Τρίτη 11 Ιανουαρίου 2022

Η Μαρίνα των βράχων,Οδυσσέας Ελύτης.Λογοτεχνία Λυκείου

Μαρίνα των βράχων ~ Οδυσσέας Ελύτης

https://www.youtube.com/watch?v=6p7X8Mah8yg

https://www.youtube.com/watch?v=yDLrlK9Pq6g&t=1s

Οδυσσέας Ελύτης: Η Μαρίνα των βράχων

https://www.youtube.com/watch?v=k9dz24KiDbw

Οδυσσέας Ελύτης - Η Μαρίνα των βράχων

Διαβάζει ο ηθοποιός Γρηγόρης Βαλτινός.

https://www.youtube.com/watch?v=k66MCk5S-9Q

GLG - Ελύτης "Η Μαρίνα των Βράχων" Ανάγνωση-Ανάλυση

Οδυσσέας Ελύτης

Η Μαρίνα των βράχων

TΟ ΠΟΙΗΜΑ ανήκει στη συλλογή Προσανατολισμοί. Ο ποιητής, επηρεασμένος από τις αρχές του υπερρεαλισμού, στηρίζεται βασικά στο υλικό των εικόνων και των λέξεων. Κύριο χαρακτηριστικό των λέξεων και των εικόνων, που χρησιμοποιεί, είναι η συναισθηματική φόρτιση και, πολλές φορές, η κάποια ασάφεια ως προς το νόημά τους (για τις λέξεις) ή ως προς το ακριβές τους περίγραμμα (για τις εικόνες). Έτσι, με μια φαντασία παντοδύναμη και υποταγμένη στο όνειρο, θέλει, όπως έγραψε ο ίδιος για τους σύγχρονους υπερρεαλιστές ποιητές, «να ξαναδώσει το όραμα του κόσμου με όλη την ιερή χαρά της υλικής του υπόστασης, αλλά και με όλο το ρίγος της καθαυτό ποιητικής του στιγμής».

Το ποίημα χωρίζεται απ' τον ποιητή σε 6 ενότητες. Η μέθοδος της ποιητικής του γραφής είναι επηρεασμένη απ' τις αρχές του υπερρεαλισμού. Διαβάζοντας το ποίημα πρέπει να 'χετε υπόψη σας ότι ο ποιητής:

1. Γράφει το ποίημα συνδιαλεγόμενος νοερά με την «ηρωίδα» του. Για να το φορτίσει περισσότερο, επαναλαμβάνει κατά διαστήματα μερικούς στίχους, που τους χρησιμοποιεί ως βασικά μοτίβα του ποιήματος: Μα πού γύριζες, έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη.

2. Αντλεί το υλικό των λέξεων και των εικόνων από τη φύση.

3. Παραθέτει τις εικόνες ακολουθώντας περισσότερο τους συνειρμούς, που η μνήμη και το συναίσθημα του επιβάλλουν.

4. Οι λέξεις και οι εικόνες που χρησιμοποιεί δεν είναι πάντοτε ακριβείς στο νόημά τους ή το περίγραμμά τους· αυτή η ασάφεια στο νόημα μερικών λέξεων (λ.χ. ηρωίδα ιάμβου) ή το περίγραμμα των εικόνων (λ.χ. έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη) κινητοποιεί περισσότερο τη φαντασία του αναγνώστη.

Πρώτη ενότητα (στ. 1-10) Στ. 1: Το ποίημα αρχίζει με τις φράσεις, που χρησιμεύουν ως βασικά μοτίβα του. Να προσέξετε ότι μια κατάσταση της θάλασσας (τρικυμία) αποδίδεται στα χείλη (όπως: γεύση τρικυμίας). Έτσι, ο πρώτος στίχος, με τις δυο φράσεις, που χρησιμεύουν και ως βασικά μοτίβα του, δίνει: α) μια κυριαρχική συναισθηματική κατάσταση της ηρωίδας (έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη) και β) τον απορηματικό, ερωτηματικό τόνο, που διακόπτει κατά διαστήματα το ποίημα. Συγχρόνως εκφράζει τη συναισθηματική φόρτιση του ποιητή και δίνει μια εικόνα της ηρωίδας, όπως την έχει κρατήσει η μνήμη να τριγυρίζει παντού. Στ. 2: αποδίδεται στην πέτρα μια ιδιότητα, που της ανήκει (σκληρή) και μια που ανήκει στην ηρωίδα, στον άνθρωπο (ρέμβη): Στ. 3: για να δώσει την ένταση και τη δύναμη του ανέμου χρησιμοποιεί το επίθετο αετοφόρος: αυτός που φέρει τον αετό. Έτσι δίνεται η εικόνα μιας επέλασης. Στ. 5: Η χίμαιρα είναι μυθικό τέρας, που γεννήθηκε από την έχιδνα και τον Τυφώνα. Στα νεοελληνικά σημαίνει: πλάσμα της φαντασίας, απραγματοποίητος πόθος. Στο στίχο χρησιμοποιείται περισσότερο με τη νεοελληνική σημασία. Στ. 7-10: Ο ποιητής κάνει μια αναδρομή στο τοπίο και την εποχή (στ. 7) και τις συντροφιές της ηρωίδας. Στ. 9: τους βαθιούς κυαμώνες (κύαμος· κουκί, θηλή)· εδώ οι κόρφοι των κοριτσιών.

Δεύτερη ενότητα (στ. 11-16). Η ενότητα αρχίζει με την ερωτηματική φράση του στ. 1 της πρώτης ενότητας (Μα πού γύριζες) Στ. 12: Διαφέρει από το στ. 2 της πρώτης ενότητας μόνο στο επίρρημα: ολημερίς - ολονυχτίς. Στ. 13-16: Το νόημα των παραινέσεων του ποιητή: να βλέπεις τη φωτεινή πλευρά των πραγμάτων (στ. 13), να τα χαίρεσαι αμέριμνη (στ. 14) ή να τριγυρνάς σαν ένα είδος ποιητικής ηρωίδας (στ. 15-16: ηρωίδα ιάμβου).

Τρίτη ενότητα (στ. 17-20). Να προσέξετε: α) την επανάληψη των δύο βασικών μοτίβων (στ. 17, 20) και τη ζωγραφικότητα της όλης εικόνας (το κόκκινο χρώμα του φορέματος και το χρυσαφί του καλοκαιριού είναι οι εικόνες που δεσπόζουν).

Τέταρτη ενότητα (στ. 21-26). Η ενότητα αυτή συνεχίζει κάπως την πρώτη (στη δεύτερη ο ποιητής παρεμβαίνει με τις παραινέσεις του· στην τρίτη δεσπόζουν τα χρώματα). Στην τέταρτη την τοποθετεί πάλι στο θαλασσινό τοπίο (στ. 21-22), προσπαθεί να δώσει κάτι από τη συναισθηματική κατάσταση εκείνων των ημερών (στ. 23-25). Η λέξη των βυθών παίζει ανάμεσα στις δύο σημασίες: οι βυθοί της θάλασσας – το εσωτερικό του ανθρώπου. Στους βυθούς αυτούς σελαγίζει ο αστερίας της.

Πέμπτη ενότητα (στ. 27-36). Ο ποιητής αρχίζει πάλι να μιλά παραινετικά. Ενώ όμως στη δεύτερη ενότητα την παρότρυνε να γεύεται τη ζωή, εδώ, αντίθετα, έχοντας υπόψη του πως κάποτε η νεότητα περνάει (στ. 28: ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος: ο χρόνος δηλαδή σαν γλύπτης σκάβει, σκαλίζει τους ανθρώπους, τη ζωή των ανθρώπων) τη συμβουλεύει: Αυτό το καλοκαίρι μην περιμένεις να επαναληφθεί και να είσαι όπως είσαι τώρα (στ. 32), μην περιμένεις να ξαναγυρίσουν πίσω αυτές οι στιγμές (στ. 33-34). Ας προσέξετε επίσης τα εξής: Στο στ. 30 ο ποιητής τονίζει πως «σφίγγεις έναν έρωτα», έχεις τον έρωτα και στο στ. 31 προσθέτει το επίθετο πικρή.

Έκτη ενότητα (στ. 37-39). Το νόημα: Ως τώρα ήσουνα κάτι σαν αίνιγμα, αινιγματική. Τώρα θα πάψεις να είσαι αίνιγμα (θ' αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου) και θα μείνεις στυλωμένη στους βράχους δίχως παρελθόν ή μέλλον (δίχως χτες και αύριο) και στους κινδύνους των βράχων με κάτι από τη θυελλώδη σου εμφάνιση (με τη χτενισιά της θύελλας).

	Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη –Μα πού γύριζες Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο
5	Κι οι κόρες των ματιών σου πήρανε τη σκυτάλη της Χίμαιρας Ριγώνοντας μ' αφρό τη θύμηση! Πού είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου Στο κοκκινόχωμα όπου έπαιζες θωρώντας προς τα κάτω Τους βαθιούς κυαμώνες των άλλων κοριτσιών
10	Τις γωνιές όπου οι φίλες σου άφηναν αγκαλιές τα δυοσμαρίνια*

	–Μα πού γύριζες; Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας Σου 'λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες Ανάσκελη να χαίρεσαι την αυγή των πραγμάτων
15	Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους Μ' ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου ηρωίδα ιάμβου*

	Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη Κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού
20	Και τ' άρωμα των γυακίνθων –Μα πού γύριζες

	Κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τους κόλπους με τα βότσαλα Ήταν εκεί ένα κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο Μα πιο βαθιά ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε Κι άνοιγες μ' έκπληξη τα χέρια σου λέγοντας τ' όνομά του
25	Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών Όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας*. Άκουσε ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας
30	Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη. Δεν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο
		άλλο καλοκαίρι,
	Για ν' αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους,
35	Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές Ή για να πας καβάλα στο μαΐστρο

	Στυλωμένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο. Στους κινδύνους των βράχων με τη χτενισιά της θύελλας Θ' αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου.

δυοσμαρίνι: δεντρολίβανο.
ίαμβος: α) μέτρο, που αποτελείται από δυο συλλαβές, μια άτονη και μια τονισμένη β) ιαμβικό ποίημα (βλ. εισαγωγή).
αστερίας: ζώο της θάλασσας.

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Να εντοπίσετε το τοπίο και την εποχή του έτους, επισημαίνοντας τις αντίστοιχες λέξεις ή εικόνες, που τα υποδηλώνουν.
Ποιος είναι ο ρόλος των φράσεων ή στίχων του ποιήματος που επαναλαμβάνονται;
Στο εισαγωγικό σημείωμα επισημαίνονται μερικά βασικά χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Ελύτη. Να επιβεβαιώσετε με παραδείγματα τα αριθ. 2, 3, 4.
Πώς δικαιολογείται ο παραινετικός τόνος της πέμπτης ενότητας; (βλ. και εισαγωγικό σημείωμα)
Ο τίτλος του ποιήματος αντιστοιχεί στην εικόνα που δίνει η τελευταία ενότητα;

Οδυσσέας Ελύτης «Η Μαρίνα των βράχων»

https://latistor.blogspot.com/2011/04/blog-post.html

Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη - Μα πού γύριζες

Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας

Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους.

Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο

Κι οι κόρες των ματιών σου πήρανε τη σκυτάλη της Xίμαιρας

Ριγώνοντας μ’ αφρό τη θύμηση!

Πού είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου

Στο κοκκινόχωμα όπου έπαιζες θωρώντας προς τα κάτω

Τους βαθιούς κυαμώνες των άλλων κοριτσιών

Τις γωνιές όπου οι φίλες σου άφηναν αγκαλιές τα δυοσμαρίνια

- Μα πού γύριζες;

Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας

Σου ‘λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες

Ανάσκελη να χαίρεσαι την αυγή των πραγμάτων

Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους

Μ' ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου ηρωίδα ιάμβου.

Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη

Κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα

Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού

Και τ’ άρωμα των γυακίνθων - Μα πού γύριζες

Κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τους κόλπους με τα βότσαλα

Ήταν εκεί ένα κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο

Μα πιο βαθιά ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε

Κι άνοιγες μ’ έκπληξη τα χέρια σου λέγοντας τ’ όνομά του

Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών

Όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας.

Άκουσε ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση

Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος

Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας

Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα

Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη.

Δεν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο

άλλο καλοκαίρι,

Για ν’ αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια

Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους,

Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές

Ή για να πας καβάλα στο μαΐστρο.

Στυλωμένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο,

Στους κινδύνους των βράχων με τη χτενισιά της θύελλας

Θ' αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου.

Στο ποίημα αυτό, το ποιητικό υποκείμενο απευθυνόμενο προς την έφηβη Μαρίνα τη συμβουλεύει και την προειδοποιεί για τις σημαντικές και ανέκκλητες αλλαγές που θα επιφέρει η ενηλικίωση στη ζωή της.

Με όχημα τον υπερρεαλισμό ο Ελύτης δημιουργεί μια πολυσήμαντη σύνθεση που παραμένει ανοιχτή σε πολλαπλές αναγνώσεις, καθιστώντας ουσιαστικά ανέφικτη την επιλογή μιας ερμηνείας.

Αναλυτικότερα:

Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη - Μα πού γύριζες

Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας

Η γεύση τρικυμίας στα χείλη της κοπέλας φανερώνει τη συναισθηματική της αναστάτωση και μας παραπέμπει στην ένταση και τις πολυποίκιλες διακυμάνσεις των εφήβων. Η Μαρίνα μοιάζει αναστατωμένη και προσηλωμένη σε κάποια σκέψη ή συναίσθημα που την κρατά ολημερίς σε μια «σκληρή ρέμβη» -καθισμένη στον σκληρό βράχο- πλάι στη θάλασσα.

Η αναφορά στη γεύση των χειλιών της κοπέλας αποτελεί ίσως ένδειξη πως ο συνομιλητής της, φίλησε τα χείλη της, μα μπορεί να ληφθεί και ως απλή αναφορά στη συναισθηματική της κατάσταση, η οποία είναι έκδηλη στην έκφραση του προσώπου της και κατ’ επέκταση στα χείλη της.

(Η Μαρίνα του ποιήματος δεν έχει ακόμη ενηλικιωθεί ενώ η πλήρης εποπτεία της ζωής που διαθέτει το ποιητικό υποκείμενο μας παραπέμπει σ’ ενήλικα συνομιλητή, στοιχείο που δημιουργεί μια δυσκολία στην αποδοχή της ερωτικής επαφής. Επιπλέον, η ενδεχόμενη ερωτική σχέση μεταξύ της κοπέλας και του συνομιλητή δεν προσφέρει τίποτε στην ανάπτυξη των συλλογισμών του ποιήματος, πέραν ίσως από μια αιτιολόγηση του ενδιαφέροντος που δείχνει ο συνομιλητής για τα συναισθήματα και για την ταραχή της κοπέλας.)

Το ερώτημα που της θέτει το ποιητικό υποκείμενο -Μα που γύριζες- δεν έχει να κάνει τόσο με μια κυριολεκτική περιπλάνηση της κοπέλας, όσο με μια εσωτερική αναζήτηση και μια παράδοση στις προσωπικές της ανησυχίες.

Ενδιαφέρουσα είναι η αντίθεση ανάμεσα στην έφηβη και ευμετάβλητη ηρωίδα και την πέτρα που αλλάζει μόνο μέσα από την πολύχρονη τριβή με τα κύματα της θάλασσας.

Η ηρωίδα, που κάθεται στη φαινομενικά αμετάβλητη πέτρα, είναι μια έφηβη κοπέλα που βιώνει τις συνεχείς μεταβολές στη διάθεση αλλά και στον τρόπο θέασης της ζωής, που χαρακτηρίζουν τα χρόνια της εφηβείας.

Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους.

Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο

Ο δυνατός άνεμος γυμνώνει τους λόφους, αλλά γυμνώνει και την επιθυμία της κοπέλας, ως το κόκαλο, την αποκαλύπτει δηλαδή πλήρως. Οι σκέψεις και οι μύχιες επιθυμίες της Μαρίνας φαίνεται να είναι προφανείς για το ποιητικό υποκείμενο, που δείχνει να κατανοεί απόλυτα τις ιδιαίτερες ανησυχίες της κοπέλας.

Κι οι κόρες των ματιών σου πήρανε τη σκυτάλη της Xίμαιρας

Ριγώνοντας μ’ αφρό τη θύμηση!

Η αναστάτωση που γινόταν προηγουμένως εμφανής στα χείλη της κοπέλας, περνά τώρα στο βλέμμα της, το οποίο αποκαλύπτει πως η κοπέλα βρίσκεται υπό την επίδραση έντονων επιθυμιών. Οι εφηβικές ονειροπολήσεις και οι -πιθανότατα- ερωτικές επιθυμίες γίνονται πια αισθητές στα μάτια της. Η εικόνα της Μαρίνας, που ιχνογραφεί ο ποιητής, αποκαλύπτει μια κοπέλα δοσμένη σε συλλογισμούς που της δημιουργούν έντονη αναστάτωση και την ωθούν να αναδεύσει τις μνήμες του παρελθόντος της. Συναισθήματα κι επιθυμίες που υπέβοσκαν στο παρελθόν, υπό τη μορφή ονειροπολήσεων (χίμαιρα), επανέρχονται τώρα πιο ισχυρά από ποτέ (Ριγώνοντας μ’ αφρό τη θύμηση!) και επηρεάζουν καταλυτικά την έφηβη κοπέλα.

