργαντά Αθηνά, Αθήνα, 1995 [Το βιβλίο αποτέλεσε μέρος τετράτομης σειράς που εκδόθηκε από το Ίδρυμα Φάνη Μπουτάρη.] {1627}

Ρίτσος Γιάννης, «Επτά ανέκδοτα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου», Το δέντρο, 91 (Χριστούγεννα 1995) 9-11 {2860}

Ρίτσος Γιάννης, «Τρία ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου απ' την ανέκδοτη συλλογή "Υπερώον"», Ελίτροχος, 4-5 (Χειμώνας '94-'95) 11-13 [Μέρος τεύχους-αφιερώματος του περιοδικού για τον Γ. Ρ.] {1725}

Ρίτσος Γιάννης, Η κυρά των Αμπελιών, Αθήνα, Κέδρος, 1996, 27η έκδ. {2514}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1939-1960, τ. Γ΄, Αθήνα, Κέδρος, 1996, 19η έκδ. {2512}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1941-1958, τ. Β΄, Αθήνα, Κέδρος, 1996, 19η έκδ. {2513}

Ρίτσος Γιάννης, «Ειρήνη», Ριζοσπάστης, 30 Απριλίου 1997 {843}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, Αθήνα, Κέδρος, 1997, 41η έκδ. {2509}

Ρίτσος Γιάννης, Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού, εικονογράφηση Δρόσου Τζένη, Αθήνα, Κέδρος, 1997, 24η έκδ. {2510}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1930-1942, τ. Α΄, Αθήνα, Κέδρος, 1997, 22η έκδ. {2511}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1975-1976, τ. ΙΒ΄, επιμέλεια Μακρυνικόλα Αικατερίνη, Αθήνα, Κέδρος, 1997 {2508}

Ρίτσος Γιάννης, Πρωινό άστρο, εικονογράφηση Δρόσου Τζένη, Αθήνα, Κέδρος, 1997, 26η έκδ. {2507}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τέταρτη διάσταση 1956-1972, τ. ΣΤ΄, Αθήνα, Κέδρος, 1998, 19η έκδ. {2506}

Ρίτσος Γιάννης, «Προσφορά - στον φίλο μου Κώστα Γκοβόστη (Αθήνα 1937)», Θέματα Λογοτεχνίας, 10 (Νοέμβριος 1998-Φεβρουάριος 1999) 3-13 [http://genesis.ee.auth.gr/dimakis/Themata/10/4.html ] {1514}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1976-1977, τ. ΙΓ΄, επιμέλεια Μακρυνικόλα Αικατερίνη, Αθήνα, Κέδρος, 1999 {2503}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Επινίκια 1977-1983, τ. Η΄, Αθήνα, Κέδρος, 1999 {2504}

Ρίτσος Γιάννης, Τα ερωτικά, εικονογράφηση Βαλάσης Διονύσης, επιμέλεια Βαλάσης Διονύσης, Αθήνα, Κέδρος, 1999, 7η έκδ. {2505}

Ρίτσος Γιάννης, Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου, επιμέλεια και επιλογή κειμένων Προκοπάκη Χρύσα, επιμέλεια Μακρυνικόλα Αικατερίνη, Αθήνα, Κέδρος, 2000 [Ο τόμος συμπεριλαμβάνει «Εισαγωγή» της Χρύσας Προκοπάκη (σσ. 9-29) και «Εργογραφικό σημείωμα» της Αικατερίνης Μακρυνικόλα (σσ. 455-470).] {697}

Ρίτσος Γιάννης, Οι γειτονιές του κόσμου 1949-1951, Αθήνα, Κέδρος, 2000, 20η έκδ. {2502}

Ρίτσος Γιάννης, Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας, Αθήνα, Κέδρος, 2001, 15η έκδ. {2501}

Ρίτσος Γιάννης, «Ο χώρος του ποιήματος», «Παρανοήσεις», «Ύστατη ώρα», στο Ελληνικά καβαφογενή ποιήματα. Ανθολογία, εισαγωγή-παρουσίαση-σχόλια Δασκαλόπουλος Δημήτρης, Πάτρα, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, 2003 {1098}

Ρίτσος Γιάννης, Επιτάφιος, ζωγραφική Τάσσος Α., Αθήνα, Κέδρος, 2003 {2500}

Ρίτσος Γιάννης, Η σονάτα του σεληνόφωτος, λιθογραφίες Χάρος Μανώλης, 2003 [Το βιβλίο κυκλοφόρησε σε ογδόντα αριθμημένα αντίτυπα, συνοδευμένο από τέσσερις αυθεντικές λιθογραφίες του Μανώλη Χάρου που τυπώθηκαν σε πέτρα, στο ιστορικό παρισινό εργαστήριο Clot George & Bramsen.] {3277}

«35. Εαρινή Συμφωνία, V. Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)», στο Μη μου άπτου! Η εικόνα της Μαγδαληνής στη νεοελληνική ποίηση, επιμέλεια Κεφαλέα Κίρκη, Αθήνα, Ίνδικτος, 2004 {1620}

Ρίτσος Γιάννης, «Γιάννης Ρίτσος. "Όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού"», στο Να μαθαίνω γράμματα… Το σχολείο στη Νεοελληνική Λογοτεχνία, Αθήνα, Μεταίχμιο, 2004 {1633}

Ρίτσος Γιάννης, «Πορθμείο: Συλλογισμοί», «Απομακρύνσεις», «Πέρασμα», «Μικροαντιστάσεις», «Υπό το μηδέν», «Έγχρωμη φωτογραφία», «Απομεινάρια», Η λέξη, 182 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2004) 611-615 [Τεύχος-αφιέρωμα στον Γ. Ρ.] {1012}

Ρίτσος Γιάννης, Ανθολογία Γιάννη Ρίτσου, επιμέλεια και επιλογή κειμένων Προκοπάκη Χρύσα, επιμέλεια Μακρυνικόλα Αικατερίνη, Αθήνα, Κέδρος, 2005, 6η έκδ. [Ο τόμος συμπεριλαμβάνει «Εισαγωγή» της Χρύσας Προκοπάκη (σσ. 9-29) και «Εργογραφικό σημείωμα» της Αικατερίνης Μακρυνικόλα (σσ. 455-470).] {2959}

Ρίτσος Γιάννης, Εαρινή συμφωνία, Αθήνα, Κέδρος, 2005, 32η έκδ. {2499}

Ρίτσος Γιάννης, «Ανέκδοτο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου», Η Αυγή, 31 Μαρτίου 2006 [Το ποίημα συνοδεύεται από σημείωμα του Π. Αρώνη.] {2851}

Ρίτσος Γιάννης, «Η ποίηση για το Δεκέμβρη του '44. Δυο αποσπάσματα από τις "Γειτονιές του κόσμου" του Γιάννη Ρίτσου», Ριζοσπάστης, 30 Δεκέμβρη 2007 {2060}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα 1977-1979, τ. ΙΔ΄, επιμέλεια Μακρυνικόλα Αικατερίνη, Αθήνα, Κέδρος, 2007, 1η έκδ. {2498}

Ρίτσος Γιάννης, [Ανθολόγιο], Νέα Αριάδνη, 60 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2008) 16-18 [Δημοσιεύονται τα ποιήματα «Την Ρωμιοσύνη μην την κλαις», «Πρωινό άστρο», «Ειρήνη»] {1435}

Ρίτσος Γιάννης, «Επιτάφιος», Νέα Αριάδνη, 60 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2008) 75 [Δημοσιεύεται απόσπασμα της σύνθεσης.] {1443}

Ρίτσος Γιάννης, «Μονοβασιά», Νέα Αριάδνη, 60 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2008) 15 [Δημοσιεύεται απόσπασμα από το ποίημα.] {1433}

Ρίτσος Γιάννης, «Τελική κατάφαση», Νέα Αριάδνη, 60 (Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2008) 73 [Από τον τ. ΙΔ΄ των Απάντων του Γ. Ρ. (Κέδρος 2007).] {1441}

Ρίτσος Γιάννης, «Τρία ανέκδοτα ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου», Το Δέντρο, 159-160 (Χειμώνας 2007-2008) 199-200 [Πρόκειται για τα ποιήματα: «Ονόματα», «Αλλαγή δρομολογίου» και «Οι άξιοι», που ανήκουν στην ανέκδοτη συλλογή «Πορθμείο».] {1577}

Ρίτσος Γιάννης, «Μικρό ανθολόγιο ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου», Ριζοσπάστης, 3 Μάη 2009 [Μέρος αφιερώματος στο ένθετο «7 Μέρες μαζί».] {2001}

Ρίτσος Γιάννης, Ποιήματα. Τέταρτη διάσταση 1956-1972, τ. ΣΤ΄, Αθήνα, Κέδρος, 2009, 25η έκδ. {3224}

Ρίτσος Γιάννης, Συντροφικά τραγούδια, Αθήνα, Σύγχρονη Εποχή, 2009, 4η έκδ. {2957}

Ρίτσος Γιάννης, Ανθολόγιο μικρών... Θαυμάτων. Ποίηση Γιάννη Ρίτσου, ανθολόγηση Τουμανίδης Χρήστος, Αθήνα, Όμιλος Σκραμπλ Αθηνών - Πειραιώς (Ο.Σ.Α.Π.), 2010 {3279}

Γιάννης Ρίτσος «Το τραγούδι της αδελφής μου», ως παράλληλο για το Αμάρτημα της μητρός μου-ΕΡΜΗΝΕΙΑ

ΠΗΓΗ:https://latistor.blogspot.com/2011/11/blog-post_12.html

 

Όμως εγώ,

αδελφή μου, αγρυπνώ

μετρώντας τους παλμούς

και την ανάσα σου.

Στυλώνομαι, πύργος νυχτός,

Μες την ακατανόητη βοή

των διασταυρουμένων κεραυνών

κι αγγίζω αδίστακτος τα ξίφη.

Οι αψίδες του φωτός κατέρρευσαν

κάτω απ’ τα βλέφαρα σου.

Τίποτ’ άλλο δε ζει

έξω απ’ τον πένθιμο κύκλο

που χαράζουν στην πλάση τα μάτια σου.

