Κική Δημουλά - Ο Πληθυντικός Αριθμός
Ο Πληθυντικός αριθμός - Κική Δημουλά | Γρηγόρης Βαλτινός
dialing , poem by Kiki Dimoula. visit www.souldier.info for more.
https://www.youtube.com/watch?v=0gtK8RqOG1M
Ο Πληθυντικός Αριθμός - Κική Δημουλά (Μουσική: Yann Tiersen)
Τάνια Τσανακλίδου - Ο πληθυντικός αριθμός
Κική Δημουλά
Ὁ Πληθυντικός Ἀριθμός
Ὁ ἔρωτας, ὄνομα οὐσιαστικόν, πολύ οὐσιαστικόν, ἑνικοῦ ἀριθμοῦ, γένους οὔτε θηλυκοῦ οὔτε ἀρσενικοῦ, γένους ἀνυπεράσπιστου.1 Πληθυντικός ἀριθμός οἱ ἀνυπεράσπιστοι ἔρωτες. |
Ὁ φόβος, ὄνομα οὐσιαστικόν, στήν ἀρχή ἑνικός ἀριθμός καί μετά πληθυντικός: οἱ φόβοι.2 Οἱ φόβοι γιά ὅλα ἀπό δῶ καί πέρα. |
Ἡ μνήμη, κύριο ὄνομα τῶν θλίψεων3, ἑνικοῦ ἀριθμοῦ, μόνον ἑνικοῦ ἀριθμοῦ καί ἄκλιτη. Ἡ μνήμη, ἡ μνήμη, ἡ μνήμη. |
Ἡ νύχτα, ὄνομα οὐσιαστικόν, γένους θηλυκοῦ, ἑνικός ἀριθμός. Πληθυντικός ἀριθμός οἱ νύχτες. Οἱ νύχτες ἀπό δῶ καί πέρα. |
(Τό λίγο τοῦ κόσμου, 1971) |
|
Σχόλιο
Ερωτήσεις
- Ποια θα μπορούσε να είναι η μικρή ιστορία που εμμέσως καταγράφει το ποίημα;
- Ποιες λέξεις στο ποίημα χρησιμοποιούνται με διττή σημασία; Να τις επισημάνετε και να σχολιάσετε τη λειτουργία τους.
- Από το ποίημα απουσιάζουν παντελώς οι ρηματικοί τύποι. Πώς σχολιάζετε την απουσία τους;
* Το ποίημα ανήκει στη συλλογή του 1971 Το Λίγο του κόσμου, στην οποία ολοκληρώνεται η διαμόρφωση των ποιητικών τρόπων της Δημουλά.
* Το ποίημα, μοιρασμένο σε τέσσερις ενότητες, στηρίζεται σε τέσσερις λέξεις-έννοιες: έρωτας, φόβος, μνήμη, νύχτα.
Στροφικό σύνολο 1ο: Ο έρωτας
Πώς ανατρέπεται η τεχνολόγηση του «έρωτα»;
* Λόγια κατάληξη: (όνομα) ουσιαστικόν. Αμφισημία: όχι απλώς γραμματικός όρος αλλά μεγάλης σημασίας για τους ανθρώπους.
* Επίρρημα πολύ: επιτείνει την προηγούμενη δεύτερη σημασία του επιθέτου.
* ενικού αριθμού: γραμματικός όρος αλλά και συνδηλωτικός: η ατομική βίωση, η μοναχικότητα, η αυτοτέλεια κάθε οντότητας μέσα στον έρωτα.
* ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού: Αποκλεισμός του γένους που αφορά τους ανθρώπους. Συνεπώς; Ουδέτερου.
* ανυπεράσπιστου: Ανατροπή της αναγνωστικής προσδοκίας. Ο ερωτευμένος είναι ευάλωτος/θύμα.
* Πληθυντικός αριθμός / οι ανυπεράσπιστοι έρωτες. Γενίκευση του αισθήματος. Οι ευάλωτοι λόγω του έρωτα είναι πολλοί.
Στροφικό σύνολο 2ο: Ο φόβος
* ουσιαστικόν: αμφίσημο, όπως στο 2ο στίχο.
* Στην αρχή-και μετά: Στην αρχή ο φόβος είναι ένας, φυσιολογικός. Μετά τη συναισθηματική ματαίωση πολλαπλασιάζεται.
* οι φόβοι. / Οι φόβοι / για όλα από δω και πέρα (επαναστροφή):
στροφικό σύνολο 3ο: Η μνήμη
* Άλλη δόμηση της ενότητας.
* Όχι ουσιαστικόν, όπως ως τώρα αλλά και μετά (Η νύχτα).
* κύριο όνομα των θλίψεων: Η μνήμη είναι βασική πηγή ψυχικού πόνου.
* ενικού αριθμού, / μόνον ενικού αριθμού (αναδίπλωση/παλιλλογία):
* και άκλιτη. / Η μνήμη, η μνήμη, η μνήμη: Η τριπλή αναφορά της μνήμης στην ίδια πτώση (ονομαστική) α. αναδεικνύει την καταδυναστευτική επικυριαρχία της και κατά συνέπεια τη βασανιστική απώλεια του αγαπημένου προσώπου, β. μετατρέπει την κλιτή λέξη σε άκλιτη, ανατρέποντας τη γραμματική της φύση.
Στροφικό σύνολο 4ο: Η νύχτα
* Η τελευταία ενότητα δομείται σαν τη δεύτερη.
* Ο πληθυντικός υπαινίσσεται το δύσκολο μέλλον. Όπως οι φόβοι, έτσι και οι νύχτες πληθαίνουν με την απώλεια του έρωτα και καθιστούν βασανιστική τη ζωή αυτού που μένει. Η απώλεια του αγαπημένου πολλαπλασιάζει τις αγωνίες, τους φόβους, τις ανασφάλειες.
Συνολική θεώρηση
* Η γραμματική αναγνώριση είναι το σχήμα, το όχημα. Η ανατροπή της υποδηλώνει την ανατροπή στο επίπεδο του βιώματος.
* Μια μικρή ερωτική ιστορία:
* Η αρηματική σύνταξη
* Δίχως ποιητικό εγώ, δίχως εσύ, δίχως τόπο και χρόνο.
Περισσότερα για την Κική Δημουλά από το περιοδικό Δι@πολιτισμός:
1. Κική Δημουλά Η έγερση των καθημερινών πραγμάτων, του Θανάση Μαρκόπουλου
2. O χρόνος και η απώλεια στην ποίηση της Κικής Δημουλά, της Αγάθης Γεωργιάδου
Πηγή: xrysomyga.blogspot.com
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΕΕ
2.1. Δομή του κειμένου,
2.2. Σχολιασμός ή σύντομη ανάπτυξη χωρίων του κειμένου:
1. Σε ποιο πρόβλημα των ανθρώπινων σχέσεων αναφέρεται το ποίημα;
2. Πώς επιδρά ο χρόνος στις ανθρώπινες σχέσεις;
3. Ποια είναι, σύμφωνα με το ποίημα, τα χαρακτηριστικά του έρωτα;
4. Πού εντοπίζεται, κατά τη γνώμη σας, η σχέση της μνήμης με τη θλίψη;
5. Πώς μεταβάλλονται οι έννοιες «έρωτας», «φόβος», «νύχτα» με την απόδοσή τους σε πληθυντικό αριθμό; Γιατί, σε αντίθεση μ’ αυτές, η «μνήμη» είναι μόνον ενικού αριθμού και άκλιτη;
2.3. Σχολιασμός αδίδακτου λογοτεχνικού κειμένου:
Παρωχημένα ανέκαθεν
και τότε ακόμη που τα ενόμιζα, ενεστώτα.
«Είχα ζητήσει» λόγου χάριν - τόσο να σε βρω
δε σ’ είχα βρει,
αν κι ισχυρίζεσαι πως πιο πολύ
μ’ είχες εσύ αναζητήσει,
γράφοντας γράμματα αναρίθμητα
θαμμένα τώρα
κάτω από την κάθετη ψυχρή βροχή της Δοτικής:
Εν Λαμία - θυμάμαι -
Εν Αθήναις - θυμόσαστε -
τη δωδεκάτη πρώτου, έτους
έτους … ποίου;
Δεν είναι δυνατό να ξέρω πια,
Πάντως, εκείνων των εντάφιων ημερών
παρωχημένα αισθήματα και πρόσωπα
σε χρόνο πάντα υπερσυντέλικο
κι όταν ακόμη τα πιστεύαμε ενεστώτα.
Πώς αξιοποιούνται οι κανόνες της Γραμματικής για να αποδοθούν οι ιδέες του ποιητή; Να επισημάνετε αναλογίες με το ποίημα της Κ. Δημουλά.
3. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
1. Πώς σχετίζονται μεταξύ τους οι τέσσερις βασικές έννοιες του ποιήματος: έρωτας, φόβος, μνήμη, νύχτα;
2. Η συγγραφέας, αν και σ’ ένα πρώτο επίπεδο δημιουργεί την εντύπωση ότι κάνει μια γραμματική τεχνολόγηση τεσσάρων εννοιών, στην ουσία εμβαθύνει στο συναισθηματικό κόσμο και στην πραγματικότητα των ανθρώπινων σχέσεων. Να επαληθεύσετε αυτή την άποψη με στοιχεία του ποιήματος.
Κική Δημουλά: Ο πληθυντικός αριθμός – (ανάλυση ποιήματος)
πηγη:https://apotis4stis5.com/more-music/vivlio/35151-kikh-dimoula-o-plhthyntikos-arithmos
Η ποιήτρια παίζει με τις λέξεις και με τις έννοιες, ανακατεύει τη σημασιολογία με τη γραμματική και δίνει ένα μοναδικό ποιητικό αποτέλεσμα.
Κάθε στροφή αφιερώνεται και σε ένα ουσιαστικό: έρωτας, φόβος, μνήμη και νύχτα.
Η επιλογή αυτών των λέξεων, καθώς και η σειρά με την οποία παρουσιάζονται δεν είναι διόλου τυχαία, καθώς τα νοήματα συνδέονται αλυσιδωτά.
Ο τίτλος του ποιήματος είναι «Ο πληθυντικός αριθμός» και μας προϊδεάζει για το τι περίπου θα ακολουθήσει.
Περιμένουμε τη γραμματική ανάλυση των λέξεων, μα παράλληλα ξαφνιαζόμαστε από την αμφισημία που τη διαπερνά και τελικά γοητευόμαστε από αυτό το ευφάνταστο μπέρδεμα.
Ο πληθυντικός αριθμός επιλέγεται ως τίτλος αντί του ενικού αριθμού, γιατί πιθανόν εκφράζει την ποσότητα των σκέψεων και των συναισθημάτων, που στον έρωτα είναι χαοτική, καθώς όλα βιώνονται σε μέγιστο βαθμό.
Ο έρωτας, ως λέξη, είναι πράγματι ένα ουσιαστικό, αλλά τυχαίνει να είναι κάτι πολύ ουσιαστικό και ως έννοια και αυτό τονίζεται ιδιαίτερα με το επίρρημα «πολύ».
Επίσης, δεν αποτελεί αποκλειστικά θηλυκή ή αρσενική υπόθεση, καθώς βιώνεται στην ίδια ένταση και από τα δύο φύλα.
Πλήθος επιθέτων θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν τον έρωτα: μεγάλος, φλογερός, δυνατός, παθιασμένος…
Η ποιήτρια επιλέγει το επίθετο «ανυπεράσπιστος».
Ήδη από την πρώτη στροφή του ποιήματος διαγράφεται, λοιπόν, η διάχυτη μελαγχολία για το μάταιο του έρωτα που περιγράφει.
Και ενώ αρχικά η λέξη έρωτας ήταν «ενικού αριθμού», εστιάζοντας έτσι στο άτομο και στον συναισθηματικό κόσμο του ερωτευμένου, τελικά με τούτο τον προσδιορισμό γίνεται πληθυντικός αριθμός (οι ανυπεράσπιστοι έρωτες) και δείχνει το κοινό πεπρωμένο, την πορεία που ακολουθούν τέτοιοι καταδικασμένοι και αδιέξοδοι έρωτες.
Τέτοιου είδους έρωτες δημιουργούν μεγάλη ανησυχία.
Στην αρχή ο φόβος είναι μικρής έντασης, μα καθώς περνά ο καιρός, πολλαπλασιάζεται.
«Οι φόβοι», σε πληθυντικό αριθμό, συνοψίζουν όλα τα έντονα αρνητικά συναισθήματα που μοιάζουν ατέρμονα και κατακλύζουν το άτομο που βρίσκεται σε τέτοια κατάσταση: την αναμονή, την αβεβαιότητα, το άγχος, την αγωνία «για όλα από δω και πέρα».
Δίπλα στον φόβο στέκεται η μνήμη, που είναι η κύρια πηγή θλίψης ενός χαμένου έρωτα, καθώς οι αναμνήσεις είναι βασανιστικές για το άτομο.
Είναι χαρακτηριστικό πως ενώ ο έρωτας, ο φόβος και η νύχτα έχουν και ενικό και πληθυντικό αριθμό, η μνήμη έχει μόνο ενικό.
Είναι η πιο ισχυρή γιατί είναι η μόνη που δίνει και άλλο ουσιαστικό μέσα στη στροφή: τις θλίψεις, σε πληθυντικό αριθμό.
Πολλές και ατελείωτες, όσο υπάρχει η πανίσχυρη μνήμη.
Επίσης, δεν κλίνεται. Παραμένει πάντα ως έχει: «η μνήμη», δείχνοντας έτσι πως ξεχωρίζει από κάθε άλλο ουσιαστικό, καθώς δεν υπακούει στους ίδιους κανόνες.
Πρόκειται για μία ατελείωτη πηγή δυστυχίας που δεν σταματά ποτέ να εξαντλεί το άτομο συναισθηματικά αναφορικά με το παρελθόν.
Η νύχτα έρχεται ως έννοια να ολοκληρώσει το μέγεθος του πόνου, γιατί οι νύχτες θεωρούνται μελαγχολικές και δύσκολες.
Τη νύχτα λείπουν οι δραστηριότητες και η ζωντάνια της ημέρας και είναι κανείς πιο ευάλωτος και με λιγότερες αντιστάσεις και άμυνες απέναντι στις σκέψεις, στις αναμνήσεις και στα συναισθήματά του.
Είναι οι ώρες της ημέρας που μένουμε μόνοι, στρεφόμαστε στον εαυτό μας και ο χρόνος φαίνεται να κυλά πιο αργά.
Οι νύχτες και οι φόβοι θα πορεύονται μαζί με το άτομο και θα έχουν μία συνέχεια στο μέλλον, καθώς θα υπάρχουν «από εδώ και πέρα», προκαλώντας μία διαρκή αγωνία για το πως πρόκειται να είναι η ζωή στο εξής με αυτά τα δεδομένα.
Τέλος, με μία δεύτερη ανάγνωση, αξίζει να παρατηρήσουμε ότι επειδή το ποίημα εστιάζει σε ουσιαστικά, απουσιάζουν εντελώς τα ρήματα.
'ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ', ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
- Ελλειπτικός λόγος-κρυπτικός
- Προσωποποίηση αφηρημένων εννοιών και οικείωσή τους από τη Δ.
- Ολιγόστιχο ποίημα
- Ελεύθερος στίχος
- Συνηθισμένο θέμα ιδωμένο με πρωτότυπο τρόπο
- Συμβολισμοί
- Μεταφορική γλώσσα και απροσδόκητα ζεύγη λέξεων
- Βιωματικότητα
- Η ανατροπή. Δήθεν γραμματική τεχνολόγηση
KIKH ΔΗΜΟΥΛΑ «Ο ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ»
Το ποίημα χαρακτηρίστηκε ως η ποιητική ανατροπή των γραμματικών κανόνων που συνοδεύει και μια ψυχική ανατροπή
-λειτουργεί σε δυο επίπεδα, αφού σύμφωνα με το πρώτο αποτελεί μια γραμματική τεχνολόγηση τεσσάρων εννοιών, ενώ σ΄ένα δεύτερο επίπεδο παρακολουθούμε την αφήγηση μιας μικρής ερωτικής ιστορίας, την καταγραφή ενός προσωπικού βιώματος
-ιδιαίτερα χαρακτηριστική η απουσία του ποιητικού «εγώ», και του ερωτικού αντικειμένου, συγκεκριμένων αναφορών στο χώρο, καθώς και η παντελής έλλειψη ρήματος (ελλειπτικός λόγος) που θέλει ίσως να αποδώσει καλύτερα την ακινησία της μοναξιάς
Ο ΕΡΩΤΑΣστ1-προσδιορισμός του συναισθήματοςστ2-προσδιορισμός της γραμματικής έννοιαςστ3-ποιητικό φορτίο, καθοριστική η επίδραση του έρωτα στη ζωή των ανθρώπων, υπογραμμίζεται η σημαντικότητά τουστ4-γραμματικός αλλά και ποιητικός χαρακτηρισμός που υποδηλώνει τη μοναχικότητα, μια κατάσταση που βιώνεται ατομικάστ5-εγκαταλείπεται η γραμματική, η αναφορά σε γραμματικό επίπεδο ξαφνιάζειστ6-σε ποιητικό όμως υπάρχει προσδιορισμός, αφού ο έρωτας καθιστά ευάλωτους όσους «προσβάλλει», εξαφανίζει κάθε άμυνα, κάθε λογική αντίσταση. Και ο ίδιος όμως είναι ευάλωτος στη φθορά της καθημερινότηταςστ7,8-ο πληθυντικός αριθμός πολλαπλασιάζει την καταλυτική επίδραση του έρωτα και της δίνει καθολικότηταO ΦΟΒΟΣστ9- την απουσία του έρωτα διαδέχεται ο φόβοςστ10- προσδιορισμός γραμματικής έννοιαςστ11,12,13-ο φόβος είναι ένας, όμως κατόπιν δρα πολλαπλασιαστικά. Στην αρχή ο φόβος πηγάζει από την απειλή της επερχόμενης μοναξιάς και μετά γίνεται υπαρξιακό άγχος, έντονη ανησυχία για το αν η ζωή έχει νόημαστ14,15-η αγωνία και οι ανασφάλειες επεκτείνονται σε όλο το πλαίσιο της ύπαρξης του ανθρώπου (για όλα). Ο χρονικός προσδιορισμός «από δω και πέρα» οριοθετεί την απουσία του έρωτα και την αναπλήρωσή του από το φόβο. Έτσι οι φόβοι αυξάνονται και παρατείνονται.