Πού είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου

Στο κοκκινόχωμα όπου έπαιζες θωρώντας προς τα κάτω

Τους βαθιούς κυαμώνες των άλλων κοριτσιών

Τις γωνιές όπου οι φίλες σου άφηναν αγκαλιές τα δυοσμαρίνια

Αυτή τη στιγμή που η Μαρίνα είναι πλήρως παραδομένη στις επιθυμίες που έχουν ξυπνήσει μέσα της με πρωτόγνωρη ένταση, ο ποιητής τη γυρνά στο κοντινό της παρελθόν, όταν ακόμη βρισκόταν σε μια κατάσταση αθωότητας και ηρεμίας. Που είναι, τη ρωτά, η ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου, η ανηφοριά δηλαδή που ανέβαινες όταν ήσουν ακόμη μικρή, όταν έπαιζες στο κοκκινόχωμα, κοιτώντας τα βαθιά στήθη των μεγαλύτερων κοριτσιών.

Ο ποιητής γυρνά την ηρωίδα του στο παρελθόν, όταν ακόμη ήταν ένα μικρό παιδί που δεν είχε αναπτυχθεί πλήρως και περνούσε την ώρα της παίζοντας και κοιτάζοντας με περιέργεια το στήθος των άλλων κοριτσιών, απέχοντας ακόμη από τις συναισθηματικές εντάσεις κι από τους προβληματισμούς που προκαλεί η εφηβική ανάπτυξη και η επιθυμία του κορμιού που φτάνει στην ολοκλήρωσή του.

- Μα πού γύριζες;

Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας

Σου ‘λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες

Ανάσκελη να χαίρεσαι την αυγή των πραγμάτων

Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους

Μ’ ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου ηρωίδα ιάμβου.

Μετά την αναδρομή στο ανέμελο παρελθόν της ηρωίδας, ο ποιητής επανέρχεται με την ερώτηση-μοτίβο του ποιήματος, η οποία αποτελεί εντέλει συνεκτικό δεσμό μεταξύ των ενοτήτων του ποιήματος.

Το ποιητικό υποκείμενο αναφέρει πως συμβούλευε την κοπέλα από πριν, από τότε που ήταν νεότερη, να απολαμβάνει όσο περισσότερο μπορεί τη ζωή της. Οι εικόνες της στροφής αυτής αναφέρονται ουσιαστικά στη χαρά της ζωής και στην ομορφιά που αυτή κρύβει, ιδίως για τους νέους που δεν έχουν ακόμη γνωρίσει τις δυσκολίες και τις πολλαπλές ευθύνες που συχνά την καθιστούν πικρή για τους ενήλικες.

Η παρότρυνση για απόλαυση της ζωής αισθητοποιείται μέσα από εικόνες φωτός, που είναι ιδιαίτερα προσφιλείς στον Ελύτη. Ο ποιητής, λοιπόν, συμβούλευε την κοπέλα να μετρά στο νερό της θάλασσας τις φωτεινές του μέρες (εξαιρετική εικόνα που μας παραπέμπει στη διάθλαση του φωτός μέσα στο νερό της θάλασσας), να χαίρεται την αυγή -τη νέα μέρα- των πραγμάτων ανάσκελη, σε μια στάση δηλαδή ενδεικτική της ανεμελιάς, να γυρνά στους κίτρινους κάμπους μ’ ένα τριφύλλι φως (άλλη μια εικόνα που κυριαρχεί το φως και η εφηβική ευδαιμονία).

Ο ποιητής αποκαλεί την κοπέλα «ηρωίδα ιάμβου», ηρωίδα δηλαδή ποιήματος (στην αρχαιότητα σκωπτικά ποιήματα), με μια διάθεση λογοτεχνικής αυτοαναφορικότητας, αλλά και με προφανή ίχνη υπερρεαλιστικής γραφής.

Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη

Κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα

Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού

Και τ’ άρωμα των γυακίνθων - Μα πού γύριζες

Η στροφή αυτή ξεκινά μ’ έναν ακόμη στίχο-μοτίβο του ποιήματος, που με την επανάληψή του λειτουργεί αφενός συνδετικά, ως προς τις επιμέρους ενότητες, κι αφετέρου συμβάλλει στη μουσικότητα του ποιήματος. Ο στίχος αυτός, παράλληλα, επαναφέρει εμφατικά την αίσθηση της ψυχικής αναστάτωσης που χαρακτηρίζει την ηρωίδα.

Εδώ, ο ποιητής, δημιουργεί μια ιδιαίτερη αντίθεση ανάμεσα στο κόκκινο σαν το αίμα φόρεμα της κοπέλας και το χρυσάφι του καλοκαιριού, τονίζοντας από τη μία την ένταση, το πάθος και τη ζωτικότητα που εκφράζει το κόκκινο χρώμα κι από την άλλη τη φωτεινότητα και την ευδαιμονία που χαρακτηρίζουν το καλοκαίρι. Η ένταση της κοπέλας και η ευδαιμονία της ζωής είναι, άλλωστε, δύο στοιχεία που κυριαρχούν στο ποίημα καθώς ο ποιητής επιχειρεί ακριβώς να τονίσει στην κοπέλα πως δεν πρέπει να προσπεράσει την ομορφιά της ζωής, μένοντας εγκλωβισμένη στις δικές της εσωτερικές ανησυχίες.

Η εικόνα αυτή συμπληρώνεται με το άρωμα των υακίνθων, ολοκληρώνοντας έτσι την ομορφιά και τη χαρμόσυνη διάθεση που αναδύει το χρυσάφι, το φως, του καλοκαιριού.

Η ερώτηση (Μα που γύριζες) με την επανάληψή της τονίζει το γεγονός ότι η κοπέλα παραμένει ακόμη παραδομένη στην εσωτερική της αναζήτηση και στο συναισθηματικό κυκεώνα που τη συγκλονίζει.

Κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τους κόλπους με τα βότσαλα

Ήταν εκεί ένα κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο

Μα πιο βαθιά ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε

Κι άνοιγες μ’ έκπληξη τα χέρια σου λέγοντας τ’ όνομά του

Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών

Όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας.

Η στροφή αυτή μας οδηγεί πέρα ως τη σταδιακή ενηλικίωση της κοπέλας, η οποία απρόσμενα έρχεται σ’ επαφή με τον πόνο που κρύβει η ζωή. Η αθώα περιπλάνησή της στους γιαλούς με τα βότσαλα και το αρμυρό θαλασσόχορτο, το πέρασμά της δηλαδή στις ομορφιές της ζωής, θα ακολουθηθεί από τη γνωριμία με τη σκληρή πλευρά της ζωής, με τον πόνο που συνοδεύει κάθε ζωντανή ύπαρξη, «ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε». Η Μαρίνα περνώντας από την ηλικία της ανεμελιάς στην ενηλικίωση, θα γνωρίσει και τον πόνο, αδιάφορο αν αυτός προέρχεται από τον έρωτα ή από κάποια άλλη εμπειρία. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι η νεαρή κοπέλα θα περάσει κι αυτό το στάδιο, το βάπτισμα, τη σκλήρυνση της ψυχής, στο δάκρυ και στην απογοήτευση.

Η κοπέλα μένει έκπληκτη μπροστά στο αναπάντεχο αίσθημα που της προκαλεί πόνο κι αναφωνεί το όνομά του (ίσως ο έρωτας), μη μπορώντας να πιστέψει την οδύνη που της προκάλεσε. Κι αμέσως ανεβαίνει προς τη διαύγεια των βυθών (οξύμωρο) που υποδηλώνει την επιστροφή της κοπέλας στην κατάσταση της αθώας ειλικρίνειας που τη χαρακτηρίζει, η κοπέλα επιστρέφει εκεί που τα συναισθήματα είναι καθαρά, στο χώρο όπου κινείται η δική της ψυχή –ο δικός της αστερίας.

Άκουσε ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση

Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος

Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας

Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα

Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη.

Η αντίδραση της κοπέλας απέναντι στον πόνο που της επιφυλάσσει η ζωή, επαναφέρει την παραινετική διάθεση του ποιητή, ο οποίος βλέποντας τα πράγματα από την οπτική του έμπειρου ενήλικα, δηλώνει στην έφηβη κοπέλα πως ο λόγος (οι ιδέες, οι αλήθειες) είναι χαρακτηριστικό της φρόνησης, της γνώσης δηλαδή, που αποτελεί τελικά προνόμιο των ανθρώπων που έζησαν και γνώρισαν τη πραγματική φύση της ζωής, μέσα από τις επώδυνες εμπειρίες τους. Η φρόνηση των στερνών, η σύνεση των γηρατειών, είναι ένα προνόμιο που κατακτάται μόνο μέσα από το δύσκολο πέρασμα των χρόνων, που τόσα έχουν να μάθουν στους ανθρώπους.

Ο χρόνος, άλλωστε, είναι ανεξέλεγκτος διαμορφωτής των ανθρώπων, στο πέρασμά του δηλαδή αλλάζει, διαμορφώνει και επηρεάζει βαθύτατα τους ανθρώπους, χωρίς εκείνοι να έχουν κανένα έλεγχο στη δράση του. Η έφηβη κοπέλα που ακόμη βρίσκεται σε μια μεταβατική ηλικία, θα πρέπει να γνωρίζει πως το πέρασμα του χρόνου θα την αλλάξει -όπως αλλάζει όλους τους ανθρώπους- με τρόπους που εκείνη ποτέ δε θα φανταζόταν.

Την ώρα, βέβαια, που ο χρόνος πραγματοποιεί το διαβρωτικό ή διαμορφωτικό του έργο, ο ήλιος αποτελεί ένα θηρίο ελπίδας για τους ανθρώπους, υπό την έννοια πως κάθε καινούρια ημέρα, φέρνει μαζί της νέες προοπτικές και νέες ελπίδες, σε μια αέναη διαδικασία που δεν παύει, όσο διαρκεί η ζωή.

Ο ήλιος, η νέα ημέρα, υπόσχεται κάθε φορά άπειρες ελπίδες για νέες εμπειρίες και νέες δυνατότητες, ειδικά για τους νέους ανθρώπους, γι’ αυτό και ο ποιητής λέει στη Μαρίνα πως εσύ είσαι πιο κοντά του. Η έφηβη Μαρίνα μπορεί να αξιοποιήσει πολύ περισσότερο τις υποσχέσεις του ήλιου, τις υποσχέσεις της ζωής, μα εκείνη στέκει σφίγγοντας έναν έρωτα. Σε μια ζωή γεμάτη υποσχέσεις και προοπτικές, η Μαρίνα βρίσκεται εγκλωβισμένη σ’ έναν έρωτα, με μια «πικρή» γεύση τρικυμίας στα χείλη της. Η νεαρή κοπέλα, μη συνειδητοποιώντας τις άπειρες δυνατότητες που της υπόσχεται η ζωή, μένει στάσιμη, προσηλωμένη στον έρωτά της, ο οποίος όμως την πικραίνει. Ενώ θα μπορούσε, δηλαδή, να δεχτεί όλο αυτό το κάλεσμα της ζωής, να γευτεί την ευτυχία που κρύβουν οι άπειρες δυνατότητες της έφηβης ακόμη ζωής της, εκείνη μοιάζει να είναι εγκλωβισμένη στα δικά της συναισθήματα, στο δικό της πόνο.

Δεν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο

άλλο καλοκαίρι,

Για ν’ αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια

Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους,

Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές

Ή για να πας καβάλα στο μαΐστρο.

Ο ποιητής, πλέον, προειδοποιεί τη Μαρίνα πως δεν έχει πια άλλα χρονικά περιθώρια ανέμελης ζωής. Αυτό είναι το τελευταίο καλοκαίρι που η κοπέλα θα είναι ένα αθώο παιδί (γαλανή ως το κόκαλο), η ώρα της ενηλικίωσής της έχει φτάσει κι ο χρόνος δεν μπορεί να γυρίσει πίσω. Δεν υπάρχει τρόπος να αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια, δεν υπάρχει δυνατότητα να γυρίσει ξανά στην υπέροχή αυτή ηλικία. Αυτή η σκέψη, του ανέκκλητου χαρακτήρα που έχει το πέρασμα του χρόνου, διατρέχει αυτή τη στροφή, με τις ευδαιμονικές εικόνες που πλέον θα είναι απρόσιτες για τη νεαρή κοπέλα. Αν η Μαρίνα δεν αξιοποίησε την ευτυχία της εφηβικής ζωής ως τώρα, δε θα έχει πλέον την ευκαιρία να το κάνει.

Στυλωμένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο,

Στους κινδύνους των βράχων με τη χτενισιά της θύελλας

Θ' αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου.

Ο ποιητής την προειδοποιεί πως το πέρασμα του χρόνου θα την αφήσει στυλωμένη στους βράχους, διαμορφωμένη πλέον, καθώς η έλευση της ενηλικίωσης σημαίνει τελικά και μια ολοκλήρωση στην προσωπικότητά της. Η κοπέλα θα είναι δίχως χτες και αύριο, υπό την έννοια πως από τη στιγμή που θα έχει χαθεί η ηλικία της εφηβικής νεότητας, η ηλικία των άπειρων δυνατοτήτων, δε θα υπάρχει πλέον για εκείνη αύριο, δε θα υπάρχει δηλαδή όλη αυτή η πληθώρα επιλογών και αμέτρητων προοπτικών για το ποια θα είναι τελικά η υπόστασή της, και το χτες, όσα πέρασαν (όσα έμειναν αναξιοποίητα) δε θα έχουν πια σημασία.

Ο ενήλικας ποιητής, αντικρίζοντας την έφηβη κοπέλα, που αδυνατεί να αντιληφθεί τη μαγεία της ηλικίας της και πικραίνεται για έναν έρωτα, της λέει πως τώρα πρέπει να ζήσει την ομορφιά της ζωής της, τώρα πρέπει να διακρίνει την αφθονία δυνατοτήτων που της παρέχει η ζωή, γιατί μετά όλα αυτά θα πάψουν να υπάρχουν. Με την έλευση της ενηλικίωσης η κοπέλα θα μείνει να ζει τους κινδύνους των βράχων, τα σκαμπανεβάσματα τη ζωής, έχοντας πια αποχαιρετήσει το αίνιγμά της, έχοντας δηλαδή χάσει όλη αυτή τη μαγεία που καλύπτει τους εφήβους, οι οποίοι ακόμη δεν έχουν διαμορφώσει πλήρως την υπόστασή τους και έχουν κάθε δυνατή επιλογή για τη ζωή τους. Η ομορφιά αυτή των ανεξάντλητων επιλογών, σταδιακά παύει να υφίσταται, η διαμόρφωση του ανθρώπου γίνεται και το αίνιγμα λύνεται.

Οδυσσέας Ελύτης «Η Μαρίνα των βράχων» (ερωτήσεις)

Να εντοπίσετε το τοπίο και την εποχή του έτους, επισημαίνοντας τις αντίστοιχες λέξεις ή εικόνες, που τα υποδηλώνουν.

Το ποίημα «Η Μαρίνα των βράχων» συνδυάζει δύο αγαπημένες θεματικές του Ελύτη, το τοπίο των νησιών του Αιγαίου και το καλοκαίρι. Σε ό,τι αφορά την εποχή -πέρα από την αναδρομή στο παρελθόν, που μας πηγαίνει στις αρχές του φθινοπώρου: «που είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου»-, ο ποιητής εμμένει στους καλοκαιρινούς μήνες, στοιχείο που προκύπτει τόσο από τη σαφή αναφορά των στίχων 32-33 «Δεν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο / άλλο καλοκαίρι», όσο κι από επιμέρους εικόνες: στίχος 13: «Σου ‘λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες», στίχος 19: «Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού», αλλά και ο στίχος 21: «Κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τους κόλπους με τα βότσαλα» που μας παραπέμπει σ’ έναν καλοκαιρινό περίπατο στο γιαλό. Αντίστοιχα και οι στίχοι 25-26: «Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών / Όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας», παρά τη μεταφορική χρήση του νοήματος, μας παρουσιάζουν την ηρωίδα να κολυμπά.

Σχετικά με τον τόπο στον οποίο διαδραματίζονται τα γεγονότα του ποιήματος μπορούμε να εικάσουμε ότι είναι κάποιο νησί –πιθανότατα αιγαιοπελαγίτικο, μιας και ο Ελύτης έχει ιδιαίτερη αγάπη στα νησιά αυτά. Ήδη από τους δύο πρώτους στίχους: «Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη – Μα που γύριζες / Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας», η κυριαρχία της θάλασσας γίνεται εμφανής. Παράλληλα, ο ποιητής εμπλουτίζει το τοπίο με αναφορές σε λόφους και κάμπους, παραπέμποντάς μας στις πλούσιες εναλλαγές που χαρακτηρίζουν το ελληνικό τοπίο. «Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους», «Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους».

Ποιος είναι ο ρόλος των φράσεων ή στίχων του ποιήματος που επαναλαμβάνονται;

Ο πρώτος στίχος του ποιήματος «Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη – Μα που γύριζες», ο οποίος περιέχει τις στημονικές ιδέες του ποιήματος, δηλαδή τη συναισθηματική αναστάτωση της ηρωίδας (τρικυμία) και την εναγώνια εσωτερική της αναζήτηση (που γύριζες), επαναλαμβάνεται τμηματικά αποτελώντας ουσιαστικά το συνεκτικό δεσμό των επιμέρους νοηματικών ενοτήτων.

Η πρώτη επανάληψη «- Μα που γύριζες;» στο στίχο 11, μας επαναφέρει στην προσωπική περιπλάνηση της ηρωίδας, ύστερα από την αναδρομή στο παρελθόν που είχε προηγηθεί. Με τον τρόπο αυτό ο ποιητής δίνει έμφαση στην ένταση της εσωτερικής αναζήτησης της κοπέλας, ενώ παράλληλα με την επανάληψη του 2^ου στίχου, ελαφρώς παραλλαγμένου «Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας» τονίζεται και η διάρκεια του προβληματισμού που κρατά την κοπέλα όλη μέρα κι όλη νύχτα σε κατάσταση εσωτερικής ανασκόπησης και ανησυχίας.