...
Θυμάσαι;

Σούχε χαρίσει κάποτε η μητέρα

ένα ρόδινο φόρεμα

και μια μικρή ρόδινη ομπρέλα.

Ανέβαινες την ανθισμένη πλαγιά

το εαρινό πρωινό

ανάλαφρη και διάφανη

- ένα ρόδινο νέφος φωτός.

Κοιτούσες τον ουρανό

σαν κάτι από ψηλά να σε καλούσε.

Μόνο οι θλιμμένες πλεξίδες

των μαύρων μαλλιών σου

βάραιναν τη λεπτή σου ράχη.

Φοβόμουν

μήπως μιαν ώρα χαθείς

όμοια με ρόδινο φως

μέσα στη δύση.

Μάζευα τότε

όστρακα στιλπνά

και πολύχρωμα βότσαλα

απ’ τ’ ακρογιάλι του νησιού μας

για να δω τα μάτια σου

να χαμογελούν

και να μαγέψω την καρδιά σου

που διαλυόταν αθόρυβα

στη θλίψη του κόσμου.

Μα δεν ήξερες να γελάς.

Έκανα φτερά τα δάκρυά σου

κ’ έφευγα μακριά για να σου φέρω

τη γύρη του αιθέρα

να ραντίσω τη σιωπή σου.

Όμως δεν ήξερες να δέχεσαι.

Χάριζες.

Μόνο χάριζες.

Όλα τα δώρα σου

τα μοίρασες

κ’ έμειναν άδειες

οι παλάμες σου.

 

[απόσπασμα]

  Γεώργιος Βιζυηνός ,Το αμάρτημα της μητρός μου -διήγημα-

Ἄλλην ἀδελφὴν δὲν εἴχομεν παρὰ μόνον τὴν Ἀννιὼ. Ἤτον ἡ χαϊδεμμένη τῆς μικρᾶς ἡμῶν οἰκογενείας καὶ τὴν ἠγαπῶμεν ὅλοι. Ἄλλ' ἀπ' ὅλους περισσότερον τὴν ἠγάπα ἡ μήτηρ μας. Εἰς τὴν τράπεζαν τὴν ἐκάθιζε πάντοτε πλησίον της καὶ ἀπὸ ὅ,τι εἴχομεν ἔδιδε τὸ καλλίτερον εἰς ἐκείνην. Καὶ ἐνῷ ἡμὰς μᾶς ἐνέδυε χρησιμοποιοῦσα τὰ φορέματα τοῦ μακαρίτου πατρός μας, διὰ τὴν Ἀννιὼ ἠγόραζε συνήθως νέα. Ὡς καὶ εἰς τὰ γράμματα δὲν τὴν ἐβίαζεν. Ἄν ἤθελεν, ἐπήγαινεν εἰς τὸ σχολεῖον, ἂν δὲν ἤθελεν, ἔμενεν εἰς τὴν οἰκίαν. Πρᾶγμα τὸ ὁποῖον εἰς ἡμᾶς διὰ κανένα λόγον δὲν θὰ ἐπετρέπετο.
Ἐξαιρέσεις τοιαῦται ἔπρεπε, φυσικῷ τῷ λόγῳ, νὰ γεννήσουν ζηλοτυπίας βλαβερὰς μεταξὺ παιδίων, μάλιστα μικρῶν, ὅπως ἤμεθα καὶ ἐγὼ καὶ οἱ ἄλλοι δύο μου ἀδελφοί, καθ' ἥν ἐποχὴν συνέβαινον ταῦτα. Ἀλλ' ἡμεῖς ἐγνωρίζομεν, ὅτι ἡ ἐνδόμυχος τῆς μητρὸς ἡμῶν στοργὴ διετέλει ἀδέκαστος καὶ ἵση πρὸς ὅλα της τὰ τέκνα. Ἥμεθα βέβαιοι, ὅτι αἱ ἐξαιρέσεις ἐκείναι δὲν ἤσαν παρὰ μόνον ἐξωτερικαὶ ἐκδηλώσεις φειστικωτέρας τινὸς εὐνοίας πρὸς τὸ μόνον τοῦ οἴκου μας κοράσιον. Καὶ ὄχι μόνον ἀνειχόμεθα τὰς πρὸς αὐτὴν περιποιήσεις ἀγογγύστως, ἀλλὰ καὶ συνετελοῦμεν πρὸς αὔξησιν αὐτῶν, ὅσον ἠδυνάμεθα. 

Διότι ἡ Ἀννιώ, ἐκτὸς ὅτι ἦτον ἡ μόνη μας ἀδελφὴ, ἦτο κατὰ δυστυχίαν ἀνέκαθεν καχεκτικὴ καὶ φιλάσθενος. Ἀκόμη καὶ αὐτὸς ὁ ὑστερότοκος τοῦ οἴκου, ὁ ὁποίος, ὡς κοιλιάρφανος, ἐδικαιοῦτο νὰ καρποῦται πλέον παντὸς ἄλλου τὰς μητρικὰς θωπείας, παρεχώρει τὰ δικαιώματά του εἰς τὴν ἀδελφὴν τόσῳ μᾷλλον ἀσμένως, καθόσον ἡ Ἀννιὼ οὔτε φιλόπρωτος οὔτε ὑπεροπτικὴ ἐγίνετο διὰ τοῦτο.

Ἀπ' ἐναντίας ἤτο πολὺ προσηνὴς πρὸς ἠμὰς καὶ μας ἠγάπα ὄλους μετὰ περιπαθείας. Και -πράγμα περίεργον- ἡ πρὸς ἡμὰς τρυφερότης τοῦ κορασίου, ἀντὶ νὰ ἐλαττούται προϊούσης τῆς ἀσθενείας του, ἀπεναντίας ηὔξανεν. Ἐνθυμοῦμαι τοὺς μαύρους καὶ μεγάλους αὐτῆς ὀφθαλμοὺς, καὶ τὰ καμαρωτὰ καὶ σμιγμένα της ὀφρύδια, τὰ ὁποῖα ἐφαίνοντο τόσῳ μᾶλλον μελανότερα, ὅσῳ ὠχρότερον ἐγίνετο τὸ πρόσωπον της. Πρόσωπον ἐκ φύσεως ρεμβῶδες καὶ μελαγχολικόν, ἐπὶ τοῦ ὁποίου τότε μόνον ἐπεχύνετο γλυκειά τις ἰλαρότης, ὅταν μᾶς ἔβλεπεν ὅλους συνηγμένους πλησίον της. Συνήθως ἐφύλαττεν ὑπὸ τὸ προσκεφάλαιόν της τοὺς καρπούς, οὕς αἱ γειτόνισσαι τῇ ἔφερον ὡς ἀρρωστικόν, καὶ τοὺς ἐμοίραζεν εἰς ἡμᾶς, ἐπανελθόντας ἐκ τοῦ σχολείου. Ἀλλὰ τὸ ἔκαμνε πάντοτε κρυφὰ. Διότι ἡ μήτηρ μας ἐθύμωνε, καὶ δὲν ἔστεργε νὰ καταβροχθίζωμεν ἡμεῖς ὅ,τι ἐπεθύμει νὰ εἴχε γευθῇ κἂν ἡ ἀσθενής της κόρη.

 

Ο Γιάννης Ρίτσος πικραμένος από την ψυχική ασθένεια της αδερφής του συνθέτει το συγκλονιστικό Τραγούδι της αδελφής μου, για να εκφράσει την αγάπη του και τον πόνο που αισθάνεται, για την επικίνδυνη περιπέτεια της υγείας της.

Μένει πλάι της, μετρώντας τους παλμούς και την αναπνοή της, ξενυχτά ακλόνητος μπροστά στις ακατάληπτες εντάσεις που βιώνει η αδερφή του, πρόθυμος να δώσει για εκείνη τις δύσκολες μάχες της, αλλά το φως των ματιών της -το φως που σηματοδοτεί την αντίληψη- έχει σβήσει.

Κι όμως, ο ποιητής μένει εκεί, αδιαφορώντας για οτιδήποτε άλλο βρίσκεται πέρα απ’ το δικό της οπτικό πεδίο, πέρα απ’ τη δική της πένθιμη ματιά.

Ο ποιητής, πλάι της, θυμάται στιγμές από τα παιδικά τους χρόνια 

που έδειχναν την ευαισθησία της ψυχής της και προμήνυαν τις δύσκολες στιγμές του παρόντος.

 Θυμάται, ένα ανοιξιάτικο πρωινό, την αδερφή του να ανεβαίνει μιαν ανθισμένη πλαγιά με το καινούριο της ρόδινο φόρεμα και τη ρόδινη ομπρέλα της, λουσμένη στο φως σαν ένα ρόδινο σύννεφο, κι εκείνος να τη βλέπει να κοιτάζει προς τον ουρανό, σαν κάτι να την καλούσε από ψηλά, και να νιώθει μέσα του το φόβο πως κάποια στιγμή θα τη χάσει στο φως της δύσης.

Πήγαινε τότε και της μάζευε γυαλιστερά κοχύλια και πολύχρωμες πέτρες απ’ το ακρογιάλι, για να τη δει να χαμογελά, για να διασώσει την καρδιά της που χανόταν στη θλίψη του κόσμου. Μα εκείνη δεν ήξερε να γελά.

Έκανε τότε τα δάκρυά της φτερά -ποιητική εικόνα-, και πήγαινε να μαζέψει τη γύρη του ουρανού για να γλυκάνει τη σιωπή της. 

Μα εκείνη δεν ήξερε να δέχεται δώρα, ήξερε μόνο να χαρίζει.

 Προσέφερε σ’ όλους τα δώρα της ψυχής της, την αγάπη και την ψυχική της ομορφιά, μέχρι που έμεινε με τα χέρια αδειανά.

Το εξαιρετικό αυτό τραγούδι συνεχίζει, αποκαλύπτοντας την ακατάλυτη αγάπη του ποιητή για την αδερφή του, την οποία αντικρίζει ως μέρος του εαυτού του, ως αναπόσπαστο τμήμα της ψυχής του.