Η ΜΝΗΜΗστ16- η θύμηση αποτελεί λυτρωτικό καταφύγιο για όσους ζουν μέσα στους φόβουςστ17- ποιητικός ορισμός, πηγή ψυχικού πόνουστ18,19-ως κύριο όνομα έχει μόνο ενικό αριθμό, ίσως ακόμη και γιατί είναι προσηλωμένη αποκλειστικά στο πρόσωπο που λείπειστ20- άκλιτη, γιατί στον πληθυντικό διαφοροποιείται η σημασία της (στον ενικό η θύμηση, στον πληθυντικό οι αναμνήσεις)στ21-η τριπλή επανάληψη προβάλλει την πεισματάρικη και βασανιστική της παρουσία
Η ΝΥΧΤΑστ22-27-γραμματικός προσδιορισμός της λέξηςστ28-ο χρονικός προσδιορισμός «από δω και πέρα» ορίζει τελεσίδικα το όριο ανάμεσα στην ευτυχία και τη δυστυχία. Ως εδώ υπήρχε ο έρωτας, από δω και πέρα οι νύχτες θα είναι πολλές και φορτωμένες με το βάρος της απώλειας και της απουσίας. Άρα και ο ΕΡΩΤΑΣ θα είναι πιο βασανιστικός και ο ΦΟΒΟΣ πιο έντονος και η ΜΝΗΜΗ πιο οδυνηρή
ΓΛΩΣΣΑ απλή, καθημερινή, οικεία, καθόλου εξεζητημένη και επιτηδευμένηΥΦΟΣ: λιτό, χαμηλόφωνο, χωρίς λυρικές εξάρσεις και διαχυτική προβολή συναισθημάτων
Θεωρώ πως εντάσσεται στο μοντερνισμό ενώ οι απρόσμενες συζεύξεις λέξεων (γένους ανυπεράσπιστου) μας πάνε μορφικά και λίγο στον υπερρεαλισμό. Το θέμα του απ΄την άλλη με κέντρο την απουσία του αγαπημένου προσώπου ρέπει και προς το νεορομαντισμό θα έλεγα. Όπως λέει και ο Νάσος Βαγενάς "ενώ στην παλαιά ποίηση το νόημα αυτό παράγεται και μεταδίδεται με μιαν έλλογη αλληλουχία της συγκίνησης... στη μοντέρνα μεταδίδεται σε μιαν αλληλουχία που συμπεριφέρεται χωρίς να σέβεται τα όρια του έλλογου
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΥΛΑ
«ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ» - ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:
https://laventer.blogspot.com/2010/08/1.html
1. Να ερμηνεύσετε την απουσία ρημάτων στο ποίημα.
2. Έχει υποστηριχτεί η άποψη ότι η Κική Δημουλά πραγματεύεται στο ποίημα μια
καθημερινή ιστορία με έναν πρωτότυπο ποιητικό τρόπο. Να τεκμηριώσετε την
άποψη αυτή με αναφορές στο ποίημα. Ποιες λέξεις χρησιμοποιούνται στο ποίημα
με διπλή σημασία;
3. Γιατί το ποίημα ονομάζεται «Πληθυντικός αριθμός»;
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ:
1. Από το ποίημα «Πληθυντικός Αριθμός» απουσιάζουν τα ρήματα. Η σκόπιμη
παράλειψη των ρημάτων δηλώνει την επιθυμία της ποιήτριας να δώσει έμφαση
στις τέσσερις αφηρημένες έννοιες οι οποίες αναφέρονται στο ποίημα (ο έρωτας,
ο φόβος, η μνήμη, η νύχτα). Επίσης, το ρήμα αποτελεί βασικό και αναπόσπαστο
στοιχείο της πρότασης και γιαυτό, με την απουσία ρημάτων, υποδηλώνεται η
στέρηση του αγαπημένου προσώπου, που αποτελούσε το σημαντικότερο
πρόσωπο στη ζωή του ποιητικού υποκειμένου. Όπως μια πρόταση χωρίς ρήμα
είναι ημιτελής, έτσι και η ζωή του ποιητικού υποκειμένου είναι ημιτελής χωρίς
το αγαπημένο πρόσωπο.
Ακόμη, αξίζει να τονιστεί ότι το ρήμα δηλώνει ενέργεια
και δράση, ενώ το ποιητικό υποκείμενο θέλει να τονίσει τη στασιμότητα και την
αδράνεια που επικρατούν στη ζωή του. Πρέπει να επισημανθεί ότι ένα ρήμα έχει
πρόσωπα (πρώτο, δεύτερο, τρίτο), αναφέρεται σε συγκεκριμένη χρονική βαθμίδα
(παρόν, παρελθόν, μέλλον) και έχει συγκεκριμένες διαθέσεις (ενεργητική, μέση,
παθητική, ουδέτερη), ενώ η ποιήτρια με την παράλειψη των ρημάτων επιδιώκει
να δώσει καθολικότητα και διαχρονικότητα στα λεγόμενα. Εξάλλου, το μόνο
ρήμα που μπορεί να εννοηθεί είναι το ρήμα είναι. Θα ήταν, λοιπόν, μονότονη
και άκρως αναποτελεσματική η συνεχής χρήση του ίδιου ρήματος στο ποίημα.
Εξάλλου, σύμφωνα με τον Ανδρέα Καραντώνη, η Κική Δημουλά «γράφει με
τρόπο που να εξοικονομεί, κατά το δυνατό, το λόγο, ώστε στα ποιήματά της να
μην περισσεύουν πολλά δευτερεύοντα στοιχεία ή παραγιομίσματα».
2. Πράγματι, στο ποίημα αυτό η ποιήτρια πραγματεύεται μια απλή και καθημερινή
ιστορία με έναν πολύ πρωτότυπο τρόπο. Καταγράφεται το προσωπικό βίωμα
ενός καθημερινού ανθρώπου, μια μικρή, συνηθισμένη ερωτική ιστορία, που
προβάλλεται με νύξεις από την ποιήτρια. Ο μεγάλος έρωτας έφυγε, το ποιητικό
υποκείμενο υποφέρει, καθώς οι φόβοι για τη ζωή του από εδώ και πέρα
πολλαπλασιάζονται και μέσω της μνήμης το βασανίζουν κάθε νύχτα, όταν το
άτομο έρχεται αντιμέτωπο με τις σκέψεις και τις αναμνήσεις του.
Η πρωτοτυπία, λοιπόν, της πραγμάτευσης αυτής της καθημερινής
εμπειρίας έγκειται στο γεγονός ότι το ποίημα λειτουργεί σε δύο επίπεδα: σε
πρώτο επίπεδο η ποιήτρια προβαίνει στη γραμματική τεχνολόγηση / αναγνώριση
των ουσιαστικών – αφηρημένων εννοιών. Γιαυτό ορίζονται γραμματικά κάποιες
έννοιες (όνομα ουσιαστικόν, ενικού αριθμού, γένους θηλυκού, ενικός αριθμός,
πληθυντικός αριθμός, άκλιτη), αφού αρχικά φαίνεται ότι προσπάθεια της
ποιήτριας είναι να οριστεί γραμματικά η έννοια του πληθυντικού αριθμού, ότι η
ποιήτρια επιθυμεί να κάνει ένα μάθημα γραμματικής αναγνώρισης των λέξεων.
