(Πάλι μεθυσμένος είσαι] ![Κ. Βάρναλης, «Σκλάβοι Πολιορκημένοι. Πρόλογος» (ανάγνωση) [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_uVuEg8Q7c2DZ8Z_ux4FDuV011Ta2KwzKbAhTcm61Gw2Psaobg2mfyP-QiM2TaCFyAO8PT-ErYgTqIKKAEUbs22rep_cMg15HiX9NpX_OpJ_IJQ0QvIRQZdWrnehlKn5YpbPdVcPdMXxXwT3qmAbuq3otEMI5Hpq_XEdm0noHcAow8fHljPwvBYzNlrnUNzG7R8oYY2JzsT9i6jyUj7crml=s0-d "Κ. Βάρναλης, «Σκλάβοι Πολιορκημένοι. Πρόλογος» (ανάγνωση) [πηγή: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]")
ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ που ακολουθεί είναι ο πρόλογος της ποιητικής συλλογής Σκλάβοι πολιορκημένοι. Τιτλοφόρησε έτσι τη συλλογή ο Βάρναλης παραλλάσσοντας τον τίτλο της γνωστής ποιητικής σύνθεσης του Σολωμού Ελεύθεροι Πολιορκημένοι. Οι σκλάβοι πολιορκημένοι του είναι όλοι οι άνθρωποι που είναι δέσμιοι των κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών.
Πάλι μεθυσμένος είσαι, δυόμισι ώρα της νυχτός.
Κι αν τα γόνατά σου τρέμαν, εκρατιόσουνα στητός
μπρος στο κάθε τραπεζάκι. - «Γεια σου, Κωνσταντή βαρβάτε!»
- Καλησπερούδια αφεντικά, πώς τα καλοπερνάτε;
Ένας σου 'δινε ποτήρι κι άλλος σου 'δινεν ελιά.
Έτσι πέρασες γραμμή της γειτονιάς τα καπελιά.
Κι αν σε πείραζε κανένας -αχ, εκείνος ο Τριβέλας!-
έκανες πως δεν ένιωθες και πάντα εγλυκογέλας.
Χτες και σήμερα ίδια κι όμοια, χρόνια μπρος, χρόνια μετά...
Η ύπαρξή σου σε σκοτάδια όλο πηχτότερα βουτά.
Τάχα η θέλησή σου λίγη, τάχα ο πόνος σου μεγάλος;
Αχ, πού 'σαι, νιότη, πού δειχνες πως θα γινόμουν άλλος!
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
- Μέσα σε ποιο περιβάλλον τοποθετείται το ποίημα;
- Να σχολιάσετε τους τέσσερις τελευταίους στίχους.
- Να συσχετίσετε το ποίημα με το ποίημα του Βάρναλη Οι μοιραίοι. Ποιες ομοιότητες υπάρχουν ανάμεσα τους;
- ΔΕΙΤΕ:Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου Ανάλυση (τχ.α) (Εκπαιδευτήρια ΔΟΥΚΑ)
- Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου Ανάλυση (τχ.β) (Εκπαιδευτήρια ΔΟΥΚΑ)
- Κείμενα Α΄ Λυκείου Σημειώσεις (Πρ. Πειρ. Λύκειο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης)
- Θέματα Προαγωγικών Εξετάσεων Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου
- Θέματα – Διαγωνίσματα Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου
Αναμνήσεις από το μέλλον στα καπηλειά και τις ταβέρνες: "Οι Μοιραίοι" και "Πάλι μεθυσμένος είσαι" (Κώστας Βάρναλης), "Το καπηλειό" (Γιώργος Μητσάκης)
ποίημα την αμεσότητα της μαρτυρίας· ο πληθυντικός αριθμός, από την πλευρά του, υποδηλώνει ότι η ποιητική φωνή μιλάει ως εκπρόσωπος μιας ομάδας, άρα πρακτικά, υποβαθμίζοντας την σημασία του " λυρικού εγώ", της ποίησης δηλαδή ως μέσο έκφρασης προσωπικών συναισθημάτων, μετατρέπει την ποιητική διαδικασία σε ένα συλλογικό όπλο.προβλήματα αυτά υποδηλώνουν την απουσία οποιασδήποτε πρόνοιας για αυτούς από την μεριά του κράτους και της κοινωνίας γενικότερα: Σε περίπτωση κάποιου εργατικού ατυχήματος το μόνο που έχουν να περιμένουν είναι ο αργός θάνατος όπως περιμένει τον πατέρα του ενός. Λόγω των άθλιων συνθηκών ζωής, είναι τα πιθανότερα θύματα ανίατων ασθενειών από τις οποίες θα λυώσουν μόνοι και αβοήθητοι, όπως του άλλου οι γυναίκα. Θα στραφούν ευκολότερα λόγω της απελπισίας τους σε "ανάγκης λοβιτούρες" μήπως και βελτιώσουν τις άσχημες συνθήκες ζωής τους κι εξαιτίας της φτώχειας τους τιμωρούνται με την επιβολή βαρύτερων ποινών τις οποίες εκτίουν σε χειρότερες συνθήκες κράτησης, όπως ο γιος του Μάζη. Κι εξωθούνται στην πορνεία για να επιβιώσουν, γενόμενοι οι απόκληροι των απόκληρων, όπως η κόρη του Γιαβή.