Ο παραλληλισμός των δυο κειμένων

Ο Γεώργιος Βιζυηνός στο διήγημά του «Το αμάρτημα της μητρός μου»,

Την ασθένεια της αδερφής του παρουσιάζει και ο Γεώργιος Βιζυηνός στο διήγημά του «Το αμάρτημα της μητρός μου», 

όπου :

1.σε αντίθεση με την ενήλικη ματιά του Γιάννη Ρίτσου, παρατηρούμε τα γεγονότα ιδωμένα από την παιδική συνείδηση του αφηγητή.

Κι ενώ: 2. βρίσκουμε κι εδώ εκφράσεις αγάπης, αλλά και την προσπάθεια του μικρού αφηγητή να συμπαρασταθεί στην αδερφή του, 

έχουμε παράλληλα:

3. και νύξεις για τη στάση της μητέρας του, που μοιάζει να ξεχνά τα υπόλοιπα παιδιά της καθώς έρχεται αντιμέτωπη με το θανάσιμο κίνδυνο του κοριτσιού της.

Ο μικρός αφηγητής κοντά στη θλίψη της αδερφής του και στις αρετές του χαρακτήρα της, κοντά στην αξιοθαύμαστη υπομονή της και στην αμέριστη αγάπη που έδειχνε στα αδέρφια της

4. βλέπει και τις ιδιαίτερες φροντίδες της μητέρας του, αφήνοντας τη ζήλεια και την αίσθηση παραμέλησης να θολώνει τη ματιά του απέναντι στις κρίσιμες στιγμές που περνούσε η αδερφή του.

Σε μια παράλληλη μελέτη των δύο κοριτσιών, μπορούμε να επισημάνουμε

 τη θλίψη που τις διακρίνει, μολονότι η φύση της ασθένειάς τους είναι διαφορετική, αλλά και τη γενναιοδωρία που τις χαρακτηρίζει. 

Ενδεικτική 

είναι η μεταφορική διατύπωση του ποιητή για την τάση της αδερφής του να χαρίζει όλα της τα δώρα,

και η κυριολεκτική περιγραφή του αφηγητή για τη συνήθεια της αδερφής του να προσφέρει στα αδέρφια της τους καρπούς που της έφερναν ως «αρρωστικό».

5. Μπορούμε, επίσης, να επισημάνουμε πως

 σε αντίθεση με την αδερφή του ποιητή που παραμένει θλιμμένη, παρά τις προσπάθειες του αδερφού της να διασκεδάσει τη μελαγχολία της, 

η αδερφή του αφηγητή αισθάνεται χαρά κάθε φορά που βλέπει τα αδέρφια της να μαζεύονται γύρω της. 

ΔΕΣ ΚΑΙ

ΠΗΓΗ:

https://docplayer.gr/6423249-Stin-adelfi-moy-loyla-giannis-ritsos-to-tragoydi-tis-adelfis-moy.html

 

Στην αδελφή μου ΛΟΥΛΑ

 Στους τρικυμισμένους καθρέπτες Των λυγμών Θραύεται το ήρεμο πρόσωπο Της αιωνιότητας Κι όμως ακόμη ακούμε εντός μας Το φλοίσβισμα της ηρεμίας.

 ΑΔΕΛΦΗ μου, θ άξιζε ολόρθος να σταθώ κατάντικρυ στον ήλιο και των στίχων τους κίονες να υψώσω προς το κυανό διάστημα για να περιπατείς τα βράδια χαμογελώντας πλάι στην Ευρυδίκη κάτω απ τους έναστρους θόλους του άφθαρτου θέρους. 

Όμως, αδελφή μου, δε δύναμαι άλλο. Το άπειρο συνέτριψε το στιλπνό του τόξο στο μέτωπο μου και στροβιλίζομαι στην άπειρη Στιγμή θρυμματισμένος και αδαής. Η φωνή μου ναυάγησε. Η σκέψη μου μάδησε τα τελευταία της άνθη. Μονάχα με λυγμούς αρθρώνω το άσμα σου. Δεν τολμούν μήτε ο πόνος μήτε η έκσταση με ματωμένα χείλη να ψελλίσουν τ όνομα σου. Πάνω στη χλόη τ ουρανού η Ρούθ γονατίζει για να προσευχηθεί στα πόδια σου. Τα λευκά περιστέρια των παιδικών ονείρων χαμοπετούν στους κάμπους του δικού σου χαμόγελου. 

Οι ρεμβασμοί των σοφών δεν αναρριχήθηκαν ποτέ ως τα κράσπεδα του σεπτού μεγαλείου σου. Οι ποιητές που ατμίστηκαν στο φως

 Αναγνωρίζουν στο φως του προσώπου σου των στίχων τη μηδαμινότητα. Μόνο η μεγάλη Σιωπή μ ένα κρίνο στα χέρια θωπεύει την κυρτή σου ράχη που ύψωσε ως τον κόρφο του Θεού τους οικτιρμούς των ανθρώπων, ενώ οι γαλάζιες νύχτες ακινητούν σε κατάνυξη δακρύζοντας άστρα. 

Αδελφή μου, διπλώνω τα φτερά μου λυγίζω το σώμα για ν ασπασθώ τις άκρες των γυμνών ποδιών σου. Ευδόκησε να πραϋνθεί το πνεύμα μου για να ψάλω τον ύμνο που αρμόζει σε σένα, αδελφή μου, αδελφή όλου του κόσμου. 

ΤΑ ΛΕΥΚΑ χέρια σου που άλειφαν μύρα τις πληγές μας τώρα σφαδάζουν δεμένα πισθάγκωνα στο σταυρό του κορμιού σου σα νάταν, αδελφή μου, χέρια ληστών. Το λιγνό σώμα σου περιτυλίγεται τον τεφρό μανδύα της αλλοφροσύνης. 

Τα μάτια σου απομείνανε δυό πύργοι γυάλινοι, ακατοίκητοι και μέσα τους γυρνούν αδέσποτες οι σκιές του παρελθόντος. 

Αδελφή μου, πως μ εγκατέλειψες τα μεσάνυχτα να ψάχνω δίχως λύχνο ν ανακαλύψω τα ίχνη των απωλεσμένων βημάτων σου; 

Βύθισε με και μένα στο ίδιο σκότος να μην ακούω τις σάλπιγγες των κραυγών σου που μετρούν τους αμέτρητους τάφους. 

Ανατίναξε στο άπειρο τους βολβούς των ματιών μου για να μη βλέπω τα δεμένα σου χέρια. 

Στρέφω την όψη παντού και θωρώ μόνο εσένα. Επικαλούμαι της ομορφιάς την καλοσύνη να μ ελεήσει μια στάλα δροσιάς. Όμως κανείς δεν αποκρίνεται στις παρακλήσεις των ηττημένων λαών. 

Κίτρινη σκόνη από ξερά τριαντάφυλλα χιόνισε πάνω στους κήπους. Το σιγαλό ακρογιάλι αποσύρθηκε μες στο λυκόφως κι η Άνοιξη αποκοιμήθηκε με το φωτεινό πρόσωπο κλεισμένο στις παλάμες.

Πού βρίσκεται τώρα η σιωπή με τους λευκούς ύπνους με τις παγωμένες εκστάσεις με τα ουδέτερα ρόδα; 

ΑΔΕΛΦΗ μου, δεν είμαι πια ποιητής δεν καταδέχομαι νάμαι ποιητής.

 Είμαι ένα πληγωμένο μυρμήγκι που έχασε το δρόμο του μες στην απέραντη νύχτα. Αναδεύω την τέφρα των πυρπολημένων Απριλίων και δε βρίσκω μια σπίθα για ν ανάψω την αρχαία θερμάστρα. 

Εσύ εζύγισες τους θησαυρούς των αιώνων μες στη λεπτή παλάμη σου. 

Εσύ εγκρέμισες τα όρη όπου αναπαύονταν οι ποιητές.

 Κι εγώ δεν είμαι πια ποιητής. 

Το ξέρω, οι ποιητές δε ρυπαίνουν με δάκρυα τις κρυστάλλινες πολιτείες.

 Αγρυπνούν με το βλέμμα τους ίσο κι αθόλωτο για να μετρούν τις φρικιάσεις του φωτός και τους παλμούς του σύμπαντος.

 Όμως εγώ, αδελφή μου, αγρυπνώ μετρώντας τους παλμούς και την ανάσα σου. Στυλώνομαι, πύργος νυχτός, Μες την ακατανόητης βοή των διασταυρουμένων κεραυνών κι αγγίζω αδίστακτος τα ξίφη. Οι αψίδες του φωτός κατέρρευσαν κάτω απ τα βλέφαρα σου. Τίποτ άλλο δε ζει έξω απ τον πένθιμο κύκλο που χαράζουν στην πλάση τα μάτια σου.

 Δε θέλω τα τύμπανα των θριάμβων ν αναγγέλλουν τη δόξα μου μες στα δάση της άνοιξης. Το δικό σου χαμόγελο μου φτάνει. Η κρήνη των ματιών σου μπορεί να ποτίσει τη δίψα μου και ν ανθίσει τη ζωή μου.

 ΕΙΧΑ ένα λαμπρό χιτώνα που ζέσταινε τις ώρες μου.

 Είχα τη συντροφιά των στίχων που τις νύχτες μου μιλούσαν για νικηφόρες εκστρατείες. Καθισμένος εκεί σιωπηλός και μονάχος έστηνα με φθαρμένες πρωίες τη σκηνή της γαλήνης μου.

 Ονειρευόμουν τις γλαυκές υποδοχές που μου ετοίμαζαν οι άγνωστοι φίλοι μου και στης αυγής τον κάμπο ατένιζα τη χλοϊσμένη στέγη του καμπαναριού χιονισμένη από λευκούς πελαργούς. 

Ξανθά μαλλιά Μ ένα θάμβος εξαίσιο στα μάτια, θ άνοιγαν τις μεταθανάτιες διαθήκες των ασμάτων μου. (Πόσα χαμόγελα σύναξα στην πικρή μοναξιά μου για τη χαρά των ανθρώπων!) 

Ω, η ακολουθία που καρτερούσε την είσοδο μου στα Ιεροσόλυμα. 

Σαν αμίλητος Χριστός άκουγα την σάλπιγγα των ουρανών μάντευα τους δρόμους με βάγια στρωμένους κι η καρτερία δε μου απόλειπε στην πύρινη καταδίκη μου. 