Η επόμενη επανάληψη «Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη» στο στίχο 17, έρχεται να δώσει με έμφαση τη συνέχιση της συναισθηματικής αναστάτωσης της ηρωίδας, που διατρέχει το ποίημα καθώς αποτελεί κεντρική θεματική του. Η έφηβη κοπέλα βρίσκεται σε μια δίνη συναισθημάτων, συνέπεια της μεταβατικής της ηλικίας, κι ο ποιητής θέλει να διατηρήσει στη μνήμη του αναγνώστη τη βασική αυτή σκέψη. Η επανάληψη άλλωστε του ημιστίχιου «- Μα που γύριζες» στον 20^ο στίχο επαναφέρει τη θεματική της εσωτερικής περιπλάνησης της ηρωίδας. Η ερώτηση «μα που γύριζες» δεν αναφέρεται βέβαια σε μια κυριολεκτική περιπλάνηση, αλλά σε μια εσωτερική αναζήτηση, μιας και η κοπέλα αναμετράται με τα συναισθήματά της, με τις έντονες επιθυμίες της και με τη μεταβαλλόμενη φύση της, καθώς προχωρά προς την ενηλικίωση.

Στο στίχο 31 «Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη», ο αρχικός στίχος του ποιήματος επαναλαμβάνεται, παραλλαγμένος όμως, καθώς τώρα ο ποιητής αποκαλύπτει πως η γεύση τρικυμίας στα χείλη της κοπέλας είναι πικρή. Η συναισθηματική αναστάτωση της κοπέλας, δηλαδή, της προκαλεί πόνο και όχι την επιθυμητή χαρά κι αυτό γιατί τη στιγμή που ο ήλιος στέκει ως «θηρίο ελπίδας», τη στιγμή που κάθε νέα ημέρα αποτελεί για τους ανθρώπους μια νέα αρχή, μια πολύτιμη υπόσχεση νέων απολαύσεων κι ελπίδων, η ηρωίδα παραμένει εγκλωβισμένη σ’ έναν έρωτα που αδυνατεί να τις δώσει την προσδοκώμενη πληρότητα, γι’ αυτό και η αναστάτωσή της, η τρικυμία της, έχει μια πικρή γεύση.

Στο εισαγωγικό σημείωμα επισημαίνονται μερικά βασικά χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Ελύτη. Να επιβεβαιώσετε με παραδείγματα τα ακόλουθα:

- Αντλεί το υλικό των λέξεων και των εικόνων από τη φύση.

- Παραθέτει τις εικόνες ακολουθώντας περισσότερο τους συνειρμούς που η μνήμη και το συναίσθημα του επιβάλλουν.

- Οι λέξεις και οι εικόνες που χρησιμοποιεί δεν είναι πάντοτε ακριβείς στο νόημά τους ή το περίγραμμά τους· αυτή η ασάφεια στο νόημα μερικών λέξεων (λ.χ. ηρωίδα ιάμβου) ή το περίγραμμα των εικόνων (λ.χ. έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη) κινητοποιεί περισσότερο τη φαντασία του αναγνώστη.

Αντλεί το υλικό των λέξεων και των εικόνων από τη φύση: Τόσο στο συγκεκριμένο ποίημα όσο και γενικότερα στην ποίηση του Ελύτη, η συνομιλία με την ομορφιά της φύσης, με το φως και τη φυσική διάσταση του ανθρώπου είναι συνεχής και ιδιαιτέρως γόνιμη. Ο Ελύτης φέρνει τον αναγνώστη σ’ επαφή με το φυσικό περιβάλλον χρησιμοποιώντας τις αναφορές στη φύση τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά. Στο ποίημα αυτό ο ποιητής αξιοποιεί τις εικόνες της φύσης για να παρουσιάσει παραστατικότερα τη διαδρομή της ηρωίδας του από την αθωότητα της εφηβείας στην επώδυνη ενηλικίωση. Οι λέξεις και εικόνες από τη φύση, είναι βέβαια άφθονες: «τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας», «αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους», «να γυρνάς κίτρινους κάμπους», «όπου σελάγιζε ο δικός σου αστερίας».

Παραθέτει τις εικόνες ακολουθώντας περισσότερο τους συνειρμούς που η μνήμη και το συναίσθημα του επιβάλλουν: Η πορεία που ακολουθεί το ποίημα επιβάλλεται κάποτε από τους συνειρμούς που δημιουργούνται στη σκέψη του ποιητή, όπως για παράδειγμα στην πρώτη στροφή όπου από την παρούσα κατάσταση της ηρωίδας, μεταβαίνουμε στο παρελθόν της, όταν δεν είχε ακόμη γνωρίσει τις συναισθηματικές εντάσεις που φέρνει μαζί της η εφηβεία «Που είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου». Αντίστοιχα, η τρίτη στροφή του ποιήματος με το κόκκινο φόρεμα της ηρωίδας να κυριαρχεί, λειτουργεί περισσότερο ως συνειρμική συνέχεια των χρωματικών εικόνων που προηγήθηκαν, παρά ως ενότητα με νοηματική βαρύτητα στα πλαίσια του ποιήματος.

Οι λέξεις και οι εικόνες που χρησιμοποιεί δεν είναι πάντοτε ακριβείς στο νόημά τους ή το περίγραμμά τους· αυτή η ασάφεια στο νόημα μερικών λέξεων (λ.χ. ηρωίδα ιάμβου) ή το περίγραμμα των εικόνων (λ.χ. έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη) κινητοποιεί περισσότερο τη φαντασία του αναγνώστη: Η υπερρεαλιστική προσέγγιση του ποιητή, καθιστά κάποτε δύσκολη την ερμηνεία των εικόνων ή των λέξεων που χρησιμοποιεί, στοιχείο που προσφέρει τη δυνατότητα πολλαπλών αναγνώσεων και διευρύνει κατά πολύ τη νοηματική πρόσληψη του ποιήματος, καθώς οι στίχοι λειτουργούν ως ερεθίσματα για τη φαντασία αλλά και τη σκέψη του αναγνώστη. Για παράδειγμα όταν ο ποιητής παρουσιάζει στη Μαρίνα το ανέκκλητο που χαρακτηρίζει το πέρασμα του χρόνου, χρησιμοποιεί μια σειρά από εικόνες που μαγνητίζουν τη φαντασία του αναγνώστη και οι οποίες δεν μπορούν να ερμηνευτούν με ακρίβεια: «Για να αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια / Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους, / Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές / Ή για να πας καβάλα στο μαΐστρο».

Πώς δικαιολογείται ο παραινετικός τόνος της πέμπτης ενότητας;

Στην πέμπτη ενότητα, όπου παρουσιάζεται η γνωριμία της Μαρίνας με τις επώδυνες εμπειρίες που συνοδεύουν την πορεία του ανθρώπου προς την ενηλικίωση, ο ποιητής της επισημαίνει πως ο χρόνος περνά αμετάκλητα, επηρεάζοντας καταλυτικά τους ανθρώπους, αλλάζοντάς τους και ωθώντας τους σε διαδρομές που ίσως κάποτε να θεωρούσαν αδιανόητες. Ο χρόνος έχει μια απίστευτη δυναμική και στο πέρασμά του σαρώνει επιθυμίες και όνειρα, επιβάλλοντας τους δικούς του κανόνες, τη δική του διαβρωτική διάθεση. Κάτι που η έφηβη Μαρίνα μοιάζει να αγνοεί γι’ αυτό και μένει ολημερίς κι ολονυχτίς αγκιστρωμένη στην εσωτερική της αναζήτηση, γι’ αυτό αγνοεί το κάλεσμα της ζωής -ο ήλιος είναι θηρίο ελπίδας- και μένει να σφίγγει έναν έρωτα. Ο ενήλικας ποιητής που γνωρίζει τις μεταβολές που φέρνει ο χρόνος, κατανοεί πως δε θα πρέπει οι άνθρωποι να θεωρούν τίποτε ως δεδομένο και το κυριότερο δε θα πρέπει να αναλώνονται σε πίκρες, αφήνοντας τη ζωή τους να περνά ανεκμετάλλευτη.

Βλέποντας, δηλαδή, ο ποιητής το τέλος της εφηβείας να πλησιάζει για τη Μαρίνα, της υπενθυμίζει πως ο χρόνος δε γυρνά πίσω και πως θα πρέπει να μην αφήνει τις πολύτιμες στιγμές της ζωής της να φεύγουν απ’ τα χέρια της, χωρίς να τις γεύεται στο έπακρο. Η αθωότητα και η γαλήνη θα χαθούν μια για πάντα, ο χρόνος θα αλλάξει την έφηβη ηρωίδα κι αυτό είναι κάτι που ο ποιητής -όπως και κάθε ενήλικας άλλωστε- γνωρίζει πολύ καλά.

Ο τίτλος του ποιήματος αντιστοιχεί στην εικόνα που δίνει η τελευταία ενότητα;

Ο τίτλος του ποιήματος «Η Μαρίνα των βράχων» βρίσκεται σε αντιστοιχία τόσο με τους εισαγωγικούς στίχους του ποιήματος, όπου η κοπέλα παρουσιάζεται αρχικά να κάθεται ολημερίς στα βράχια, όσο και με την τελική εικόνα όπου έχοντας πλέον διαμορφωθεί οριστικά, έχοντας περάσει στην ενηλικίωση, παρουσιάζεται σε πλήρη αρμονία με το σκληρό και αμετάβλητο τοπίο των βράχων. Κι ενώ στους αρχικούς στίχους η ευμετάβλητη, λόγω της εφηβείας, ηρωίδα βρισκόταν σε αντίθεση με τη δύσκολα μεταβαλλόμενη φύση της πέτρας, στα πλαίσια της τελευταίας εικόνας η ηρωίδα έχει πια φύγει από τη μεταβατική ηλικία της εφηβείας, έχει διαμορφωθεί πλήρως «Θ’ αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου» κι εναρμονίζεται έτσι με τη σταθερή υπόσταση και εικόνα που χαρακτηρίζουν τα βράχια στα οποία στέκει στυλωμένη.

Το σχήμα κύκλου που στηρίζει τον τίτλο του ποιήματος, δημιουργεί μια μετάβαση από την ηλικία της διαμόρφωσης, όπου όλα είναι πιθανά, στην ενηλικίωση όπου πλέον το σμίλευμα του ανθρώπου έχει ολοκληρωθεί και οι δυνατότητες έχουν πια περιοριστεί.

Οδυσσέας Ελύτης

Η Μαρίνα των βράχων

Απαντήσεις στις ερωτήσεις των σχολικών βιβλίων

https://fliphtml5.com/xpqa/tgog/basic

1.Να εντοπίσετε το τοπίο και την εποχή του έτους, επισημαίνοντας τις αντίστοιχες λέξεις ή εικόνες, που τα υποδηλώνουν. Ο Οδυσσέας Ελύτης είναι από τους ποιητές που έδειξαν έντονη την αγάπη τους στη θάλασσα και στην ελληνική φυσική ομορφιά.

Η «Μαρίνα των βράχων» είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της άποψης αυτής. Σε όλο το ποίημα μεταφερόμαστε σε θαλασσινά, νησιώτικα τοπία και καλοκαιρινές εικόνες.

Άρα είναι εύκολο να συμ- περάνουμε ότι η εποχή στην οποία αναφέρεται το ποίημα είναι η εποχή του καλο- καιριού.

Στίχοι που μας παραπέμπουν σε αυτό το συμπέρασμα είναι: στ. 32-33:«Δεν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο / άλλο καλοκαίρι», στ.13: «Σου ‘λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες», στ. 19: «Βαθιά μες στο χρυ- σάφι του καλοκαιριού», αλλά και ο στ. 21: «Κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τους κόλπους με τα βότσαλα» στ.25-26: «Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών / Όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας».

Σχετικά με τον τόπο, εύκολα θα υποθέταμε ότι πρόκειται για κάποιο ελληνικό αιγαιοπελαγίτικο νησί, που θα φιλοξένησε κάποτε τον ποιητή και του δημιούργησε όλες αυτές τις εικόνες. Η επίμονη αναφορά του στη θάλασσα, στις πέτρες και στους λόφους δημιουργεί το νησιώτικο σκηνικό στο οποίο δρα η ηρωίδα του. Οι στίχοι που επιβεβαιώνουν αυτό το συμπέρασμα: «Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη – Μα που γύριζες / Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας», στ. 3:«Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους», στ. 15:«Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους».

2.Ποιος είναι ο ρόλος των φράσεων ή στίχων του ποιήματος που επαναλαμβά-νονται;

Από την αρχή του ποιήματος βρίσκουμε στίχους που επαναλαμβάνονται τακτικά στην πορεία των ενοτήτων. Ο πρώτος στίχος που επαναλαμβάνεται είναι η πρώτη φράση «έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη», η οποία δηλώνει την ταραγμένη και μπερδεμένη συναισθηματική κατάσταση της έφηβης. Στη συνέχεια έχουμε επανά ληψη του στίχου «Μα πού γύριζες;», ο οποίος υποδηλώνει την εσωτερική περιπλάνηση της Μαρίνας που είναι ατέρμονη.

Αμέσως μετά επαναλαμβάνεται ο στίχος «Οληνυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας», με αλλαγή της πρώτης λέξης(«ολημερίς…»), τονίζοντας έτσι την συνεχή και ασταμάτητη αναζήτηση.

3.Στο εισαγωγικό σημείωμα επισημαίνονται μερικά βασικά χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Ελύτη. Να επιβεβαιώσετε με παραδείγματα τα αριθ. 2, 3, 4.

Είναι χαρακτηριστικό της ποιητικής γραφής του Ελύτη να χρησιμοποιεί πλούσιες εικόνες από τη φύση, συνδυασμένες με τους ατέλειωτους συνειρμούς του και την άκρατη φαντασία του.

Όλα τα παραπάνω επικυρώνονται από το ποίημα «Η Μαρίνα των βράχων»: Αντλεί το υλικό των λέξεων του και των εικόνων από τη φύση: ο ποιητής επιλέγει εικόνες που σχετίζονται με το φως του ήλιου, τα στοιχεία της φύσης και την κα- θαρή, φυσική παρουσία του ανθρώπου.

Οι εικόνες του χρησιμοποιούνται τόσο μεταφορικά όσο και κυριολεκτικά.

Στην περίπτωση της «Μαρίνας των βράχων», οι εικόνες από τη φύση(θάλασσα, πέτρες, ήλιος) πλέκουν την ιστορία της ενηλικίωσης της ηρωίδας και τονίζουν τον σκληρό δρόμο που έχει να διαβεί από την εφηβεία στην ενηλικίωση.

Παραθέτει τις εικόνες ακολουθώντας περισσότερο τους συνειρμούς που η μνήμη και το συναίσθημα του επιβάλλουν: το μυαλό του ποιητή δημιουργεί συνειρμούς που εμπλουτίζουν το ποίημα. Στην αρχή του ποιήματος γεννιέται ένας συνειρμός και από την παρούσα κατάσταση της ηρωίδας μεταπηδά στην κατάσταση του πα- ρελθόντος(«¨που είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτέμβρη»).

Χαρακτηριστικός είναι και ο συνειρμός από τα χρώματα των προηγούμενων εικόνων(«στο κοκ κινόχωμα όπου έπαιζες…», «κίτρινους κάμπους..», «κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν αίμα»).

Οι λέξεις και οι εικόνες που χρησιμοποιεί δεν είναι πάντοτε ακριβείς στο νόημά τους ή το περίγραμμά τους· αυτή η ασάφεια στο νόημα μερικών λέξεων (λ.χ. ηρωίδα ιάμβου) ή το περίγραμμα των εικόνων (λ.χ. έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χε- ίλη) κινητοποιεί περισσότερο τη φαντασία του αναγνώστη: τα στοιχεία του σου- ρεαλισμού είναι ξεκάθαρα στο ποίημα και προκαλούν τον αναγνώστη να δώσει πολλαπλές εξηγήσεις στις εικόνες.

Οι εικόνες και οι λέξεις ερεθίζουν τη φαντασία του αναγνώστη και τον προκαλούν να ξετυλίξει ο ίδιος το νήμα των εικόνων και των εκφραστικών μέσων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι στίχοι «Για να αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια / Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους, / Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές / Ή για να πας καβάλα στο μαΐστρο», που δεν αποδίδουν μια συγκεκ- ριμένη εικόνα, δεν υπάρχουν όρια στην περιγραφή αυτή.

4.Πώς δικαιολογείται ο παραινετικός τόνος της πέμπτης ενότητας; (βλ. και εισαγωγικό σημείωμα)

Η τελευταία ενότητα του ποιήματος είναι αφιερωμένη στα δύσκολα μονοπάτια που έχει να διανύσει η Μαρίνα μέχρι να φτάσει στην ενηλικίωση της. Το πέρασμα του χρόνου θα την οδηγήσει σε πράξεις και επιλογές που πριν δεν είχε φανταστεί.

Ο χρόνος δεν περιμένει, δεν κάνει εκπτώσεις, διαβρώνει τον χαρακτήρα του ανθρώ- που και πολλές φορές καταστρέφει τα όνειρά του. Η μικρή Μαρίνα φαίνεται πως, λόγω της αθωότητάς της και την ηλικίας της, αγνοεί αυτή την πλευρά της ζωής και παραμένει προσκολλημένη στα εφηβικά της βιώματα.

