Οδυσσέας Ελύτης

Οδυσσέας Ελύτης
Οδυσσέας Ελύτης
	Ο Οδυσσέας Ελύτης το 1974
Όνομα	Οδυσσέας Ελύτης
Γέννηση	2 Νοεμβρίου 1911; Ηράκλειο, Κρήτη
Θάνατος	18 Μαρτίου 1996 (84 ετών); Αθήνα
Επάγγελμα/; ιδιότητες	μεταφραστής, ποιητής, κριτικός τέχνης και συγγραφέας
Εθνικότητα	Έλληνας
Υπηκοότητα	Ελληνική
Σχολές φοίτησης	Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Αξιοσημείωτα έργα	Το Άξιον Εστί, Το Μονόγραμμα, Μαρία Νεφέλη, Ο Μικρός Ναυτίλος, Τα Ρω του Έρωτα
	Πολυμέσα σχετικά με τoν συγγραφέα
	δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Οδυσσέας Ελύτης (πραγματικό όνομα: Οδυσσέας Αλεπουδέλης) (Ηράκλειο Κρήτης, 2 Νοεμβρίου 1911 - Αθήνα, 18 Μαρτίου 1996), ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές, μέλος της λογοτεχνικής γενιάς του '30. Βραβεύτηκε το 1960 με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το 1979 με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, ο δεύτερος και τελευταίος μέχρι σήμερα Έλληνας που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Γνωστότερα ποιητικά του έργα είναι τα Άξιον Εστί, ο Ήλιος ο πρώτος και οι Προσανατολισμοί. Διαμόρφωσε ένα προσωπικό ποιητικό ιδίωμα και θεωρείται ένας από τους ανανεωτές της ελληνικής ποίησης. Πολλά ποιήματά του μελοποιήθηκαν, ενώ συλλογές του έχουν μεταφραστεί μέχρι σήμερα σε πολλές ξένες γλώσσες. Το έργο του περιλαμβάνει ακόμα μεταφράσεις ποιητικών και θεατρικών έργων. Υπήρξε μέλος της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Έργων Τέχνης και της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Κριτικής, αντιπρόσωπος στις Rencontres Internationales της Γενεύης και Incontro Romano della Cultura της Ρώμης.

Βιογραφία

Νεανικά χρόνια

Ο Οδυσσέας Ελύτης γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου του 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ήταν το τελευταίο από τα έξι παιδιά του Παναγιώτη Αλεπουδέλη και της Μαρίας Βρανά. Ο πατέρας του καταγόταν από τον συνοικισμό Καλαμιάρη της Παναγιούδας Λέσβου και είχε εγκατασταθεί στην πόλη του Ηρακλείου από το 1895, όταν σε συνεργασία με τον αδελφό του ίδρυσε ένα εργοστάσιο σαπωνοποιίας και πυρηνελαιουργίας. Το παλαιότερο όνομα της οικογένειας Αλεπουδέλη ήταν Λεμονός, και αργότερα μετασχηματίστηκε σε Αλεπός. Η μητέρα του καταγόταν από τον Παππάδο της Λέσβου.^[1]

Το 1914 ο πατέρας του μετέφερε τα εργοστάσιά του στον Πειραιά και η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Ο Οδυσσέας Ελύτης εγγράφηκε το 1917 στο ιδιωτικό σχολείο Δ. Ν. Μακρή, όπου φοίτησε για επτά χρόνια, έχοντας μεταξύ άλλων δασκάλους του τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο και τον Ιωάννη Θ. Κακριδή. Τα πρώτα καλοκαίρια της ζωής του τα πέρασε στην Κρήτη, τη Λέσβο και τις Σπέτσες. Τον Νοέμβριο του 1920, μετά την πτώση του Ελευθερίου Βενιζέλου, η οικογένειά του αντιμετώπισε διώξεις, εξαιτίας της προσήλωσής της στις βενιζελικές ιδέες. Ο ίδιος ο Βενιζέλος είχε στενές σχέσεις με την οικογένεια και είχε φιλοξενηθεί συχνά στην οικία της στο κτήμα του Ακλειδιού. Αποκορύφωμα των διώξεων που γνώρισε η οικογένειά του ήταν η σύλληψη του πατέρα του. Το 1923 ταξίδεψε οικογενειακώς στην Ευρώπη, επισκεπτόμενος την Ιταλία, την Ελβετία, τη Γερμανία και τη Γιουγκοσλαβία. Στη Λωζάνη ο ποιητής είχε την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά τον εξόριστο, μετά την πτώση του, Ελευθέριο Βενιζέλο.

Η οικογένεια Αλεπουδέλη το 1917. Ο Οδυσσέας είναι το μικρό αγόρι στην άκρη αριστερά. Από τη φωτογραφία απουσιάζει η μεγάλη αδελφή του Μυρσίνη, η οποία πέθανε το 1918 σε ηλικία 20 ετών από την επιδημία της ισπανικής γρίπης.

Το φθινόπωρο του 1924 εγγράφηκε στο Γ΄ Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών και συνεργάστηκε στο περιοδικό Η Διάπλασις των Παίδων, χρησιμοποιώντας διάφορα ψευδώνυμα. Όπως ο ίδιος ομολογεί,^[2] πρωτογνώρισε τη νεοελληνική λογοτεχνία, αυτός ο θρεμμένος με παγκόσμια έργα του πνεύματος, που ξόδευε όλα του τα χρήματα αγοράζοντας βιβλία και περιοδικά. Εκτός από την ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία, ασχολήθηκε ενεργά με ορειβατικές εκδρομές στα βουνά της Αττικής και, αντιδρώντας στη διάθεσή του για διάβασμα, στράφηκε στον αθλητισμό. Ακόμη και τα βιβλία που αγόραζε έπρεπε να έχουν σχέση με την ελληνική φύση: Δημήτριος Καμπούρογλου, Κώστας Πασαγιάννης, Στέφανος Γρανίτσας κι ένας τρίτομος Οδηγός της Ελλάδος. Το 1925 πέθανε ο πατέρας του. Την άνοιξη του 1927 μία υπερκόπωση και μία αδενοπάθεια τον ανάγκασαν να εγκαταλείψει τις φίλαθλες τάσεις του καθηλώνοντάς τον στο κρεβάτι για περίπου τρεις μήνες. Ακολούθησαν ελαφρά συμπτώματα νευρασθένειας και περίπου την ίδια περίοδο στράφηκε οριστικά προς τη λογοτεχνία, γεγονός που συνέπεσε με την εμφάνιση αρκετών νέων λογοτεχνικών περιοδικών, όπως η Νέα Εστία και τα Ελληνικά Γράμματα.

Το καλοκαίρι του 1928 πήρε το απολυτήριο του γυμνασίου με βαθμό 7^3/11. Μετά από πιέσεις των γονέων του, αποφάσισε να σπουδάσει χημικός, ξεκινώντας ειδικά φροντιστήρια για τις εισαγωγικές εξετάσεις του επόμενου έτους. Την ίδια περίοδο ήρθε σε επαφή με το έργο του Κωνσταντίνου Καβάφη και του Ανδρέα Κάλβου ανανεώνοντας τη γνωριμία του με τη θελκτική αρχαία λυρική ποίηση. Παράλληλα ανακάλυψε το έργο του Πωλ Ελυάρ και των Γάλλων υπερρεαλιστών, που επέδρασαν σημαντικά στις ιδέες του για τη λογοτεχνία, και τον «ανάγκασαν να προσέξ[ει] κι αδίστακτα να παραδεχτ[ει] τις δυνατότητες που παρουσίαζε, στην ουσία της ελεύθερης ενάσκησης της, η λυρική ποίηση».^[2]