Όμως, αδελφή μου, δεν ξέρω πια να περιμένω και να προσεύχομαι. Άκου αυτή η εσπέρα προκαλεί την αρχαία ψυχή μου ανεμίζοντας ρόδινους πέπλους πάνω απ τους κήπους. 

Οι ακκισμοί των πουλιών προσβάλλουν το σεμνό μου πένθος. 

Αδελφή μου, ησύχασε ο καταρράκτες των κελαϊδισμών δε ραντίζουν την εγκατάλειψη μου. 

Μένω πιστός μες στο βραχίονα της ιδικής σου αγάπης. Δεν είμαι πια ποιητής και πικραίνομαι. 

Συγχώρεσε με, αδελφή μου, για τη θλίψη μου αυτή που ζει έξω απ τη θλίψη σου. 

ΑΔΕΛΦΗ μου, ένα νέφος εσκίαζε πάντοτε τα βλέφαρα σου. 

Ακουμπισμένη στον εξώστη -παιδάκι ακόμηκοιτούσες τη θάλασσα να ξετυλίγει τ όνειρο της απέραντης ερημίας. Τάιζες την καρδιά σου με τα φύλλα του φθινοπώρου. 

Η μητέρα καθρέπτιζε το αίνιγμα του ίσκιου της μέσα στα μάτια σου. Το χλωμό φέγγος του προσώπου σου σερνόταν στο δάπεδο του σπιτιού μας. Δε σ είδαμε ποτέ να κλάψεις.

 Μονάχα εκεί στα μηλίγγια σου οι λεπτές φλέβες όμοιες με σχέδια κυανού φωτός έκρουαν τον πυρετό των κλειδωμένων χειλιών σου. (Πόσες φορές, τις ώρες που κοιμόσουν, έσκυψα πάνω τους για να διαβάσω το μυστικό σου).

 Γεμάτη αγάπη κι έλεος έδενες τις πληγές μας και σώπαινες. Η σιωπή σου μηνούσε τα πάντα. Τις χειμωνιάτικες εσπέρες βάδιζες μόνη στο δάσος να νοσηλεύσεις τα γυμνά σπουργίτια, να ζεστάνεις τα παγωμένα έντομα. 

Σπυρί-σπυρί σύναξες μέσα σου τα δάκρυα των φτωχών, των ταπεινών. Κι όταν γκρεμίστηκε το σπίτι μας εσύ απόμεινες ακόμη ορθή -ίσκιος της Παναγίαςγια να μου δείξεις τ άστρα μες απ την τρύπια στέγη. 

Τώρα η σιωπή σου εθραύσθη και στο μικρό κοχύλι πούκρυβες άκουσα τις κραυγές του ωκεανού. Αδελφή μου, δε μούμεινε μήτε μια πέτρα να γείρω. 

ΑΚΟΜΗ οδοιπορώ στην ερημία των συνωστισμών, στους ανύποπτους δρόμους. Κανένας. 

Τα παιδιά παίζουν δίχως να μαντεύουν τις καμπάνες που κρούονται μακριά σφραγίζοντας το αίμα τους. 

Μπορούν ακόμα οι άνθρωποι και γελούν. Μπορώ κι ακούω ακόμη τις ομιλίες που κάμπτουν λοξά -εμπορικά πλοία που περνούν πλάι σε μοναχικό φάρο χτισμένον καταμεσίς στο πέλαγος.

 Απ τις μετόπες των μεγάρων τα ρολόγια φωνάζουν: μηδέν, μηδέν, μηδέν. Εκείνοι ερωτεύονται τυχαία, εκείνοι χτίζουν την επικαιρότητα, εκείνοι κρατούν τα βιβλία γεμάτα ισχνούς ασκητές. 

Τα τραίνα μεταφέρουν, μς από σταθμούς ερημωμένους, την καταχνιά και τα κόκκαλα. 

Οι πασχαλιές αναδεύουν έα μαβί υπόλειμμα ξεθωριασμένου ονείρου πάνω απ τα πέτρινα μέτωπα. Τίποτα. 

Κι αυτό το λίγο μύρο τς παιδικής αναπόλησης καταναλίσκεται μάταια χωρίς ηχώ. Κανείς δεν βλέπει. Τεφρές νιφάδες Καλύπτουν τη γη.

 Θεέ μου,να σφαλίσω τα μάτια να σταυρώσω τα χέρια και ν αφεθώ στων ανέμων τη διάθεση. Έτσι βαθιά κουρασμένος να κυλήσω στην άβυσσο ενώ η ταχύτητα της πτώσης θα σφυρίζει στ αυτιά μου το τραγούδι της ανάπαυσης. 

Κλείστε τα παράθυρα. Η αυθάδεια του φωτός κηλιδώνει το δάκρυ μου. Ας λείψει κι η άνθινη φλυαρία. Δε χρησιμεύει. 

Μητέρα σιωπή φέρε το χέρι σου στους κροτάφους μου. Στο γυμνό κρανίο μου Τα φθινοπωρινά δάση σαλεύουν τους ίσκιους τους. 

Αδελφή μου, νυστάζω. Που ν ακουμπήσω; Πώς να κοιμηθώ; Δεν έχω κλίνη. Κ η άρρωστη αυγή βρίσκει πάλι αναμμένη τη λάμπα της αγρύπνιας μου.

 Η ΔΕΙΛΙΝΗ ώρα με πρόλαβε μακριά σου αδελφή μου. Η σεβάσμια ομορφιά χτύπησε τον ώμο μου με στοργική παλάμη. Στον ορίζοντα υποφώσκει η φλόγα ενός λησμονημένου ρόδου. Οι μαλακές κορυφές ανεβάζουν κάνιστρα μενεξέδων στα διάφανα πόδια της ανάπαυσης. 

Κρατώ στην ποδιά ένα νιογέννητο πρόβατο και βυθίζω το πνεύμα στ αγαθά του βλέμματα. Κοιτώ τους κάμπους να εισπνέουν ειρηνικά τη βραδινή σιγή και χαιρετώ τις ψυχές των πραγμάτων. 

 Πίσω απ τις ανθισμένες αχλαδιές με κοιτάζει θλιμμένη η σκιά σου.

 Αδελφή μου, δε σε λησμόνησα.

 Βυθομετρώ την καλοσύνη με τη δική σου επιείκεια. Μοιράζω χαμόγελα στις γραμμές και στα σχήματα που φωτίστηκαν απ το άγιο σου φέγγος. Μα ενώ σου μαζεύω μια δέσμη μαργαρίτες απ τους αγρούς της εσπέρας, εσύ, αδελφή μου, μ έξαλλα μάτια σπαθίζεις το στερέωμα χωρίς να μαντεύεις πως οι καθρέπτες των όντων ζωντανεύουν την εικόνα σου μες από στρώματα σιωπής κ ευλάβειας. 

ΑΔΕΛΦΗ μου, σούχα τάξει ν σου φέρω τ αθάνατο νερό. Σούχα τάξει να ρίξω τον ήλιο στην ποδιά σου. 

Τώρα κραυγάζεις: «Αδελφέ μου, διψώ πούναι τ αθάνατο νερό να ξεδιψάσω; 

Αδελφέ μου, κρυώνω πούναι ο ήλιος να ζεστάνω τα χέρια μου;» Και μένω ασάλευτος κι ανήμπορος.

Εγώ που περιπλανήθηκα στους ουρανούς δε δύναμαι να διατρέξω μια σπιθαμή γης. Κάτω απ το χιόνι ακούω τις ρίζες του παλιού μας κήπου να με δένουν στο χώμα. 

Κ έχω ξεχάσει να βαδίζω. Σκύβω πάνω απ το χάος της ψυχής σου γεμάτος δέος. Τ άστρα συγκρούονται στους βυθούς των ματιών σου κ οι μάχες των θεών ματώνουν τα σπλάχνα σου. 

Πώς να πλάσω την πυρκαϊά σου σε ψυχρή προτομή νηνεμίας;

 Είχα πιστέψει κάποτε στον ουρανό, μα εσύ μούδειξες τα βάθη της θάλασσας με τις νεκρές πολιτείες με τα λησμονημένα δάση με τους πνιγμένους θορύβους Και τώρα ο ουρανός βυθίστηκε -πληγωμένος γλάροςμέσα στη θάλασσα. Το χέρι μου που σούχτιζα γεφύρι της αβύσσου γκρεμίστηκε. 

Κοίταξε με, πόσο γυμνός και πόσο αθώος κείτομαι εμπρός σου. Κρυώνω, αδελφή μου. Ποιος θα μας φέρει πια τον ήλιο να ζεστάνουμε τα χέρια μας; 

Σωπαίνω κι αφουγκράζομαι. Κανείς δεν περνά στο νύχτιο δρόμο. 

Τ άστρα ναυάγησαν στα σκουριασμένα μάτια του μαδημένου αετού που ταλαντεύεται στο χείλος των σκοτεινών επάλξεων.

 Τα δεμένα σου χέρια φράζουν την έξοδο. Μόνο η φωνή σου περιτρέχει τους διαδρόμους της νύχτας χτυπώντας το μακρύ της ξίφος πάνω στις πλάκες. Είναι αργά. 

Μήτε ο θάνατος με δέχεται μήτε η ζωή. Πού θα πάω; 

ΑΔΕΛΦΗ μου, απατήθηκα. 

Δεν είμαι θεός. Δεν ορίζω τίποτα. 

Στην πυρκαϊά σου εξάτμισα την υδάτινη εξουσία μου. Καθώς ετίναξες τη χρυσή στάχτη του φωτός απ τα ματόκλαδα της πλάσης ατένισα στο δειλινό σου ορίζοντα τους μεγάλους σταυρούς της ανθρωπότητας κι αγάπησα τους λυπημένους ανθρώπους που περνούν σιωπηλοί λευκά ποίμνια σφραγισμένα στο μέτωπο με την κόκκινη βούλα. 

Την ιστορία του κόσμου διάβασα σε μια σταγόνα του δικού σου αίματος. 