κάθε καταπίεση και ταλαιπωρία. ΄Κι όντας τόσο αδύναμοι, μοιρολάτρες και άβουλοι, το μόνο που έχουν να περιμένουν είναι ένα θαύμα.Μήπως φταίνε και λίγο οι ελέφαντες όμως;
συζήτηση. Το γεγονός είναι, πώς υπάρχουνε, υπήρχανε και θα υπάρχουνε »Μοιραίοι», όσο θα υπάρχει κοινωνική ανισότητα κι’ όσο αυτή η ανισότητα θα καλλιεργεί την τύφλωση του Έθνους.Μια ιστορία που ξεσήκωσα από δεν-θυμάμαι- ποια ταινία λέει πώς ο μπαμπάς χτυπάει τη μαμά, που δέρνει τον μεγάλο γιο, που κοπανάει τον μικρό, που κλωτσάει τον σκύλο, που ορμάει στη γάτα, που κυνηγάει τον ποντικό, που τρώει το τυράκι, που, το τυράκι , δεν έχει κανένα. Κανείς, λοιπόν, δεν θέλει να είναι το τυράκι. Για αυτό και ελεούν τον μέθυσο (αισθάνονται καλύτερα που υπάρχουν κι άλλοι φτωχότεροι), για αυτό και τον κοροϊδεύουν (εξισορροπούν ψυχολογικά την βία που υφίστανται από δυνατότερους ασκώντας την σε πιο αδύναμους). Μόνο που εν αγνοία τους το μόνο που καταφέρνουν είναι να διατηρούν, να ανακυκλώνουν και να ενισχύουν την δυσώδη κατάσταση στην οποία ζουν. Γιατί όποιος ανέχεται τα κακά επειδή υπάρχουν τα χειρότερα, δεν υπάρχει περίπτωση να κερδίσει τα καλύτερα...
(Πρόκειται για τον Πρόλογο της ποιητικής συλλογής «Σκλάβοι Πολιορκημένοι») σελ. 481, ΚΝΛ Α΄ Τεύχος
ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ
Kώστας Βάρναλης: Πάλι µεθυσµένος είσαι (Κ.Ν.Λ. Γ΄ Λυκείου, σ. 35)
2. ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ
2.1. Στοιχεία που αφορούν στο συγγραφέα, λογοτεχνικό περιβάλλον και λοιπά γραµµατολογικά στοιχεία:
1. Πώς συνδέεται το συγκεκριµένο ποίηµα µε τον τίτλο της ποιητικής συλλογής Σκλάβοι Πολιορκηµένοι, της οποίας αποτελεί τον πρόλογο;
2. Την εποχή που γράφτηκε το ποίηµα (1927, µετά τον Πρώτο Παγκόσµιο Πόλεµο), οι λογοτέχνες εξέφρασαν µε το έργο τους την απαισιοδοξία τους. Να επισηµάνετε τα στοιχεία εκείνα του ποιήµατος που εκφράζουν τη διάθεση αυτή.
3. Η ποίηση του Βάρναλη διακρίνεται για τη µαχητικότητά της, τη σατιρική διάθεση και το σαρκασµό1 . Να σχολιάσετε την άποψη αυτή µε βάση το εξεταζόµενο ποίηµα.
2.2. ∆οµή του κειµένου,
επαλήθευση ή διάψευση µιας κρίσης µε βάση το κείµενο, εκφραστικά µέσα και τρόποι του κειµένου (υφολογική διερεύνηση, αφηγηµατικές λειτουργίες, επιλογές του δηµιουργού σε διάφορα επίπεδα γλωσσικής ανάλυσης):
1. Ποια είναι η λειτουργία των ερωτήσεων της τελευταίας στροφής;
2. Ποιοι ρηµατικοί χρόνοι εναλλάσσονται στο ποίηµα και ποια η σηµασία τους2 ;
3. Συµφωνείτε µε την άποψη ότι η γλώσσα του ποιήµατος θυµίζει καθηµερινό, προφορικό λόγο; Να σχολιάσετε την απάντησή σας.
4. Ποια είναι η λειτουργία της χρήσης του β΄ ενικού προσώπου στο ποίηµα;
5. Ποια πρόσωπα διαλέγονται, κατά τη γνώµη σας, στο ποίηµα. Ποιος “αφηγείται”; 1 Κ.Ν.Λ. Γ΄ Λυκείου, σ. 35.
2 Ο ενεστώτας και ο παρατατικός δείχνουν τη διάρκεια και την επανάληψη δηλώνοντας πως όλ’ αυτά συµβαίνουν και σήµερα. 58 2.3. Σχολιασµός ή σύντοµη ανάπτυξη χωρίων του κειµένου:
1. Ποια είναι, κατά τη γνώµη σας, η ψυχική κατάσταση και ο χαρακτήρας του Κωνσταντή, έτσι όπως εκφράζεται στο ποίηµα;
2. Ποιο είναι το νόηµα της τελευταίας στροφής; 3. “Αχ, που ’σαι νιότη, που ’δειχνες πως θα γινόµουν άλλος!”: Να σχολιάσετε το στίχο. 4. “Η ύπαρξή σου σε σκοτάδια όλο πηχτότερα βουτά / Τάχα η θέλησή σου λίγη, τάχα ο πόνος σου µεγάλος;”: Ποια στάση ζωής εκφράζεται µε τους παραπάνω στίχους;
2.4. Σχολιασµός αδίδακτου λογοτεχνικού κειµένου: Κ. Βάρναλης: Οι µοιραίοι
3 Μες στην υπόγεια την ταβέρνα, µες σε καπνούς και σε βρισιές (απάνου στρίγγλιζε η λατέρνα), όλη η παρέα πίναµε εψές, εψές, σαν όλα τα βραδάκια, να πάνε κάτου τα φαρµάκια.