Το δεύτερο, όμως, και σημαντικότερο επίπεδο του ποιήματος, το επίπεδο της
καθημερινότητας προκύπτει σταδιακά κατά τη μεταφορά των τριών λέξεων από
τον ενικό στον πληθυντικό με τον ταυτόχρονο αποκλεισμό της μνήμης από τον
πληθυντικό και τη διαδικασία της κλίσης και αφορά την αποκάλυψη των
συναισθημάτων και των αντιδράσεων του ανθρώπου όταν ανακαλύπτει ότι το
αγαπημένο πρόσωπο έχει πια χαθεί και ότι πρέπει να ξεπεράσει με κάθε τρόπο
τα δυσάρεστα συναισθήματα που αυτή η απουσία προκαλεί.
Για να πετύχει την πρωτότυπη πραγμάτευση του θέματος η ποιήτρια
χρησιμοποιεί λέξεις με διπλή σημασία: η μία σημασία προκύπτει από την
προσπάθεια της ποιήτριας να πετύχει τη γραμματική τεχνολόγηση των λέξεων
και η άλλη προκύπτει από τις αναφορές στο επίπεδο του προσωπικού βιώματος.
Οι λέξεις με διπλή σημασία είναι οι ακόλουθες:
�� Ουσιαστικόν: Ως ουσιαστικό στη γραμματική ορίζεται κάθε λέξη που δηλώνει
πρόσωπο, πράγμα, ζώο, αφηρημένη έννοια. Στο επίπεδο του προσωπικού
βιώματος η λέξη λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός του έρωτα και
σημαίνει τον πολύ σημαντικό.
�� Ενικός αριθμός: Οι τύποι που λόγω της μορφολογίας τους παραπέμπουν σε ένα
και όχι περισσότερα αντικείμενα αναφοράς αποτελούν τύπους ενικού αριθμού.
Σε δεύτερο επίπεδο, το επίπεδο της πραγματικότητας, συμβολίζεται κυρίως η
μοναδικότητα του συναισθήματος του έρωτα, η μοναξιά του ποιητικού
υποκειμένου που βιώνει τον έρωτα με έναν ιδιαίτερο, πολύ προσωπικό τρόπο και
το γεγονός ότι κάθε άνθρωπος ζει τον αληθινό έρωτα μία μόνο φορά στη ζωή
του.
�� Γένος Θηλυκό / Αρσενικό: Τα ονόματα που δηλώνουν θηλυκά / αρσενικά όντα
ή που απλώς έχουν το αντίστοιχο γραμματικό άρθρο προσδιορίζονται ως
ονόματα αρσενικού ή θηλυκού γένους. Στο ποιητικό επίπεδο οι παραπάνω
φράσεις χρησιμοποιούνται για να δηλωθεί η καταλυτική επίδραση του έρωτα σε
άντρες και γυναίκες.
�� Πληθυντικός αριθμός: Η γραμματική κατηγορία του πληθυντικού αριθμού
περιλαμβάνει τους τύπους που αναφέρονται σε περισσότερα από ένα
αντικείμενα αναφοράς. Στο ποιητικό επίπεδο χρησιμοποιείται για να δοθεί η
καθολικότητα της επίδρασης του έρωτα στο ποιητικό υποκείμενο ή στους
ανθρώπους γενικότερα, για να τονιστεί ο φόβος και η αγωνία που θα
βασανίζουν το ποιητικό υποκείμενο μετά την εγκατάλειψη.
�� Άκλιτη: η λέξη άκλιτη αναφέρεται στην ιδιότητα μιας λέξης να μην παρουσιάζει
ιδιαίτερες καταλήξεις κατά την κλίση της. Παραπέμπει, όμως, και στην ομόηχή
της λέξη άκλητη. Αυτό σημαίνει ότι η μνήμη είναι ακάλεστη και απροσδόκητη
καθώς, όπως η ίδια η ποιήτρια λέει σε άλλο ποίημά της, «διαλέγει πάντα τη
συντομότερη οδό για να μας επισκεφθεί».
3. Ο τίτλος του ποιήματος αποτελεί μια γραμματική έννοια, τον Πληθυντικό
αριθμό.
Σε πληθυντικό αριθμό χρησιμοποιείται μια κλιτή λέξη, όταν
αντικείμενο αναφοράς της είναι περισσότερα από ένα ομοειδή πρόσωπα ή
πράγματα.
Ο πληθυντικός αριθμός αποτελεί ξεχωριστή μορφολογική κατηγορία
που διακρίνεται από τον ενικό από τις ιδιαίτερες καταλήξεις που έχουν ονόματα
και ρήματα κατά την κλίση. Με τη χρήση, λοιπόν, της φράσης Πληθυντικός
Αριθμός η ποιήτρια πετυχαίνει να αποστασιοποιηθεί από το συγκεκριμένο
χρόνο, το συγκεκριμένο χώρο και τα συγκεκριμένα πρόσωπα (το πρόσωπο που
έφυγε ή εκείνο που έμεινε).
Με την ηθελημένη αυτή αοριστία δίνεται εμφατικά η
καθολικότητα και η διαχρονικότητα του συναισθήματος του έρωτα. Αυτά που
περιγράφονται στο ποίημα (η καθολικότητα της επίδρασης του έρωτα στο
ποιητικό υποκείμενο ή στους ανθρώπους γενικότερα, ο φόβος και η αγωνία που
θα βασανίζουν το ποιητικό υποκείμενο μετά την εγκατάλειψη) συμβαίνουν
πάντα, παντού και σε κάθε άνθρωπο.
Κική Δημουλά
http://users.sch.gr/ckollias/globalsch-autosch/iware/?D=9cfde799ae4f1152aa0f2113558e506e
Γενικά χαρακτηριστικά
Η απώλεια.
Στα ποιήματά της υπάρχει πάντα η αίσθηση μιας έλλειψης, της ματαίωσης, της απώλειας. Συναισθήματα που αποτελούν την αιτία της συγγραφής. Η ποίηση δηλαδή έρχεται ως λυτρωτική εκδήλωση να καλύψει το κενό. Η απώλεια αυτή προσωποποιείται στο πρόσωπο του χαμένου συντρόφου της στη ζωή , του ποιητή Άθου Δημουλά
Η έκφραση προσωπικών συναισθημάτων. Πρωταγωνίστρια της ποίησής της είναι η ίδια. Υπάρχει ένα ποιητικό εγώ που αφηγείται, σκέφτεται , διαλέγεται με αντικείμενα, έννοιες , θυμάται.
Αφηρημένες έννοιες- Προσωποποίηση. Οι έννοιες παίρνουν τη θέση υποκειμένων, κινούνται, αισθάνονται, πάσχουν, συμπεριφέρονται ως δρώντα πρόσωπα. Η Δημουλά καταφέρνει να δημιουργεί ένταση μέσα από αφηρημένες λέξεις
Υπαρξιακή αγωνία. Η αίσθηση της απώλειας του άλλου μετατοπίζεται στο ποιητικό εγώ και γίνεται αγωνία για την απώλεια του χρόνου, των αποτελεσμάτων της φθοράς, για τη σημασία της ίδια της ύπαρξης.
Γλωσσική τόλμη. Ουσιαστικά στη θέση επιθέτων, ρήματα με αιφνιδιαστικά αντικείμενα, μεταφορές τολμηρές, αμφισημίες, παράθεση αντίθετων ή ομόηχων λέξεων, ηθελημένη αμέλεια στη σύνταξη. Μικτή γλώσσα , καθημερινή με λέξεις καθαρεύουσας, αργκό, τεχνολογίας νεολογισμούς ( τις περισσότερες φορές με τόνο ειρωνικό.
Ποίηση της καθημερινότητας. Καθημερινές στιγμές και βιώματα , κυρίως πληγές, μεταφράζονται σε ποιήματα.
Πληθυντικός αριθμός
Το ποίημα.
Με άξονα τον πληθυντικό αριθμό η ποιήτρια προσπαθεί να ορίσει 4 ουσιαστικά, 4 αφηρημένες έννοιες.
Οι ορισμοί της βέβαια είναι υποκειμενικοί, προϋποθέτουν βέβαια αντικειμενικές γλωσσικές συσχετίσεις αλλά στοχεύουν να τις ανατρέψουν.
Τίτλος.