Ω, άνθρωποι, ω, αδέλφια μου, της αδελφής μου αδέλφια, στην απέραντη θάλασσα της καρδιάς σας καταποντίζονται τα όνειρα πλησίστια, η αλαζονεία των στοχασμών κ οι απαθείς ρεμβασμοί των Θεών.

 Πόσα ταξίδια κάνατε! Και δε φέρατε πίσω μαζί σας μήτε μια εικόνα βλάστησης να στολίσετε τ άδειο σας σπίτι, μήτε ένα κοχύλι από κείνα που απόρριξαν στη στεριά οι τρικυμίες -φεγγερό κειμήλιο κι άγρυπνο κλειδίνα κλειδώνετε την πόρτα σας όταν φυσούν τις νύχτες οι άνεμοι. 

Τα μάτια σας μένουν για πάντα στενά κι αθώα -δυό σταγόνες βροχής χρωματισμένες με σιωπή κι απορία. 

Δεν έχετε κανένα καταφύγιο. Πεθαίνετε χωρίς ανάσταση χωρίς να βρεθεί ένα ρόδινο χείλι παιδιού να ξαναπεί τ όνομα σας κάτω απ τον ήρεμο ουρανό του νέου Μαΐου. Όμως εγώ τη μνήμη σας είδα να ζυγιάζεται -σεπτό περιστέρι, στης αδελφής μου τον ώμο. 

Αδέλφια μου, δεχτείτε τον αποστάτη στον πλατύ κόρφο σας. Με τα δάκρυα πλένω τα πληγωμένα πόδια σας. Με τα δάκρυα καθαρίζω τα χέρια μου απ τη σκόνη της περηφάνειας για ν αξιωθώ να χαϊδέψω τα μαλλιά σας. 

ΑΔΕΛΦΗ μου, έλα να γείρουμε σαν άρρωστα παιδιά πάνω απ τον άϋλο κήπο που βυθίστηκε μέσα μας, ν κούσουμε το λειωμένο άρωμα που αμελημένο καταστάλαξε σε μια θαμπή γωνιά της καρδιάς μας. 

Τις θερινές νύχτες εκστατικοί θωρούσαμε το μεγάλο φεγγάρι ν αναδύεται απ το γιαλό της πατρίδας μας. Ο ασημένιος δρόμος μας ταξίδευε στους γαλάζιους ψιθύρους της πλάσης. 

Η μητέρα παράστεκε -λευκός άγγελος στις λευκές νύχτες. Ακούγαμε τη μακρινή φωνή της και το γλυκό θρό της εσθήτας της ενώ τα μάτια μας έγερναν στον έναστρο ύπνο. 

Α, η γλυκειά προστασία που αγρυπνούσε στο πλευρό μας ζεσταίνοντας τα γυμνά πουλιά των ονείρων μας. Άχνη από φέγγος μας τύλιγε και φεύγαμε, αδελφούλα μου, ανάμεσα ουρανού και θάλασσας. Κ ύστερα οι κλεισμένες πόρτες τ αδιάφορα παράθυρα οι γυρισμένες πλάτες. 

Η φωνή της μητέρας νεκρή. Μόνοι πιασμένοι απ το χέρι μέσα στις άγνωστες πολιτείες -δυό μικροί επαίτες του ζεστού μας ονείρου κάτω απ το ραγισμένον ουρανό. Δε μας απόμεινε πια σκέπη ούτε ραβδί. Όμως γνωρίζουμε ακόμη ν αγαπιόμαστε και ν αγαπάμε.

 Κουραζόμουνα κ έγερνα πάνω σου. Στύλωνες τα μάτια σου στα μάτια μου κ έφερνες ξανθές ανεμώνες απ το μόχθο σου στ όνειρο μου. Αδελφή μου, σίμωσε πάλι να φιλήσεις το μέτωπο μου που φλέγεται. Κοίτα, σου ανοίγω το μικρό φεγγίτη και μια λοξή αχτίνα χαράζει τον ίσκιο του προσώπου σου.

 Παραμέρισε τη νύχτα κ έλα κοντά μου να πιαστούμε, όπως τότε, απ το χέρι και να περάσουμε στις ψυχρές πολιτείες -δυό μικροί επαίτες του παλιού μας ονείρου, -δυό μεγάλοι πρίγκηπες της αγάπης. 

ΘΥΜΑΣΑΙ; Σούχε χαρίσει κάποτε η μητέρα ένα ρόδινο φόρεμα και μια μικρή ρόδινη ομπρέλα. Ανέβαινες την ανθισμένη πλαγιά το εαρινό πρωινό ανάλαφρη και διάφανη -ένα ρόδινο νέφος φωτός.

 Κοιτούσες τον ουρανό σαν κάτι από ψηλά να σε καλούσε. Μόνο οι θλιμμένες πλεξίδες των μαύρων μαλλιών σου βάραιναν τη λεπτή σου ράχη. Φοβόμουν μήπως μιαν ώρα χαθείς όμοια με ρόδινο φως μέσα στη δύση.

 Μάζευα τότε όστρακα στιλπνά και πολύχρωμα βότσαλα απ τ ακρογιάλι του νησιού μας για να δω τα μάτια σου να χαμογελούν και να μαζέψω την καρδιά σου που διαλυόταν αθόρυβα στη θλίψη του κόσμου. 

Μα δεν ήξερες να γελάς. Έκανα φτερά τα δάκρυα σου κ έφευγα μακριά για να σου φέρω τη γύρη του αιθέρα να ραντίσω τη σιωπή σου. Όμως δεν ήξερες να δέχεσαι. Χάριζες. Μόνο χάριζες. Όλα τα δώρα σου τα μοίρασες κ έμειναν άδειες οι παλάμες σου.

 Έγειρες το κεφάλι -πικραμένο πουλί, στη σκοτεινή φτερούγα σου και τραγούδησες το απίστευτο τραγούδι του πληγωμένου σύμπαντος. 

Αδελφή μου, ύψωσε το κεφάλι. Σκύβω σιμά σου και σου φέρνω τους παιδικούς μας όρθρους ν αναπνεύσεις βαθιά την αλμύρα του νησιού μας, τους βραδινούς φλοίσβους και περνώντας την ομίχλη του νόστου ν αράξεις κοντά μου.

 Γύρισε, αδελφή μου, στη μικρή Βηθλεέμ που μας γέννησε ωραίους και ταπεινούς κ εγώ, θα δεις, θα μαδήσω τα όνειρα των Ιεροσολύμων που μ έπαιρναν μακριά σου και θα μείνω για πάντα στο πλάι σου -ένα σεμνό τριζόνι, για να σου τραγουδώ τα βράδια του έαρος. 

Δε μ ακούς; 

ΟΛΑ μ αρνήθηκαν, Όλα τ αρνήθηκα.

 Δε με παρηγορεί ούτε η σκέψη.. Ότι αγάπησα μου το πήρε ο θάνατος κ η τρέλα. Έμεινα μόνος κάτω απ τα ερείπια του ουρανού μου ν αριθμώ τους θανάτους. Η καταιγίδα σάρωσε απ το δρόμο μου τα λευκά χνάρια του Θεού.

 Δε μπορώ να ξαναβρώ το θάνατο. Οι αγαπημένου μου νεκροί με ανάστησαν για να τους κλαίω. Κι όμως ο ρημαγμένος μύλος γυρίζει ακόμη τα φτερά του πάνω απ τους θερισμένους κάμπους, στην ερημία των δειλινών ουρανών.

 Ω, αυτά τα φτερά εγγίζουνε τα βλέφαρα μου με την άρρωστη κίνηση των διαβασμένων βιβλίων κι ακολουθώ το ξένο πρόσταγμα τους δίχως βουλή και δίχως λήθη. Ας κοιμηθούν επιτέλους αυτά τα φτερά που σχεδιάζουν κουρασμένες χειρονομίες πληγωμένων πουλιών στα κατηφή νέφη του αιώνιου φθινοπώρου. 

ΠΟΣΟ ψυχρά με βλέπουν απόψε οι φωνές και τα χρώματα. Η δύση σέρνει το χρυσό χαιρετισμό της πάνω στους ώμους των πραγμάτων. Τι θέλει αυτό το ρόδινο φως; Γιατί αυτή η επίδειξη της αδιάφορης τελετής; Γιατί αυτή η πρόκληση σε μένα; 

Τα δέντρα κ η σιωπή Ντύθηκαν το πομπώδες χρώμα ρητόρων που αγορεύουν μπροστά σε αγάλματα τυφλά. 

Ω, πως μισώ τα μαλακά νέφη που ακινητούν διάπυρα μέσα στο αυτάρεσκο φως. Δε με γνωρίζουν οι αρχαίοι φίλοι μου; Όχι δε μου χρειάζεται τίποτε. Δεν αρμόζει σε μένανε ο οίκτος. 

Εγώ δαγκώνω τα χείλη μου και πίνω το αίμα μου. Δεν καταδέχομαι τη νεκρήν ομορφιά τους. 

-Ουρανέ, τι κομπάζεις; Εγώ, που συνθλίβομαι κάτω απ το πέλμα σου, θα ξεπεράσω το παγωμένο σου κάλλος με το ζεστό μου τραγούδι. 

ΑΔΕΛΦΗ μου, μονάχα εσύ μου απόμενες ν ακουμπώ στην καρδιά σου και ν ακούω το σφυγμό των ανθρώπων. Κάτω απ τους θόλους των ματιών σου ταξίδευε η ζωή μου. 

Ερχόσουν ελαφρή και στοργική τα βράδια που σκυφτός κι αμίλητος έγραφα στίχους οργισμένους για τους ασώπαστους πολέμους του φωτός και του αίματος. Την παρουσία σου μάντευα πίσω απ τη νύχτα. Τ αγιόκλημα των τρυφερών ωρών γέμιζε την τεφρή μου στέγη μόλις ακούγονταν το βήμα σου. 

Χαμογελούσες κ έμπαινε ακέραιος ο ουρανός μέσα στο δώμα μου. Γλαυκές ανταύγειες κυμάτιζαν στους τοίχους κ η ανάμνηση της εξοχής φλοίσβιζε στην αφή μου. 