Σφιγγόταν ο ένας πλάι στον άλλο και κάπου εφτυούσε καταγής ω! πόσο βάσανο µεγάλο το βάσανο είναι της ζωής! Όσο κι ο νους αν τυραννιέται, άσπρην ηµέρα δε θυµιέται! Ήλιε και θάλασσα γαλάζια Και βάθος του άσωτου ουρανού ω! της αυγής κροκάτη γάζα, γαρούφαλα του δειλινού, λάµπετε - σβήνετε µακριά µας χωρίς να µπείτε στην καρδιά µας! (απόσπασµα)
Να συγκρίνετε τους Μοιραίους µε το εξεταζόµενο ποίηµα ως προς το περιεχόµενο και τον τρόπο που παρουσιάζεται η ανθρώπινη δυστυχία.
3 Η Ελληνική ποίηση, επιµ. Κ. Στεργιόπουλου, εκδ. Σοκόλη, Αθήνα 1990, σ. 129. 59 60 Μ. Καραγάτσης: Τα χταποδάκια
4 ... Ακούµπησε το στράτσο στον µπεζαχτά κι άρχισε ν’ αδειάζει το καραφάκι σε δυο νεροπότηρα, προσέχοντας φοβερά στη µοιρασιά, µήπως τυχόν και στάξει κόµπος στο ’να περισσότερο από τ’ άλλο. Αφού τέλειωσε τη δίκαιη αυτή κατανοµή, πήρε το πρώτο ποτήρι και το ήπιε, ήπιε και το δεύτερο, θαραπάηκαν το σωθικά του κι άρχισε µεγάλο λακριντί µε το µαγαζάτορα. Ένεκα όµως που η παρέα µας βρισκόταν καµπόσο µακριά, δεν έδωσε κανείς µας προσοχή, εξάλλου είχαµε δικές µας κουβέντες να πούµε, πολύ σοβαρές και διόλου ευτράπελες. Πες πως τον αλησµονήσαµε κι αυτόν, και τα σπασµένα µούτρα του, και το στράτσο και το µεθύσι του και το λακριντί του. Όταν, έξαφνα, κουβέντες σε ύφος έντονο τράβηξαν την προσοχή µας... (απόσπασµα) Να σχολιάσετε το περιβάλλον που αναφέρεται στο παραπάνω απόσπασµα και να το συγκρίνετε µε αυτό του εξεταζόµενου κειµένου.
3. ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
1. Ποια φαίνεται να είναι στο ποίηµα η σχέση µεταξύ των θαµώνων της ταβέρνας; 2. Ποια φιλοσοφική ιδέα εκφράζεται στο ποίηµα; 3. Στην ποιητική σύνθεση «Οι σκλάβοι πολιορκηµένοι» απασχολεί τον Βάρναλη η ανθρώπινη µοίρα. Να βρείτε τα στοιχεία εκείνα που επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη.
Κώστας Βάρναλης - Πάλι μεθυσμένος είσαι
«Αχ, πού ‘σαι, νιότη, πού δειχνες πως θα γινόμουν άλλος!»
 |
| the absinthe drinker-1907 |
Κι ἂν τὰ γονατά σου τρέμαν, ἐκρατιόσουνα στητὸς
μπρὸς στὸ κάθε τραπεζάκι.«-Γειά σου Κωσταντὴ βαρβᾶτε!»
«-Καλησπερούδια, ἀφεντικά, πῶς τὰ καλοπερνᾶτε;»
Ἕνας σοὔδινε ποτήρι κι ἄλλος σοὔδινεν ἐλιά.
Ἔτσι πέρασες γραμμὴ τῆς γειτονιᾶς τὰ καπελιά.
Κι ἂν σὲ πείραζε κανένας - ἂχ ἐκεῖνος ὁ Τριβέλας!-
ἔκανες πὼς δὲν ἔνιωθες καὶ πάντα ἐγλυκογέλας.
Χτὲς καὶ σήμερα ἴδια κι ὅμοια, χρόνος μπρός, χρόνια μετά...
Ἡ ὕπαρξή σου σὲ σκοτάδια ὅλο πηχτότερα βουτᾷ.
Τάχα ἡ θελησή σου λίγη, τάχα ὁ πόνος σου μεγάλος;
Ἄχ, ποὖσαι νιότη, ποὔδειχνες πῶς θὰ γινόμουν ἄλλος!
ανάλυση της ανθρώπινης μειονεξίας
Το κλίμα της αυτοκριτικής που αγγίζει τα όρια της αυτοαναίρεσης είναι σαφές στο ποίημα «πάλι μεθυσμένος είσαι» του Κώστα Βάρναλη. Το κεντρικό πρόσωπο νιώθει μέσα στις τύψεις ταπεινωμένος από τη ζωή του, βαθιά απογοητευμένος από τον εαυτό του.