Λογοτεχνία

Κάτω από την επίδραση της λογοτεχνικής του στροφής, παραιτήθηκε από την πρόθεση να ασχοληθεί με τη χημεία και το 1930 εγγράφηκε στη Νομική Σχολή της Αθήνας. Όταν το 1933 ιδρύθηκε στο Πανεπιστήμιο η «Ιδεοκρατική Φιλοσοφική Ομάδα», με τη συμμετοχή των Κωνσαντίνου Τσάτσου, Παναγιώτη Κανελλόπουλου, Ιωάννη Θεοδωρακόπουλου και Ιωάννη Συκουτρή, ο Ελύτης ήταν ένας από τους εκπροσώπους των φοιτητών, συμμετέχοντας στα «Συμπόσια του Σαββάτου» που διοργανώνονταν. Την ίδια εποχή μελέτησε τη σύγχρονη ελληνική ποίηση του Καίσαρος Εμμανουήλ (τον Παράφωνο Αυλό), τη συλλογή Στου Γλιτωμού το Χάζι του Θεοδώρου Ντόρρου, τη Στροφή (1931) του Γιώργου Σεφέρη και τα Ποιήματα (1933) του Νικήτα Ράντου. Με ενθουσιασμό συνέχισε παράλληλα τις περιπλανήσεις του στην Ελλάδα, τις οποίες περιγράφει ο ίδιος: «Πιονιέροι αληθινοί, μέρες και μέρες προχωρούσαμε νηστικοί και αξύριστοι, πιασμένοι από το αμάξωμα μιας ετοιμοθάνατης Σεβρολέτ, ανεβοκατεβαίνοντας αμμολόφους, διασχίζοντας λιμνοθάλασσες, μέσα σε σύννεφα σκόνης ή κάτω από ανελέητες νεροποντές, καβαλικεύαμε ολοένα όλα τα εμπόδια και τρώγαμε τα χιλιόμετρα με μιαν αχορταγιά που μονάχα τα είκοσί μας χρόνια και η αγάπη μας γι' αυτή τη μικρή γη που ανακαλύπταμε, μπορούσαν να δικαιολογήσουν.»^[2]

Την ίδια περίοδο συνδέθηκε στενότερα με τον Γιώργο Σαραντάρη (1908–1941), ο οποίος τον ενθάρρυνε στις ποιητικές του προσπάθειες, όταν ακόμα ο Ελύτης ταλαντευόταν σχετικά με το αν έπρεπε να δημοσιεύσει τα έργα του, ενώ τον έφερε σε επαφή και με τον κύκλο των Νέων Γραμμάτων (1935–1940, 1944). Το περιοδικό αυτό, με διευθυντή τον Αντρέα Καραντώνη και συνεργάτες παλιούς και νεότερους αξιόλογους Έλληνες λογοτέχνες, (όπως οι Γιώργος Σεφέρης, Γεώργιος Θεοτοκάς, Άγγελος Τερζάκης, Κοσμάς Πολίτης, Άγγελος Σικελιανός, κ.ά.) έφερε στην Ελλάδα τις σύγχρονες δυτικές καλλιτεχνικές τάσεις και γνώρισε στο αναγνωστικό κοινό κυρίως τους νεότερους ποιητές, με τη μετάφραση αντιπροσωπευτικών έργων τους ή με άρθρα κατατοπιστικά για την ποίησή τους. Έγινε το πνευματικό όργανο της γενιάς του '30 που φιλοξένησε στις στήλες του όλα τα νεωτεριστικά στοιχεία, κρίνοντας ευνοϊκά και προβάλλοντας τις δημιουργίες των νέων Ελλήνων ποιητών.

Η παρέα στα Νέα Γράμματα

Όπως ο Ελύτης αναγνωρίζει, το 1935 στάθηκε μια ιδιαίτερη χρονιά στην πνευματική πορεία του. Τον Ιανουάριο κυκλοφόρησε το περιοδικό Νέα Γράμματα. Τον Φεβρουάριο γνώρισε τον Ανδρέα Εμπειρίκο, που χαρακτηριστικά τον περιέγραψε: «Ο μεγάλης αντοχής αθλητής της φαντασίας, με γήπεδο την οικουμένη ολόκληρη και διασκελισμό τον Έρωτα. Το έργο του, κάθε του καινούργιο έργο, ζωσμένο από ένα μικρό ουράνιο τόξο, είναι μια υπόσχεση προς την ανθρωπότητα, μια δωρεά που αν δεν την κρατούν ακόμα όλοι στα χέρια τους είναι αποκλειστικά και μόνον από δική τους αναξιότητα.»^[2] Τον ίδιο μήνα ο Εμπειρίκος έδωσε διάλεξη με θέμα «Υπερρεαλισμός, μια νέα ποιητική σχολή», που αποτέλεσε και την πρώτη επίσημη παρουσίαση του υπερρεαλισμού στο ελληνικό κοινό. Οι δύο ποιητές συνδέθηκαν με στενή φιλία, που κράτησε πάνω από 25 χρόνια. Τον Μάρτιο της ίδιας χρονιάς, εκτός από το Μυθιστόρημα του Σεφέρη, κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή Υψικάμινος του Εμπειρίκου, με ποίηση ορθόδοξα υπερρεαλιστική. Ο Ελύτης, δέκα χρόνια νεότερος, είδε να ανοίγεται μπροστά του διάπλατη μια πόρτα σε μια νέα ποιητική πραγματικότητα, όπου μπορούσε με τα δικά του εφόδια να θεμελιώσει το ποιητικό του οικοδόμημα. Το Πάσχα οι δυο φίλοι επισκέφτηκαν τη Λέσβο, όπου με τη συμπαράσταση των Μυτιληνιών ζωγράφων Ορέστη Κανέλλη και Τάκη Ελευθεριάδη ήρθαν σε επαφή με την τέχνη του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου, που είχε πεθάνει έναν χρόνο πριν.

Κατά τη διάρκεια μιας συγκέντρωσης του κύκλου των Νέων Γραμμάτων στο σπίτι του ποιητή Γεώργιου Κ. Κατσίμπαλη, οι παριστάμενοι κράτησαν ορισμένα χειρόγραφα του Ελύτη, με το πρόσχημα να τα μελετήσουν καλύτερα, και τα στοιχειοθέτησαν κρυφά με το ψευδώνυμο «Οδυσσέας Βρανάς», με στόχο τη δημοσίευσή τους, παρουσιάζοντάς τα αργότερα στον ίδιο τον Ελύτη. Αυτός αρχικά ζήτησε την απόσυρσή τους απευθύνοντας ειδική επιστολή στον Κατσίμπαλη, ωστόσο τελικά πείστηκε να δημοσιευτούν αποδεχόμενος το επίσης ψευδώνυμο «Οδυσσέας Ελύτης».^[3]

Η δημοσίευση των πρώτων ποιημάτων του στα Νέα Γράμματα έγινε τον Νοέμβριο του 1935, στο 11ο τεύχος του περιοδικού. Ο Ελύτης δημοσίευσε επίσης μεταφράσεις ποιημάτων του Ελυάρ και στο προλογικό του άρθρο παρουσιάζει τον δημιουργό τους ως τον ποιητή που «ό,τι γράφει φτάνει αμέσως στην καρδιά μας, μας χτυπάει κατάστηθα σαν κύμα ζωής άλλης, βγαλμένης από το άθροισμα των πιο μαγικών ονείρων μας».

Το 1936, στην «Α΄ Διεθνή Υπερρεαλιστική Έκθεση των Αθηνών», ο Ελύτης παρουσίασε ζωγραφικούς πίνακες με την τεχνική της χαρτοκολλητικής (collage).^[4] Εκείνη τη χρονιά, η ομάδα των νέων λογοτεχνών ήταν πιο στέρεη και μεγαλύτερη. Ο Ελύτης γνωρίστηκε επίσης με τον ποιητή Νίκο Γκάτσο, που μερικά χρόνια αργότερα τύπωσε την υπερρεαλιστική Αμοργό. Το 1937 υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών στην Κέρκυρα, αλληλογραφώντας παράλληλα με τον Νίκο Γκάτσο και τον Γιώργο Σεφέρη, που βρίσκονταν στην Κορυτσά. Λίγο μετά την απόλυσή του, τον επόμενο χρόνο, ο Μήτσος Παπανικολάου δημοσίευσε το άρθρο «Ο ποιητής Οδυσσέας Ελύτης» στα Νέα Γράμματα, το οποίο συνέβαλε στην καθιέρωσή του.

Το 1939 εγκατέλειψε οριστικά τις νομικές σπουδές και, μετά από αρκετές δημοσιεύσεις ποιημάτων του σε περιοδικά, τυπώθηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο Προσανατολισμοί. Τον επόμενο χρόνο, μεταφράστηκαν για πρώτη φορά ποιήματά του σε ξένη γλώσσα, όταν ο Σαμουέλ Μπω Μποβύ (Samuel Baud Bovy) δημοσίευσε ένα άρθρο για την ελληνική ποίηση στο ελβετικό περιοδικό Formes et Couleurs.^[5]

Στο Αλβανικό μέτωπο

Κείνοι που επράξαν το κακό — τους πήρε μαύρο σύγνεφο
Ζωή δεν είχαν πίσω τους μ' έλατα και με κρύα νερά
M' αρνί, κρασί και τουφεκιά, βέργα και κληματόσταυρο
Παππού δεν είχαν από δρυ κι απ' οργισμένον άνεμο
Στο καραούλι δεκαοχτώ μερόνυχτα
Με πικραμένα μάτια·
Τους πήρε μαύρο σύγνεφο — δεν είχαν πίσω τους αυτοί
Θειο μπουρλοτιέρη, πατέρα γεμιτζή
Mάνα που να 'χει σφάξει με τα χέρια της
Ή μάνα μάνας που με το βυζί γυμνό
Χορεύοντας να 'χει δοθεί στη λευτεριά του Χάρου!

Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο
ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (από το ΙΑ΄)

Με την έναρξη του πολέμου του 1940, ο Ελύτης κατατάχθηκε ως ανθυπολοχαγός στη Διοίκηση του Στρατηγείου Α΄ Σώματος Στρατού. Στις 13 Δεκεμβρίου 1940 μετατέθηκε στη ζώνη πυρός και στις 26 Φεβρουαρίου του επόμενου χρόνου μεταφέρθηκε με σοβαρό κρούσμα κοιλιακού τύφου στο Νοσοκομείο Ιωαννίνων. Στη διάρκεια της Κατοχής υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά μέλη του «Κύκλου Παλαμά», που ιδρύθηκε στις 30 Μαΐου του 1943. Εκεί, την άνοιξη του 1942 παρουσίασε το δοκίμιό του «Η αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Α. Κάλβου».

Τον Νοέμβριο του 1943 εκδόθηκε η συλλογή Ο Ήλιος ο Πρώτος μαζί με τις Παραλλαγές πάνω σε μια αχτίδα, σε 6.000 αριθμημένα αντίτυπα, ένας ύμνος του Ελύτη στη χαρά της ζωής και στην ομορφιά της φύσης. Στα Νέα Γράμματα που άρχισαν να επανεκδίδονται το 1944, δημοσίευσε το δοκίμιό του «Τα κορίτσια», ενώ από το 1945 ξεκίνησε η συνεργασία του με το περιοδικό Τετράδιο μεταφράζοντας ποιήματα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και παρουσιάζοντας σε πρώτη δημοσίευση το ποιητικό του έργο Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας. Το έργο αυτό φαίνεται να συνέγραψε το 1941 ή το 1943 και, σύμφωνα με μία άποψη, το συνέθεσε για να τιμήσει τους συμπολεμιστές του στην Αλβανία ενώ, κατά άλλη, το έγραψε για τον φίλο του ποιητή Γιώργο Σαραντάρη, ο οποίος επίσης πολέμησε στην Αλβανία και πέθανε αφού μεταφέρθηκε βαριά άρρωστος στην Αθήνα.^[6]

Ο πόλεμος του 1940 τού έδωσε την έμπνευση και για άλλα έργα, την Καλωσύνη στις Λυκοποριές, την Αλβανιάδα και τη, χαμένη οριστικά, Βαρβαρία. Την περίοδο 1945–1946 διορίστηκε για ένα μικρό διάστημα Διευθυντής Προγράμματος στο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας, έπειτα από σχετική σύσταση του Σεφέρη, που ήταν διευθυντής του πολιτικού γραφείου του Αντιβασιλέα Αρχιεπισκόπου Αθηνών Δαμασκηνού. Συνεργάστηκε επίσης με την Αγγλοελληνική Επιθεώρηση, όπου δημοσίευσε ορισμένα δοκίμια, την Ελευθερία και την Καθημερινή, όπου διατήρησε ως το 1948 μια στήλη τεχνοκριτικής.

Στην Ευρώπη

Το 1948 ταξίδεψε στην Ελβετία, για να εγκατασταθεί στη συνέχεια στο Παρίσι, όπου παρακολούθησε μαθήματα φιλοσοφίας στη Σορβόννη. Περιγράφοντας τις εντυπώσεις του από την παραμονή του στη Γαλλία, σχολίασε τα συναισθήματα και τις σκέψεις του: «Ένα ταξίδι που θα μ' έφερνε πιο κοντά στις πηγές της μοντέρνας τέχνης, συλλογιζόμουνα. Χωρίς να λογαριάζω ότι θα μ' έφερνε συνάμα πολύ κοντά και στις παλιές μου αγάπες, στα κέντρα όπου είχαν δράσει οι πρώτοι Υπερρεαλιστές, στα καφενεία όπου είχαν συζητηθεί τα Μανιφέστα, στη Rue de l'Odeon και στην Place Blanche, στο Montparnasse και στο St. Germain des Prés».^[2] Στο Παρίσι υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Τέχνης (Association Internationale des Critiques d'Art), ενώ είχε επίσης την ευκαιρία να γνωριστεί με τους Αντρέ Μπρετόν, Πωλ Ελυάρ, Αλμπέρ Καμύ, Τριστάν Τζαρά, Πιερ Ζαν Ζουβ, Ζουάν Μιρό και άλλους.

Με τη βοήθεια του Ελληνογάλλου τεχνοκριτικού Στρατή Ελευθεριάδη (E. Teriade), που πρώτος είχε προσέξει την αξία του έργου του συμπατριώτη του Θεόφιλου, συνάντησε τους μεγάλους ζωγράφους Ανρί Ματίς, Μαρκ Σαγκάλ, Αλμπέρτο Τζιακομέτι, Τζόρτζιο ντε Κίρικο και Πάμπλο Πικάσο, για του οποίου το έργο έγραψε αργότερα άρθρα και αφιέρωσε στην τέχνη του το ποίημα «Ωδή στον Πικασσό». Το καλοκαίρι του 1950 ταξίδεψε στην Ισπανία ενώ κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Λονδίνο, από τα τέλη του 1950 μέχρι τον Μάιο 1951, συνεργάστηκε με το BBC πραγματοποιώντας τέσσερις ραδιοφωνικές ομιλίες. Λίγο νωρίτερα είχε ξεκινήσει τη σύνθεση του Άξιον Εστί.

Επιστροφή στην Ελλάδα

Της αγάπης αίματα	*	με πορφύρωσαν
Και χαρές ανίδωτες	*	με σκιάσανε
Οξειδώθηκα μες στη	*	νοτιά
	*	των ανθρώπων
Μακρινή Μητέρα	*	Pόδο μου Αμάραντο

Στ' ανοιχτά του πέλαγου	*	με καρτέρεσαν
Με μπομπάρδες τρικάταρτες	*	και μου ρίξανε
Αμαρτία μου νά ’χα	*	κι εγώ
	*	μιαν αγάπη
Μακρινή Μητέρα	*	Pόδο μου Αμάραντο

Τον Ιούλιο κάποτε	*	μισανοίξανε
Τα μεγάλα μάτια της	*	μες στα σπλάχνα μου
Την παρθένα ζωή μια	*	στιγμή
	*	να φωτίσουν
Μακρινή Μητέρα	*	Pόδο μου Αμάραντο

Κι από τότε γύρισαν	*	καταπάνω μου
Των αιώνων όργητες	*	ξεφωνίζοντας
"Ο που σ’ είδε, στο αίμα	*	να ζει
	*	και στην πέτρα"
Μακρινή Μητέρα	*	Pόδο μου Αμάραντο

Της πατρίδας μου πάλι	*	ομοιώθηκα
Μες στις πέτρες άνθισα	*	και μεγάλωσα
Των φονιάδων το αίμα	*	με φως
	*	ξεπληρώνω
Μακρινή Μητέρα	*	Pόδο μου Αμάραντο
Το Άξιον Εστί (Τα Πάθη, ι΄)

Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, το 1952 έγινε μέλος της «Ομάδας των Δώδεκα», που κάθε χρόνο απένειμε βραβεία λογοτεχνίας, από την οποία παραιτήθηκε τον Μάρτιο του 1953, αλλά επανήλθε δύο χρόνια αργότερα. Το 1953 ανέλαβε και πάλι για έναν χρόνο τη Διεύθυνση Προγράμματος του Ε.Ι.Ρ. διορισμένος από την κυβέρνηση Παπάγου, θέση από την οποία παραιτήθηκε τον επόμενο χρόνο. Στο τέλος του έτους έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Πολιτισμού στη Βενετία και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του θεάτρου Τέχνης του Κάρολου Κουν.