Όταν γυρνούσα λυγισμένος απ τις νυχτερινές περιπλανήσεις κι απ την περήφανη πικρία της μόνωσης, έβρισκα το δείπνο της αγάπης ν αχνίζει στο τραπέζι κ η παιδική μνήμη -λεπτή πεταλούδα, έπαιζε γύρω απ τη λάμπα σου. 

Αγρυπνούσες περιμένοντας την επιστροφή μου. Κι όταν εγώ, του Απείρου ο εραστής, βυθιζόμουν στους ίσκιους και στις αμφιβολίες του αιθέρα, εσύ μ ένα δάχτυλο ζεστό μούδειχνες την τέφρα μου σε ανθρώπινο σχήμα. Μοιραζόμουν το δικό σου σκαμνί κ έτσι κρατούσα μια θέση στη γη. Μετρούσα τον καιρό με το σφυγμό σου. 

Αφουγκραζόμουν κάπου σιμά να πέφτουν στάλες δροσιάς από κρυμμένη πηγή. Κ η πηγή πέθανε. Έφυγες. Απόσυρες τον ουρανό -γαλάζια σκόνη, πίσω απ το βήμα σου. Χιονίζει. Ζωή, ζωή, το στερνό σάρκινο ψίχουλο μου το πήρες.

 Δεν έχω δάκρυ πια. Δεν έχω δέος. Δεν έχω τίποτ άλλο να μου πάρουν. 

Πένης, γυμνός, και κατάμονος ιδού τα πλούτη μου που κανείς δε μπορεί να μου τα πάρει. Δε θα χτυπήσω καμμιά πόρτα. Δε θα υψώσω παράκληση καμμιά. 

Δίχως ψωμί δίχως δασάκι δίχως χαλκά παίρνω το δρόμο της δύσης με βήματα πλατιά και σταθερά, γυμνός και πλήρης, άξιος να εγγίσω το Θεό. 

ΕΝΑ υπόλευκο νέφος αγρυπνισμένης σελήνης διαλύεται αργά στη γαλανότητα του όρθρου. Τα τζάμια της παραλίας -λιτανεία δακρυσμένων ματιώνξαναδίνουν σε κάτωχρες αναπαραστάσεις την άρρωστη δύση του φεγγαριού. 

Ω, αυτές οι δύσεις που αμφιβάλλουν το ίδιο και για τη νύχτα και για την ημέρα κ αιωρούνται αστάθμητες. Κάτω, η τεφρή θάλασσα υποψιάζεται την κυανή φρικίαση που αργοπορεί στους λεπτούς ώμους των γλάρων. Τα κατάρτια σκιώδη ρυτιδώνουν τον ορίζοντα ακίνητα στην προετοιμασία της κίνησης. 

Για νέο ταξίδι; Για νέα επιστροφή; Η ομίχλη επιβραδύνει την του ήλιου. 

Η επανάληψη ποτέ δεν είναι επανάληψη. Το κέρδος και η απώλεια αφήνουν τα ίχνη τους πάνω στο υπόλευκο φεγγάρι που εξατμίζεται αργά στην αυγή. 

Από μακριά φτάνουν οι γλάροι, χαιρετούν τ αραγμένα πλοία, κυκλώνουν -ένα σύμπλεγμα κρίνων τις άγκυρες που σκούριασαν. 

Αδελφή μου, η ακτή σου απομακρύνεται. Το ταξίδι της εξερεύνησης αρχίζει. Ένα χαμόγελο φωτός διαγράφεται στο μισάνοιχτο βλέφαρο τ ουρανού και της θάλασσας. 

ΑΔΕΛΦΗ μου μια φωτεινή γραμμή περιχαράζει την κλεισμένη θύρα μας. Η ανάρρωση πλημμυρίζει με θαλάσσιους βόμβους τον σταματημένο αέρα. Μια χρυσόμυγα ενοχλεί τα κλειστά τζάμια. 

Η ήλιος εισρέει στην αταξία του δωματίου και το απαράδεχτο ρίγος του μας εξουσιάζει. Ποιο χέρι ευλογίας σχεδίασε τη σκιά του στους ψυχρούς τοίχους; Ιδού το τρόπαιο της ζωής πάνω από τις γονυκλισίες.

 Ιδού η σημαία του έαρος πάνω απ τους τύμβους. Τα συσπασμένα σεντόνια ορθώνονται -ιστία σε καράβια. Το κρεββάτι κινείται.

 Αναπνοή. Απορροφητική διαστολή. 

Υπακούω στο κέλευσμα. 

 Ανοίγω τα χέρια και δέχομαι το αναντίστατο. Τα ωραία πρόσωπα των γυναικών παρελαύνουν -φωτεινή πομπή πάνω στη σάρκα μου. Μετέωρα τα εωθινά χελιδόνια αποσύρουν τα χέρια της ομίχλης απ το μέτωπο μου. 

Δεν μπορώ πια να κλάψω. Το Τραγούδι με υπέταξε. Το Τραγούδι μου χάρισε τη νίκη. 

ΗΛΙΟΣ, ήλιος. Τα χιονισμένα τοπία λειώνουν μέσα στα μάτια μου. Το νευρώδες τραγούδι ανεβασμένο στη σκαλωσιά τ ουρανού χτίζει με μπράτσα γυμνά το σπίτι μου. Το φως κελαρύζει στους μυς της φωνής μου. Ακούω τους κρίκους που πέφτουν και σπουν. Ακούω τους λευκούς ιππείς που περνούν απ έξω τραγουδώντας πολεμικά εμβατήρια. 

Πάνω απ την πρωινή θάλασσα τα παράθυρα ανοίχτηκαν διάπλατα. Το κατώφλι μου γελά διεσταλμένο βλέφαρο.

 Αδελφή μου, δε μπορώ πια να μείνω. Η απουσία μου θα σου φέρει τ αθάνατο νερό. Κ εγώ που δε δυνήθηκα να σε σώσω απ τη ζωή, θα σε σώσω απ το θάνατο. Να οι δρόμοι στιλπνοί και ξάστεροι μες στη λιακάδα.

 Παραμέρισε, αδελφή μου, τα δεμένα σου χέρια να περάσω. Έχω κρεμάσει στο στήθος μου το φυλαχτό που μούραψες ένα βράδι ανοιξιάτικο θυμάσαι;- σαν είμαστε πολύ μικρά παιδιά. 

Είναι κει μέσα λίγο κόκκινο χώμα να θυμίζει τη στερνή καταγωγή μας, ένα ροδόφυλλο ξερό απ τον κήπο του σπιτιού μας και λίγη σκόνη απ τον τοίχο της τελευταίας, μεγάλης ξενητειάς που ξύσαμε μια νύχτα με τα νύχια μας. 

Αντίο, αδελφή μου. 

Φίλησε μου τα σπουργίτια της αυλής μας τ αθώα παιδιά τις λυπημένες μητέρες που κεντούν πλάι στη λάμπα και τους νέους που χτίζουν ανύποπτοι κι ανένδοτοι την πολιτεία τους στα σύνορα της ζωής και του θανάτου. 

ΤΩΡΑ αποδίδομαι στο σύμπαν. Η ξανθή φύση μ ένα πλατύ ριπίδι από κλώνους φοινίκων αερίζει τα μέλη μου κ εξατμίζει το δάκρυ μου. Η αναρίθμητη γεύση της προαιώνιας υγείας τραγουδάει στον ουρανίσκο μου και σφίγγει τα ούλα μου σαν άγουρους καρπούς. Κοιτάω τον ουρανό ρίχνοντας φιλικά στο χώμα μια φούχτα σπόρους.

 Αδελφή μου, πιο πέρα από σένα κι από μένα, πιο πέρα απ το θαμπό μας βλέμμα, πιο πέρα απ τη θαμπή γραμμής της γης, εκεί στη ρίζα του παντός άκου το κύμα της ορμής που υπέροχο, ανεξέλεγκτο κι αξήγητο μας έπλασε και μας εξουσιάζει. 

Τι να πούμε; 

Ανοίγω τις πύλες

 Μ έντρομο θαυμασμό μπροστά στη Δημιουργία κι αλλάζω την οδύνη σ έκσταση και την κραυγή σε προσευχή. Τα φωτεινά μαλλιά των οριζόντων μου σκουπίζουν τα ματωμένα πόδια μου κι ανηφορίζω ελαφρός και χαρούμενος προς τα ύψη του χαμόγελου. 

Ήλιε, ήλιε, πατέρα, προστάτη μου, δέξου με τώρα. Κανένας κρίκος δε μου δένει τα φτερά μου στη γη. Το φως ακμάζει πιο ψηλά κι απ την αγάπη σου, αδελφή μου, κι απ την αγάπη μου. 

Το ήρεμο πρόσωπο της αιωνιότητας θραύει τους τρικυμισμένους καθρέπτες των λυγμών κι όμως ακόμη ακούμε εντός μας των λυγμών την τρικυμία. 

Γνώμες

«Ολα ανασαίνουν την αγάπη σου»

«Ολα ανασαίνουν την αγάπη σου»

 Λουλίτσα μου, τέσσερις καρτούλες σου σήμερα ­ μα γιατί, κοριτσάκι μου, ανησυχείς και ανυπομονείς; 

Κάποτε θα σμίξουμε και θα φιληθούμε. 

Και τώρα, τάχα μη δεν είμαστε κοντά;».

Δεν πρόκειται για ερωτικό γράμμα, αλλά για επιστολή του Γιάννη Ρίτσου προς την πολυαγαπημένη του αδελφή Λούλα Ρίτσου – Γλέζου, που πρόσφατα βρέθηκαν στο σπίτι της.

μυρτω λοβερδου

24 Νοεμβρίου 2008, 

Μαζί όμως γράφει για τις δικές του ανάγκες, για τις έγνοιες του, για την καθημερινότητά του στην εξορία.

 Ουδέποτε όμως ζητεί τον οίκτο· αντίθετα, με υπερηφάνεια στέκεται απέναντι στα γεγονότα. 

Και γράφει στην αδελφή του: «Ζητάς την έγκρισή μου να ενεργήσεις για απόλυση ή άδεια. Οχι, αδελφούλα, σε παρακαλώ, μην κάνεις τίποτα τέτοιο. Δεν είναι σωστό να παρακαλεί κανείς για κάτι που δικαιούται. Ετσι, αδελφούλα μου;» (3.1.52).