Πάλι μεθυσμένος εἶσαι, δυόμιση ὥρα τῆς νυχτός.Κι ἂν τὰ γονατά σου τρέμαν, ἐκρατιόσουνα στητὸς
μπρὸς στὸ κάθε τραπεζάκι.
«-Γειά σου Κωσταντὴ βαρβᾶτε!»
«-Καλησπερούδια, ἀφεντικά, πῶς τὰ καλοπερνᾶτε;»
Ἕνας σοὔδινε ποτήρι κι ἄλλος σοὔδινεν ἐλιά.
Ἔτσι πέρασες γραμμὴ τῆς γειτονιᾶς τὰ καπελιά.
Κι ἂν σὲ πείραζε κανένας – ἂχ ἐκεῖνος ὁ Τριβέλας!-
ἔκανες πὼς δὲν ἔνιωθες καὶ πάντα ἐγλυκογέλας.
Χτὲς καὶ σήμερα ἴδια κι ὅμοια, χρόνος μπρός, χρόνια μετά…
Ἡ ὕπαρξή σου σὲ σκοτάδια ὅλο πηχτότερα βουτᾷ.
Τάχα ἡ θελησή σου λίγη, τάχα ὁ πόνος σου μεγάλος;
Ἄχ, ποὖσαι νιότη, ποὔδειχνες πῶς θὰ γινόμουν ἄλλος!
Η εξάρτηση από το αλκοόλ υποκινεί τη διαδικασία αυτοελέγχου μέσα από τον ευθύ λόγο και τις ρητορικές ερωτήσεις, δηλωτικές των ψυχολογικών παραμέτρων («τάχα ἡ θελησή σου λίγη, τάχα ὁ πόνος σου μεγάλος;»). Μιλά αυτός που δεν μπορεί να περιορίσει την κακή συνήθεια, ξενυχτώντας τα βράδια, μεθώντας, τριγυρίζοντας ανάμεσα στα τραπέζια στις ταβέρνες. Σε β ενικό πρόσωπο κατατίθεται η δυσαρέσκεια για τις επιλογές του, εφόσον πασχίζει να κρύψει την κατάσταση μέθης του. Η αιδώς του, που αποδίδεται με υποθετικό λόγο του πραγματικού στο παρελθόν («κι ἂν τὰ γονατά σου τρέμαν, ἐκρατιόσουνα στητὸς»), οφείλεται στο ότι τον περιπαίζουν, ώστε προσπαθεί να κρυφτεί. Η οριοθέτηση του χώρου εφαρμόζεται με έμφαση στα ονοματικά σύνολα συνοπτικά («μπρὸς στὸ κάθε τραπεζάκι», «ποτήρι», «ἐλιά», «τῆς γειτονιᾶς τὰ καπελιά»), επαναλήψεις («σοὔδινε»), λαϊκές μεταφορές («πέρασες γραμμὴ», «ἔκανες πὼς δὲν ἔνιωθες»).
Στον παρελθόν της νεότητάς του ο αφηγητής είχε φιλοδοξίες, όνειρα να οικοδομήσει μια άξια ζωή. Ωστόσο δεν πέτυχε τους ευγενείς στόχους και οδηγήθηκε στην ηθική πτώση. Με την πάροδο του χρόνου ο εθισμός στο αλκοόλ σταθεροποιήθηκε, χωρίς ελπίδα διαφυγής μελλοντικά. Βυθίζεται στη δυστυχία, χωρίς διέξοδο.
Συγχρόνως εξηγείται η κατάσταση του ανθρώπου που έχει μειωμένες αντιστάσεις, χωρίς ισχυρή βούληση να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες, να απεξαρτηθεί. Ενδεχομένως και ο αυξημένος πόνος, τα βάσανα και η εσωτερική ανησυχία, που δεν αναλώνεται σε κάποιο δημιουργικό εγχείρημα, διαιωνίζει το ψυχικό τέλμα («ἡ ὕπαρξή σου σὲ σκοτάδια ὅλο πηχτότερα βουτᾷ»). Επίσης σημειώνεται ότι ενδεχομένως στη νεότητά του κάποια ανατροπή να προκάλεσε την κατάντια του, χωρίς να γίνεται συγκεκριμένη αναφορά. Με δεδομένο το αυτοβιογραφικό στοιχείο, αντιλαμβάνεται κανείς ότι πηγές του εθισμού των ατόμων που έφτασαν στην ολοκληρωτική κατάπτωση θεωρούνται η κακοδαιμονία, οι πόλεμοι, κακουχίες, η φτώχια, αδικία, πολιτική κρίση.
Επιπλέον είναι σαφής ο σαρκασμός και προς τους άλλους για τον ξεπεσμό των αξιών και την υποκρισία. Με οπλισμό την κριτική αποτίμηση του κοινωνικού ιστού και μια ρεαλιστική οπτική, απορρίπτει την ωραιοποίηση των πραγμάτων. Η δημοτική γλώσσα, πλησίον της προφορικής ομιλίας, ενισχύει το ρεαλιστικό ύφος, μολονότι έχει έμμετρη μορφή[1].