Το 1958, μετά από μία δεκαπενταετή περίπου περίοδο ποιητικής σιωπής, δημοσιεύτηκαν αποσπάσματα από Το Άξιον Εστί στην Επιθεώρηση Τέχνης. Το έργο εκδόθηκε τον Μάρτιο του 1960 από τις εκδόσεις Ίκαρος, αν και φέρεται τυπωμένο τον Δεκέμβριο του 1959. Λίγους μήνες αργότερα απέσπασε για Το Άξιον Εστί το Α΄ Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Την ίδια περίοδο εκδόθηκαν και οι Έξι και Μία Τύψεις για τον Ουρανό (εκδόσεις Ίκαρος), ενώ στη Γερμανία εκδόθηκε επιλογή ποιημάτων του με τίτλο «Korper des Sommers». Ωστόσο, το 1960 σημάδεψε τον Οδυσσέα Ελύτη με ένα βαρύτατο διπλό πένθος, καθώς έχασε τη μητέρα του και τον αδελφό του Κωνσταντίνο.^[7]

Το 1961 με κυβερνητική πρόσκληση επισκέφτηκε τις Ηνωμένες Πολιτείες από τα τέλη Μαρτίου έως τις αρχές Ιουνίου. Τον επόμενο χρόνο μετά από ένα ταξίδι στη Ρώμη επισκέφτηκε τη Σοβιετική Ένωση, προσκεκλημένος μαζί με τον Ανδρέα Εμπειρίκο και τον Γιώργο Θεοτοκά. Το δρομολόγιο που ακολούθησαν περιλάμβανε την Οδησσό, τη Μόσχα, όπου έδωσε μία συνέντευξη, και το Λένινγκραντ.

Το 1964 ξεκίνησε η ηχογράφηση του μελοποιημένου Άξιον Εστί από τον Μίκη Θεοδωράκη, ενώ η συνεργασία του Ελύτη με τον συνθέτη είχε ξεκινήσει ήδη από το 1961. Το ορατόριο του Θεοδωράκη εντάχθηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών και επρόκειτο αρχικά να παρουσιαστεί στο Ηρώδειο. Ωστόσο το Υπουργείο Προεδρίας Κυβερνήσεως αρνήθηκε να το παραχωρήσει, με αποτέλεσμα ο Ελύτης και ο Θεοδωράκης να αποσύρουν το έργο, το οποίο παρουσιάστηκε τελικά στις 19 Οκτωβρίου στο κινηματοθέατρο Rex.

Το 1965 του απονεμήθηκε από τον Βασιλέα Κωνσταντίνο το παράσημο του Ταξιάρχου του Φοίνικος και το επόμενο διάστημα ολοκλήρωσε τη συλλογή δοκιμίων που θα συγκροτούσαν τα Ανοιχτά Χαρτιά. Παράλληλα πραγματοποίησε ταξίδια στη Σόφια, καλεσμένος της Ένωσης Βουλγάρων Συγγραφέων και στην Αίγυπτο. Μετά το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, απείχε από τη δημοσιότητα ασχολούμενος κυρίως με τη ζωγραφική και την τεχνική του κολάζ,^[8] ενώ αρνήθηκε πρόταση να απαγγείλει ποιήματά του στο Παρίσι εξαιτίας της δικτατορίας που επικρατούσε. Στις 3 Μαΐου του 1969 εγκατέλειψε την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, όπου ξεκίνησε τη συγγραφή της συλλογής Φωτόδεντρο.

Λίγους μήνες αργότερα επισκέφτηκε για ένα διάστημα την Κύπρο, ενώ το 1971 επέστρεψε στην Ελλάδα και τον επόμενο χρόνο αρνήθηκε να παραλάβει το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας που είχε θεσπίσει η δικτατορία. Μετά την πτώση της δικτατορίας, διορίστηκε πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΕΙΡΤ και μέλος για δεύτερη φορά του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου (1974–1977). Κατά τα χρόνια που ακολούθησαν συνέχισε το πολύπλευρο πνευματικό του έργο. Το 1978 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας

«Τότε όμως η Ποίηση; Τι αντιπροσωπεύει μέσα σε μια τέτοια κοινωνία; Απαντώ: τον μόνο χώρο όπου η δύναμη του αριθμού δεν έχει πέραση. Και ακριβώς, η εφετινή απόφασή σας να τιμήσετε στο πρόσωπό μου την ποίηση μιας μικρής χώρας δείχνει σε πόσο αρμονική ανταπόκριση βρίσκεστε με την χαριστική ἀντίληψη της τέχνης, την αντίληψη ότι η τέχνη είναι η μόνη εναπομένουσα πολέμιος της ισχύος που κατήντησε να έχει στους καιρούς μας η ποσοτική αποτίμηση των αξιών.»

Οδ. Ελύτης, Ομιλία κατά την τελετη απονομής του Βραβείου Νόμπελ,
Ακαδημία της Στοκχόλμης, 10 Δεκεμβρίου 1979

Το 1979 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Η αναγγελία της απονομής του βραβείου από τη Σουηδική Ακαδημία έγινε στις 18 Οκτωβρίου «για την ποίησή του, η οποία, με φόντο την ελληνική παράδοση, ζωντανεύει με αισθηματοποιημένη δύναμη και πνευματική καθαρότητα βλέμματος τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για ελευθερία και δημιουργικότητα»,^[9]^[10] σύμφωνα με το σκεπτικό της απόφασης.

Ο Ελύτης παρέστη στην καθιερωμένη τελετή απονομής του βραβείου στις 10 Δεκεμβρίου του 1979, παραλαμβάνοντάς το από τον βασιλιά Κάρολο Γουστάβο και γνωρίζοντας παγκόσμια δημοσιότητα. Τον επόμενο χρόνο κατέθεσε το χρυσό μετάλλιο και τα διπλώματα του βραβείου στο Μουσείο Μπενάκη.

Την απονομή του Νόμπελ ακολούθησαν τιμητικές διακρίσεις εντός και εκτός Ελλάδας, μεταξύ αυτών και η απονομή φόρου τιμής σε ειδική συνεδρίαση της Βουλής των Ελλήνων, η αναγόρευσή του σε επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου της Σορβόνης, η ίδρυση έδρας νεοελληνικών σπουδών με τίτλο «Έδρα Ελύτη» στο Πανεπιστήμιο Ρούτγκερς του Νιου Τζέρσεϊ, καθώς και η απονομή του αργυρού μεταλλίου Benson από τη Βασιλική Φιλολογική Εταιρεία του Λονδίνου.

Πέθανε στις 18 Μαρτίου του 1996 από ανακοπή καρδιάς στην Αθήνα.

Η σχέση του με την πολιτική

Μεταλλικό ανάγλυφο που εικονίζει τον Οδυσσέα Ελύτη, από τη Λότζια Ηρακλείου Κρήτης. Έργο του γλύπτη Γιάννη Παππά.

Ο Ελύτης δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πολιτικός ποιητής. Σπανιότατα εξέφραζε ορισμένες πολιτικές αλληγορίες μέσα από τα ποιήματά του. Συνήθως απείχε από την πολιτική, τα κόμματα και τις ιδεολογίες. Στα ποιήματά του εκφράζονται κυρίως η αγάπη για τον Ελληνισμό και την ορθόδοξη παράδοση.

Σύμφωνα με ένα άρθρο του Δημήτρη Μαρωνίτη ο Ελύτης, στην νεανική του ηλικία, είχε δείξει μεγάλο ενδιαφέρον για τον Επαναστατικό Μαρξισμό στην μορφή του Τροτσκισμού. Μάλιστα, αυτό το ενδιαφέρον είχε εκδηλωθεί με την μετάφραση κάποιων άρθρων του Τρότσκι για φοιτητικό περιοδικό.^[11]

Αργότερα, δεδομένης της αστικής του καταγωγής, ο Ελύτης συνδέθηκε ελαφρώς με τη δεξιά παράταξη.^{[εκκρεμεί παραπομπή]} Πάντως, στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης αρνήθηκε την πρόταση της Νέας Δημοκρατίας να συμπεριληφθεί στο ψηφοδέλτιο των βουλευτών Επικρατείας της, καθώς έμεινε πιστός στην αρχή που είχε υιοθετήσει, δηλαδή να μην αναμιγνύεται ενεργά στην πολιτική πρακτική.^[12]^[13] Το 1977 αρνήθηκε επίσης την αναγόρευσή του ως Ακαδημαϊκού.^[14] , την οποία δήλωσε ότι στηρίζει με γραπτή επιστολή του.^[15] Το 1995 ο Σαμαράς πρότεινε τον Ελύτη για Πρόεδρο της Δημοκρατίας, μα και πάλι ο ποιητής αρνήθηκε.^[16]

Μετά τον θάνατό του, το 2012 ο τότε πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς χρησιμοποίησε μερικούς στίχους του Ελύτη σε προεκλογικό σποτ της Νέας Δημοκρατίας και το γεγονός αυτό προξένησε αντιδράσεις, ιδιαίτερα από την τελευταία σύντροφό του, η οποία τόνισε ότι η ποίηση του Ελύτη δεν πρέπει να γίνεται αντικείμενο κανενός πολιτικού κόμματος, καθώς ο Ελύτης ανήκει σε όλους τους Έλληνες. Παρ' όλα αυτά η Νέα Δημοκρατία δεν το απέσυρε.^[17]^[18]^[19]

Προσωπική ζωή

Ο Ελύτης φρόντιζε αυστηρά η προσωπική του ζωή να βρίσκεται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Όταν πέθανε, οι μόνοι στενοί συγγενείς του εν ζωή ήταν ο Ευάγγελος Αλεπουδέλης και η κόρη του αδελφού του Θόδωρου, Μυρσίνη Αλεπουδέλη-Λεωνιδοπούλου. Τελευταία σύντροφος της ζωής του ήταν η ποιήτρια Ιουλίτα Ηλιοπούλου, που ήταν και η κληρονόμος των πνευματικών δικαιωμάτων του έργου του.