 Με λόγια γλυκά και τρυφερά σε κάθε δελτάριο – γράμμα εκφράζει την αγάπη του σε εκείνη που στάθηκε πάντα στο πλάι του και τον ενέπνευσε. 

Ηδη από το

 Είναι ένα από τα πολλά γράμματα που της έστελνε τα χρόνια της εξορίας του (1949-’52) από τη Μακρόνησο και τον Αϊ-Στράτη. Τον ποιητή της «Ρωμιοσύνης» και την, κατά ένα χρόνο μεγαλύτερή του αδελφή, Λούλα, συνέδεε βαθειά και στενή σχέση: 

Μαζί πήγαν σχολείο, μαζί ήρθαν από τη Μονεμβασιά στην Αθήνα, μαζί μοιράστηκαν τα παιδικά και τα εφηβικά χρόνια, μαζί τα δύσκολα και τα μεγάλα που ήρθαν στη συνέχεια.

 Πηγή έμπνευσης η Λούλα για τον ποιητή, ακόμη και τότε όπου την οικογένεια σημάδεψαν τραγικά γεγονότα. Πηγή έμπνευσης και στα χρόνια της εξορίας.

Πεντακόσια γράμματα, τα περισσότερα γραμμένα σε δελτάρια (στο μέγεθος μιας καρτ-ποστάλ), δεμένα όλα μαζί με προσοχή και καλά φυλαγμένα, βρήκε η κόρη της Λούλας και ανιψιά του ποιητή Δέσποινα Γλέζου λίγο καιρό μετά τον θάνατο της μητέρας της. Αν και γνώριζε αμυδρά την ύπαρξή τους, το περιεχόμενό τους τη συγκλόνισε. «Είναι τα χρόνια στη Μακρόνησο και στον Αϊ-Στράτη, τα χρόνια της εξορίας, από τα μέσα του ’49 ως το ’52», λέει η Δέσποινα Γλέζου, και μιλά για τη βαθιά σχέση τους, έτσι όπως επιβεβαιώνεται και από τα γράμματα. «Οι δυο τους πάντα επικοινωνούσαν με επιστολές και δελτάρια, όχι μόνον εκείνα τα πρώτα χρόνια της εξορίας, αλλά και αργότερα. Τότε, όμως, στη Μακρόνησο και στον Αϊ-Στράτη, η αλληλογραφία τους ήταν σχεδόν σε καθημερινή βάση. Ισως να συνέβαλε και το γεγονός ότι οι κακουχίες ήταν μεγάλες και η εξορία κάτι το πρωτόγνωρο για τον Ρίτσο».

Η αγάπη του προς την αδελφή του είναι αυτή που κυριαρχεί μέσα στα δελτάρ 1936,

 όταν χρειάστηκε να οδηγηθεί η Λούλα στο Δημοτικό Ψυχιατρείο, ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε

το πολυσέλιδο ποίημα «Το τραγούδι της αδελφής μου» (περιλαμβάνεται στον τόμο Ποιήματα Α’, 1930-1960, εκδόσεις Κέδρος, 1961).

Εκείνη την εποχή ο Κωστής Παλαμάς έγραφε για τον Ρίτσο: «Να παραμερίσουμε για να περάσης».

«Αδελφή μου

θ’ άξιζε ολόρθος να σταθω

κατάντικρυ στον ήλιο

και των στίχων τους κίονες να υψώσω

προς το κυανό διάστημα για να περπατείς τα βράδια…»

(…)

«Αδελφή μου,

ξαπλώνω τα φτερά μου

λυγίζω το σώμα

για ν’ ασπασθώ

τις άκρες των γυμνών ποδιών σου»

«Μέσα από τα δελτάρια αυτά», συνεχίζει η Δέσποινα Γλέζου, «ο θείος Γιάννης, ο ποιητής Ρίτσος, της μετέδιδε τις ανάγκες του και της άνοιγε την ψυχή του. 

Αυτή την ψυχή, αυτό το απόλυτα προσωπικό στοιχείο, έπρεπε να γίνει γνωστό στο κοινό, γι’ αυτό και αποφάσισα να εκδώσω αυτές τις επιστολές.

 Συγκεκριμένα πρόκειται να εκδοθούν το φθινόπωρο από τον Λιβάνη. Αλλωστε έτσι δικαιώνεται και η μητέρα και αποκαλύπτεται η προσωπικότητά της· κι αυτό έχει μεγάλη σημασία για μένα. Ηταν η μούσα του. 

Ξέρω ότι αυτό που έχω στα χέρια μου είναι μια μεγάλη κληρονομιά».

Οι απαντητικές επιστολές της αδελφής του εκείνη την περίοδο δεν βρίσκονται στα χέρια της Δέσποινας Γλέζου. Ισως χάθηκαν, ίσως υπάρχουν στο σπίτι της γυναίκας του Ρίτσου, της Φαλίτσας. «Νομίζω ότι μέσα σε αυτές η μάνα μου θα εξέφραζε κυρίως την αγωνία της για όσα συνέβαιναν, για το αν έφαγε καλά κι αν κοιμήθηκε». Θυμάται ότι πού και πού «η μαμά τα ξαναδιάβαζε μέσα στη μοναξιά της. Τα θεωρούσε ένα κομμάτι της ζωής της, ήταν η τροφή της. Ακόμη και όταν δεν ήταν μαζί, ακόμη κι όταν ο Ρίτσος δεν μπορούσε να έρθει στο σπίτι ή η μαμά δεν μπορούσε να πάει να τον δει, είχαν τακτική επικοινωνία: κάθε μέρα στις 7.30 το πρωί για καλημέρα και κάθε βράδυ στις 7.30 για καληνύχτα».

Αν και ο ποιητής είχε και άλλα δύο αδέλφια, τη Νίνα (Αννα) και τον Μίμη (Δημήτρης), που γεννήθηκαν στα τέλη του περασμένου αιώνα, με τη Λούλα (Σταυρούλα), που γεννήθηκαν κοντά κοντά (το 1908 εκείνη, το 1909 εκείνος), είχε τον μεγαλύτερο δεσμό 

Και αυτό είναι κάτι που πέρασε στο ποιητικό του έργο, αλλά και στα πεζά του. 

«Η μορφή της αδελφής του δεσπόζει», παρατηρεί η Χρύσα Προκοπάκη, φιλόλογος – μεταφράστρια που έχει μελετήσει το έργο του Γιάννη Ρίτσου. 

«Τα γράμματα της εποχής ’49-’52 εντάσσονται στην περίοδο όπου ο ποιητής έγραφε έργα λυρικο-ελεγειακά μακράς πνοής. 

Η Λούλα είναι η έκφραση των παιδικών χρόνων, η αναπόληση· γι’ αυτό και επανέρχεται».

Ωστόσο, όπως επισημαίνουν και άλλοι αναλυτές του ποιητή,

ο τρόπος που βίωνε τα πράγματα και ο τρόπος που έγραφε ήταν πάντα στον υπερθετικό βαθμό και έτσι διεύρυνε τα συναισθήματα και τις καταστάσεις. 

Και αυτό είναι κάτι που επιβεβαιώνεται και από την υπό έκδοση αλληλογραφία. 

Η κυρία Προκοπάκη επισημαίνει ότι «ο Ρίτσος ήταν πάντα διαχυτικός στα γραπτά του και στην αλληλογραφία του. 

Πάντα έγραφε γλυκά, οικεία, εξομολογητικά, με έναν έντονο ερωτικο-συναισθηματικό χαρακτήρα. Δεν ήταν ο άνθρωπος που έγραφε διεκπεραιωτικά.

 Βέβαια αυτός ο τρόπος του να αλληλογραφεί γινόταν πιο διαχυτικός με την αδελφή του, που ήταν τόσο στενά συνδεδεμένοι. Να πούμε ότι εκείνα τα χρόνια (1949-52) στην εξορία έγραφε ακατάπαυστα και ζωγράφιζε πολύ. 

Ζούσε, όπως όλοι οι εξόριστοι, σε άθλιες συνθήκες και έγραφε, έγραφε πολύ».

 Τότε ήταν εκείνη που του στεκόταν στις δυσκολίες· αργότερα ήταν εκείνος διαθέσιμος για την αδελφή του. «Αρχετυπικές μορφές» χαρακτηρίζει η κυρία Προκοπάκη τις μορφές της Λούλας, της μάνας και της Νίνας

«Είναι οι μορφές που μέσα στο έργο του μετουσιώνονται και επανέρχονται. 

Από την άλλη υπάρχει ο πατέρας του, μια μορφή αυστηρή». 

Αλλωστε από την πλευρά της η Λούλα Γλέζου έγραψε ένα βιβλίο με τον τίτλο «Τα παιδικά χρόνια του αδελφού μου Γιάννη Ρίτσου» (εκδόσεις Κέδρος, 1981), ένα από τα λίγα βιογραφικού χαρακτήρα έργα για τον ποιητή.

Πρόσφατα η Αγγελική Κώττη με το βιβλίο της «Γιάννης Ρίτσος. Ενα σχεδίασμα βιογραφίας» (Ελληνικά Γράμματα, 1996) στάθηκε ιδιαίτερα στη σχέση του με την αδελφή του και στην επίδρασή της στο έργο του. 

Γράφει η Α. Κώττη στο βιβλίο της για την παραμονή της μοιραίας νύχτας του εγκλεισμού της Λούλας: 

«Με αναστατωμένη την όψη και ανακατεμένα τα μαλλιά (σ.σ. η Λούλα Ρίτσου – Γλέζου) απαγγέλλει ένα ποίημα του αδελφού της και λέει στη Νίνα: 

Ξέρω πως αύριο δεν θα μπορέσω να το ξαναθυμηθώ. Να του πεις (σ.σ. του Ρίτσου) ότι υπήρξε ο θεός μου» (σελ. 79).