Ο ποιητής αναλαμβάνει το ρόλο, ως ενήλικας, να παραινέσει την ηρωίδα να μη θεωρήσει τίποτα δεδομένο στη ζωή της. Είναι αυτός που της υπενθυμίζει ότι τα χρόνια περνούν και θα πρέπει να εκμεταλλεύεται κάθε λεπτό της αθωότητας της, γιατί σε λίγο δε θα μπορεί να γυρίισει πίσω στα χρόνια αυτά.

5.Ο τίτλος του ποιήματος αντιστοιχεί στην εικόνα που δίνει η τελευταία ενότητα;

Ο τίτλος του ποιήματος «η Μαρίνα των βράχων» , αντιπροσωπεύει τόσο τους πρώ- τους στίχους όσο και τους τελευταίους στίχους.

Αρχικά η κοπέλα παρουσιάζεται να κάθεται όλη μέρα και όλη νύχτα στα βράχια, παραδομένη στις εφηβικές σκέψεις της.

Στην τελευταία εικόνα του ποιήματος όμως, φαίνεται πως η ηρωίδα έχει εναρμονιστεί με τον βράχο της και έχει ξεπεράσει τα διλήμματα και τις αμφιβολίες της. Η ενηλικίωση της την έκανε να αποδεχτεί την στυλωμένη φύση των βράχων.

Ο τίτλος ολοκληρώνεται με το σχήμα κύκλου, από την αρχική εικόνα της εφηβείας στην τελευταία εικόνα της ενηλικίωσης.

17 Ιουλίου 2021 at 14:51

Οδυσσέας Ελύτης: Η Μαρίνα των βράχων

από Ερανιστήςhttps://eranistis.net/wordpress/2021/07/17/%ce%bf%ce%b4%cf%85%cf%83%cf%83%ce%ad%ce%b1%cf%82-%ce%b5%ce%bb%cf%8d%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%b7-%ce%bc%ce%b1%cf%81%ce%af%ce%bd%ce%b1-%cf%84%cf%89%ce%bd-%ce%b2%cf%81%ce%ac%cf%87%cf%89%ce%bd/

Η Μαρίνα των βράχων

Νικηφόρος Λύτρας, «Η προσμονή». Εθνική Πινακοθήκη της Ελλάδας. Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου.

	Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη –Μα πού γύριζες Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο
5	Κι οι κόρες των ματιών σου πήρανε τη σκυτάλη της Χίμαιρας Ριγώνοντας μ’ αφρό τη θύμηση! Πού είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου Στο κοκκινόχωμα όπου έπαιζες θωρώντας προς τα κάτω Τους βαθιούς κυαμώνες των άλλων κοριτσιών
10	Τις γωνιές όπου οι φίλες σου άφηναν αγκαλιές τα δυοσμαρίνια[1]

	–Μα πού γύριζες; Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας Σου ‘λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες Ανάσκελη να χαίρεσαι την αυγή των πραγμάτων
15	Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους Μ’ ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου ηρωίδα ιάμβου[2]

	Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη Κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού
20	Και τ’ άρωμα των γυακίνθων –Μα πού γύριζες

	Κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τους κόλπους με τα βότσαλα Ήταν εκεί ένα κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο Μα πιο βαθιά ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε Κι άνοιγες μ’ έκπληξη τα χέρια σου λέγοντας τ’ όνομά του
25	Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών Όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας[3] Άκουσε ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας
30	Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη. Δεν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο
		άλλο καλοκαίρι,
	Για ν’ αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους,
35	Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές Ή για να πας καβάλα στο μαΐστρο

	Στυλωμένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο. Στους κινδύνους των βράχων με τη χτενισιά της θύελλας Θ’ αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου.

[1] δυοσμαρίνι: δεντρολίβανο.

[2] ίαμβος: α) μέτρο, που αποτελείται από δυο συλλαβές, μια άτονη και μια τονισμένη.

[3] αστερίας: ζώο της θάλασσας.

Πηγή: Νέα Ελληνική Λογοτεχνία (Β’ Λυκείου).

ΔΕΣ ΚΑΙ:http://www.vlioras.gr/Philologia/Literature/Sxolika/LykeiouB/ElytisMarina.htm

https://docplayer.gr/10928429-Odysseas-elytis-i-marina-ton-vrahon-k-n-l-g-lykeioy-ss-55-58.html

Οδυσσέας Ελύτης: Η Μαρίνα των βράχων (Κ.Ν.Λ. Γ Λυκείου, σσ )

ΚΕΙΜΕΝO

Οδυσσέας Ελύτης:

Η Μαρίνα των βράχων (Κ.Ν.Λ. Γ Λυκείου, σσ )

2. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ

2.1. Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραμ µατολογικά στοιχεία:

1. Βασικά χαρακτηριστικά της ποίησης του Ελύτη είναι η εφηβική αισιοδοξία και η βαθιά αίσθηση της ζωής

. Μπορείτε να τα εντοπίσετε στο συγκεκριµένο ποίηµα;

2.2 δοµή του κειµένου,

επαλήθευση ή διάψευση µιας κρίσης µε βάση το κείµενο,

εκφραστικά µέσα και τρόποι του κειµένου

(υφολογική διερεύνηση, αφηγηµατικές λειτουργίες, επιλογές του δηµιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. Το ποίηµα ανήκει στη συλλογή Προσανατολισµοί που δηµοσιεύτηκε το 1940 και είναι επηρεασµένο από τον υπερρεαλισµό. Ποια χαρακτηριστικά υπερρεαλιστικής τεχνοτροπίας εντοπίζετε στο κείµενο και σε ποιους στίχους ;

2. Η καλλιτεχνική αξία του ποιήµατος εντοπίζεται στις πλούσιες εκφραστικές του δυνατότητες. Αν συµφωνείτε µε την άποψη αυτή, να προσπαθήσετε να την αποδείξετε µε στοιχεία του κειµένου.

3. Τα ποιήµατα των Προσανατολισµών αποτελούνται από µια σειρά εικόνων χωρίς λογική συνοχή, που όµως όλες έχουν την ίδια συναισθηµατική φόρτιση. Ποια στοιχεία επαληθεύουν αυτή την άποψη στο ποίηµα Η Μαρίνα των βράχων;

4. Το ποίηµα αποτελείται από 6 άνισες ενότητες που κυµαίνονται χρονικά ανάµεσα στο παρόν και το παρελθόν. Σε ποια σηµεία γίνεται φανερή αυτή η χρονική διάκριση;

5. Ποιο τοπίο αναδύεται µέσα από τους στίχους του ποιήµατος;

Ποιες λέξεις ή φράσεις το προβάλλουν ιδιαίτερα;

1 Βλ. Κ.Ν.Λ. Γ Λυκείου, σ Για τον υπερρεαλισµό βλ. Κ.Ν.Λ. Α Λυκείου, σσ

6. Τι δηλώνει, κατά τη γνώµη σας, η επανάληψη µα πού γύριζες (στ. 1, 11, 20); Πώς φαντάζεστε εσείς την περιπλάνηση της έφηβης Μαρίνας;

7. Σε ποιους στίχους του ποιήµατος διακρίνεται εντονότερα το στοιχείο του φωτός που χαρακτηρίζει την ποίηση του Ελύτη;

8. Ποια είναι τα βασικά µοτίβα που επαναλαµβάνονται στο ποίηµα και ποιος ο ρόλος τους στη δοµή του;

9. Πώς περιγράφεται η Μαρίνα στο ποίηµα; 2.

3 Σχολιασµός ή σύντοµη ανάπτυξη χωρίων του κειµένου:

1. Ποιο συναίσθηµα υποβάλλει ο στίχος έχεις µια γεύση τρικυµίας στα χείλη, που επαναλαµβάνεται στο ποίηµα (στ. 1, 31);

2. Ο ποιητής εµφανίζεται στο ποίηµα να παραινεί την έφηβη Μαρίνα. Τι την συµβουλεύει;

3. Να σχολιάσετε το στίχο 28: κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος. Πώς αποδίδει ο ποιητής την τελειωτική µορφή που δίνει ο χρόνος στο ανθρώπινο πρόσωπο;

4. Πώς αποδίδεται στο ποίηµα η εφηβική ταραχή της κοπέλας; 3

5. Ποιο συναίσθηµα της Μαρίνας εκφράζει η Χίµαιρα; 4 Ποιοι στίχοι υποβάλλουν το ίδιο συναίσθηµα;

6. Η ανακάλυψη του ανθρώπινου πόνου γίνεται για τη Μαρίνα αίσθηµα που µάτωνε (στ. 23). Πώς δίνει ο ποιητής στους στίχους την πορεία της Μαρίνας προς την ωριµότητα και την ενηλικίωση; (Για να απαντήσετε, χρησιµοποιήστε τις εικόνες που ενυπάρχουν στην ενότητα αυτή).

7. Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών (στ. 25). Ποια είναι η σχέση των βυθών µε το εσωτερικό του ανθρώπου ; 5

8. Το τέλος της περιπλάνησης δηλώνεται στο στίχο 37 ( στυλωµένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο ). Πώς περιγράφει ο ποιητής το αµετάκλητο, που συντελείται µε την ενηλικίωση του ανθρώπου; 3 Αφρός - χίµαιρα - τρικυµία στα χείλη. 4 Τον απραγµατοποίητο πόθο. 5 Βλ. Κ.Ν.Λ. Γ Λυκείου, σ

9. Η Μαρίνα δεν ανήκει πια στο χρόνο (στ. 37), δεν έχει χτες και αύριο. Με ποια εικόνα αποδίδεται αυτό και πώς το ερµηνεύετε εσείς;

10 Η Μαρίνα, µε την αθωότητα της εφηβείας της (στ ), κόρη του καλοκαιριού (στ. 19), ανυπέρασπιστη στον Έρωτα (αετοφόρος άνεµος, στ. 3), µυείται σιγά σιγά στην πραγµατικότητα της ζωής (στ ). Με ποιες εικόνες παρουσιάζει ο ποιητής τη µύηση αυτή της Μαρίνας;

11. Η τελευταία ενότητα του ποιήµατος (στ ) έχει έναν τόνο παραινετικό και προειδοποιητικό µαζί. Τι επιδιώκει να διδάξει τη Μαρίνα ο ποιητής και σχετικά µε τι την προειδοποιεί;

12. εν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο άλλο καλοκαίρι (στ. 32):

Να σχολιάσετε το στίχο Σχολιασµός αδίδακτου λογοτεχνικού κειµένου:

Ο. Ελύτης: Μαρία Νεφέλη Η Μαρία Νεφέλη αναµφισβήτητα είναι κορίτσι οξύ αληθινή απειλή του µέλλοντος Κι όµως ήµουν πλασµένη για χαρταετός Τα ύψη µου άρεσαν ακόµα και όταν έµενα στο προσκέφαλό µου µπρούµυτα τιµωρηµένη ώρες και ώρες ( ) Με την οµορφιά µου εγώ θα καταργήσω την έννοια του βιβλίου

Μου είναι αδύνατον να δω τον εαυτό µου αλλιώς παρά σαν σύνθεση αντιαφηγηµατική Η περιπλάνηση έχει σταµατήσει, η εµπειρία που αποκόµισε από τη ζωή αποτυπώνεται στη χτενισιά της θύελλας, η κοπέλα δεν απορεί πια (αποχαιρέτησε το αίνιγµά της) κ.λπ. χωρίς ιστορική συνείδηση χωρίς εµβάθυνση τύπου ψυχολογικού πράγµα που θα έκανε την καθηµερινή ζωή µου ανιαρή σαν µυθιστόρηµα θνησιγενή σαν έργο κινηµατογράφου αρνητική σαν χιουµοριστικό ανέκδοτο ( ) και γενικά δουλοπρεπή και υποταγµένη στη φυσική του κόσµου τάξη

Μπορείτε να βρείτε αναλογίες της ηρωίδας Μαρίας Νεφέλης µε τη Μαρίνα των βράχων;

Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

3. ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

1. Να περιγράψετε τον τρόπο µε τον οποίο ο ποιητής εµφανίζεται να βλέπει τον κόσµο, χρησιµοποιώντας εικόνες από την ποίησή του, που υποβάλλουν τη µαγεία του ονείρου (200 λέξεις). 93

4. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Κριτήριο για ωριαία γραπτή δοκιµασία (45 λεπτά περίπου)

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:..

ΤΑΞΗ:.

ΤΜΗΜΑ:

ΜΑΘΗΜΑ: Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Οδυσσέας Ελύτης:

Η Μαρίνα των βράχων

ΗΜΕΡ/ΝΙΑ:

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1. Ποιοι στίχοι περιέχουν, κατά τη γνώµη σας, τα βασικά σύµβολα που χρησι µοποιεί ο ποιητής για να δηλώσει:

α) τον έρωτα,

β) την επαναστατικότητα της νεανικής ηλικίας,

γ) τη γνώση και την πείρα των µεγάλων;

2. Ποιος είναι ο ρόλος της µνήµης στο ποίηµα; (πρβλ. τους στ. 2 και 6).

3. Πώς εµφανίζεται η ιδέα του αµετάκλητου στην τελευταία ενότητα του ποιήµατος;

4. Ποιο είναι το αίνιγµα που αποχαιρετά η Μαρίνα;

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ- ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ-ΜΑΡΙΝΑ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ

http://elenikarakolidou.blogspot.com/2020/05/blog-post_27.html

ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ-ΜΑΡΙΝΑ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ

ΚΟΙΝΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Ποιος «μιλάει» στο ποίημα και σε ποιον/ους απευθύνεται;

2. Πώς σκέφτεται; Πώς νιώθει; Τι είδους άτομο φαίνεται να είναι;

3. Ποιο είναι το θέμα του; Σε ποιους κειμενικούς δείκτες το στηρίζετε;

4. Πώς βοηθάει το ρηματικό πρόσωπο που επιλέχθηκε να εκφράζει την ψυχική του διάθεση το ποιητικό υποκείμενο;

5. Η συγκεκριμένη ποιητική φωνή πώς «ακούγεται» σε σας σήμερα;

ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ «ΕΓΩ»

ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ , ΕΛΥΤΗΣ

Ύστερα από σιωπή 12 χρόνων, ο Οδυσσέας Ελύτης έγραψε Το Άξιον Εστί που κυκλοφόρησε το 1959. Εν πολλοίς, το συνθετικό αυτό ποίημα αποτέλεσε πνευματικό γεγονός, όχι μόνο εξαιτίας της ποιότητάς του αλλά και εξαιτίας της διαφαινόμενης πρόθεσης του Ελύτη να αναδειχθεί σε εθνικό ποιητή. Αυτό το ποίημα χάρισε στον δημιουργό του το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979, κάνοντάς τον έτσι τον 2ο Έλληνα που τιμήθηκε με το ανώτερο βραβείο της παγκόσμιας Λογοτεχνίας.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Δέκα χρόνια μετά την έκδοση του έργου, ο ποιητής θα εμπιστευθεί στον Γ. Π. Σαββίδη κάποιες σημειώσεις που εξηγούν το πώς δημιουργήθηκε το «Άξιον Εστί». Να γράψετε ένα σύντομο κατατοπιστικό σημείωμα με τους λόγους δημιουργίας του.

«Όσο κι αν μπορεί να φανεί παράξενο, την αρχική αφορμή να γράψω το ποίημα μου την έδωσε η διαμονή μου στην Ευρώπη τα χρόνια του ’48 με ’51. Ήταν τα φοβερά χρόνια όπου όλα τα δεινά μαζί – πόλεμος, κατοχή, κίνημα, εμφύλιος – δεν είχανε αφήσει πέτρα πάνω στη πέτρα. Θυμάμαι την μέρα που κατέβαινα να μπω στο αεροπλάνο, ένα τσούρμο παιδιά που παίζανε σε ένα ανοιχτό οικόπεδο. Το αυτοκίνητό μας αναγκάστηκε να σταματήσει για μια στιγμή και βάλθηκα να τα παρατηρώ. Ήτανε κυριολεκτικά μες τα κουρέλια. Χλωμά, βρώμικα, σκελετωμένα με γόνατα παραμορφωμένα, με ρουφηγμένα πρόσωπα. Τριγυρίζανε μέσα στις τσουκνίδες του οικοπέδου ανάμεσα σε τρύπιες λεκάνες και σωρούς σκουπιδιών. Αυτή ήταν η τελευταία εικόνα που έπαιρνα από την Ελλάδα. Και αυτή, σκεπτόμουνα, ήταν η μοίρα του Γένους που ακολούθησε το δρόμο της Αρετής και πάλαιψε αιώνες για να υπάρξει. Πριν περάσουν 24 ώρες περιδιάβαζα στο Ουσί της Λωζάννης, στο μικρό δάσος πλάι στη λίμνη. Και ξαφνικά άκουσα καλπασμούς και χαρούμενες φωνές. Ήταν τα Ελβετόπαιδα που έβγαιναν να κάνουν την καθημερινή τους ιππασία. Αυτά που από πέντε γενεές και πλέον, δεν ήξεραν τι θα πει αγώνας, πείνα, θυσία. Ροδοκόκκινα, γελαστά, ντυμένα σαν πριγκηπόπουλα, με συνοδούς που φορούσαν στολές με χρυσά κουμπιά, περάσανε από μπροστά μου και μ’ άφησαν σε μια κατάσταση που ξεπερνούσε την αγανάκτηση.