Ενδεικτικά η προσφώνηση, οι ερωτήσεις και απαντήσεις συνιστούν την τεχνική γραφής ζωντανών παραστάσεων με λαϊκότροπο στιλ («-Γειά σου Κωσταντὴ βαρβᾶτε!»/«-Καλησπερούδια, ἀφεντικά, πῶς τὰ καλοπερνᾶτε;»). Η περιγραφή της κίνησης στο χώρο εκφράζει με λιτότητα τις συνθήκες. Αναδρομικά στη διάρκεια της νύχτας («δυόμιση ὥρα τῆς νυχτός») και με χρονική επιτάχυνση («χρόνος μπρός, χρόνια μετά») σηματοδοτούνται η απελπισία, το έρεβος, η εξαθλίωση. Το κλίμα της μονοτονίας υπογραμμίζεται με επιρρηματικές εκφράσεις («πάλι», «γραμμή», «χτες», «σήμερα», «ίδια κι όμοια») και τον παρατατικό της διάρκειας στο παρελθόν («τρέμαν», «ἐκρατιόσουνα», «δὲν ἔνιωθες», «ἐγλυκογέλας»). Το περιεχόμενο της ποιητικής συλλογής «Σκλάβοι πολιορκημένοι», όπου ανήκει το κείμενο, αναδεικνύει και την προσωπική περιπέτεια του γράφοντος, της υποτίμησης της αξίας του, των διώξεων που υπέστη. Ωστόσο ποτέ ο Βάρναλης δε μορφοποίησε την ηττοπάθεια, την παραίτηση, αλλά κατήγγειλε την ιδεολογική έκπτωση της εποχής του, απομυθοποίησε ιδανικές συγκυρίες ως πνευματικός άνθρωπος, διαφώτισε και ενδυνάμωσε με την πένα του τις συνειδήσεις.
Μια ανάγκη αυτεπίγνωσης εξυφαίνεται και στο απόσπασμα (στ.102-134) από τη «Σονάτα του σεληνόφωτος» του Γιάννη Ρίτσου με επίμονη επαναφορά στην ατμόσφαιρα του σπιτιού («τούτο το σπίτι») που αισθητοποιεί το ψυχικό κενό.
Τούτο το σπίτι δε με σηκώνει πια.102
Δεν αντέχω να το σηκώνω στη ράχη μου.
Πρέπει πάντα να προσέχεις,
να στεριώνεις τον τοίχο με το μεγάλο μπουφέ 105
να στεριώνεις τον μπουφέ με το πανάρχαιο σκαλιστό τραπέζι
να στεριώνεις το τραπέζι με τις καρέκλες
να στεριώνεις τις καρέκλες με τα χέρια σου
να βάζεις τον ώμο σου κάτω απ’ το δοκάρι που κρέμασε.
Και το πιάνο, σα μαύρο φέρετρο κλεισμένο. Δεν τολμάς να τ’ ανοίξεις.110
Όλο να προσέχεις, να προσέχεις, μην πέσουν, μην πέσεις. Δεν αντέχω.
Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου.
Τούτο το σπίτι, παρ’ όλους τους νεκρούς του, δεν εννοεί να πεθάνει.
Επιμένει να ζει με τους νεκρούς του
να ζει απ’ τους νεκρούς του115
να ζει απ’ τη βεβαιότητα του θανάτου του
και να νοικοκυρεύει ακόμη τους νεκρούς του σ’ ετοιμόρροπα κρεβάτια και ράφια.
Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου.
Εδώ, όσο σιγά κι αν περπατήσω μες την άχνα της βραδιάς,
είτε με τις παντούφλες, είτε ξυπόλητη,120
κάτι θα τρίξει, – ένα τζάμι ραγίζει ή κάποιος καθρέφτης,
κάποια βήματα ακούγονται, – δεν είναι δικά μου.
Έξω, στο δρόμο μπορεί να μην ακούγονται τούτα τα βήματα,
– ή μεταμέλεια, λένε, φοράει ξυλοπάπουτσα, –
κι αν κάνεις αν κοιτάξεις σ’ αυτόν ή στον άλλον καθρέφτη,125
πίσω απ’ τη σκόνη και τις ραγισματιές,
διακρίνεις πιο θαμπό και πιο τεμαχισμένο το πρόσωπό σου,
το πρόσωπο σου που άλλο δε ζήτησες στη ζωή
παρά να το κρατήσεις καθάριο κι αδιαίρετο.
Τα χείλη του ποτηριού γυαλίζουν στο φεγγαρόφωτο
σαν κυκλικό ξυράφι – πώς να το φέρω στα χείλη μου;130
όσο κι αν διψώ, – πώς να το φέρω; – Βλέπεις;
έχω ακόμη διάθεση για παρομοιώσεις, – αυτό μου απόμεινε,
αυτό με διαβεβαιώνει ακόμη πως δε λείπω.
Άφησε με να ‘ρθω μαζί σου.134
Στην αφήγηση τη γηραιάς κυρίας σκιαγραφείται το σπίτι, όπου είναι κλεισμένη πεισματικά, προσωποποιημένο να μην ανέχεται την παρουσία της ούτε η ίδια να το υπομένει («δε με σηκώνει»/ «δεν αντέχω να το σηκώνω στη ράχη μου»). Δεσπόζει η αυτοαναφορικότητα στην ομιλία της με αποδέκτη το νεαρό σιωπηλό άντρα με τη χρήση β ενικού προσώπου, την ανακύκλωση ρηματικών τύπων («να προσέχεις», «να στεριώνεις», «μην πέσουν, μην πέσεις») ή συνώνυμων («να βάζεις τον ώμο σου»). Τα συγκεκριμένα ουσιαστικά («τον τοίχο», «το μεγάλο μπουφέ», «το πανάρχαιο σκαλιστό τραπέζι», «το τραπέζι», «τις καρέκλες», «το δοκάρι», «το πιάνο») οικοδομούν την εικόνα της κατάρρευσης του εσωτερικού της οικίας που αντιστοιχεί στην καταρράκωση της γυναίκας.