Προκαλεί από μόνος του έκπληξη
Ένα ποίημα ( η ποίηση μπορεί να θεωρηθεί και η ανατροπή της γραμματικής κανονικότητας) προσπαθεί να ορίσει μια γραμματική έννοια. Στόχος της ποιήτριας βέβαια είναι η γραμματική της ψυχής. Θα προσπαθήσει να προβάλει στις λέξεις και στη χρήση τους βιώματα, συναισθήματα.
Στόχος της είναι η ανατροπή των γραμματικών κανόνων που θα εκφράσει και την ανατροπή που έχει επέλθει στη ζωή της με την απώλεια του αγαπημένου της προσώπου. Ήδη με αυτήν την απώλεια ο πληθυντικός αριθμός ανατρέπεται σε ενικό και καλύτερα σε «μοναχικό» αριθμό.
Ο έρωτας.
Όνομα ουσιαστικόν πολύ ουσιαστικόν: πρώτη αμφισημία.
Η ποιήτρια ξεκινά με το τυπικό γραμματικό γνώριμα της λέξης για να έρθει για να έρθει μετά να την ανατρέψει χρησιμοποιώντας την αμφισημία της.
Το «ουσιαστικό» τη δεύτερη φορά σημαίνει «πραγματικό», «σημαντικό», «αληθινό». Και μάλιστα με το επίθετο «πολύ» το οποίο δε θα μπορούσε να προσδιορίζει το ουσιαστικό ως γραμματικό όρο δίνεται το μέγεθος της σημασίας του έρωτα στη ζωή της ποιήτριας.
Ενικού αριθμού: ας θυμηθούμε « μονάχος πορεύεται κανείς στον έρωτα» από τη σονάτα του σεληνόφωτος. Δεύτερη αμφισημία.
Το «ενικός» δηλώνει τη μοναχικότητα . Ο έρωτας βιώνεται ατομικά.ο άλλος είναι το αντικείμενο του έρωτα. Το συναίσθημα , το βίωμα είναι προσωπική υπόθεση του καθενός.
Γένους ούτε θηλυκού ούτε αρσενικού:
3η αμφισημία.
Εδώ η γραμματική εγκαταλείπεται.
Το γένος παίρνει τη σημασία ενός ιδιαίτερου χαρακτηριστικού. Και πράγματι ο έρωτας δεν είναι μόνο ίδιον της γυναίκας ή του άνδρα.
Έχει μόνο ένα χαρακτηριστικό, μεταβάλλει τα υποκείμενα σε ευάλωτα , ανυπεράσπιστα. Παρασύρει κάθε άμυνα, λογική , αντίσταση. Καταδυναστεύει.
Το επίθετο «ανυπεράσπιστος» που χαρακτηρίζει τους ερωτευμένους περνάει στο ίδιο το συναίσθημα. ( κρυφή υπαλλαγή)
Πληθυντικός αριθμός:
η γραμματική έννοια που συνέχει τις 4 αφηρημένες έννοιες. Ξεκινάμε με τον ερωτα που έχει πληθυντικό αριθμό, όσοι και οι ανυπεράσπιστοι εραστές.
Το αίσθημα είναι μεν ατομικό αλλά είναι πανανθρώπινο και πάντοτε «ευάλωτο». Ο έρωτας είναι ίσως η πιο ευάλωτη κατάσταση του ανθρώπου.
Ο φόβος
Όνομα ουσιαστικόν: έχοντα ήδη γίνει η αναφορά στον έρωτα το «ουσιαστικόν» τώρα σημαίνει σε δεύτερο επίπεδο το «σημαντικό». Ο φόβος αναπληρώνει το συναίσθημα του έρωτα μετά την απώλεια του άλλου.
Στην αρχή ενικός αριθμός και μετά πληθυντικός: Κύρια ιδιότητα του φόβου, να δρα πολλαπλασιαστικά.
Ο φόβος της μοναξιάς γίνεται υπαρξιακός φόβος, υπαρξιακό άγχος.
Γίνονται φοβίες, που κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η απουσία λογικής εξήγησης.
Για όλα από δω και πέρα : η φράση θα επαναληφθεί και στο τέλος του ποιήματος δίνοντας μια συνέχεια στο συναίσθημα και επιτείνοντας τη «σκοτεινή ατμόσφαιρα».
Η γενίκευση και η επανάληψη «οι φόβοι. Οι φόβοι» τονίζουν τη σημασία της λέξης «φοβία»: παράλογος φόβος, συναισθηματική εμμονή που συνδέεται με αγωνία και ένταση.
Η μνήμη
Κύριο: ένας ακόμα γραμματικός όρος που χρησιμοποιείται με άλλη σημασία.
Το «κύριο» σημαίνει το « βασικό», όπως και το «ουσιαστικό». Μπορούμε να του δώσουμε και μια δεύτερη αμφισημία.
Καθώς το κύριο όνομα στη γραμματική συνδέεται με συγκεκριμένα ονόματα (π.χ.Παναγιώτης κτλ) , μπορούμε να πούμε ότι και η μνήμη στην περίπτωση της ποιήτριας συνδέεται αποκλειστικά με ένα πρόσωπο.
Η μνήμη: η μνήμη το λυτρωτικό καταφύγιο για όσους ζουν μέσα στους φόβους, και η μόνη ευχαρίστηση για όσους έχουν χάσει την ευτυχία.
Ταυτόχρονα όμως και πηγή πόνου.
Η μνήμη υπενθυμίζει τον έρωτα, τον χαμένο παράδεισο, κάνει πιο έντονη τη θλίψη του τώρα. Γι’ αυτό βέβαια και συσχετίζεται με τη θλίψη « κύριο όνομα των θλίψεων»
Ενικού αριθμού μόνο ενικού: η μνήμη είναι μόνο ενικού αριθμού όπως και τα κύρια ονόματα. Η μνήμη που συσχετίζεται με ένα πρόσωπο, το αγαπημένο πρόσωπο, καταφέρνει να ενώσει όλες τις προηγούμενες στιγμές , να τους δώσει το ίδιο στίγμα, το στίγμα του αγαπημένου προσώπου.
Το ότι όμως είναι ενικού αριθμού δεν την κάνει πιο υποφερτή από τους φόβους γιατί είναι άκλιτη και επαναλαμβανόμενη.
Άκλιτη: μια ακόμα αμφισημία.
Η μνήμη δεν έχει πτώσεις, δεν έχει διαβαθμίσεις, δεν «πέφτει».
Παραμένει σε πτώση «ονομαστική» ( πάλι μας οδηγεί στο όνομα- πρόσωπο) , άκλιτη και επαναλαμβανόμενη.
Βέβαια και η λέξη μνήμες έχει διαφορετική σημασία, δηλώνει τις αναμνήσεις. Ενώ η μνήμη είναι νοητική λειτουργία.
Η νύχτα
Προσδιορίζεται μόνο γραμματικά. Όνομα, γένος, αριθμός.
Ήδη όμως έχουμε γνωρίσει το παιχνίδι της ανατροπής. Έτσι στον τελευταίο στίχο η λέξη « νύχτες» παίρνει άλλο χρώμα, μετωνυμικά γίνεται το σκοτάδι, τα δυστυχισμένα βράδια που το ποιητικό υποκείμενο θα βιώνει πιο δραματικά τους φόβους και τις μνήμες της ευτυχίας και του έρωτα.
Από δω και πέρα: η αίσθηση της απώλειας παρουσιάζεται τελεσίδικη.
Παραδοσιακό και σύγχρονο διδακτικό μοντέλο της Λογοτεχνίας. Παράδειγμα παραγωγής ερμηνευτικού σχολίου: Κική Δημουλά «Ο Πληθυντικός Αριθμός»
Οι Κειμενικοί Δείκτες του ποιήματος Το λογοτεχνικό γένος/είδος: μοντέρνο ποίημα σε ελεύθερο στίχο Αφηγηματικοί τρόποι/τεχνικές: • Το ποίημα αφηγείται μια ...
Ερμηνευτικό σχόλιο
ΟΔΗΓΙΕΣ
https://blogs.e-me.edu.gr/hive-neglossag/%CE%BB%CE%BF%
BD%CE%AF%CE%B1/%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B7%CE%BD%CE%B5
85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%83%CF%87%CF%8C%CE%BB%CE%B9%CE%BF/
- Ποιο είναι το θέμα του κειμένου;
Το πιο σημαντικό στοιχείο, διαβάζοντας ένα κείμενο, είναι να καταλάβουμε το θέμα του (π.χ. αν αφηγείται ένα περιστατικό ρατσιστικής βίας, το θέμα θα είναι π.χ. η ξενοφοβία ή ο κοινωνικός ρατσισμός κλπ. που οδηγεί στην κοινωνική παθογένεια). Προσοχή, η περίληψη της
ιστορίας του κειμένου δεν ταυτίζεται με το θέμα.