Έργο

Ο Οδυσσέας Ελύτης αποτέλεσε έναν από τους τελευταίους εκπροσώπους της λογοτεχνικής γενιάς του '30, ένα από τα χαρακτηριστικά της οποίας υπήρξε το ιδεολογικό δίλημμα ανάμεσα στην ελληνική παράδοση και τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Ο ίδιος ο Ελύτης χαρακτήριζε τη δική του θέση στη γενιά αυτή ως παράξενη σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «Από το ένα μέρος ήμουνα ο στερνός μιας γενιάς, που έσκυβε στις πηγές μιας ελληνικότητας, κι απ' την άλλη ήμουν ο πρώτος μιας άλλης που δέχονταν τις επαναστατικές θεωρίες ενός μοντέρνου κινήματος».^[20] Το έργο του έχει επανειλημμένα συνδεθεί με το κίνημα του υπερρεαλισμού, αν και ο Ελύτης διαφοροποιήθηκε νωρίς από τον «ορθόδοξο» υπερρεαλισμό που ακολούθησαν σύγχρονοί του ποιητές, όπως ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νίκος Εγγονόπουλος ή ο Νικόλαος Κάλας. Επηρεάστηκε από τον υπερρεαλισμό και δανείστηκε στοιχεία του, τα οποία ωστόσο αναμόρφωσε σύμφωνα με το προσωπικό του ποιητικό όραμα, άρρηκτα συνδεδεμένο με το λυρικό στοιχείο και την ελληνική λαϊκή παράδοση. Οι επιρροές από τον υπερρεαλισμό διακρίνονται ευκολότερα στις δύο πρώτες ποιητικές συλλογές του Προσανατολισμοί (1940) και Ήλιος ο πρώτος (1943).

Μία από τις κορυφαίες δημιουργίες του υπήρξε το ποίημα Το Άξιον Εστί (1959), έργο με το οποίο ο Ελύτης διεκδίκησε θέση στην εθνική λογοτεχνία, προσφέροντας ταυτόχρονα μία «συλλογική μυθολογία» και ένα «εθνικό έργο».^[21] Η λογοτεχνική κριτική υπογράμμισε την αισθητική αξία του, καθώς και την τεχνική του αρτιότητα. Η γλώσσα του επαινέθηκε για την κλασική ακρίβεια της φράσης^[22], ενώ η αυστηρή δόμησή του χαρακτηρίστηκε ως άθλος που «δεν αφήνει να διαφανεί πουθενά ο παραμικρός βιασμός της αυθόρμητης έκφρασης».^[23] Τον «εθνικό» χαρακτήρα του Άξιον Εστί υπογράμμισαν μεταξύ άλλων ο Δ.Ν. Μαρωνίτης και ο Γεώργιος Π. Σαββίδης, ο οποίος σε μία από τις πρώτες κριτικές του ποιήματος διαπίστωσε πως ο Ελύτης δικαιούνταν το επίθετο «εθνικός», συγκρίνοντας το έργο του με αυτό του Διονυσίου Σολωμού, του Κωστή Παλαμά και του Άγγελου Σικελιανού.^[21]

Η μεταγενέστερη πορεία του Ελύτη υπήρξε πιο ενδοστρεφής, επιστρέφοντας στον αισθησιασμό της πρώιμης περιόδου του και σε αυτό που ο ίδιος ο Ελύτης αποκαλούσε ως έκφραση μιας «μεταφυσικής του φωτός»: «Έτσι το φως, που είναι η αρχή και το τέλος κάθε αποκαλυπτικού φαινομένου, δηλώνεται με την επίτευξη μιας ολοένα πιο μεγάλης ορατότητας, μιας τελικής διαφάνειας μέσα στο ποίημα που επιτρέπει να βλέπεις ταυτοχρόνως μέσα απ' την ύλη και μέσα από την ψυχή».^[20] Ιδιόμορφο, αλλά και ένα από τα σημαντικότερα έργα του Ελύτη, μπορεί να χαρακτηριστεί το σκηνικό ποίημα Μαρία Νεφέλη (1978), στο οποίο χρησιμοποιεί — για πρώτη φορά στην ποίησή του — την τεχνική του κολάζ.

Πέρα από το ποιητικό του έργο, ο Ελύτης άφησε σημαντικά δοκίμια, συγκεντρωμένα στους τόμους Ανοιχτά Χαρτιά (1974) και Εν Λευκώ (1992), καθώς και αξιόλογες μεταφράσεις Ευρωπαίων ποιητών και θεατρικών συγγραφέων.

Εργογραφία

Ποιητικές συλλογές και μεμονωμένα ποιήματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Προσανατολισμοί, περιοδικό «Νέα Γράμματα», Αθήνα 1936 - Πυρσός, Αθήνα 1940
Οι κλεψύδρες του αγνώστου, περιοδικό «Μακεδονικές Ημέρες», Θεσσαλονίκη 1937
Ήλιος ο Πρώτος, Μαζί με τις παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα, Γλάρος, Αθήνα 1943
Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας, περιοδικό Τετράδιο, τ. 2, Αθήνα 1945· Ίκαρος, Αθήνα 1962
Ποίημα «Ωδή στον Πικασσό», περιοδικό Επιθεώρηση Τέχνης, έτος Η΄, τόμος ΙΕ΄, αρ. 85, 1948
Το Άξιον Εστί, Ίκαρος, Αθήνα 1959
Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό, Ίκαρος, Αθήνα 1960
Ποίημα «Μικρόν Ανάλογον για τον Ν. Χατζηκυριάκο-Γκίκα», περιοδικό Ζυγός, τ. 58, 1960
Ποιήματα «Ψαλμός και ψηφιδωτό για μιαν άνοιξη στην Αθήνα», «Δώδεκα Νήσων Άγγελος» και «Της Σελήνης της Μυτιλήνης», περιοδικό Εποχές"", τ. 24, 1965
Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας, Ίκαρος, Αθήνα 1971
Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά, Ίκαρος, Αθήνα 1971
Ποίημα «Θάνατος και ανάστασις του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου», τυπωμένο στο εξωτερικό σε 111 αριθμημένα αντίτυπα, 1971
Το Μονόγραμμα, Ίκαρος, Αθήνα 1972
Τα Ρω του Έρωτα, Αστερίας, Αθήνα 1972
Ποίημα «Villa Natacha», τυπωμένο σε 111 αριθμημένα αντίτυπα, Τραμ, Θεσσαλονίκη 1973
Φυλλομάντης, στη σειρά «Ένας Ποιητής, ένα Ποίημα», Αστερίας, 1973
Ποίημα «Αιώνος Είδωλον», περιοδικό Η Συνέχεια, αρ. 3, Αθήνα 1973
Τα Ετεροθαλή, Ίκαρος, Αθήνα 1974. Περιέχει όλα τα ως τότε ποιήματα, δημοσιευμένα ή ανέκδοτα, που είχαν μείνει έξω από τις ενότητες των άλλων ποιητικών συλλογών
Η καλωσύνη στις λυκοποριές, περιοδικό Τετράδιο, Αθήνα 1/1947^[6]
Μαρία Νεφέλη, Ίκαρος, Αθήνα 1978
Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας, Ίκαρος, Αθήνα 1982
Ωδή στην Σαντορίνη, Αρχείο Θηραϊκών Μελετών - Συλλογή Δημήτρη Τσίτουρα, Αθήνα, 1984^[24]
Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1984
Ο μικρός ναυτίλος, Ίκαρος, Αθήνα 1985
Ιουλίου Λόγος, Αθήνα 1991
Τα ελεγεία της Οξώπετρας, Ίκαρος, Αθήνα 1991
Η ποδηλάτισσα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, Αθήνα 1991
Δυτικά της λύπης, Ίκαρος, Αθήνα 1995
Εκ του πλησίον, Ίκαρος, Αθήνα 1998 (μεταθανάτια έκδοση)