Η δεοντολογία («πρέπει») έχει αντίκτυπο στις αναγκαίες επιλογές της, αλλά και στην καθολική λογική της επιβίωσης στον εσωτερικό χώρο. Η διαλογική χροιά προσδίδει μια εσωτερικότητα, πράγμα καθόλου αντιφατικό, διότι πουθενά δεν κατανοείται η ξεχωριστή προσωπικότητα του άντρα παρά μόνο στο βασικό προτρεπτικό κλισέ («άφησέ με να ‘ρθω μαζί σου»). Ο λυρισμός εξαρτάται από τις μεταφορικές διατυπώσεις («το δοκάρι που κρέμασε»). Η παρομοίωση εισάγει στο θέμα του θανάτου με αφετηρία τη φθορά και απόληξη την αναμονή του τελειωτικού χάσματος («σα μαύρο φέρετρο»). Η ψυχική διάθεση καταλυτική προβάλλεται με το φόβο των εθών της καθημερινότητας («δεν τολμάς») και το υπαρξιακό δείγμα («δεν αντέχω»). Άλλωστε η συμβίωση με τους νεκρούς φαίνεται επιβεβλημένη από τη θανατερή ατμόσφαιρα του σπιτιού («δεν εννοεί να πεθάνει», «να ζει με τους νεκρούς του», «βεβαιότητα του θανάτου του») εντοπισμένη στα πράγματα («σ’ ετοιμόρροπα κρεβάτια και ράφια»).
Πολύ παραστατικό νυχτερινό στιγμιότυπο η κίνηση της γυναίκας («όσο σιγά κι αν περπατήσω») γίνεται έναυσμα ενδοσκόπησης καταρχήν μέσα από την αντίθεση ήχος-μη ήχος («είτε με τις παντούφλες, είτε ξυπόλητη»)· το βάδισμα στους χώρους του οίκου δεν αποτρέπει το άκουσμα θορύβων άγνωστης προέλευσης («ένα τζάμι», «κάποιος καθρέφτης,/κάποια βήματα»). Η επιλογή ρημάτων επιτείνει την αγωνία για την έκβαση της ηχητικής αναζήτησης («θα τρίξει», «ραγίζει») που πιθανόν δεν έχει αντίκτυπο στον εξωτερικό χώρο («στο δρόμο μπορεί να μην ακούγονται»).
Η ορμή της συνείδησης περατώνεται με την προσωποποίηση της μετανόησης για τις ανεπίστροφες επιλογές της («ή μεταμέλεια, λένε, φοράει ξυλοπάπουτσα»). Διπλή και η σημασία του καθρέφτη που αφενός ραγισμένος θεωρείται σημάδι κακοτυχίας για τις λαϊκές δοξασίες («κάποιος καθρέφτης (ραγίζει)»), αφετέρου γίνεται σύμβολο της αυτοαναγνώρισης («αν κοιτάξεις σ’ αυτόν ή στον άλλον καθρέφτη»). Το «πρόσωπο» επαναλαμβάνεται με επιθετικούς προσδιορισμούς που δηλώνουν αντιθέσεις του χαρακτήρα της γυναίκας («πιο θαμπό και πιο τεμαχισμένο», «καθάριο κι αδιαίρετο»). Μέσω της ανάληψης ομολογεί ότι πάσχιζε να επιτύχει την ηθική τελείωση άλλοτε («που άλλο δε ζήτησες στη ζωή»).
Ωστόσο η αυτοκαταστροφικότητα, έστω και ως πρόθεση, παρελαύνει σταδιακά με φράσεις αλληγορικές, φερ’ ειπείν παρατίθεται η λαϊκή μεταφορά («τα χείλη του ποτηριού»), η παρομοίωση («σαν κυκλικό ξυράφι»). Το επαναλαμβανόμενο ερώτημα εις εαυτόν («πώς να το φέρω στα χείλη μου;/πώς να το φέρω;») αποδεικνύει τη διάθεση να αποφύγει τον ηθελημένο θάνατο. Κατόπιν επεξηγεί τις λεκτικές συνήθειές της στον νέο, πράγμα που συνάπτεται με τη λογοτεχνική της ιδιότητα («βλέπεις;/έχω ακόμη διάθεση για παρομοιώσεις») και κατ’ επέκταση είναι αντίδοτο στο θάνατο («με διαβεβαιώνει ακόμη πως δε λείπω»), επισφραγίζοντας τη συνέχεια της ζωής.
Μια προσέγγιση της αυτοαναίρεσης στα πλαίσια του αλληγορικού ρεαλισμού σηματοδοτείται στο κείμενο του Κωνσταντίνου Ποζουκίδη, «Και τώρα χαμογελάμε».