­ Αγαπημένη μου αδελφούλα. Προχτές πήρα το γράμμα σου και την επιταγή. Σ’ ευχαριστώ Λουλίτσα μου. Μου γράφεις να σου λέω τι χρειάζομαι. Μα απ’ τη μια μεριά σ’ έχω τόσο πολύ κουράσει, κι απ’ την άλλη εσύ μαντεύεις και προλαβαίνεις κάθε επιθυμία μου, που δεν μπορώ πια να σου ζητήσω τίποτα. Ωστόσο, να πάλι που θα σε βάλω σε μπελάδες: θάθελα δύο μολύβια μαύρα «Φάμπερ», Νο 2, κι αν έχει ο Βασίλης κανένα παλιό στυλό ­ γιατί έχασα το δικό μου. Είμαι καλά. Σου γράφω σε ένα απάγγειο στην ακρογιαλιά και το κύμα πιτσιλάει το χαρτί. Ομορφη μέρα. Λιακάδα.

 Σε φιλώ σένα και τα παιδιά σου και τον Βασίλη. ­ 

Γιάννης

 ­ 

Λουλίτσα – είναι νύχτα – είμαι ξαπλωμένος στο κρεβάτι μου – διαβάζω – τι ησυχία – όλοι κοιμούνται – τίποτα δεν ακούγεται – μια πεταλούδα στριφογυρνάει γύρω στη λάμπα μου – θυμάμαι τα παιδικά μας χρόνια – ναι, τούτος ο φτερωτός νυχτερινός επισκέπτης τόσα μου θυμίζει – ό,τι κι αν θυμηθώ παντού η αδελφούλα μου – ω να της γράψω, λέω, δύο λογάκια της μανούλας μου, έτσι μια μικρή καληνύχτα, σιγανά-σιγανά μην την ξυπνήσω – κ’ είναι κουρασμένη η αδελφούλα μου, κ’ είναι λιγάκι κρυωμένη – να, σιγά-σιγά – περπατάω στις μύτες – ησυχία. ναι, είμαι γω – ήρθα μια στιγμούλα να σε δω, να σε φιλήσω στο μέτωπο – καληνύχτα αδελφούλα, καληνύχτα. Εγώ; – θα διαβάσω λίγο ακόμη – όχι δεν είναι αργά – μη φοβάσαι – δεν κουράζονται τα μάτια μου. 

Καληνύχτα. Σε φιλώ στο μέτωπο – σένα τα παιδάκια σου, το Βασίλη. 

Καληνύχτα σας, παιδάκια μου αγαπημένα μου.

 Γιάννης

­ Λουλίτσα μου – γλυκειά μου αδελφούλα – σιμώνουν οι γιορτές κ’ η νοσταλγία μου για σένα δυναμώνει. Δεν ξέρω γιατί – πάντα τούτες τις μέρες νιώθω μια πίκρα αδελφούλα μου – σα να μαζεύονται όλοι οι αγαπημένοι μας νεκροί στην καρδιά μου – κάθονται κει – δε μιλάνε – όπως κάθονται οι φτωχοί γύρω στο τραπέζι. Πρέπει να τους δώσουμε το μερτικό τους στην αγάπη για να γαληνέψουν και να γαληνέψουμε. Πρέπει να κερδίσουμε πολύ φως για να τους φωτίσουμε. Εγώ έχω το φως και την αγάπη σου, αδελφούλα μου.

 Χίλια φιλιά, Λουλίτσα μου – και στο Βασίλη και στα παιδάκια

 ­ Βραδάκι. Είμουνα λιγάκι κουρασμένος, λιγάκι λυπημένος. Είχα κλειστεί αδελφούλα μου στο καμαράκι μου με τη μικρή λάμπα χαμηλωμένη κι αυτή – έτσι πλαγιασμένος με τα ρούχα στο ράντζο μου. Χτυπάει η πόρτα. Μου φέρνουν τέσσερις κάρτες σου. Αχ αδελφούλα, πόσο μου χρειάζονταν κείνη τη στιγμή. Κλαίω αδελφούλα μου με τα ωραία, τα γλυκά, τα τρυφερά λογάκια σου. Δεν πειράζει, καρδούλα μου, που κλαίω. Ε, μανούλα; Αφησε με να κλάψω λίγο ακόμη. Μου κάνει καλό. Ακούω τη φωνούλα σου που μου λέει: «Ταξιδεμένο μου πουλάκι», το ξαναλέω, ξανά και ξανά, για να κλάψω πιότερο, ν’ αλαφρώσω, αδελφούλα. Οχι μη μου πικραίνεσαι. Είμαι καλά. Είναι απ’ την πολλή μου αγάπη. Η καρδιά μου με πνίγει. Πρέπει να σε φιλήσω πολύ, πολύ για να ηρεμήσω. Καληνύχτα ακριβούλα μου. Φιλιά. Φιλιά και στο Βασίλη και σ ­ Πρωί-πρωί, αδελφούλα μου, έρχομαι να σου πω καλημέρα – αναμερίζω τα μαλλάκια σου απ’ το μέτωπό σου, να σε φιλήσω – όμορφη μέρα και σήμερα – όξω καρδιά, μανούλα – μη μουσκιά για τίποτα – νάξερες πόσο σ’ αγαπάει ο αδελφούλης σου – μα το ξέρεις κ’ είναι χαρούμενος γιατί σ’ αγαπάει και γιατί το ξέρεις και γιατί τον αγαπάς – κι αγαπάει όλο τον κόσμο με την αγάπη σου – και μ’ όλου του κόσμου την αγάπη σ’ αγαπάει. Φιλιά κι άλλα πολλά και στα παιδιά και στον Βασίλη. Γιάννης

 ­ Αδελφούλα – ματάκια μου – μοσκοβολάει το καμαράκι μου όλο από σένα – είναι γιομάτο απ’ τη στοργή σου – να εδώ είναι το μπουκαλάκι κι η κολώνια που κρατούσες στα χεράκια σου – εδώ η ταμπακιέρα του Βασίλη μας – εδώ, νάτο, το πουλοβεράκι που ξήλωνες μοναχούλα σου – να και τα μαξιλαράκια που σε βρήκα να τα φιλάς λίγο πριν μου φύγεις – κ’ η πολυθρόνα που καθόσουνα – και το κύπελλο όπου έγραψες το χρυσό ονοματάκι – όλα, όλα μοσκοβολάνε, όλα ανασαίνουν την αγάπη σου – κ’ είμαι χαρούμενος, αδελφούλα – μην κοιτάς που κλαίω – είναι απ’ τη χαρά μου.

 Φιλιά, φιλιά και στα παιδιά και στο Βασίλη. 

Α, πόσο σ’ αγαπάω. 

Καλημέρα, αδελφούλα.

 Γιάννης

­ Τρίτη μέρα σήμερα που μου λείπεις, αδελφούλα μου – μα, όχι, δε μου λείπεις – είσαι δω, καρδούλα μου, ολοζώντανη με κείνο το γλυκό πονετικό σου χαμόγελο, με κείνα τα βαθειά ανθρώπινα μάτια σου γεμάτα λύπη και αυτοθυσία – ω μανούλα – δεν μπορώ τίποτα να σου πω απ’ ό,τι νιώθω – είναι πολύ, πολύ και μου μπουκώνει το στόμα – μόνο τα μάτια μου κ’ η σιωπή μου μπορούν να σου το πουν – και συ την ξέρεις τη σιωπή της αγάπης. Πόσο καλό μου ‘κανε ο ερχομός σου. Μου ‘δωσες πάλι τη χαρά για χίλια χρόνια. Να ‘σαι ευλογημένη, αδελφούλα μου, νάσαι ευτυχισμένη – γεια σου αγαπούλα. 

Φιλάκια πολλά, πολλά και στο Βασίλη και στα παιδάκια σου. 

Ο αδελφούλης σου Γιάννης

­ Λουλίτσα μου – ήρθε κι ο Φλεβάρης – θα φύγει κι αυτός – περνάν οι μήνες, τα χρόνια – σκέψου: Τριάμιση χρόνια είμαι μακριά σου – φεύγει ο καιρός, αδελφούλα, μα η αγάπη μας μένει – και σα γεράσουμε ακόμα η αγάπη μας θάναι πιο νέα και τα τραγούδια μας που θα μιλούν για την αγάπη δεν θα γεράσουνε ποτέ. Είναι όμορφο τούτο το αβασίλευτο φως που τυλίγει τη ζωή μας – έτσι να ξέρουμε πως μέσα σ’ όλες τις εποχές ένα δέντρο μένει πάντα ανθισμένο πάνω από τόσα ξερά φύλλα και τόσους ξύλινους σταυρούς. Τούτο το φως που συντηρεί τη ζωή και την ποίηση. Φιλιά 

Γιάννης

ΔΕΣ:https://www.yannisritsos.gr/?p=1480

ΓΙΑΝΝΗΣ ΡΙΤΣΟΣ

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΗΣ ΜΟΥ

Posted on 21 Μαρτίου, 2016 by Γιάννης Γούτη

Στην αδελφή μου ΛΟΥΛΑ
Στους τρικυμισμένους καθρέπτες
Των λυγμών
Θραύεται το ήρεμο πρόσωπο
Της αιωνιότητας
Κι όμως ακόμη ακούμε εντός μας
Το φλοίσβισμα της ηρεμίας.
(Διαβάστε ολόκληρο το ποίημα κάνοντας click ΕΔΩ)...

Γιάννης Ρίτσος «Το τραγούδι της αδελφής μου» (Απόσπασμα)

https://www.youtube.com/watch?v=9EirtLiNg-0

ΕΠΙΣΗΣ:

Διαβάστε στη “ΜτΧ”:

 «Αιώνες τώρα φωνάζω Ελληνικά κι ούτε που μου αποκρίνεται κανένας».

 Η αποστομωτική απάντηση του Ελύτη στους επικριτές του μετά την απονομή του Νόμπελ λογοτεχνίας. Γιατί ο Ελύτης και ο Ρίτσος αρνήθηκαν να μοιραστούν το βραβείο  

Δείτε απόσπασμα  του ποιήματος από το αρχείο του Γιώργου και της Ηρώς Σγουράκη. 

Διαβάστε στη “ΜτΧ”: Πώς ο Κατράκης διέσωσε τα ποιήματα του Ρίτσου στην εξορία της Μακρονήσου. Το ριψοκίνδυνο σχέδιο με τον κουβά και τα μπουκάλια...