- Ποιο είναι το βασικό ερώτημα που θέτει το κείμενο;
Πρόκειται για κείμενα που μας θέτουν μπροστά σε κάποια διλήμματα ή σε κάποια κρίσιμα ερωτήματα (τύπου «γιατί υπάρχει κοινωνική βία;).
Καταγράφουμε το ερώτημα ή τα ερωτήματα που θέτει το κείμενο (π.χ. στην «Ιθάκη», είναι προτιμητέο το ταξίδι ή ο προορισμός; ).
Αν υπάρχουν πάνω από ένα ερωτήματα που τίθενται, αξιολογούμε ποιο είναι το σημαντικότερο/ ποιο παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον κατά τη γνώμη μας.
- Να τεκμηριώσετε το σχολιασμό σας.
Για να γίνει η τεκμηρίωση της ερμηνείας (νοηματοδότησης) του κειμένου, χρησιμοποιούμε αναφορές στις λεξιλογικές επιλογές του συγγραφέα, στα σχήματα λόγου που αξιοποίησε (π.χ. η «Ιθάκη» αξιοποιεί ιδιαίτερα την αλληγορία) , στις αφηγηματικές τεχνικές (π.χ. είδος αφηγητή) και στους αφηγηματικούς τρόπους (π.χ. διάλογος, εσωτερικός μονόλογος) και στις παραπομπές που ίσως κάνει σε καταστάσεις (π.χ. αναφορά σε αντιλήψεις, αξίες, ιστορικά γεγονότα). Χρησιμοποιούμε δηλαδή τους λεγόμενους, κειμενικούς δείκτες.
Προσοχή: Επειδή η ανάπτυξη θα γίνει με όριο λέξεων, η αναφορά στους κειμενικούς δείκτες να είναι κατά το δυνατόν συγκεκριμένη (δεν παραθέτουμε ολόκληρη την πρόταση, αλλά τη συγκεκριμένη φράση). Επίσης, δεν απαριθμούμε τους κειμενικούς δείκτες (πρώτον, δεύτερον, κλπ.).
- Πιο αναλυτικά, ποια στοιχεία λειτουργούν ως κειμενικοί δείκτες;
Στη μορφή :
ü Λογοτεχνικό γένος/ είδος (πεζογραφία/διήγημα)
ü Αφηγηματικές τεχνικές (π.χ. είδος αφηγητή)
ü Αφηγηματικοί τρόποι (π.χ. μονόλογος)
ü Γλωσσικές επιλογές
ü Λεξιλόγιο
ü Ύφος
ü Εκφρατικά μέσα
ü Εικονοποιία
ü Στίξη
ü Δομή
ü Συνδετικές λέξεις/φράσεις
ü Στιχουργική
Στο περιεχόμενο:
ü Τίτλος
ü Χαρακτήρες
ü Αξίες – ιδέες – αντιλήψεις
ü Στάσεις – συμπεριφορές
ü Ανθρώπινες σχέσεις
ü Συναισθηματικό κλίμα
ü Κοινωνικοπολιτικές συνθήκες
ü Διακειμενικές αναφορές (αναφορές σε άλλα κείμενα, λογοτεχνικά ή μη)
- Πρέπει να αναφερθώ σε όλους τους κειμενικούς δείκτες που παρέχει το κείμενο;
Δεν ενδιαφέρει η ποσότητα/ ο αριθμός των κειμενικών δεικτών, αλλά η επιλογή αυτών που βοηθούν στην τεκμηρίωση της άποψής μας. Σε κάθε περίπτωση, είναι ενδεχόμενο να υπάρχει αναφορά σε κειμενικούς δεικτες που δεν τεκμηριώνουν κάποια άποψη (π.χ. το γεγονός ότι η «Ιθάκη» είναι γραμμένη σε ελεύθερο στίχο δεν τεκμηριώνει το διδακτικό τόνο του ποιήματος. Αντιθέτως, η χρήση της υποτακτικής «να εύχεσαι» το κάνει).
- Πέρα από την αναφορά στους κειμενικούς δείκτες, πώς μπορώ να τεκμηριώσω την ερμηνεία μου;
Αν και συνιστάται η βασική αναφορά να είναι στους κειμενικούς δείκτες, υπάρχουν άλλα δύο στοιχεία που μπορούν να υποστηρίξουν την ερμηνεία ενός κειμένου:
α) Το «συγκείμενο» του συγγραφέα/ του αναγνώστη: Οι πολιτισμικές και κοινωνικές συνθήκες της παραγωγής και της ανάγνωσης του έργου. Επειδή το συγκείμενο αλλάζει, το κείμενο αποκτά νέες διαστάσεις ανάλογα με την εποχή.
β) Το «περικείμενο»: Ο τίτλος του συνολικού έργου (π.χ. ποιητικής συλλογής), τα στοιχεία που δίνονται στο εισαγωγικό σημείωμα και οι πληροφορίες σχετικά με τη δημιουργία ή την έκδοση (ημερομηνία, τόπος) του κειμένου. Ιδίως εάν μας δίνονται στοιχεία στο εισαγωγικό σημείωμα σχετικά με τον συγγραφέα, είναι επωφελές να τα χρησιμοποιήσουμε.
Προσοχή: Να μην κάνουμε χρήση των όρων «συγκείμενο», «περικείμενο» στην απάντησή μας.
- Είναι απαραίτητη η λογοτεχνικού – μη λογοτεχνικού κειμένου;
Η συνάφεια λογοτεχνικού – μη λογοτεχνικού κειμένου δεν προβλέπεται από το νέο ΦΕΚ.
- Ποια στοιχεία θα αξιολογηθούν στην απάντησή μου;
- Ο βαθμός κατανόησης των ιδεών και του συναισθηματικού κλίματος του κειμένου
- Η τεκμηρίωση με κειμενικούς δείκτες
- Ο βαθμός κατανόησης των συγκεκριμένων επιλογών (ως προς τους κειμενικούς δείκτες) που έκανε ο συγγραφέας (π.χ. γιατί χρησιμοποίησε ρητορικά ερωτήματα; )
- Η συνοχή της τελικής απάντησης – ερμηνευτικού σχολίου
- Η χρήση κατάλληλου λεξιλογίου και η επίπτωση τυχόν εκφραστικών λαθών στη διατύπωση της ερμηνείας.
Γιώργης Παυλόπουλος
«Τα Αντικλείδια»
Η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή. (αλληγορία)
Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς να βλέπουν
τίποτα και προσπερνούνε. Όμως μερικοί (αντίθεση)
κάτι βλέπουν, το μάτι τους αρπάζει κάτι
και μαγεμένοι πηγαίνουνε να μπουν.
Η πόρτα τότε κλείνει. Χτυπάνε μα κανείς (εικονοποιία)
δεν τους ανοίγει. Ψάχνουνε για το κλειδί. (σύμβολο)
Κανείς δεν ξέρει ποιος το έχει. Ακόμη
και τη ζωή τους κάποτε χαλάνε μάταια
γυρεύοντας το μυστικό να την ανοίξουν.
Φτιάχνουν αντικλείδια. Προσπαθούν. (σύμβολο)
Η πόρτα δεν ανοίγει πια. Δεν άνοιξε ποτέ
για όσους μπόρεσαν να ιδούν στο βάθος.
Ίσως τα ποιήματα που γράφτηκαν
από τότε που υπάρχει ο κόσμος
είναι μια ατέλειωτη αρμαθιά αντικλείδια (σύμβολο)
για ν’ ανοίξουμε την πόρτα της Ποίησης.
Μα η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή. (σχήμα κύκλου)
Να σχολιάσετε εκείνο το θέμα από όσα θέτει το ποίημα του Γ. Παυλόπουλου «Αντικλείδια» που κρίνετε πιο σημαντικό. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.