Με πρωτοστάτες τα ίδια μου τα χέρια
Που δέχτηκαν την εκτέλεση σαν αυτοκτονία
Προσπαθούσα να πλάσω
Συμβολικά
Τα πεσμένα μου μάγουλα
Αναζητώντας την εύκολη λύση σε χημικά παραισθησιο-
γόνα
Και ληγμένα δακρυγόνα
Που μάτωναν αυθόρμητα τη μύτη
Με φάτσα τόσο ξύλινη
Όσο και το χαρτί
Κι άσπρη σαν πυρετός
Προσπαθούσα
Έστω και ψεύτικα
Και ζωγραφιστά
Με την αθωότητα του αυτιστικού
Και τη στημένη μουσική
Μιας άφωνης TV
Ώσπου δεν άντεξαν
Τα ίδια μου τα χέρια
Με έπιασαν
Με έδεσαν
Και μου χάραξαν τα χείλια
Στο ύψος του αυτιού
Χαϊδεύοντάς με σαδιστικά
-Χαμογέλα τώρα ρε μαλάκα
Χαμογέλα
Μάλιστα δεσπόζει το μοτίβο της ανάγκης ανάληψης ρόλων προφανώς στο κλίμα της κοινωνικής σύμβασης που υποβόσκει πίσω από την περιγραφή της ανοικοδόμησης εαυτού. Στο παράδοξο σκηνικό του χειρισμού του θανάτου του ο αφηγητής ξετυλίγει το εγχείρημα να τοποθετήσει το σώμα σε «ζωντανή» στάση, αρτιμελές.
Παρασιωπούνται οι συνθήκες θανάτου, εμπλέκεται η «εκτέλεση» με την «αυτοκτονία», ως πράξη αποδεκτή από τη συνείδηση που συμβολίζεται με τα χέρια («πρωτοστάτες τα ίδια μου τα χέρια»/«δέχτηκαν») χωρίς συναισθηματική φόρτιση. Αναδεικνύεται το προσωπικό στοιχείο με τη χρήση πρωτοπρόσωπης αφήγησης με την προσωπική και την επαναληπτική αντωνυμία («τα ίδια μου τα χέρια»), ώστε καθορίζεται η επέμβαση των χεριών στη διαδικασία ανάπλασης μετά θάνατον. Η αμφισημία σχετίζεται με τη χρήση «παραισθησιογόνων» και «δακρυγόνων» ως αίτιο κατάρρευσης ή για επανόρθωση.
Το σατιρικό σχήμα εξασφαλίζεται με το χιαστό («χημικά», «παραισθησιογόνα»-«ληγμένα», «δακρυγόνα») και το ονοματικό μέρος («εύκολη λύση») που εισάγει στην τακτική αναζωογόνησης. Η επικέντρωση στο πρόσωπο τεκμηριώνει με μεγαλύτερη σαφήνεια το θανατερό «λευκό», το πλαστό με παρομοιώσεις∙ συγκρίνεται η ανέκφραστη φάτσα με το χαρτί («τόσο ξύλινη/όσο και το χαρτί») και η λευκότητα με τον πυρετό («άσπρη σαν πυρετός»). Η καλυμμένη ωμότητα διανθίζεται από την χρωματική αντίθεση κόκκινο-λευκό («μάτωναν»-«άσπρη»), τη φυσική φθορά («μάτωναν αυθόρμητα τη μύτη») και παρακάτω («μου χάραξαν τα χείλια/στο ύψος του αυτιού») με πυρήνα τα μέρη του προσώπου εκδηλώνεται ο συμφυρμός θύτη και θύματος.
Η διεργασία συνίσταται στη σμίλευση των παρειών («τα πεσμένα μου μάγουλα») με επαναφορά της σημασίας της απόπειρας εξακολουθητικά («προσπαθούσα»). Μάλιστα πραγματοποιείται κατά προσέγγιση («συμβολικά»), πλασματικά («ψεύτικα»), επίπλαστα («ζωγραφιστά»), με αποστροφή («χαϊδεύοντάς με σαδιστικά»). Καταλήγει σε μια διεξοδική αφήγηση («με την αθωότητα….TV») της συνεχόμενης πράξης («προσπαθούσα») με έντονο το ειρωνικό ύφος προς εαυτόν που εν τέλει δεν αναβιώνει. Έσχατο είναι το στάδιο της συναρμολόγησης λοιπόν («ώσπου») στιγμιαίας έκτασης («με έπιασαν/με έδεσαν/μου χάραξαν») με τα χέρια που εμψυχώνονται («δεν άντεξαν») σε ευθύ λόγο. Αποκορύφωση του αυτοσαρκασμού είναι ο τελευταίος στίχος, στον οποίο επιβάλλεται το χαμόγελο λόγω αδυναμίας της επανάκτησης εαυτού («χαμογέλα τώρα ρε μαλάκα»).
Η πραγμάτευση του θέματος της αναζήτησης του πραγματικού εαυτού που κρύβουμε μέσα μας εντοπίζεται στο ποίημα «ο άγνωστος» του Κώστα Στεργιόπουλου.
Στα σκοτεινά έγκατά μας
κατοικεί κάποιος που το κλειδί κρατάει της ύπαρξής μας,
χαμένος πάντα, μοναχός κι ανεξιχνίαστος,
με μνήμη πιο παλιά απ’ τον κόσμο, φορτωμένος
με τις πληγές μας όλες και τις τύψεις μας.
Θλιμμένος περιπαιχτικός ή και χαρούμενος,
αόρατος μας κυβερνά·
δέχεται απ’ έξω τον αντίχτυπο
και δίνει την απάντηση.