Δοκίμια

«Η αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου», περ. Νέα Εστία, Αθήνα 1946
Ο ζωγράφος Θεόφιλος, Αστερίας, Αθήνα 1973
Ανοιχτά χαρτιά, Αστερίας, Αθήνα 1974
Η μαγεία του Παπαδιαμάντη, Ερμείας, Αθήνα 1976
Σηματολόγιον, Ερμείας, Αθήνα 1977^[24]
Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο, Τραμ, Θεσσαλονίκη 1979
Ιδιωτική οδός, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1980
Τα δημόσια και τα ιδιωτικά, Ίκαρος, Αθήνα 1990
Εν λευκώ, Ίκαρος, Αθήνα 1992
Ο κήπος με τις αυταπάτες, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1995

Μεταφράσεις

Πωλ Ελυάρ, «Ποιήματα», περ. Τα Νέα Γράμματα, Αθήνα 3/1936^[24]
Πωλ Ελυάρ, «Δημόσιο Ρόδο», περ. Τα Νέα Γράμματα, Αθήνα 11/1936^[24]
Πιέρ Ζαν Ζουβ, «Ποιήματα Ι–ΧΧVΙΙ», περ. Τα Νέα Γράμματα, Αθήνα 12/1938^[24]
Ζαν Ζιρωντού, Νεράιδα: Ονειρόδραμα σε τρεις πράξεις, Εταιρία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, Αθήνα 1973
Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ο κύκλος με την κιμωλία, Εταιρία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, Αθήνα 1974· Ύψιλον/θέατρο, Αθήνα 2010
Δεύτερη γραφή (Αρτύρ Ρεμπό, Κόμης του Λοτρεαμόν, Πωλ Ελυάρ, Πιέρ Ζαν Ζουβ, Τζουζέπε Ουνγκαρέτι, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Βλάντιμιρ Μαγιακόφσκι), Ίκαρος, Αθήνα 1976^[24]
Σαπφώ, Ίκαρος, Αθήνα 1984
Απόστολος Ιωάννης, Η Αποκάλυψη, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1985
Κριναγόρας, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1987^[24]
Ζαν Ζενέ, Οι Δούλες, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 1994^[24]

Συνεντεύξεις - Λευκώματα

Ευγένιος Αρανίτσης, Το δωμάτιο με τις εικόνες, εικονογράφηση Οδ. Ελύτη, Ίκαρος, Αθήνα 1986^[24]
Συν τοις άλλοις, 37 συνεντεύξεις, επιμ. Ηλία Καφάογλου, Ύψιλον/Βιβλία, Αθήνα 2011
Οδυσσέας Ελύτης: Ο ναυτίλος του αιώνα, επιμ. Ιουλίτα Ηλιοπούλου, Ίκαρος, Αθήνα 2011

Μελοποιημένα έργα του Ελύτη

Σημαντικός αριθμός ποιημάτων του Οδυσσέα Ελύτη έχει μελοποιηθεί και τραγουδηθεί από πολλούς καλλιτέχνες.^[25] Μερικά έργα αναφέρονται παρακάτω:

9 Φεβρουαρίου 1959: Ο Μάνος Χατζιδάκις παρουσιάζει τα τραγούδια που έγραψε για την παράσταση του Θεάτρου Τέχνης Ο κύκλος με την κιμωλία του Μπέρτολτ Μπρεχτ, σε απόδοση Οδυσσέα Ελύτη. Ερμηνεύει ο Γιώργος Μούτσιος και παίζει πιάνο ο συνθέτης. Αργότερα την ίδια χρονιά κυκλοφορεί δίσκος 45 στροφών με 4 από αυτά.
1964: Το Άξιον Εστί (Columbia GALP101/2 & 70201/2 LP-CD), το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη (που εκδόθηκε το 1959) μελοποιημένο από τον Μίκη Θεοδωράκη. Τραγουδούν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο Θεόδωρος Δημήτριεφ και η Μικτή Χορωδία Θάλειας Βυζαντίου. Απγγέλλει ο Μάνος Κατράκης. Το εξώφυλλο του δίσκου από τον Γιάννη Τσαρούχη.
1964: Ο Ελύτης Διαβάζει Ελύτη (Διόνυσος 0801 LP), τις Έξι και Μία Τύψεις για τον Ουρανό και τα Επτά Νυχτερινά Επτάστιχα με μουσική συνοδεία του Αργύρη Κουνάδη.
1964: Επιτάφιος (Philips 6414953 LP-CD), όπου εκτός από τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου η Νάνα Μούσχουρη τραγουδά το Ένα το Χελιδόνι του Ελύτη από το Άξιον Εστί. Η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη.
1965: Ο Ελύτης Διαβάζει Ελύτη (Διόνυσος 0855 LP), από το Άξιον Εστί διαβάζει τη Γένεση και το Δοξαστικό.
1966: Μικρές Κυκλάδες / Λιποτάκτες (HMV GCLP9 & Columbia SCXG210 & 70210 LP-CD), ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη και του Γιάννη Θεοδωράκη μελοποιημένα από τον Μίκη Θεοδωράκη. Ερμηνεύει ο συνθέτης και η Ντόρα Γιαννακοπούλου.
1967: Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (Lyra 3506 LP), ο Νότης Μαυρουδής μελοποίησε το ποίημα του Ελύτη που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1946. Τραγουδούν η Ρενάτα Καπερνάρου, ο Πέτρος Πανδής, η Πετρή Σαλπέα. Αφηγητής ο Χρήστος Τσάγκας.
1969: Ήλιος ο Πρώτος (Philips 6331043 LP-CD), η ποίηση του Ελύτη (που πρωτοεκδόθηκε το 1943) μελοποιημένη από τον Γιάννη Μαρκόπουλο, ερμηνεύουν οι Μαρία Δημητριάδη, Σταύρος Πασπαράκης και η χορωδία Αινιάν. Αφηγητής ο Γιάννης Φέρτης.
1970: Χατζιδάκις με Αγάπη (Lyra 3567 & Minerva 22049 LP), ο Γιώργος Μούτσιος και η Μαρία Δουράκη σε τραγούδια του Μάνου Χατζιδάκι. Τα 4 από αυτά είναι από τον Κύκλο με την Κιμωλία του Μπρεχτ, σε απόδοση Ελύτη.
1971: Θεοδωράκης Διευθύνει Θεοδωράκη 2 (Polydor 2393025 LP-CD), ηχογραφημένος στο Παρίσι, κυκλοφόρησε στην Ελλάδα το 1974. Περιέχει το Romancero Gitano του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε μετάφραση Ελύτη, τα Τραγούδια του Ανδρέα σε στίχους Θεοδωράκη και τη Μυθολογία του Γιώργου Σεφέρη. Με τη Μαρία Φαραντούρη και τον Αντώνη Καλογιάννη. Στο CD, που κυκλοφόρησε το 1991, υπάρχουν και το Επιφάνια Αβέρωφ του Σεφέρη με τον Καλογιάννη και τον Yves Montand και το Μιλώ του Μανόλη Αναγνωστάκη με τον Καλογιάννη.