«Συντριβή μπροστά στην αδικία»

Ήτανε δέος μπροστά στην τρομακτική αντίθεση, συντριβή μπροστά στην τόση αδικία, μια διάθεση να κλάψεις και να προσευχηθείς περισσότερο, παρά να διαμαρτυρηθείς και να φωνάξεις. Ήτανε η δεύτερη φορά στη ζωή μου – η πρώτη ήτανε στην Αλβανία – που έβγαινα από το άτομό μου, και αισθανόμουν όχι απλά και μόνο αλληλέγγυος, αλλά ταυτισμένος κυριολεκτικά με τη φυλή μου. Και το σύμπλεγμα κατωτερότητας που ένιωθα, μεγάλωσε φτάνοντας στο Παρίσι. Δεν είχε περάσει πολύς καιρός από το τέλος του πολέμου και τα πράγματα ήταν ακόμη μουδιασμένα. Όμως τι πλούτος και τι καλοπέραση μπροστά σε μας! Και τι μετρημένα δεινά επιτέλους μπροστά στα ατελείωτα τα δικά μας! Δυσαρεστημένοι ακόμα οι Γάλλοι που δεν μπορούσαν να ‘χουν κάθε μέρα το μπιφτέκι και το φρέσκο τους βούτυρο, δυσανασχετούσανε. Υπάλληλοι, σωφέρ, γκαρσόνια, με κοιτάζανε βλοσυρά και μου λέγανε: εμείς περάσαμε πόλεμο Κύριε! Κι όταν καμιά φορά τολμούσα να ψιθυρίσω ότι ήμουν Ελληνας κι ότι περάσαμε κι εμείς πόλεμο με κοιτάζανε παράξενα: α, κι εσείς έ; Καταλάβαινα ότι ήμασταν αγνοημένοι από παντού και τοποθετημένοι στην άκρη-άκρη ενός χάρτη απίθανου. Το σύμπλεγμα κατωτερότητας και η δεητική διάθεση με κυρίευαν πάλι. Ξυπνημένες μέσα παλαιές ενστικτώδεις διαθέσεις άρχισαν να αναδεύονται και να ξεκαθαρίζουν.

«Διαμαρτυρία για τ’ άδικο»

Η παραμονή μου στην Ευρώπη με έκανε να βλέπω πιο καθαρά το δράμα του τόπου μας. Εκεί αναπηδούσε πιο ανάγλυφο το άδικο που κατάτρεχε τον ποιητή. Σιγά-σιγά αυτά τα δύο ταυτίστηκαν μέσα μου. Το επαναλαμβάνω, μπορεί να φαίνεται παράξενο, αλλά έβλεπα καθαρά ότι η μοίρα της Ελλάδας ανάμεσα στα άλλα έθνη ήταν ότι και η μοίρα του ποιητή ανάμεσα στους άλλους ανθρώπους – και βέβαια εννοώ τους ανθρώπους του χρήματος και της εξουσίας. Αυτό ήταν ο πρώτος σπινθήρας, ήταν το πρώτο εύρημα. Και η ανάγκη που ένιωθα για μια δέηση, μου ‘δωσε ένα δεύτερο εύρημα. Να δώσω, δηλαδή, σ’ αυτή τη διαμαρτυρία μου για το άδικο τη μορφή μιας εκκλησιαστικής λειτουργίας. Κι έτσι γεννήθηκε το «Άξιον»

2. Το άσμα η’ ακολουθεί το «Ανάγνωσμα τέταρτο» με τίτλο «Το οικόπεδο με τις τσουκνίδες». Πώς συμπληρώνεται το πληροφοριακό υλικό του άσματος από το παρακάτω Ανάγνωσμα;

Μιαν από τις ανήλιαγες μέρες εκείνου του χειμώνα, ένα πρωί Σαββάτου, σωρός αυτοκίνητα και μοτοσυκλέτες εζώσανε το μικρό συνοικισμό του Λευτέρη, με τα τρύπια τενεκεδένια παράθυρα και τ’ αυλάκια των οχετών στο δρόμο. Και φωνές άγριες βγάνοντας, εκατεβήκανε άνθρωποι με χυμένη την όψη στο μολύβι και τα μαλλιά ολόισα ίδιο άχερο. Προστάζοντας να συναχτούν οι άντρες όλοι στο οικόπεδο με τις τσουκνίδες. Και ήταν αρματωμένοι από πάνου ώς κάτου, με τις μπούκες χαμηλά στραμμένες κατά το μπουλούκι. Και μεγάλος φόβος έπιανε τα παιδιά, επειδή τύχαινε, σχεδόν όλα, να κατέχουνε κάποιο μυστικό στην τσέπη ή στην ψυχή τους. Αλλά τρόπος άλλος δεν ήτανε, και χρέος την ανάγκη κάνοντας, λάβανε θέση στη γραμμή, και οι άνθρωποι με το μολύβι στην όψη, το άχερο στα μαλλιά και τα κοντά μαύρα ποδήματα, ξετυλίξανε γύρω τους το συρματόπλεγμα. Και κόψανε στα δύο τα σύγνεφα, όσο που το χιονόνερο άρχισε να πέφτει, και τα σαγόνια με κόπο κρατούσανε τα δόντια στη θέση τους, μήπως τους φύγουν ή σπάσουνε.

Τότε, από τ’ άλλο μέρος φάνηκε αργά βαδίζοντας να ’ρχεται Αυτός με το Σβησμένο Πρόσωπο, που σήκωνε το δάχτυλο κι οι ώρες ανατρίχιαζαν στο μεγάλο ρολόι των αγγέλων. Και σε όποιον λάχαινε να σταθεί μπροστά, ευθύς οι άλλοι τον αρπάζανε από τα μαλλιά και τον εσούρνανε χάμου πατώντας τον. Ώσπου έφτασε κάποτε η στιγμή να σταθεί και μπροστά στο Λευτέρη. Αλλά κείνος δε σάλεψε. Σήκωσε μόνο αργά τα μάτια του και τα πήγε μεμιάς τόσο μακριά —μακριά μέσα στο μέλλον του— που ο άλλος ένιωσε το σκούντημα κι έγειρε πίσω με κίντυνο να πέσει. Και σκυλιάζοντας, έκανε ν’ ανασηκώσει το μαύρο του πανί, ναν του φτύσει κατάμουτρα. Μα πάλι ο Λευτέρης δε σάλεψε.

Πάνω σε κείνη τη στιγμή, ο Μεγάλος Ξένος, αυτός που ακολουθούσε με τα τρία σειρήτια στο γιακά, στηρίζοντας στη μέση τα χέρια του, κάγχασε: ορίστε, είπε, ορίστε οι άνθρωποι που θέλουνε, λέει, ν’ αλλάξουνε την πορεία του κόσμου! Και μη γνωρίζοντας ότι έλεγε την αλήθεια ο δυστυχής, καταπρόσωπο τρεις φορές του κατάφερε το μαστίγιο. Αλλά τρίτη φορά ο Λευτέρης δε σάλεψε. Τότε, τυφλός από τη λίγη πέραση που ’χε η δύναμη στα χέρια του, ο άλλος, μη γνωρίζοντας τί πράττει, τράβηξε το περίστροφο και του το βρόντηξε σύρριζα στο δεξί του αυτί.

Και πολύ τρομάξανε τα παιδιά, και οι άνθρωποι με το μολύβι στην όψη και το άχερο στα μαλλιά και τα κοντά μαύρα ποδήματα, κέρωσαν. Επειδή πήγανε κι ήρθανε γύρω τα χαμόσπιτα, και σε πολλές μεριές το πισσόχαρτο έπεσε και φανήκανε μακριά, πίσω απ' τον ήλιο, οι γυναίκες να κλαίνε γονατιστές, πάνω σ’ ένα έρμο οικόπεδο, γεμάτο τσουκνίδες και μαύρα πηχτά αίματα. Ενώ σήμαινε δώδεκα ακριβώς το μεγάλο ρολόι των αγγέλων.

3. Να συγκρίνετε θεματικά και τεχνικά το Αξιον Εστί με το εγκώμιο «Αι γενεαί πάσαι». Ακούστε (https://www.youtube.com/watch?v=9o3K9yegLVM) ένα απόσπασμα από την παράσταση «Από το Πάθος στην Ανάσταση» που παρουσιάστηκε στις 20 Απριλίου 2005 στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης. Συμμετείχαν μαζί με τη Γλυκερία το Συγκρότημα Παραδοσιακής Μουσικής και η Συμφωνική Ορχήστρα Δήμου

Αι γενεαί πάσαι, ύμνον τη Ταφή Σου, προσφέρουσι Χριστέ μου.
Καθελών του ξύλου, ο Αριμαθείας, εν τάφω Σε κηδεύει.
Μυροφόροι ήλθον, μύρα σοι, Χριστέ μου, κομίζουσαι προφρόνως.
Δεύρο πάσα κτίσις, ύμνους εξοδίους, προσοίωμεν τω Κτίστη.
Ούς έθρεψε το μάννα, εκίνησαν την πτέρναν, κατά του ευεργέτου.
Ιωσήφ κηδεύει, συν τω Νικοδήμω, νεκροπρεπώς τον Κτίστην.

Ω γλυκύ μου έαρ, γλυκύτατόν μου Τέκνον, πού έδυ σου το κάλλος;
Υιέ Θεού παντάναξ, Θεέ μου πλαστουργέ μου, πώς πάθος κατεδέξω;
Έρραναν τον τάφον αι Μυροφόροι μύρα, λίαν πρωί ελθούσαι.
Ω Τριάς Θεέ μου, Πατήρ Υιός και Πνεύμα, ελέησον τον κόσμον.
Ιδείν την του Υιού σου, Ανάστασιν, Παρθένε, αξίωσον σους δούλους.

4. Ο Ελύτης στο Άξιον εστί μιλάει συχνά ως εθνικός ποιητής (ή ποιητής-προφήτης, όπως τον χαρακτήρισαν πολλοί). Να τεκμηριώσετε την παραπάνω άποψη με στίχους και εκφράσεις του ποιήματος.

5. Ποιο είναι το γενικότερο κλίμα της κατοχής που δίνουν οι στροφές 2, 3, 4 και πώς εκφράζεται;

6. Να χρωματίσετε με κίτρινο τους υπερρεαλιστικούς στίχους, με πράσινο τους στίχους με προφητικό τόνο, με κόκκινο το κλίμα της Κατοχής και με μπλε τους στίχους/φράσεις που παραπέμπουν σε εκκλησιαστικά κείμενα

ΓΥΡΙΣΑ τα μάτια	*	δάκρυα γιομάτα
κατά το παραθύρι
Και κοιτώντας έξω	*	καταχιονισμένα
τα δέντρα των κοιλάδων
Αδελφοί μου, είπα	*	ως κι αυτά μια μέρα
κι αυτά θα τ' ατιμάσουν
Προσωπιδοφόροι	*	μες στον άλλο αιώνα τις θηλιές
ετοιμάζουν

Δάγκωσα τη μέρα	*	και δεν έσταξε ούτε
σταγόνα πράσινο αίμα
Φώναξα στις πύλες	*	κι η φωνή μου πήρε
τη θλίψη των φονιάδων
Μες στης γης το κέντρο	*	φάνηκε ο πυρήνας*
που όλο σκοτεινιάζει
Κι η αχτίδα του ήλιου	*	γίνηκεν, ιδέστε
ο μίτος* του Θανάτου!*

Ω πικρές γυναίκες	*	με το μαύρο ρούχο
παρθένες και μητέρες
Που σιμά στη βρύση	*	δίνατε να πιούνε
στ' αηδόνια των αγγέλων
Έλαχε να δώσει	*	και σε σας ο Χάρος
τη φούχτα του γεμάτη
Μέσ' απ' τα πηγάδια	*	τις κραυγές τραβάτε
αδικοσκοτωμένων

Τόσο δεν αγγίζουν	*	η φωτιά με το άχτι
*που πένεται ο λαός μου**
Του Θεού το στάρι	*	στα ψηλά καμιόνια
το φόρτωσαν και πάει
Μες την έρμη κι άδεια	*	πολιτεία μένει
το χέρι που μονάχα
Με μπογιά θα γράψει	*	στους μεγάλους τοίχους
ΨΩΜΙ ΚΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Φύσηξεν η νύχτα	*	σβήσανε τα σπίτια
κι είναι αργά στην ψυχή μου
Δεν ακούει κανένας	*	όπου κι αν χτυπήσω
η μνήμη με σκοτώνει
Αδελφοί μου, λέει	*	μαύρες ώρες φτάνουν
ο καιρός θα δείξει
Των ανθρώπων έχουν	*	οι χαρές μιάνει
τα σπλάχνα των τεράτων

Γύρισα τα μάτια	*	δάκρυα γιομάτα
κατά το παραθύρι
Φώναξα στις πύλες	*	κι η φωνή μου πήρε
τη θλίψη των φονιάδων
Μες στης γης το κέντρο	*	φάνηκε ο πυρήνας
που όλο σκοτεινιάζει
Κι η αχτίδα του ήλιου	*	γίνηκεν, ιδέστε
ο μίτος του Θανάτου!

7. Ποια στοιχεία κατατάσσουν, κατά τη γνώμη σας, το ποίημα στην ενότητα του «Άξιον Εστί», τα «Πάθη»; Να συνθέσετε τα στοιχεία αυτά σε μια παράγραφο, παρουσιάζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τα πάθη των Ελλήνων στην Κατοχή.

Να κατατάξετε τα κυριότερα ρήματα του άσματος σε δύο στήλες ( ενεστώτα και αορίστου) . Να εξετάσετε αν η εναλλαγή αυτή των χρόνων υπακούει σε κάποια «λογική».

Το ποίημα κλείνει με επιλεγμένους στίχους των δύο πρώτων στροφών:

Τι πετυχαίνει μ αυτό ο ποιητής;

10. Πως παρουσιάζονται οι γυναικείες μορφές στο ποίημα;

11. Στο άσμα εκτός από το μαύρο ο ποιητής χρησιμοποιεί και άλλα χρώματα. Να επισημάνετε και να αναλύσετε τη λειτουργία τους.

12.

Είναι αισιόδοξο ή απαισιόδοξο το άσμα ; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.

13.

Να αναλύσετε σε ένα μικρό δοκίμιο το ρόλο των συνθημάτων στη ζωή ενός λαού, καθώς και τις ανάγκες που εκφράζουν σε κάθε εποχή ( πχ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Ή ΘΑΝΑΤΟΣ, ΨΩΜΙ, ΠΑΙΔΕΙΑ, ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ) .

14.

Αφού περιηγηθείτε στις παρακάτω ιστοσελίδες, να απαντήσετε στα ερωτήματα που ακολουθούν :

• Ανεπίσημος ιστότοπος του Οδυσσέα Ελύτη

• Παλαιά Διαθήκη -Μυριόβιβλος

• Μνήμη του Οδυσσέα Ελύτη - Πατάρι λογοτεχνών

• https://www.youtube.com/watch?v=t92wA9xP0rc

Α.. Ποια είναι η δομή ολόκληρης της ποιητικής σύνθεσης «Άξιον εστί»;

Β..Σε ποιες ενότητες χωρίζεται το έργο, ποιος είναι ο τίτλος της κάθε μιας και σε τι είδους κείμενα παραπέμπουν τόσο οι τίτλοι των επιμέρους ενοτήτων όσο και ο τίτλος ολόκληρου του έργου;

Γ. Γιατί ο ποιητής επέλεξε να δώσει αυτή τη μορφή στο έργο του;

Δ. Αποδώστε πολύ περιληπτικά τον νοηματικό πυρήνα κάθε ενότητας.

15. Εντοπίστε παραδοσιακά και μοντέρνα στοιχεία στο άσμα η΄ του «Άξιον εστί».

16. Οπτικοποιήστε το ποίημα, δημιουργώντας μια παρουσίαση power point με φωτογραφίες της εποχής. Κάτω από κάθε φωτογραφία γράψτε ως λεζάντα ένα στίχο του ποιήματος.

Γερμανική κατοχή της Ελλάδας - Βικιπαίδεια

Γερμανική κατοχή

http://www.ime .gr /chronos/14/gr /1940_1945/occupation/index.html

Κώστας Μπαλάφας – Λευκώματα

http://www.costasbalafas.gr/index.php?view=category&catid=1&page=1&catpage=5&option=com_joomgallery&Itemid=4#category

17. Επισκεφτείτε τις παρακάτω ιστοσελίδες:

"Η τρελή ροδιά" του Οδυσσέα Ελύτη – Κ.Ν.Λ. Β΄Λυκείου - ψηφιακό σχολείο

Μνήμη του Οδυσσέα Ελύτη - Πατάρι λογοτεχνών

Μελετήστε το ποίημα « Η τρελή ροδιά» από τη συλλογή του Ελύτη "Η θητεία του καλοκαιριού". Η συλλογή αυτή ανήκει σε μια γενικότερη ποιητική συλλογή με τίτλο "Προσανατολισμοί", που εκδόθηκε το 1940.

Συγκρίνετε το ποίημα «Η τρελή ροδιά» με το άσμα η΄ του «Άξιον εστί». Ποιες διαφορές διαπιστώνετε ως προς το ύφος και τα συναισθήματα που εκφράζονται;

Συνθέστε ένα κείμενο στο οποίο θα καταγράφετε και θα ερμηνεύετε αυτές τις διαφορές αφού πρώτα μελετήσετε τις ποιητικές περιόδους του έργου του Ελύτη (βλ. βιογρ σχολ. Βιβλ. 264) και το παρακάτω συμπληρωματικό υλικό

Οι τρεις εποχές του έργου του ποιητή ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ είναι οι εξής: 1) «ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΙΚΗ ΦΥΣΙΟΚΡΑΤΙΑ» για τα πρώτα έργα του με έντονες τις επιδράσεις του Υπερρεαλισμού, 2) «ΕΠΙΚΗ ΕΛΛΗΝΟΛΑΤΡΕΙΑ» μετά τη στράτευσή του στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο, στο Αλβανικό Μέτωπο και 3)«ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΗ ΕΜΜΟΝΗ» μετά την έκδοση του «ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ» και τη βράβευσή του.

18. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Θεματικές ομοιότητες με «Άξιον Εστί»

Σινόπουλος Tάκης, Ελπήνωρ

Ελπήνωρ, πώς ήλθες…

ΟΜΗΡΟΣ

Tοπίο θανάτου. H πετρωμένη θάλασσα τα μαύρα κυπαρίσσια
το χαμηλό ακρογιάλι ρημαγμένο από τ' αλάτι και το φως
τα κούφια βράχια ο αδυσώπητος ήλιος απάνω
και μήτε κύλισμα νερού μήτε πουλιού φτερούγα
μονάχα απέραντη αρυτίδωτη πηχτή σιγή.

ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ «ΕΣΥ»

Η ΜΑΡΙΝΑ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ , ΕΛΥΤΗΣ

1. Βασικά χαρακτηριστικά της ποίησης του Ελύτη είναι η εφηβική αισιοδοξία και η βαθιά αίσθηση της ζωής . Μπορείτε να τα εντοπίσετε στο συγκεκριµένο ποίηµα;

2. Το ποίηµα ανήκει στη συλλογή “Προσανατολισµοί” που δηµοσιεύτηκε το 1940 και είναι επηρεασµένο από τον υπερρεαλισµό. Ποια χαρακτηριστικά υπερρεαλιστικής τεχνοτροπίας εντοπίζετε στο κείµενο και σε ποιους στίχους ;

3. Το ποίηµα αποτελείται από 6 άνισες ενότητες που κυµαίνονται χρονικά ανάµεσα στο παρόν και το παρελθόν. Σε ποια σηµεία γίνεται φανερή αυτή η χρονική διάκριση;

4. Ποιο τοπίο αναδύεται µέσα από τους στίχους του ποιήµατος; Ποιες λέξεις ή φράσεις το προβάλλουν ιδιαίτερα;

5. Τι δηλώνει, κατά τη γνώµη σας, η επανάληψη “µα πού γύριζες” (στ. 1, 11, 20); Πώς φαντάζεστε εσείς την περιπλάνηση της έφηβης Μαρίνας;

6. Ποια είναι τα βασικά µοτίβα που επαναλαµβάνονται στο ποίηµα και ποιος ο ρόλος τους στη δοµή του;

7. Πώς περιγράφεται το «Εσύ» στο ποίηµα;

8. Ο ποιητής εµφανίζεται στο ποίηµα να παραινεί την έφηβη Μαρίνα. Τι την συµβουλεύει;

9. Το τέλος της περιπλάνησης δηλώνεται στο στίχο 37 (“στυλωµένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο”). Πώς περιγράφει ο ποιητής το “αµετάκλητο”, που συντελείται µε την ενηλικίωση του ανθρώπου;

10. Η τελευταία ενότητα του ποιήµατος (στ. 27-39) έχει έναν τόνο παραινετικό και προειδοποιητικό µαζί. Τι επιδιώκει να διδάξει τη Μαρίνα ο ποιητής και σχετικά µε τι την προειδοποιεί;

11. Ποιο είναι το αίνιγµα που αποχαιρετά η Μαρίνα;

12. Ο τίτλος του ποιήματος αντιστοιχεί στην εικόνα που δίνει η τελευταία ενότητα;

13. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος έχει μελοποιήσει το έργο του Οδ. Ελύτη «Ήλιος ο Πρώτος.» Εμπνευστείτε από τις εικόνες που βλέπετε στην οπτικοποίηση του ποιήματος( https://www.youtube.com/watch?v=cNcN-WY0tr8)

Κάτω στης μαργαρίτας τ'αλωνάκι (Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης

Μουσική: Γιάννης Μαρκόπουλος Eκτέλεση: Μαρίζα Κωχ) και προσπαθήστε να φτιάξετε κάτι ανάλογο για το ποίημα «Η Μαρίνα των βράχων», φροντίζοντας να δίνεται έμφαση σε εικόνες εφηβικής ανεμελιάς.

14. Σύγκριση περιεχομένου και μορφής

Τάκη Σινόπουλου, [Δος μου την τρικυμία…]

Δος μου την τρικυμία στα χείλη σου,

τον ήλιο του μεσημεριού στο καυτερό σου δέρμα.

Πονάω τον πόνο σου, γίνομαι ο πόνος σου.

Βασανισμένη των αστερισμών,

πώς να σου ειπώ για την αγάπη.

Τα λόγια φεύγοντας χάνουν τον ήχο τους.

Δος μου την τρικυμία στο στήθος σου

κι άκουσε τον αντίλαλο στα σπλάχνα μου.

Μες στο μισόφωτο, μέσα στη σκοτεινιά της κάμαρας

σ’ αιχμαλωτίζει η κούραση. Κι’ εγώ είμαι αυτό το πρόσωπο

που συλλογίζεται και δεν κοιμάται,

που δεν κουράζεται κι ολοένα σε κοιτάζει.

[πηγή: Τάκης Σινόπουλος, Ποιήματα για την Άννα, επιμ. Μανόλης Σαββίδης, Ερμής, Αθήνα 1999, σ. 24]

15. Το ποίημα του Dino Gampana “Dona Genovere” (Μτφρ Στρ. Πασχάλης) περιγράφει μια αντίστοιχη Μαρίνα των βράχων.

Παρατηρήστε τα κοινά στοιχεία στην περιγραφή και τη διάθεση του ποιητικού υποκειμένου για να διαπιστώσετε πόσο η ποίηση της εποχής κινείται σε ίδιες κατευθύνσεις και πόσο επηρεάζεται ο ποιητής από τους ομοτέχνους του.

Φορούσες ένα κλωναράκι θαλασσόχορτο

Στα μαλλιά σου, κι οσμή ανέμου

Που ήρθε από μακριά φτάνοντας με πάθος

Γέμιζε το μπρούτζινο σώμα σου:

-Ω! Θεϊκή

Απλότητα της λυγερής μορφής σου-

Ούτε έρωτας ούτε σπασμός, ξωτικό,

Σκιά της ανάγκης που πλανάται

Γαλήνια και αμετάβλητη μεσ’ απ΄την ψυχή

Σπάζοντάς την από χαρά, σε γαλήνιο μαγικό άσμα

Για να την ταξιδέψει μακριά ο Σιρόκος

Μεσ’ απ’ τ’ άπειρο.

Πόσο μικρός είν’ ο κόσμος κι ανάλαφρος στα χέρια σου!

http://3lyk-ag-dimitr.att.sch.gr/new/images/vlaxopoulos/elutis.pdf

Η ΜΑΡΙΝΑ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ του Οδυσσέα Ελύτη

Το ποίημα αποτελεί ένα διάλογο μεταξύ ποιητή (εγώ) - Μαρίνας (εσύ) σε έναν παραθαλάσσιο τόπο, το καλοκαίρι.

Το ‘εγώ’ είναι ένα τεχνητό πρόσωπο, ένα προσωπείο, που κρύβει ή α) τον ίδιο τον ποιητή ή β) την εικόνα που αυτός θέλει να δώσει προς τα έξω ή γ) τον αναγνώστη στο ποσοστό που ο καθένας δέχεται ότι θα συμμετείχε κάπως έτσι σε ανάλογα δρώμενα.

Το ‘εσύ’ δηλώνει κάποιο πραγματικό πρόσωπο, με προσθαφαιρέσεις μια οποιαδήποτε κοπέλα.

Όλα αυτά εντάσσουν το ποίημα στη γενικότερη προσπάθεια των ποιητών να τοποθετηθούν σε μια απόσταση από τα πράγματα, να αποστασιοποιηθούν, να καταστούν απρόσωποι

Η εξωτερική κριτική προσπαθεί να εξακριβώσει το αληθές του γεγονότος στο ποίημα υποδυόμενη τον ντεντέκτιβ.

Η εσωτερική κριτική δεν αρνείται ότι στο βάθος μπορεί να λανθάνει κάποιο προσωπικό βίωμα του ποιητή, βλέπει όμως κυρίως το ποίημα ως αποστασιοποίηση από την πραγματικότητα:

το ποίημα μιμείται ένα διάλογο και εμείς κατασκευάζουμε μια τεχνητή περίσταση, όπου συντελείται ένα γεγονός και όπου τοποθετούνται τα πρόσωπα αναφοράς των προσωπικών αντωνυμιών ( εγώ - εσύ ).

Αν είναι πιστή αναμετάδοση της πραγματικότητας, τότε χάνουμε το εσώτερο ποιητικό ενδιαφέρον και έχουμε μόνο μια ανθρώπινη περιέργεια

Χρόνος:

παρατηρείται χαλαρή χρονική σύνδεση των συμβάντων με την πραγματική χρονικότητα.

Η δράση

τοποθετείται στο τέλος του καλοκαιριού, αλλά ποιου καλοκαιριού ( μπορεί να είναι στο παρελθόν ή και στο μέλλον ).

Τόπος:

Κάπου κοντά στη θάλασσα ( Μαρίνα = θαλασσινή ).

Το όνομα

απαντάται μόνο στον τίτλο.

Αν ο τίτλος συνοψίζει την ουσία του ποιήματος, τότε δεν είναι τυχαίο το όνομα και ο τίτλος δίνει προσωποποιημένα το κύριο θέμα Το ποίημα αποτελεί οργανικό, ενιαίο σύνολο.

Τίποτα δεν είναι τυχαίο, όλα εξυπηρετούν ένα σκοπό ( εμείς πρέπει να αναζητήσουμε τα ηχητικά - σημασιολογικά στοιχεία και να προσπαθήσουμε να τα ανακαλύψουμε, να δούμε τι κρύβουν.

Γι’αυτό πρέπει να είμαστε καχύποπτοι και προβληματισμένοι ).

Κάθε ποίημα είναι μια επιφάνεια, ένα είδος αποκάλυψης κάποιου ουσιαστικού για κάθε άνθρωπο πράγματος.

Αυτό δίνει νόημα και στην κριτική, η οποία αποκτά βάση σοβαρή μόνο όταν αναζητά κάποιο βαθύτερο νόημα, κάποια δυνητικά πλούτη ( δυνάμει πλούτη )

Κάθε καλό ποίημα πρέπει να αντιστέκεται αρκετά - όχι όμως συνεχώς - στην κατανόησή μας και γι’αυτό οφείλουμε να είμαστε καχύποπτοι μήπως μας ξεγελά δίνοντας στοιχεία που τα θεωρούμε εύκολα, για να μας αποκρύψει το βαθύτερο νόημά του.

Υπάρχουν λοιπόν ηχητικές και σημασιολογικές στρεβλώσεις που πρέπει να εξομαλυνθούν.

Τα ηχητικά στοιχεία αποτελούν οδηγίες για να βοηθηθούμε στην κατανόηση, καθώς δίνουν την κατευθυντήρια γραμμή για να μην πάρουμε εσφαλμένο δρόμο

Στον ελεύθερο στίχο ηχητική μονάδα αποτελεί ο ίδιος ο στίχος και όχι ο πους, το μετρικό πόδι, ενώ δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία, ισοσυλλαβία και μέτρο.

Όμως ο ρυθμός δεν απουσιάζει ποτέ, όσο και να δεν είναι απόλυτα προκαθορισμένος και προβλέψιμος.

Είναι πάντως αντιληπτός αν προσεχθεί το τακτικό πέσιμο του τόνου σε ορισμένες συλλαβές.

Απαραίτητη λοιπόν προϋπόθεση είναι να διαβαστεί το ποίημα κατά στίχο και όχι κατά νόημα, καθώς μάλιστα η παύση στο τέλος των στίχων είναι εξαιρετικά συνειδητή από τους ποιητές του ελεύθερου στίχου.

Άλλωστε η έλλειψη σχεδόν στίξης και το κεφαλαίο γράμμα στην αρχή κάθε στίχου ανεξαρτητοποιούν τους στίχους μεταξύ τους και δεν επιτρέπουν την υποταγή του ενός στον άλλο.

Τα μέρη όμως κάθε στίχου είναι άρρηκτα δεμένα μεταξύ τους, όπως δηλώνει και η παρουσία πολλαπλών παρηχήσεων

Στ.1: Η πρώτη λέξη ή φράση έχει ιδιαίτερη σημασία για όλο το ποίημα.

Το ρήμα σε β’ πρόσωπο δηλώνει ότι κάποιος απευθύνεται στη Μαρίνα, όπως καταλαβαίνουμε από τον τίτλο.

Στην πρώτη φράση έχουμε συνύπαρξη αισθήσεων ( η οπτική εικόνα συνδέεται με τη γεύση του φιλιού ).

Ο επιτακτικός τόνος του α’ στίχου δηλώνει ότι μιλά κάποιος παντογνώστης αφηγητής, που είναι μεγαλύτερος ή ωριμότερος από το πρόσωπο στο οποίο απευθύνεται.

Η φράση ‘γεύση τρικυμίας’ φανερώνει πως ο ομιλητής έχει ζήσει μια πραγματική φουρτούνα και ύστερα επεκτείνεται σε συναισθηματικές καταστάσεις.

Στ.2: Συντακτικά η ‘ρέμβη’ είναι αντικείμενο του μεταβατικού ρήματος ‘γύριζες’, ηχητικά όμως συνδέεται με το ‘ολημερίς’ (= κάποιος ρεμβάζει όλη μέρα).

Ο ρεμβασμός είναι αρνητική έννοια, γιατί η αναπόληση πάντα προκαλεί μελαγχολία είτε αναφέρεται σε ευχάριστα είτε σε δυσάρεστα (‘σκληρή ρέμβη’) γεγονότα του παρελθόντος.

Η αναπόληση εδώ προκαλείται από τα εξωτερικά ερεθίσματα του όμορφου κόσμου και της θέας.

Το ‘σκληρή’ μπορεί να αναφέρεται και στην πέτρα (= καθισμένη στη σκληρή πέτρα) ακόμα και στη θάλασσα.

Το ‘γύριζες’ λαμβάνεται αμετάβατο αν ακολουθήσουμε την παύση του στίχου Στ.3:

Δίνεται η εικόνα του ισχυρότατου ανέμου, που συμπαρασύρει τα πάντα, ακόμα και τους αετούς που κατοικούν στα ψηλά βουνά και θεωρούνται λόγω της δύναμής τους οι βασιλιάδες των πουλιών (στο λαϊκό παραμύθι οι βροντές οφείλονται στη σύγκρουση του αετού με τα φυσικά φαινόμενα)

Στ.5: Χίμαιρα = κατσικάκι / αγριοκάτσικο / μυθικό τέρας, συνδυασμός κατσίκας, λιονταριού και δράκου που βγάζει φωτιές / μυθικό όνομα ηφαιστείου σε άγνωστο τόπο / πόθος απραγματοποίητος (το κατσίκι είναι άπιαστο).

Σαν αγριοκάτσικο η Μαρίνα κυνηγά έναν πόθο απραγματοποίητο Στ.6:

Ο αφρός συνδυάζεται με τη θάλασσα, άρα οι αναμνήσεις έχουν σχέση με τη θάλασσα Στ.7:

Ο ‘μικρός Σεπτέμβρης’ αναφέρεται στην παιδική ηλικία της ηρωίδας που ήταν ήρεμη, σε αντίθεση με την εικόνα που δίνεται τώρα

Στ.9: κυαμών = χωράφι σπαρμένο με κουκιά / θηλή στήθους Στ.10: δυοσμαρίνι = μυριστικό λουλούδι.

Οι ‘γωνιές’ αναφέρονται στις αγκαλιές των κοριτσιών.

Αίσθηση παιδικής αθωότητας και αφέλειας Στ.13:

Σου’λεγα = ο ποιητής ξαναπαίρνει τη θέση του παντογνώστη αφηγητή και φαίνεται σαν να μαλώνει λίγο την κοπέλα που δεν τον άκουσε.

Το ‘γδυτό’ αναφέρεται στην κοπέλα και όχι τόσο στο νερό, όπως και το φωτεινές ( σύνηθες φαινόμενο να αντιστρέφονται οι επιθετικοί προσδιορισμοί )

Στ.14: ανάσκελη = εικόνα ανεμελιάς, έλλειψη σκοπού, έγνοιας, αγωνίας Στ.16: ίαμβος = είδος ποίησης που έπαιρνε τη ζωή από την ανάλαφρη πλευρά και επίσης έσκωπτε, προκαλώντας το γέλιο.

Στ.17-20: Το γ΄ μέρος αποτελεί την καρδιά του ποιήματος ακόμα και οπτικά ( προηγούνται και ακολουθούν δύο μέρη ).

Η επανάληψη της αρχικής φράσης υπογραμμίζει τη σημασία της και μας αναγκάζει να τη έχουμε διαρκώς υπόψη μας ως κεντρική έννοια του ποιήματος.

Συμπαρατίθενται άσχετα μεταξύ τους στοιχεία, για να δηλωθεί η αποτυχία, κάτι το αρνητικό ( με αυτόν τον τρόπο συχνά εξηγούνται τα πιο δύσκολα κομμάτια ).

Το ‘φόρεμα κόκκινο’ συμπαραστέκεται και επεξηγεί τη ‘γεύση τρικυμίας’ ( το κόκκινο είναι το χρώμα του πάθους και της επανάστασης, ενώ το ‘αίμα’ σημαίνει ζωή, αλλά και πληγή, πόνο.

Εμπειρία που αποκτήθηκε με πόνο και κόπο, έχει όμως και ευχάριστες πλευρές ( χρυσάφι καλοκαιριού - υάκινθος )

Στ.22-23: Το ‘κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο αποτελεί μια αναπάντεχη εικόνα για την κοπέλα, που δεν περίμενε να συναντήσει κάτι τέτοιο στη θάλασσα.