Το ποίημα πραγματεύεται την επαναλαμβανόμενη ανά τους αιώνες προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει τη βαθύτερη ουσία της ποιητικής τέχνης και να κατανοήσει το μυστήριό της. Αυτή η προσπάθεια αποδίδεται με την αλληγορική αφήγηση (Ποίηση – πόρτα) και την εικόνα της «ανοικτής πόρτας» της ποίησης, η οποία όμως κλείνει κάθε φορά που κάποιοι γοητεύονται («το μάτι τους αρπάζει κάτι»), κοιτάζοντας στο εσωτερικό της και προσπαθούν να μπουν. Αναζητούν, λοιπόν, σε όλη τους τη ζωή το «κλεδί», σύμβολο της αποκάλυψης της ουσίας της ποιητικής τέχνης, αλλά μάταια («Κανείς δεν ξέρει ποιος το ‘χει»). Η πόρτα είναι κλειστή, αρχίζουν λοιπόν να φτιάχνουν «αντικλείδια», αμέτρητα ποιήματα, για να μπορέσουν να δουν μέσα, να βρουν το μυστικό της. Κανείς όμως δεν καταφέρνει να το δει, παρά τις άοκνες προσπάθειες. Το ποίημα τελειώνει όπως άρχισε (σχήμα κύκλου) για να επαναληφθεί και να τονιστεί ότι «η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοικτή», που ενεργοποιεί και κινητοποιεί τη φαντασία των ανθρώπων, προκειμένου να ταξιδέψουν στον ονειρικό της κόσμο. (158 λέξεις)
Ρέα Βιτάλη
«Το παλτό μου, μαμά»
(απόσπασμα από μυθιστόρημα)
Πότε έγιναν όλα αυτά; Πότε ξέσπασε το κακό; Ούτε που το κατάλαβα. Ούτε που το καταλάβαμε. Υπόγεια, ύπουλα. Όπως σκάει η υγρασία μια μέρα σ’ έναν τοίχο και η ζημιά δεν αποκαθίσταται με την τσαπατσοδουλειά μπαλώματος. Δεν σήκωνε μπάλωμα η κοινωνία. Ήταν σαν τη μεταξωτή μου ρόμπα. Εγώ, χαμένος. Οι αμοιβές, όπως είπα, εκτοξεύτηκαν στα ουράνια. Άξιζα τόσο; «Για να με πληρώνουν θα αξίζω», έλεγε ο καθένας με σιωπηρή συνωμοτική αμηχανία μέσα του... Σε πρώτο βέβαια στάδιο. Γιατί στο επόμενο, το παιχνίδι έπαιζε αλλιώς... «Μήπως αξίζω και περισσότερα; Να δεις ότι μπορεί ν’ αξίζω πιο πολύ. Μπορεί μέχρι και να αδικώ τον εαυτό μου. Ναι, με αδικούν!». Αυτές ήταν οι διαβαθμίσεις. Αυτό το λαχάνιασμα προς τα πάνω δεν επέτρεπε σε κανέναν να χαρεί για ό,τι ξαφνικά και από το πουθενά αποκτούσε, αλλά έτρεχε για ν’ αποκτήσει το περισσότερο. Όλοι αξίζαμε περισσότερο. Όλοι απαιτούσαν με θράσος το περισσότερο. Συμπεριφορές άμετρες. Τα πούρα έδιναν κι έπαιρναν. Πούρα, που κάπνιζαν συνειδήσεις ανθρωπων. Αργά αργά, μεθοδικά. Φθήνιες, ξιπασιές. Μια μασκαράτα. Στις σελίδες των περιοδικών συναντούσες γυναίκες να φωτογραφίζονται με ανοικτές τις ντουλάπες τους για το φιλοθεάμον κοινό «τους». Να μετράνε δημοσίως τσάντες, «Λατρεύω τις τσάντες! Πόσες έχω; Πού να τις μετρήσω!». Πουλούσαν την ψυχή τους στον διάβολο για να φωτογραφηθούν τα σπίτια τους και εκείνοι κάπου ανάμεσα ως αντικείμενα των σπιτιών τους. Τόση εξωστρέφεια στην κοινωνία; Τόσο ξεμπρόστιασμα των πάντων. Πόσο είχε αλλάξει ξαφνικά η αρχιτεκτονική της καθημερινότητάς μας; Εμείς μεγαλώσαμε με το «Κλείσε τα παράθυρα θα μας ακούσει ο κόσμος» και ξαφνικά «κατοικούσαμε ομαδικών υπαιθρίως». Στους δρόμους του πλούτου...
Πόσα παπούτσια μπορεί να έχει ανάγκη κάποιος; Πόσα ρολόγια; Χάναμε μέρα με τη μέρα ως κοινωνία το αίσθημα της ντροπής. Έλιωναν κάθε λογής προσχήματα. Σε ποιον έδινε η ψυχή μας πια αναφορά; Δάνεια. Υπέρογκα δάνεια για όλα τα αγαά. Μέχρι «διακοποδάνεια» για εκδρομές. Εγκαινιάστηκε απευθείας αεροπορική γραμμή «Αθήνα – Σεϋχέλλες», καθ’ υπόδειξιν ενός τραγουδιού, μεγάλου σουξε της εποχής «Πάμε για τρέλλες, στις Σεϋχέλλες»(...)
Πάρτι, δεξιώσεις, τζακούζι, απαραιτήτως τζακούζι, σπα σε κάθε δρόμο, σε κάθε πόλη και χωριό, υπερπολυτελή ξενοδοχεία, μεγαλειώδη σπίτια, πολυτελή αυτοκίνητα, Καγιέν ως σύμβολο, πανάκριβα εστιατόρια, κρασιά... Κτήματα τάδε... Πόσα κτήματα! Και μια Μύκονος που δεν έμοιαζε σε τίποτα με το εναλλακτικό νησί της νιότης μας. Μια ξέφρενη χαρά συνεχής. Μια ξέφρενη ευημερία.
Ρ. Βιτάλη, Το παλτό μου, μαμά, Εκδόσεις Διόπτρα, 2019, σ. 136-141
Να σχολιάσεις εκείνο το θέμα, από όσα θέτει το κείμενο που θεωρείς πιο σημαντικό. Αν ζούσες σε εκείνη την εποχή, πιστεύεις πως θα μπορούσες να κρατήσεις μια διαφορετική προσωπική στάση ζωής από αυτή που περιγράφεται στο κείμενο;
Το κύριο θέμα που προκύπτει από την ανάγνωση του κειμένου είναι η διαμόρφωση μιας κοινωνίας στη δίνη του άκρατου καταναλωτισμού. Επικρατεί ένα κλίμα επίπλαστης ευημερίας, μια προκλητική χλιδή (Φθήνιες, ξιπασιές. Μια μασκαράτα) και η έλλειψη μέτρου στο κυνήγι των αγαθών και της επιτυχίας (Πόσα παπούτσια μπορεί να έχει ανάγκη κάποιος; Πόσα ρολόγια; Χάναμε μέρα με τη μέρα ως κοινωνία το αίσθημα της ντροπής.) Η αφήγηση γίνεται σε α΄ πληθυντικό, για να δηλωθεί η συνολική συνενοχή της κοινωνίας και τα πρόσωπα απουσιάζουν ή γίνονται «αντικείμενα». Αυτή την υποδούλωση στα υλικά αγαθά εκφράζει και η χαρακτηριστική παρομοίωση «πούρα που καπνίζουν συνειδήσεις», που παρουσιάζει τους ανθρώπους της εποχής εκείνης αλλοτριωμένους.
Έχοντας ως δεδομένο την ασφάλεια της απόστασης από εκείνη την εποχή, θα ήταν εύκολο να επικρίνει κάποιος αυτές τις συμπεριφορές. Δύσκολο θα ήταν, ωστόσο, να αντισταθεί στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Το κοινωνικό σώμα επηρεάζει τη στάση μας σε βαθμό που πολύ συχνά είναι αδύνατο να διακρίνουμε ή να παραδεχτούμε. Πιστεύω, λοιπόν, πως κι εγώ θα επηρεαζόμουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Φυσικά, θα μπορούσα να κρατήσω διαφορετική στάση, εάν ήδη είχα βιώσει ανάλογη εμπειρία ή αν στο μέλλον παρουσιαστεί ένα ανάλογο φαινόμενο καταναλωτικής μανίας και έλλειψης μέτρου. (193 λέξεις)
Κωνσταντίνος Καβάφης
«Όσο μπορείς»
(δυσκολία – προσωπική ευθύνη)
Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις,
τούτο προσπάθησε τουλάχιστον προστακτική – β΄ ενικό: παραινετικός τόνος
όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις (αποφατική διατύπωση: αποτροπή, προειδοποίηση)
μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου,
μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.
Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την, επανάληψη: έμφαση
γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την (τροπικές μετοχές: τρόποι εξευτελισμού)
στων σχέσεων και των συναναστροφών
την καθημερινήν ανοησία,
ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική.