1971: Ο Μεγάλος Ερωτικός (Νότος 3901 LP-CD), ανάμεσα στα 11 ποιήματα που μελοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις υπάρχει το Με την Πρώτη Σταγόνα της Βροχής του Ελύτη που ερμηνεύει ο Δημήτρης Ψαριανός.
1972: Το Θαλασσινό Τριφύλλι (Lyra 3576 LP-CD), ο Μιχάλης Βιολάρης και η Ρένα Κουμιώτη σε ποιήματα του Ελύτη μελοποιημένα από τον Λίνο Κόκοτο.
1974: Μικρές Κυκλάδες (Lyra 3582 LP-CD), Μίκης Θεοδωράκης και Οδυσσέας Ελύτης με τη Σούλα Μπιρμπίλη.
1974: Αντόνιο Τόρρες Χερέδια (Lyra 3711 LP-CD), ποίηση του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, σε ελληνική απόδοση Οδυσσέα Ελύτη, μελοποιημένη από τον Γιάννη Γλέζο, με τη Μαρία Δημητριάδη.
1976: Αρχιπέλαγος (ΕΜΙ 70232 LP-CD), τραγούδια με μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης στο ποίημα του Ελύτη Ανάμεσα Σύρο και Τζια.
1978: Romancero Gitano (Lyra 3730 LP), η Αρλέτα σε 7 ποιήματα του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα σε ελληνική απόδοση του Οδυσσέα Ελύτη και μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, και τέσσερα ακόμη τραγούδια του Θεοδωράκη. Στις κιθάρες η Αρλέτα και ο Βασίλης Ρακόπουλος.
1979: Η Ποδηλάτισσα (Lyra 3324 LP-CD), ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη μελοποιημένα από τον Μιχάλη Τρανουδάκη, με την Αφροδίτη Μάνου (πρώτος προσωπικός δίσκος της).
1980: Το Άξιον Εστί (Lyra 13002 LP), στη σουηδική γλώσσα από Σουηδούς εκτελεστές.
1982: Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας (Minos 444 LP-CD), μουσική του Δημήτρη Λάγιου, ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη. Τραγουδούν ο Γιώργος Νταλάρας, η Ελένη Βιτάλη, ο Νίκος Δημητράτος και η Χορωδία Λαμίας^[26].
1983: Σύννεφο, Σύννεφο Πού Πας (Δισκογραφικός Συνεταιρισμός Καλλιτεχνών 04 LP), η μουσική του Μιχάλη Τρανουδάκη και ερμηνεύει η Σοφία Μιχαηλίδου. Υπάρχουν τα ποιήματα του Ελύτη Τελετή και Σπίτι το Ακατοίκητο.
1984: Προσανατολισμοί (Lyra 3374 LP-CD), μουσική Ηλία Ανδριόπουλου, ποίηση Οδυσσέα Ελύτη (που πρωτοεκδόθηκε το 1939). Τραγουδά η Άλκηστις Πρωτοψάλτη. Απαγγέλλει η Ρηνιώ Παπανικόλα^[27].
1984: Μαρία Νεφέλη (Auvidis 4462 LP), η Αγγελική Ιονάτου μελοποιεί και τραγουδά Οδυσσέα Ελύτη. Μαζί της ο Σπύρος Σακκάς. Γαλλική έκδοση.
1984: Στην Όχθη της Καρδιάς μου (ΕΝΜ CP968 & Ακτή 469439 LP), 12 τραγούδια με μουσική του Νότη Μαυρουδή. Τα επτά από αυτά είναι ποιήματα των Giuseppe Ungaretti (4), Πωλ Ελυάρ (2) και Pierre Jean Jouve σε ελληνική απόδοση του Οδυσσέα Ελύτη. Τραγουδά ο Γιάννης Σαμσιάρης και παίζει κιθάρα ο συνθέτης.
1985: Ο Χατζιδάκις Παίζει Χατζιδάκι (HMV 401038 LP-CD), όπου ανάμεσα σε άλλα υπάρχουν και τέσσερα τραγούδια από τον Κύκλο με την Κιμωλία με τον Γιώργο Μούτσιο.
1987: Ήχος Β΄ (EMI 170137 LP-CD), οι Δυνάμεις του Αιγαίου στον δεύτερο δίσκο τους μελοποιούν τα ποιήματα του Ελύτη Κόκκινο Άλογο και Σε Μεγάλη Απόσταση.
1988: Το Άξιον Εστί (Minos 735/6 LP-CD) των Μίκη Θεοδωράκη και Οδυσσέα Ελύτη, με τους Γιώργο Νταλάρα, Ανδρέα Κουλουμπή, Νικήτα Τσακίρογλου και τη χορωδία της Έλλης Νικολαΐδου στην ηχογράφηση της συναυλίας στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού, στις 17 Σεπτεμβρίου 1988.
1989: Το Άξιον Εστί (Motivo 1030 LP), με την παιδική χορωδία του Πνευματικού Κέντρου του Δήμου Μοσχάτου, υπό τη διεύθυνση και διδασκαλία του Δημήτρη Τυπάλδου.
1990: Ρεσιτάλ (Σείριος 89005/6 LP-CD), ο Σπύρος Σακκάς ερμηνεύει, ανάμεσα σε άλλα, έξι ποιήματα του Μπρεχτ από τον Κύκλο με την Κιμωλία, σε ελληνική απόδοση του Ελύτη και με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι.
1991: Four Song Circles (Musica Viva 88031 LP-CD), η Λίλα Αδαμάκη στις Μυκρές Κυκλάδες (Ελύτης-Θεοδωράκης) για φωνή και πιάνο. Επίσης σε ποιήματα των Γιώργου Σεφέρη και Κωνσταντίνου Καβάφη μελοποιημένα από τους Αργύρη Κουνάδη και Δημήτρη Μητρόπουλο, αντίστοιχα. Στο πιάνο ο Γιάννης Παπαδόπουλος.
1992: Ο Έρωτας (Auvidis 6187 CD), η Αγγελική Ιονάτου ερμηνεύει και γράφει μουσική για ποιήματα του Ελύτη. Γαλλική έκδοση.
1993: Άπονες Εξουσίες (MBI 105/6 LP-CD), διπλός δίσκος με τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Περιέχει ζωντανή ηχογράφηση του Άξιον Εστί με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και τον Μάνο Κατράκη.
Η πεντάμορφη στον κήπο, Γιώργος Κουρουπός^[28]
1996: Τραγούδια για τους μήνες, όπου ανάμεσα σε άλλα υπάρχουν και τέσσερα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη μελοποιημένα από τον Δημήτρη Παπαδημητρίου. Ερμηνεύει η Ελευθερία Αρβανιτάκη. ^[29]
Η νεροσταγόνα, Θόδωρος Αντωνίου^[28]
Με την πρώτη σταγόνα της βροχής, Μάνος Χατζιδάκις^[28]
Ο Ήλιος ο ηλιάτορας, Ζαράνης Πέτρος^[30]
Ο Αύγουστος, Ζαράνης Πέτρος^[31]
Ο γλάρος. Σπύρος Σαμοΐλης