Τα παρελθόντα μάς θυμίζει
και τα μέλλοντα μας προμυνά.
Κάποτε, ωστόσο, μας αφήνει ανυποψίαστους.
Κι εκεί που ανίδεοι σχεδιάζουμε νέες εξορμήσεις,
εκείνος γέρνει πια κατάκοπος, έχει νυστάξει
κι είν’ έτοιμος ν’ αποδημήσει, αδιαφορώντας
για τα δικά μας τα εφήμερα επίγεια σχέδια.
Η διαδικασία ανακάλυψης του εαυτού διδάσκει ότι αυτός δεν είναι πασιφανής, αλλά κατοικεί στα «σκοτεινά έγκατα» όπου κρατά το νήμα της αφετηρίας της ζωής («το κλειδί της ύπαρξής μας»). Τα επίθετα, επιθετικές μετοχές του προσδίδουν ιδιότητες («χαμένος», «μοναχός», «ανεξιχνίαστος», «φορτωμένος»), όμως βαραίνει περισσότερο το υποσυνείδητο.
Η σημασία της μνήμης, πέραν της προσωπικής εμπειρίας, τονίζει το μεταφυσικό («μνήμη πιο παλιά απ’ τον κόσμο»), ενώ γίνεται φορέας των τύψεων και των κακουχιών που δοκίμασε η ανθρωπότητα, κοινά για όλες τις συνειδήσεις («με τις πληγές μας όλες και τις τύψεις μας»). Ενίοτε απογοητευμένος ή περιπαιχτικός ή ευδοκιμήσας, εντούτοις πάντοτε αφανέρωτος («θλιμμένος περιπαιχτικός ή και χαρούμενος,/αόρατος») κυριαρχεί από τα βάθη. Αφομοιώνει τα εξωτερικά ερεθίσματα, ανταποκρινόμενος στις προκλήσεις του περιβάλλοντος και αντιδρά όπου απαιτείται («απ’ έξω τον αντίχτυπο», «δίνει την απάντηση»). Υπενθυμίζει παρωχημένες εποχές («τα παρελθόντα») με αντίκρισμα και στις μελλοντικές («τα μέλλοντα μας προμυνά»).
Καταπονείται αδιάλειπτα, ακάματος, μέχρι (ενδεικτική η αντίθεση) να ταλαιπωρηθεί πλειστάκις, να αναπαυτεί και να μας εγκαταλείψει («μας αφήνει ανυποψίαστους») σε άχρονο επίπεδο («κάποτε»). Τα ανθρώπινα όνειρα, οι στόχοι, οι επιδιώξεις («εφήμερα επίγεια σχέδια») βρίσκονται στον αντίποδα της ευχέρειάς του να αποδημήσει στο διηνεκές (όλη η μεθόδευση του λόγου στηρίζεται στην προσωποποίηση).
Στο ποίημα παρατηρείται εδραία στοχαστική ακολουθία, με φιλοσοφική προοπτική. Ορατός ο φαινομενικός, ο εξωτερικός, ο υλικός, εκτατός εαυτός μας διεκπεραιώνει τις διαπροσωπικές δοσοληψίες, τον εργασιακό ρόλο, την κοινωνική δράση μας. Η αφήγηση διαπιστώνει ότι μέσα στον άνθρωπο, στη ρίζα του «εγώ», εδρεύει κάποιος άλλος, άυλος και μυστηριώδης, ανεξιχνίαστος, ομιχλώδης που χειρίζεται την ουσία της οντότητας ανεπαίσθητα («μας αφήνει ανυποψίαστους»)· αυτό είναι και το περιεχόμενο του τίτλου του ποιήματος. Στην ανάλυση αυτή υπάρχει επιρροή από την ψυχολογία του βάθους, την ψυχανάλυση, τη μεταφυσική φιλοσοφία (οντολογία). Με το α πληθυντικό πρόσωπο («μας κυβερνά», «μάς θυμίζει», «σχεδιάζουμε») εναγκαλίζεται ο ποιητής τις εκδοχές της ανεπάρκειας της θνητότητας («ανυποψίαστους», «ανίδεοι»).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
٠Στεργιόπουλος, Κ. 1988. Τα ποιήματα 1944-1965. Αθήνα: Νεφέλη
٠Ποζουκίδης, Κ. 2009. Αυτόχειρες σκορπιοί. Θεσσαλονίκη: Σαιξπηρικόν
٠Βάρναλης, Κ. 2014. Άπαντα τα ποιητικά 1904-1975. Αθήνα: Κέδρος
٠Ρίτσος, Γ. 1997. Η σονάτα του σεληνόφωτος. Αθήνα: Κέδρος
[1] χρησιμοποιείται τροχαϊκός δεκαπεντασύλλαβος παροξύτονος στους δύο πρώτους στίχους και στον τρίτο οξύτονος-στον τέταρτο στίχο υπάρχει ιαμβικός ρυθμός
Πάλι μεθυσμένος είσαι
–
ΑΝΑΛΥΣΗ: http://www.scribd.com/full/47961119?access_key=key-d335c6gvkv1xuzjjdbx
INFO: http://www.kee.gr/attachments/file/2452.pdf
http://users.uoa.gr/~nektar/arts/poetry/kwstas_barnalhs_poems.htm