Οι δύο αρνητικοί προσδιορισμοί αλλά και η δυσάρεστη γεύση του χόρτου συμπαρατάσσονται με τη δυσάρεστη συνάντηση της ηρωίδας με κάποιον άνθρωπο ( ‘μάτωνε’ )

Στ.25-26: κοπέλα στο βυθό = οξύμωρο σχήμα – σελαγίζω = λάμπω (-- > βόρειο σέλας),

Η γνωριμία δεν έφερε τη χαρά και αντί να ανεβάσει τη Μαρίνα στους ουρανούς την έριξε στο βυθό

Στ.27: Ο ποιητής παίζει με τις διπλές ή τριπλές σημασίες των λέξεων (λόγος = λόγια / λογική – τα στερνά = τα γηρατειά, ο στερνός = ο γέροντας)

Στ.29: Ο ήλιος στέκεται πάνω από το φθοροποιό χρόνο σαν μια θηριώδη ελπίδα

Στ.30: σφίγγεις ένας έρωτα = συγκεκριμενοποιείται το τόσο γενικά αναφερόμενο ως τώρα ανθρώπινο αίσθημα Στ.32: γαλανή ως το κόκαλο = ήρεμη

Στ.34: μητέρα = πηγή των ποταμών / μητέρα της κοπέλας

Στ.35-36: κερασιές, μαΐστρος = εικόνες ανεμελιάς που δεν είναι δυνατόν να επιστρέψουν πίσω

Στ.39: επανέρχεται η έκπληξη που αναφέρεται παραπάνω.

Η ερωτική εμπειρία θα παραμείνει ένα αίνιγμα που δεν θα λυθεί ποτέ

Κάθε ανάλυση και κριτική ενός λογοτεχνήματος καταστρέφει την αισθητική του Οδυσσέας Ελύτης «Η Μαρίνα των βράχων» Κωνσταντίνος Μάντης

Αναλυτικότερα:

Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη - Μα πού γύριζες Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας

Η γεύση τρικυμίας στα χείλη της κοπέλας φανερώνει τη συναισθηματική της αναστάτωση και μας παραπέμπει στην ένταση και τις πολυποίκιλες διακυμάνσεις των εφήβων.

Η Μαρίνα μοιάζει αναστατωμένη και προσηλωμένη σε κάποια σκέψη ή συναίσθημα που την κρατά ολημερίς σε μια «σκληρή ρέμβη» -καθισμένη στον σκληρό βράχο- πλάι στη θάλασσα.

. (Η Μαρίνα του ποιήματος δεν έχει ακόμη ενηλικιωθεί ενώ η πλήρης εποπτεία της ζωής που διαθέτει το ποιητικό υποκείμενο μας παραπέμπει σ’ ενήλικα συνομιλητή, στοιχείο που δημιουργεί μια δυσκολία στην αποδοχή της ερωτικής επαφής.

Επιπλέον, η ενδεχόμενη ερωτική σχέση μεταξύ της κοπέλας και του συνομιλητή δεν προσφέρει τίποτε στην ανάπτυξη των συλλογισμών του ποιήματος, πέραν ίσως από μια αιτιολόγηση του ενδιαφέροντος που δείχνει ο συνομιλητής για τα συναισθήματα και για την ταραχή της κοπέλας.)

Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους.

Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο Ο δυνατός άνεμος γυμνώνει τους λόφους, αλλά γυμνώνει και την επιθυμία της κοπέλας, ως το κόκαλο, την αποκαλύπτει δηλαδή πλήρως.

Οι σκέψεις και οι μύχιες επιθυμίες της Μαρίνας φαίνεται να είναι προφανείς για το ποιητικό υποκείμενο, που δείχνει να κατανοεί απόλυτα τις ιδιαίτερες ανησυχίες της κοπέλας.

Κι οι κόρες των ματιών σου πήρανε τη σκυτάλη της Xίμαιρας Ριγώνοντας μ’ αφρό τη θύμηση!

Η αναστάτωση που γινόταν προηγουμένως εμφανής στα χείλη της κοπέλας, περνά τώρα στο βλέμμα της, το οποίο αποκαλύπτει πως η κοπέλα βρίσκεται υπό την επίδραση έντονων επιθυμιών.

Οι εφηβικές ονειροπολήσεις και οι -πιθανότατα- ερωτικές επιθυμίες γίνονται πια αισθητές στα μάτια της.

Η εικόνα της Μαρίνας, που ιχνογραφεί ο ποιητής, αποκαλύπτει μια κοπέλα δοσμένη σε συλλογισμούς που της δημιουργούν έντονη αναστάτωση και την ωθούν να αναδεύσει τις μνήμες του παρελθόντος της.

Συναισθήματα κι επιθυμίες που υπέβοσκαν στο παρελθόν, υπό τη μορφή ονειροπολήσεων (χίμαιρα), επανέρχονται τώρα πιο ισχυρά από ποτέ (γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο) και επηρεάζουν καταλυτικά την έφηβη κοπέλα.

Πού είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου Στο κοκκινόχωμα όπου έπαιζες θωρώντας προς τα κάτω Τους βαθιούς κυαμώνες των άλλων κοριτσιών Τις γωνιές όπου οι φίλες σου άφηναν αγκαλιές τα δυοσμαρίνια

Που είναι, τη ρωτά, η ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου, η ανηφοριά δηλαδή που ανέβαινες όταν ήσουν ακόμη μικρή, όταν έπαιζες στο κοκκινόχωμα, κοιτώντας τα βαθιά στήθη των μεγαλύτερων κοριτσιών.

- Μα πού γύριζες; Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας

Σου ‘λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες Ανάσκελη να χαίρεσαι την αυγή των πραγμάτων Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους

Μ' ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου ηρωίδα ιάμβου.

Η εσωτερική περιπλάνηση της κοπέλας φανερώνεται τώρα πως έχει ιδιαίτερα μεγάλη διάρκεια, μιας και το ολημερίς της πρώτης στροφής, γίνεται τώρα ολονυχτίς, υποδηλώνοντας πως η συναισθηματική της αναστάτωση συνεχίζει να κρατά την ηρωίδα απομονωμένη στους συλλογισμούς της. Το ποιητικό υποκείμενο αναφέρει πως συμβούλευε την κοπέλα από πριν, από τότε που ήταν νεότερη, να απολαμβάνει όσο περισσότερο μπορεί τη ζωή της.

Οι εικόνες της στροφής αυτής αναφέρονται ουσιαστικά στη χαρά της ζωής και στην ομορφιά που αυτή κρύβει, ιδίως για τους νέους που δεν έχουν ακόμη γνωρίσει τις δυσκολίες και τις πολλαπλές ευθύνες που συχνά την καθιστούν πικρή για τους ενήλικες.

Η παρότρυνση για απόλαυση της ζωής αισθητοποιείται μέσα από εικόνες φωτός, που είναι ιδιαίτερα προσφιλείς στον Ελύτη.

Ο ποιητής, λοιπόν, συμβούλευε την κοπέλα να μετρά στο νερό της θάλασσας τις φωτεινές του μέρες (εξαιρετική εικόνα που μας παραπέμπει στη διάθλαση του φωτός μέσα στο νερό της θάλασσας),

να χαίρεται την αυγή -τη νέα μέρα- των πραγμάτων ανάσκελη, σε μια στάση δηλαδή ενδεικτική της ανεμελιάς, να γυρνά στους κίτρινους κάμπους μ’ ένα τριφύλλι φως (άλλη μια εικόνα που κυριαρχεί το φως και η εφηβική ευδαιμονία).

Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη Κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού Και τ’ άρωμα των γυακίνθων - Μα πού γύριζες

Ο στίχος αυτός, παράλληλα, επαναφέρει εμφατικά την αίσθηση της ψυχικής αναστάτωσης που χαρακτηρίζει την ηρωίδα.

Η ένταση της κοπέλας και η ευδαιμονία της ζωής είναι, άλλωστε, δύο στοιχεία που κυριαρχούν στο ποίημα καθώς ο ποιητής επιχειρεί ακριβώς να τονίσει στην κοπέλα πως δεν πρέπει να προσπεράσει την ομορφιά της ζωής, μένοντας εγκλωβισμένη στις δικές της εσωτερικές ανησυχίες.

Κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τους κόλπους με τα βότσαλα Ήταν εκεί ένα κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο Μα πιο βαθιά ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε Κι άνοιγες μ’ έκπληξη τα χέρια σου λέγοντας τ’ όνομά του

Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών Όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας.

Η στροφή αυτή μας οδηγεί πέρα ως τη σταδιακή ενηλικίωση της κοπέλας, η οποία απρόσμενα έρχεται σ’ επαφή με τον πόνο που κρύβει η ζωή

. Η αθώα περιπλάνησή της στους γιαλούς με τα βότσαλα και το αρμυρό θαλασσόχορτο, το πέρασμά της δηλαδή στις ομορφιές της ζωής, θα ακολουθηθεί από τη γνωριμία με τη σκληρή πλευρά της ζωής, με τον πόνο που συνοδεύει κάθε ζωντανή ύπαρξη, «ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε».

Η Μαρίνα περνώντας από την ηλικία της ανεμελιάς στην ενηλικίωση, θα γνωρίσει και τον πόνο, αδιάφορο αν αυτός προέρχεται από τον έρωτα ή από κάποια άλλη εμπειρία.

Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι η νεαρή κοπέλα θα περάσει κι αυτό το στάδιο, το βάπτισμα, τη σκλήρυνση της ψυχής, στο δάκρυ και στην απογοήτευση.

Η κοπέλα μένει έκπληκτη μπροστά στο αναπάντεχο αίσθημα που της προκαλεί πόνο κι αναφωνεί το όνομά του (ίσως ο έρωτας), μη μπορώντας να πιστέψει την οδύνη που της προκάλεσε.

Κι αμέσως ανεβαίνει προς τη διαύγεια των βυθών (οξύμωρο) που υποδηλώνει την επιστροφή της κοπέλας στην κατάσταση της αθώας ειλικρίνειας που τη χαρακτηρίζει, η κοπέλα επιστρέφει εκεί που τα συναισθήματα είναι καθαρά, στο χώρο όπου κινείται η δική της ψυχή –ο δικός της αστερίας.

Άκουσε ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη.

Η φρόνηση των στερνών, η σύνεση των γηρατειών, είναι ένα προνόμιο που κατακτάται μόνο μέσα από το δύσκολο πέρασμα των χρόνων, που τόσα έχουν να μάθουν στους ανθρώπους.

Η έφηβη κοπέλα που ακόμη βρίσκεται σε μια μεταβατική ηλικία, θα πρέπει να γνωρίζει πως το πέρασμα του χρόνου θα την αλλάξει -όπως αλλάζει όλους τους ανθρώπους- με τρόπους που εκείνη ποτέ δε θα φανταζόταν.

Η έφηβη Μαρίνα μπορεί να αξιοποιήσει πολύ περισσότερο τις υποσχέσεις του ήλιου, τις υποσχέσεις της ζωής, μα εκείνη στέκει σφίγγοντας έναν έρωτα.

Σε μια ζωή γεμάτη υποσχέσεις και προοπτικές, η Μαρίνα βρίσκεται εγκλωβισμένη σ’ έναν έρωτα, με μια «πικρή» γεύση τρικυμίας στα χείλη της.

Η νεαρή κοπέλα, μη συνειδητοποιώντας τις άπειρες δυνατότητες που της υπόσχεται η ζωή, μένει στάσιμη, προσηλωμένη στον έρωτά της, ο οποίος όμως την πικραίνει. Ενώ θα μπορούσε, δηλαδή, να δεχτεί όλο αυτό το κάλεσμα της ζωής, να γευτεί την ευτυχία που κρύβουν οι άπειρες δυνατότητες της έφηβης ακόμη ζωής της, εκείνη μοιάζει να είναι εγκλωβισμένη στα δικά της συναισθήματα, στο δικό της πόνο. Δεν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο άλλο καλοκαίρι,

Για ν’ αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους, Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές Ή για να πας καβάλα στο μαΐστρο.

Αυτή η σκέψη, του ανέκκλητου χαρακτήρα που έχει το πέρασμα του χρόνου, διατρέχει αυτή τη στροφή, με τις ευδαιμονικές εικόνες που πλέον θα είναι απρόσιτες για τη νεαρή κοπέλα.

Αν η Μαρίνα δεν αξιοποίησε την ευτυχία της εφηβικής ζωής ως τώρα, δε θα έχει πλέον την ευκαιρία να το κάνει.

Στυλωμένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο,

Στους κινδύνους των βράχων με τη χτενισιά της θύελλας Θ' αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου. Ο ποιητής την προειδοποιεί πως το πέρασμα του χρόνου θα την αφήσει στυλωμένη στους βράχους, διαμορφωμένη πλέον, καθώς η έλευση της ενηλικίωσης σημαίνει τελικά και μια ολοκλήρωση στην προσωπικότητά της.

Η κοπέλα θα είναι δίχως χτες και αύριο, υπό την έννοια πως από τη στιγμή που θα έχει χαθεί η ηλικία της εφηβικής νεότητας, η ηλικία των άπειρων δυνατοτήτων, δε θα υπάρχει πλέον για εκείνη αύριο, δε θα υπάρχει δηλαδή όλη αυτή η πληθώρα επιλογών και αμέτρητων προοπτικών για το ποια θα είναι τελικά η υπόστασή της, και το χτες, όσα πέρασαν (όσα έμειναν αναξιοποίητα) δε θα έχουν πια σημασία.

Με την έλευση της ενηλικίωσης η κοπέλα θα μείνει να ζει τους κινδύνους των βράχων, τα σκαμπανεβάσματα τη ζωής, έχοντας πια αποχαιρετήσει το αίνιγμά της, έχοντας δηλαδή χάσει όλη αυτή τη μαγεία που καλύπτει τους εφήβους, οι οποίοι ακόμη δεν έχουν διαμορφώσει πλήρως την υπόστασή τους και έχουν κάθε δυνατή επιλογή για τη ζωή τους.

Η ομορφιά αυτή των ανεξάντλητων επιλογών, σταδιακά παύει να υφίσταται, η διαμόρφωση του ανθρώπου γίνεται και το αίνιγμα λύνεται.

Οδυσσέας Ελύτης

«Η Μαρίνα των βράχων»

(ερωτήσεις)

Το ποίημα «Η Μαρίνα των βράχων» συνδυάζει δύο αγαπημένες θεματικές του Ελύτη, το τοπίο των νησιών του Αιγαίου και το καλοκαίρι.

Σε ό,τι αφορά την εποχή -πέρα από την αναδρομή στο παρελθόν, που μας πηγαίνει στις αρχές του φθινοπώρου: «που είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου»-, ο ποιητής εμμένει στους καλοκαιρινούς μήνες, στοιχείο που προκύπτει τόσο από τη σαφή αναφορά των στίχων 32-33

«Δεν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο / άλλο καλοκαίρι», όσο κι από επιμέρους εικόνες: στίχος 13:

«Σου ‘λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες», στίχος 19: «Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού», αλλά και ο στίχος 21:

«Κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τους κόλπους με τα βότσαλα» που μας παραπέμπει σ’ έναν καλοκαιρινό περίπατο στο γιαλό.

Αντίστοιχα και οι στίχοι 25-26: «Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών / Όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας», παρά τη μεταφορική χρήση του νοήματος, μας παρουσιάζουν την ηρωίδα να κολυμπά.

Ήδη από τους δύο πρώτους στίχους: «Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη

– Μα που γύριζες / Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας», η κυριαρχία της θάλασσας γίνεται εμφανής.

Παράλληλα, ο ποιητής εμπλουτίζει το τοπίο με αναφορές σε λόφους και κάμπους, παραπέμποντάς μας στις πλούσιες εναλλαγές που χαρακτηρίζουν το ελληνικό τοπίο. «Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους», «Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους».

Ποιος είναι ο ρόλος των φράσεων ή στίχων του ποιήματος που επαναλαμβάνονται;

Η πρώτη επανάληψη «- Μα που γύριζες;» στο στίχο 11, μας επαναφέρει στην προσωπική περιπλάνηση της ηρωίδας, ύστερα από την αναδρομή στο παρελθόν που είχε προηγηθεί.

Με τον τρόπο αυτό ο ποιητής δίνει έμφαση στην ένταση της εσωτερικής αναζήτησης της κοπέλας, ενώ παράλληλα με την επανάληψη του 2ου στίχου, ελαφρώς παραλλαγμένου «Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας» τονίζεται και η διάρκεια του προβληματισμού που κρατά την κοπέλα όλη μέρα κι όλη νύχτα σε κατάσταση εσωτερικής ανασκόπησης και ανησυχίας.

Η έφηβη κοπέλα βρίσκεται σε μια δίνη συναισθημάτων, συνέπεια της μεταβατικής της ηλικίας, κι ο ποιητής θέλει να διατηρήσει στη μνήμη του αναγνώστη τη βασική αυτή σκέψη.

Η επανάληψη άλλωστε του ημιστίχιου «- Μα που γύριζες» στον 20ο στίχο επαναφέρει τη θεματική της εσωτερικής περιπλάνησης της ηρωίδας. Η ερώτηση «μα που γύριζες» δεν αναφέρεται βέβαια σε μια κυριολεκτική περιπλάνηση, αλλά σε μια εσωτερική αναζήτηση, μιας και η κοπέλα αναμετράται με τα συναισθήματά της, με τις έντονες επιθυμίες της και με τη μεταβαλλόμενη φύση της, καθώς προχωρά προς την ενηλικίωση.