Παραπομπές↑ Η Λέσβος είναι το νησί καταγωγής του Ελύτη. Στην πρωτεύουσα του νησιού, Μυτιλήνη, ο αερολιμένας φέρει το όνομα «Οδυσσέας Ελύτης» προς τιμήν του.

↑ ^{Άλμα πάνω, στο:2,0} ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Οδυσσέας Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά.
↑ Το 1979, σε ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ με τίτλο Της πατρίδας μου πάλι ομοιώθηκα (σκην. Γιώργος Καριπίδης), ο ίδιος ο ποιητής περιέγραψε πώς εμπνεύστηκε το ψευδώνυμό του. Αρχικά, λέει, του «ασκούσαν μια μαγεία» όλες εκείνες τις λέξεις που αρχίζουν από «ελ-» καθώς είναι λέξεις όπως Ελλάδα, ελευθερία, ελπίδα, Ελένη (ήταν τότε ερωτευμένος με μια Ελένη). Κατόπιν σκέφτηκε το γράμμα «υ», για το οποίο υποστηρίζει πως «είναι το πιο ελληνικό γράμμα» και στη συνέχεια σκέφτηκε μια κατάληξη την οποία ήθελε να είναι «λίγο αρχαιοπρεπής».
↑ Οδυσσέας Ελύτης, η ζωή του νομπελίστα ποιητή, Εφημερίδα Καθημερινή, 07/10/2007
↑ Το ίδιο άρθρο μεταφράστηκε αργότερα στα ελληνικά από τον Γ. Κ. Κατσίμπαλη (Νέα Εστία, 1 Ιουνίου 1942).
↑ ^{Άλμα πάνω, στο:6,0} ^6,1 Ρόζενμπεργκ, Άννα. «Άσμα Ηρωικό και Πένθιμο για τον Χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας και Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσεθ Μεχίας: Μια παράλληλη ανάγνωση». www.eens-congress.eu. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2016.
↑ Ιστορικό Λεύκωμα 1960, σελ. 140, Καθημερινή (1997)
↑ «Κάποια από τα κολάζ του Οδυσσέα Ελύτη». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Δεκεμβρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 27 Δεκεμβρίου 2008.
↑ «The Nobel Prize in Literature 1979». nobelprize.org. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2016.
↑ Περιοδικό Χάρτης, Αφιέρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη, τ. 21-23, σ. 277.
↑ Μαρωνίτης, Δημήτρης Ν. (2 Οκτωβρίου 2011). «tovima.gr - Μακρινή πατρίδα». TO BHMA. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2016.
↑ «Οδυσσέας Ελύτης (1911 – 1996)». Σαν Σήμερα .gr. Ανακτήθηκε στις 26 Μαρτίου 2016.
↑ Χρονοπούλου, Γιώτα. «ΕΛΥΤΗΣ: "Πουθενά δεν πάω, μ' ακούς...;"». Arcadia 938. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 26 Μαρτίου 2016.
↑ «Σαν σήμερα γεννήθηκε πριν από 104 χρόνια ο Οδυσσέας Ελύτης — KoolNews». KoolNews. Ανακτήθηκε στις 26 Μαρτίου 2016.^{[νεκρός σύνδεσμος]}
↑ «Ποιο κόμμα «βάφτισε» ο Οδυσσέας Ελύτης;». Karfitsa.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Αυγούστου 2014. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2016.
↑ «Ο Σαμαράς και ο Ελύτης». www.enikos.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2016.
↑ «Η Νέα Δημοκρατία ζητάει και τα «ρέστα» για την καπήλευση του Ελύτη». iefimerida.gr. 4 Μαΐου 2012. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2016.
↑ «Η σύντροφος του Ελύτη ζητά απόσυρση διαφήμισης της ΝΔ (video)». www.skai.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2016.
↑ «Η σύντροφος του Οδυσσέα Ελύτη εναντίον του Σαμαρά για το σποτ της ΝΔ». LiFO. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2016.
↑ ^{Άλμα πάνω, στο:20,0} ^20,1 Ελύτης, Οδυσσέας (2000). Αυτοπροσωπογραφία σε λόγο προφορικό. Αθήνα: Ύψιλον/Βιβλία. σελ. 14. ISBN 978-960-7949-82-0.
↑ ^{Άλμα πάνω, στο:21,0} ^21,1 Δημηρούλης, Δημήτρης (Νοέμβριος 1986). «Το "Άξιον" της ιστορίας και το "Εστί" της ρητορικής». Χάρτης (Αθήνα) (21-23).
↑ Καραντώνης, Αντρέας (1980). Για τον Οδυσσέα Ελύτη. Αθήνα: εκδόσεις Παπαδήμας.
↑ Vitti, Mario (1984). Οδυσσέας Ελύτης. Κριτική μελέτη. Αθήνα: εκδόσεις Ερμής.
↑ ^{Άλμα πάνω, στο:24,0} ^24,1 ^24,2 ^24,3 ^24,4 ^24,5 ^24,6 ^24,7 ^24,8 «Εθνικό Κέντρο Βιβλίου / Από το 18ο αιώνα μέχρι το 1935 - Οδυσσέας Αλεπουδέλης». www.ekebi.gr. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2016.
↑ «Ελευθεροτυπία - Μνημονεύετε Οδυσσέα Ελύτη». 17 Μαρτίου 2006. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2016.
↑ «Ο ήλιος ο ηλιάτορας». www.dalaras.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2016.
↑ Σολωμός - Ελύτης: μελοποιημένη ποίηση 3 Σεπτ. 2000, «...ο Ηλίας Ανδριόπουλος διηύθυνε το έργο του «Προσανατολισμοί» σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη», σχετικά με μετάδοση από τη ΝΕΤ συναυλίας που δόθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, στην Αίθουσα Φίλων της Μουσικής, στις 11 Ιανουαρίου του 2000, ανακτήθηκε 27 Δεκ. 2008
↑ ^{Άλμα πάνω, στο:28,0} ^28,1 ^28,2 DVD: Σπύρος Σακκάς, Γιώργος Κουρουπός, Μελοποιημένη Ελληνική Ποίηση
↑ Καγκελάρης, Ν. Ι. (2020), "Ο Αγαμέμνων του Οδυσσέα Ελύτη και η μελοποίησή του από τον Δημήτρη Παπαδημητρίου", στο Πρακτικά Διεθνούς Επιστημονικής Ημερίδας: Η Πρόσληψη της Κλασικής Λογοτεχνίας στη Σύγχρονη Στιχουργική , Αθήνα: ΕΚΠΑ, σσ. 38-60. [1]
↑ «ΠΕΤΡΟΣ ΖΑΡΑΝΗΣ ΚΑΙ ΑΝΟΙΧΤΟ ΣΧΗΜΑ - Ήλιος ο ηλιάτορας». www.p-zaranis.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2016.
↑ Πέτρος Ζαράνης (2011-04-14), Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ (ΕΛΥΤΗΣ) - Π. Ζαράνης, Δ. Μπακαλγιάννη, ανακτήθηκε στις 2016-07-01

Πηγές

Μάριο Βίττι, Οδυσσέας Ελύτης. Κριτική μελέτη, Ερμής, Αθήνα 1984
Οδυσσέας Ελύτης, Αυτοπροσωπογραφία σε λόγο προφορικό, Ύψιλον, Αθήνα 2000
«Αφιέρωμα στον Οδυσσέας Ελύτη», περιοδικό Χάρτης, τ. 21-23, Αθήνα, Νοέμβριος 1986
Οδυσσέας Ελύτης (Αφιέρωμα), Περιοδικό "Αιολικά Γράμματα" , Τόμος Η΄, τεύχη 43-44 1978 (Επιμέλεια: Γιώργος Βαλέτας)

Βιβλιογραφία

Μάριο Βίττι, Οδυσσέας Ελύτης: Βιβλιογραφία 1935-1971, συνεργασία Αγγελικής Γαβαθά, Ίκαρος, Αθήνα, 1977
Κίμων Φράιερ, Άξιον Εστί το τίμημα. Εισαγωγή στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, μτφ. Νάσος Βαγενάς, Κέδρος, Αθήνα 1978
Δ.Ν. Μαρωνίτης, Όροι του λυρισμού στον Οδυσσέα Ελύτη, Κέδρος, Αθήνα 1980
Αφιέρωμα στον Οδυσσέα Ελύτη, περ. Γράμματα και Τέχνες, τ. 43-44, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1985
Α. Μυκωνίου-Δρυμπέτα, Ελύτης και σουρρεαλισμός. Η καταγραφή μιας επίδρασης, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1988
Νίκος Δήμου, Δοκίμια Ι. Οδυσσέας Ελύτης, Νεφέλη, Αθήνα 1992
Παναγιώτης Νούτσος, «Ο Ελύτης και η "πολιτική" της υπερρεαλιστικής γραφής», Θέματα Λογοτεχνίας, αρ. 1, Νοέμβρ. 1995/Φεβρ. 1996, σσ. 46-52
Ευάγγελος Ανδρέου, Δεν τον εννόησαν ποτέ, κι όμως... Περιοδικό "ΕΙ" τ.13 1996
Ηλίας Πετρόπουλος, Ελύτης, Μόραλης, Τσαρούχης, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 1998
Α. Μπελεζίνης, Ο όψιμος Ελύτης, Ίκαρος, Αθήνα 1999
Συλλογικό έργο, Δεκαέξι κείμενα για το Άξιον Εστί, Ίκαρος, Αθήνα 2001
Ελένα Κουτριάνου, Με άξονα το φως: Η διαμόρφωση και η κρυστάλλωση της ποιητικής του Οδυσσέα Ελύτη, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, Αθήνα 2002
Μαρία Χατζηγιακουμή, Η υπέρβαση της ιστορίας στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2004
Δημήτρης Νικορέτζος, Ο άγνωστος Ελύτης της Μυτιλήνης, 2 τόμοι, εκδ. Αιολίδα, Μυτιλήνη 2009

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Οδυσσέας Ελύτης

Στα Βικιφθέγματα υπάρχει υλικό σχετικό με το λήμμα:
Οδυσσέας Ελύτης

Επίσημη ιστοσελίδα των Βραβείων Νομπέλ - Περιέχει σύντομη βιογραφία και την ομιλία του Ελύτη κατά την απονομή του βραβείου Νομπέλ.
Ο χαιρετισμός του Ελύτη στην απονομή του Νομπέλ - Δημοσίευση στην ηλεκτρονική έκδοση της εφημερίδας Πατρίς.
Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Οδυσσέας Ελύτης. Άξιος εστί ο ήλιος ο ηλιάτορας, άρθρο στην εφημερίδα Τα Νέα, δημοσίευση 12 Φεβρουαρίου 2000.
Δ. Ν. Μαρωνίτης, ΝΕΕΣ ΕΠΟΧΕΣ, Θέματα ποιητικής, άρθρο στην εφημερίδα Το Βήμα, 3 Δεκεμβρίου 2006
Βιογραφία του Ελύτη στην ιστοσελίδα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου
Αναγνώσεις ποιημάτων του Ελύτη - Από το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
Αποσπάσματα έργων του - Από το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού
Jeffrey Carson, Εμπιστεύτηκε το Άξιον Εστί στην Αριστερά, άρθρο στην εφημερίδα Τα Νέα, δημοσίευση 27 Νοεμβρίου 1999
Προτεινόμενη βιβλιογραφία - Από την ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, προτείνει ο κριτικός λογοτεχνίας Άρης Μπερλής.
«Ο Ελύτης που γνώρισα», άρθρο στον ιστότοπο της εφημερίδας «Το Βήμα», 25 Σεπτεμβρίου 2011.