Η συναισθηματική αναστάτωση της κοπέλας, δηλαδή, της προκαλεί πόνο και όχι την επιθυμητή χαρά κι αυτό γιατί τη στιγμή που ο ήλιος στέκει ως «θηρίο ελπίδας», τη στιγμή που κάθε νέα ημέρα αποτελεί για τους ανθρώπους μια νέα αρχή, μια πολύτιμη υπόσχεση νέων απολαύσεων κι ελπίδων, η ηρωίδα παραμένει εγκλωβισμένη σ’ έναν έρωτα που αδυνατεί να τις δώσει την προσδοκώμενη πληρότητα, γι’ αυτό και η αναστάτωσή της, η τρικυμία της, έχει μια πικρή γεύση.

Στο εισαγωγικό σημείωμα επισημαίνονται μερικά βασικά χαρακτηριστικά της ποιητικής γραφής του Ελύτη.

Να επιβεβαιώσετε με παραδείγματα τα ακόλουθα:

- Αντλεί το υλικό των λέξεων και των εικόνων από τη φύση.

- Οι λέξεις και οι εικόνες που χρησιμοποιεί δεν είναι πάντοτε ακριβείς στο νόημά τους ή το περίγραμμά τους· αυτή η ασάφεια στο νόημα μερικών λέξεων (λ.χ. ηρωίδα ιάμβου) ή το περίγραμμα των εικόνων (λ.χ. έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη) κινητοποιεί περισσότερο τη φαντασία του αναγνώστη.

Αντλεί το υλικό των λέξεων και των εικόνων από τη φύση: Τόσο στο συγκεκριμένο ποίημα όσο και γενικότερα στην ποίηση του Ελύτη, η συνομιλία με την ομορφιά της φύσης, με το φως και τη φυσική διάσταση του ανθρώπου είναι συνεχής και ιδιαιτέρως γόνιμη

Ο Ελύτης φέρνει τον αναγνώστη σ’ επαφή με το φυσικό περιβάλλον χρησιμοποιώντας τις αναφορές στη φύση τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά.

Στο ποίημα αυτό ο ποιητής αξιοποιεί τις εικόνες της φύσης για να παρουσιάσει παραστατικότερα τη διαδρομή της ηρωίδας του από την αθωότητα της εφηβείας στην επώδυνη ενηλικίωση. Οι λέξεις και εικόνες από τη φύση, είναι βέβαια άφθονες: «τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας», «αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους», «να γυρνάς κίτρινους κάμπους», «όπου σελάγιζε ο δικός σου αστερίας».

Παραθέτει τις εικόνες ακολουθώντας περισσότερο τους συνειρμούς που η μνήμη και το συναίσθημα του επιβάλλουν:

Η πορεία που ακολουθεί το ποίημα επιβάλλεται κάποτε από τους συνειρμούς που δημιουργούνται στη σκέψη του ποιητή, όπως για παράδειγμα στην πρώτη στροφή όπου από την παρούσα κατάσταση της ηρωίδας, μεταβαίνουμε στο παρελθόν της, όταν δεν είχε ακόμη γνωρίσει τις συναισθηματικές εντάσεις που φέρνει μαζί της η εφηβεία «Που είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου».

Αντίστοιχα, η τρίτη στροφή του ποιήματος με το κόκκινο φόρεμα της ηρωίδας να κυριαρχεί, λειτουργεί περισσότερο ως συνειρμική συνέχεια των χρωματικών εικόνων που προηγήθηκαν, παρά ως ενότητα με νοηματική βαρύτητα στα πλαίσια του ποιήματος.

Η υπερρεαλιστική προσέγγιση του ποιητή, καθιστά κάποτε δύσκολη την ερμηνεία των εικόνων ή των λέξεων που χρησιμοποιεί, στοιχείο που προσφέρει τη δυνατότητα πολλαπλών αναγνώσεων και διευρύνει κατά πολύ τη νοηματική πρόσληψη του ποιήματος, καθώς οι στίχοι λειτουργούν ως ερεθίσματα για τη φαντασία αλλά και τη σκέψη του αναγνώστη.

Για παράδειγμα όταν ο ποιητής παρουσιάζει στη Μαρίνα το ανέκκλητο που χαρακτηρίζει το πέρασμα του χρόνου, χρησιμοποιεί μια σειρά από εικόνες που μαγνητίζουν τη φαντασία του αναγνώστη και οι οποίες δεν μπορούν να ερμηνευτούν με ακρίβεια: «Για να αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια / Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους, / Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές / Ή για να πας καβάλα στο μαΐστρο».

Πώς δικαιολογείται ο παραινετικός τόνος της πέμπτης ενότητας;

Ο χρόνος έχει μια απίστευτη δυναμική και στο πέρασμά του σαρώνει επιθυμίες και όνειρα, επιβάλλοντας τους δικούς του κανόνες, τη δική του διαβρωτική διάθεση. Κάτι που η έφηβη Μαρίνα μοιάζει να αγνοεί γι’ αυτό και μένει ολημερίς κι ολονυχτίς αγκιστρωμένη στην εσωτερική της αναζήτηση, γι’ αυτό αγνοεί το κάλεσμα της ζωής -ο ήλιος είναι θηρίο ελπίδας- και μένει να σφίγγει έναν έρωτα.

Ο ενήλικας ποιητής που γνωρίζει τις μεταβολές που φέρνει ο χρόνος, κατανοεί πως δε θα πρέπει οι άνθρωποι να θεωρούν τίποτε ως δεδομένο και το κυριότερο δε θα πρέπει να αναλώνονται σε πίκρες, αφήνοντας τη ζωή τους να περνά ανεκμετάλλευτη.

Η αθωότητα και η γαλήνη θα χαθούν μια για πάντα, ο χρόνος θα αλλάξει την έφηβη ηρωίδα κι αυτό είναι κάτι που ο ποιητής -όπως και κάθε ενήλικας άλλωστε- γνωρίζει πολύ καλά.

Ο τίτλος του ποιήματος αντιστοιχεί στην εικόνα που δίνει η τελευταία ενότητα;

Κι ενώ στους αρχικούς στίχους η ευμετάβλητη, λόγω της εφηβείας, ηρωίδα βρισκόταν σε αντίθεση με τη δύσκολα μεταβαλλόμενη φύση της πέτρας, στα πλαίσια της τελευταίας εικόνας η ηρωίδα έχει πια φύγει από τη μεταβατική ηλικία της εφηβείας, έχει διαμορφωθεί πλήρως «Θ’ αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου» κι εναρμονίζεται έτσι με τη σταθερή υπόσταση και εικόνα που χαρακτηρίζουν τα βράχια στα οποία στέκει στυλωμένη.

http://www.kee.gr/attachments/file/2460.pdf

1. ΚΕΙΜΕΝO Οδυσσέας Ελύτης: Η Μαρίνα των βράχων (Κ.Ν.Λ. Γ΄ Λυκείου, σσ. 55-58) 2.

ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ

2.1. Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραµµατολογικά στοιχεία:

1. Βασικά χαρακτηριστικά της ποίησης του Ελύτη είναι η εφηβική αισιοδοξία και η βαθιά αίσθηση της ζωής1 . Μπορείτε να τα εντοπίσετε στο συγκεκριµένο ποίηµα;

2.2 ∆οµή του κειµένου, επαλήθευση ή διάψευση µιας κρίσης µε βάση το κείµενο, εκφραστικά µέσα και τρόποι του κειµένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηµατικές λειτουργίες, επιλογές του δηµιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):

1. Το ποίηµα ανήκει στη συλλογή “Προσανατολισµοί” που δηµοσιεύτηκε το 1940 και είναι επηρεασµένο από τον υπερρεαλισµό. Ποια χαρακτηριστικά υπερρεαλιστικής τεχνοτροπίας εντοπίζετε στο κείµενο και σε ποιους στίχους2 ;

3. Τα ποιήµατα των “Προσανατολισµών” αποτελούνται από µια σειρά εικόνων χωρίς λογική συνοχή, που όµως όλες έχουν την ίδια συναισθηµατική φόρτιση. Ποια στοιχεία επαληθεύουν αυτή την άποψη στο ποίηµα Η Μαρίνα των βράχων;

5. Ποιο τοπίο αναδύεται µέσα από τους στίχους του ποιήµατος; Ποιες λέξεις ή φράσεις το προβάλλουν ιδιαίτερα; 1 Βλ. Κ.Ν.Λ. Γ΄ Λυκείου, σ. 55. 2 Για τον υπερρεαλισµό βλ. Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σσ. 211-212. 90 6. Τι δηλώνει, κατά τη γνώµη σας, η επανάληψη “µα πού γύριζες” (στ. 1, 11, 20);

Πώς φαντάζεστε εσείς την περιπλάνηση της έφηβης Μαρίνας;

8. Ποια είναι τα βασικά µοτίβα που επαναλαµβάνονται στο ποίηµα και ποιος ο ρόλος τους στη δοµή του;

9. Πώς περιγράφεται η Μαρίνα στο ποίηµα;

2.3 Σχολιασµός ή σύντοµη ανάπτυξη χωρίων του κειµένου:

1. Ποιο συναίσθηµα υποβάλλει ο στίχος “έχεις µια γεύση τρικυµίας στα χείλη”, που επαναλαµβάνεται στο ποίηµα (στ. 1, 31);

2. Ο ποιητής εµφανίζεται στο ποίηµα να παραινεί την έφηβη Μαρίνα. Τι την συµβουλεύει;

3. Να σχολιάσετε το στίχο 28: “κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος”. Πώς αποδίδει ο ποιητής την τελειωτική µορφή που δίνει ο χρόνος στο ανθρώπινο πρόσωπο;

4. Πώς αποδίδεται στο ποίηµα η εφηβική ταραχή της κοπέλας; 3

5. Ποιο συναίσθηµα της Μαρίνας εκφράζει η Χίµαιρα; 4 Ποιοι στίχοι υποβάλλουν το ίδιο συναίσθηµα;

6. Η ανακάλυψη του ανθρώπινου πόνου γίνεται για τη Μαρίνα “αίσθηµα που µάτωνε” (στ. 23).

Πώς δίνει ο ποιητής στους στίχους 21-24 την πορεία της Μαρίνας προς την ωριµότητα και την ενηλικίωση; (Για να απαντήσετε, χρησιµοποιήστε τις εικόνες που ενυπάρχουν στην ενότητα αυτή).

7. “Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών” (στ. 25). Ποια είναι η σχέση των “βυθών” µε το “εσωτερικό του ανθρώπου”; 5

8. Το τέλος της περιπλάνησης δηλώνεται στο στίχο 37 (“στυλωµένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο”). Πώς περιγράφει ο ποιητής το “αµετάκλητο”, που συντελείται µε την ενηλικίωση του ανθρώπου; 3 Αφρός - χίµαιρα - τρικυµία στα χείλη. 4 Τον απραγµατοποίητο πόθο. 5 Βλ. Κ.Ν.Λ. Γ΄ Λυκείου, σ. 56. 91

9. Η Μαρίνα δεν ανήκει πια στο χρόνο (στ. 37), δεν έχει χτες και αύριο. Με ποια εικόνα αποδίδεται αυτό και πώς το ερµηνεύετε εσείς; 6

10. Η Μαρίνα, µε την αθωότητα της εφηβείας της (στ. 23-24), κόρη του καλοκαιριού (στ. 19), ανυπέρασπιστη στον Έρωτα (αετοφόρος άνεµος, στ. 3), µυείται σιγά σιγά στην πραγµατικότητα της ζωής (στ. 21-25). Με ποιες εικόνες παρουσιάζει ο ποιητής τη µύηση αυτή της Μαρίνας;

11. Η τελευταία ενότητα του ποιήµατος (στ. 27-39) έχει έναν τόνο παραινετικό και προειδοποιητικό µαζί. Τι επιδιώκει να διδάξει τη Μαρίνα ο ποιητής και σχετικά µε τι την προειδοποιεί;

12. “∆εν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο άλλο καλοκαίρι” (στ. 32): Να σχολιάσετε το στίχο.

2.4. Σχολιασµός αδίδακτου λογοτεχνικού κειµένου:

Ο. Ελύτης: Μαρία Νεφέλη

Η Μαρία Νεφέλη αναµφισβήτητα είναι κορίτσι οξύ αληθινή απειλή του µέλλοντος

Κι όµως ήµουν πλασµένη για χαρταετός Τα ύψη µου άρεσαν ακόµα και όταν έµενα στο προσκέφαλό µου µπρούµυτα τιµωρηµένη ώρες και ώρες (…) Με την οµορφιά µου εγώ θα καταργήσω την έννοια του βιβλίου Μου είναι αδύνατον να δω τον εαυτό µου αλλιώς παρά σαν σύνθεση αντιαφηγηµατική 6 Η περιπλάνηση έχει σταµατήσει, η εµπειρία που αποκόµισε από τη ζωή αποτυπώνεται στη “χτενισιά της θύελλας”, η κοπέλα δεν απορεί πια (αποχαιρέτησε το αίνιγµά της) κ.λπ. 92 χωρίς ιστορική συνείδηση χωρίς εµβάθυνση τύπου ψυχολογικού πράγµα που θα έκανε την καθηµερινή ζωή µου ανιαρή σαν µυθιστόρηµα θνησιγενή σαν έργο κινηµατογράφου αρνητική σαν χιουµοριστικό ανέκδοτο (…) και γενικά δουλοπρεπή και υποταγµένη στη φυσική του κόσµου τάξη Μπορείτε να βρείτε αναλογίες της ηρωίδας Μαρίας Νεφέλης µε τη Μαρίνα των βράχων; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

3. ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

4. ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Κριτήριο για ωριαία γραπτή δοκιµασία (45 λεπτά περίπου) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:………………………………………………………….. ΤΑΞΗ:………………….ΤΜΗΜΑ:………………………

ΜΑΘΗΜΑ: Κείµενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Οδυσσέας Ελύτης: Η Μαρίνα των βράχων

ΗΜΕΡ/ΝΙΑ:……………………………

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1. Ποιοι στίχοι περιέχουν, κατά τη γνώµη σας, τα βασικά σύµβολα που χρησιµοποιεί ο ποιητής για να δηλώσει:

α) τον έρωτα,

β) την επαναστατικότητα της νεανικής ηλικίας,

γ) τη γνώση και την πείρα των µεγάλων; .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... Μονάδες 5

2. Ποιος είναι ο ρόλος της µνήµης στο ποίηµα; (πρβλ. τους στ. 2 και 6). .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... Μονάδες 5

3. Πώς εµφανίζεται η ιδέα του αµετάκλητου στην τελευταία ενότητα του ποιήµατος; .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... Μονάδες 5

4. Ποιο είναι το αίνιγµα που αποχαιρετά η Μαρίνα; .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... Μονάδες 5

1ο Μικροσενάριο: Ελύτης - ποίηση και ζωγραφική / κολάζ

http://emanavaki.blogspot.com/2018/12/1.html

Στο πλαίσιο της επιμόρφωσης επιπέδου Β1.

Νεοελληνική Λογοτεχνία Β’ Λυκείου

Οδυσσέας Ελύτης,

α.Η Μαρίνα των Βράχων

β.ΛΑΚΩΝΙΚΟΝ

Στόχος:

Οι μαθητές ανακαλύπτουν τον ποιητή - ζωγράφο Ελύτη.

ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 45΄

Δομή μαθήματος:

1.Οι μαθητές εντοπίζουν στο ποίημα υπερρεαλιστικές λέξεις και εικόνες που:

· είναι παρμένες από τη φύση

· περιγράφουν χαρακτηριστικά της κοπέλας

· αποδίδουν τη συναισθηματική κατάσταση του ποιητή και της κοπέλας

2.Στη συνέχεια, προβάλλεται το βίντεο από το κανάλι της Βουλής

https://www.youtube.com/watch?v=mtrLuFtqZbo

Ακούγεται ο Οδυσσέας Ελύτης να διαβάζει το ποίημα «Λακωνικόν». Τη φωνή του συνοδεύουν έργα ζωγραφικής – κολάζ του ιδίου.

Οι μαθητές καταγράφουν όσα μοτίβα διέκριναν και καλούνται να

· κάνουν παρατηρήσεις για τα τοπία, τα χρώματα, τις μορφές

· φανταστούν τα αισθήματα των απεικονιζόμενων μορφών και του ποιητή

· καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι «οι εικόνες του Ελύτη συνοδοιπορούν και συμπληρώνουν το ποιητικό του έργο»

Εργασία για το σπίτι:

1.Διαβάστε το ποίημα του Ελύτη Ελένη

http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/mythology/browse.html?text_id=153

και ακούστε ξανά προσεκτικά το Λακωνικόν.

2.Να αποδώσετε κάποια από τις «εικόνες» τους με μια ζωγραφιά ή

με ένα δικό σας υπερρεαλιστικό ποίημα.

(Σύμφωνα με το ισχύον Πρόγραμμα Σπουδών για το μάθημα της Λογοτεχνίας, ορίζονται ως εξής:

Σκοπός: Η κριτική αγωγή στον σύγχρονο πολιτισμό.)

Διδακτικοί ειδικότεροι στόχοι: Οι μαθητές και οι μαθήτριες:

α) να βιώσουν τη λογοτεχνία ως πηγή εμπειριών, ως διαλεκτική συγκρότηση αισθητικών και διανοητικών συγκινήσεων, και να αναγνωρίσουν τη δραστική αξία τους για τη ζωή τους,

β) να συγκροτήσουν την υποκειμενικότητά τους, εμπλουτίζοντας την κατανόησή τους για πτυχές του κόσμου που προϋπήρξε και εκείνου που τους περιβάλλει, και ενισχύοντας την κριτική τους στάση απέναντι στον τρόπο με τον οποίο η λογοτεχνία υποβάλλει νοήματα και αξίες

https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2018/142758_1%CE

%92_%CE%A6%CE%99%CE%9B%CE%9F%CE%9B%CE%9F%CE

%93%CE%99%CE%9A%CE%91_%CE%93%CE%95%CE%9B_201

8_2019_135979_signed.pdf