Ποιο είναι το ερώτημα που κατά τη γνώμη σου θέτει το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη; Ποια είναι η απάντηση του ποιητικού υποκειμένου στο ερώτημα αυτό; Ποια είναι η δική σου απάντηση ως νέου που ζει την εποχή των κοινωνικών δικτύων και των διαδικτυακών σχέσεων;
Το βασικό ερώτημα του ποιήματος κατά τη γνώμη μου σχετίζεται με το ποια στάση πρέπει να τηρεί ο άνθρωπος, προκειμένου να διατηρήσει την αυτονομία της προσωπικότητας και την αξιοπρέπειά του στο πλαίσιο της κοινωνικής ζωής. Η προτροπή του ποιητικού υποκειμένου είναι να κάνουμε συνετή διαχείριση της κοινωνικότητας, με μέτρο και φειδώ, και με όσες δυνάμεις διαθέτουμε να προσπαθήσουμε (όσο μπορείς – προσπάθησε) να προστατεύσουμε την αξία της ζωής μας. Η αποφατική διατύπωση της προτροπής (μην την εξευτελίζεις) και ο προσδιορισμός των κινδύνων (πηαίνοντας – γυρίζοντας – εκθέτοντας) δίνει μεγαλύτερο βάθος στον παραινετικό τόνο του ποιήματος. Σκοπός είναι να αποφευχθούν οι ανούσιες σχέσεις και η υποταγή στις κοινωνικές συμβάσεις (καθημερινή ανοησία), που θα οδηγήσουν στην αλλοτρίωση της προσωπικής ζωής (ξένη, φορτική).
Η ανάγκη αυτή γίνεται πιο επιτακτική στην εποχή των κοινωνικών δικτύων, τα οποία ευνοούν το «ξόδεμα» σε ανούσιες συναναστροφές και τις επιφανειακές σχέσεις (διαδικτυακοί «φίλοι»). Παράλληλα, η έκθεση της προσωπικής ζωής και ο συμβιβασμός με τα προβαλλόμενα «πρότυπα» ενδέχεται να μας οδηγήσει στη βίωση μιας ζωής ξένης προς τις πραγματικές μας προσδοκίες. Έτσι, καταλήγω στο συμπέρασμα πως η παραίνεση «όσο μπορείς μην την εξευτελίζεις» έχει ιδιαίτερη σημασία για έναν νέο της δικής μας εποχής. (191 λέξεις)
Ιωάννα Καρυστιάνη
«Χίλιες ανάσες»
(απόσπασμα)
Το κορίτσι της ξεπαπουτσώθηκε, έβγαλε το καλσόν και θα πήγαινε για ύπνο. Στην εξώπορτα κοντοστάθηκε, γύρισε στη μάνα της. Φεύγω για Σάμο, εθελόντρια στο προσφυγικό, ανακοίνωσε και μετά, γλυκά και καθησυχαστικά, πρόσθεσε, μη φοβάσαι, μαμά μου, έμαθα πως εκεί ο ουρανός του δειλινού γυαλίζει σαν μαρμελάδα βερίκοκο. (...)
Θοδωρής και Αμαλία σε πλήρη ανακωχή, χαμογέλα και ανάσα ανακούφισης, γάντι ο συντονισμός και με την χορωδία στο κατάστρωμα. (...) Όλα κάπως εντάξει λοιπόν.
Ώσπου ξαφνικά το κεφάλι του κοριτσιού βούτηξε απότομα στο στήθος του άντρα, σαν βαρύ γκρέιπ φρουτ που σπάει το κοτσάνι του και σκάει όπου τύχει.
Η αγκαλιά του φωλιά, η παλάμη του κομπρέσα στο μέτωπο και αυτή δεν μπορούσε αν συγκρατθεί άλλο, για πρώτη φορά λυνόταν στα δάκρυα παρουσία τρίτου.
Κλαίγοντας γοερά έβγαλε από μέσα της όσα για ευνόητους λόγους δεν μπορούσε να μοιραστεί με τη λαβωμένη μάνα της ούτε φυσικά με τους άμαχους πληθυσμούς στο Κουκούτσι, Θοδωρή, ένα πεντάχρονο κοριτσάκι με λέει μαμά, ένας έφηβος δίχως ποδι ξημεροβραδιάζεται αμίλητος και νηστικός, για όσους πνίγονται δίχως ατομικά έγγραφα πάνω τους, δίχως συγγενείς να τους αναγνωρίσουν, ούτε ιατροδικαστής και διαδικασίες ταυτοποίησης, μένει ένας λάκος και για σημάδι ένας αριθμός, πιστός, άπιστος, άθεος, ό,τι και να ‘σαι, Θοδωρή, ορκίσου στα κόκκαλα του πατέρα μου, ορκίσου μου πως ποτέ δεν θα πεις στη μάνα μου.
Καθώς ο Θοδωρής Βογιατζής την άκουγε συγκινημένος, ένιωθε πως το καρδιοκτύπι του που την διαπερνούσε σαν ηλεκτρικό ρεύμα και τα δάχτυλά του που σφούγγιζαν στοργικά τα μάγουλά της της έδιναν το ελεύθερο να συνεχίσει, αφού έκανε την αρχή, να πει μια και έξω και όσα ζούσε ο υπερφυσικός Μάνος.
Είχε ξεγεννήσει ετοιμόγεννη μέσα στη λέμβο.
Είχε αναστήσει μισοπνιγμένη γιαγιά από το Χαλέπι, που έσφιγγε στα δόντια το μπρικάκι του σκοτωμένου στην πατρίδα γέρου της.
Πέρυσι τον Σεπτέμβριο είχε ανασύρει πνιγμένο κορίτσι που μέσα από τα ρούχα του ταξιδιού φορούσε το νυφικό της.
Να παρουσιάσετε τη συναισθηματική κατάσταση της ηρωίδας ύστερα από την εμπειρία της ως εθελόντριας στο προσφυγικό πρόβλημα στη Σάμο. Θα συμμετείχατε εσείς σε μια τέτοια εθελοντική προσπάθεια;
Η νεαρή ηρωίδα, βιώνοντας ως εθελόντρια το δρόμο των προσφύγων, οδηγείται σε συναισθηματική έκρηξη, σ’ ένα απρόσμενο ξέσπασμα στην αγκαλιά του Θοδωρή. Με λόγο αδιάκοπο και πηγαίο, που αποκαλύπτει τη συναισθηματική σας ένταση, εξομολογείται όλα αυτά που δεν μπορούσε να εξομολογηθεί στη μητέρα της («ορκίσου μου... στη μάνα μου»). Η εμπειρία της στη Σάμο αποδεικνύεται ιδιαίτερα επώδυνη, γεγονός που αναδεικνύεται από τον μακροπερίοδο λόγο με συχνές αλλαγές υποκειμένου, που εκδηλώνει τα αισθήματα άγχους και έντονης ροής του λόγου. Οι εικόνες δυστυχίας και ανθρώπινου πόνου («ένα κοριτσάκι με λέει μαμά», «ένας έφηβος δίχως πόδι») έχουν στοιχειώσει την ψυχή της («για όσους πνίγονται... ένας λάκος και σημάδι ένας αριθμός»). Έτσι, συγκλονισμένη από τις τραυματικές εμπειρίες και την τραγική μοίρα των προσφύγων καταρρέει, κλαίγοντας με γοερούς λυγμούς («κλαίγοντας γοερά»).
Αν και θαυμάζω αυτούς τους ανθρώπους, δεν ξέρω εάν θα είχα τη δύναμη να ακολουθήσω ακριβώς το δρόμο τους, να βρεθώ στην πρώτη γραμμή του προβλήματος. Θα μπορούσα ίσως να βοηθήσω με βάση τις δυνατότητες και τις γνώσεις μου. Θα ενδιαφερόμουν, για παράδειγμα, να συμμετέχω σε δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης. Πρόκειται ίσως για ένα μικρό βήμα, που δεν έχουν ίδια ισχύ με την προσφορά των προσώπων του κειμένου. Έχει όμως τη σημασία της, διότι από τη μικρή προσφορά του καθενός μας αθροίζεται ένα σημαντικό έργο. (214 λέξεις)
Τάκης Σινόπουλος
Ο καιόμενος
Το Φαινομενο της αυτοπυρπόλησης αποτέλεσε στην εποχή μας την έσχατη μορφή προσωπικής διαμαρτυρίας των διαφόρων απελπισμένων ιδεολόγων. Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Μεταίχμιο Β' (1957).
Κοιτάχτε μπήκε στη φωτιά! είπε ένας απ' το πλήθος.Γυρίσαμε τα μάτια γρήγορα. Ήταν
στ' αλήθεια αυτός που απόστρεψε το πρόσωπο, όταν του
μιλήσαμε. Και τώρα καίγεται. Μα δε φωνάζει βοήθεια.
Διστάζω. Λέω να πάω εκεί. Να τον αγγίξω με το χέρι μου.
Είμαι από τη φύση μου φτιαγμένος να παραξενεύομαι.
Ποιος είναι τούτος που αναλίσκεται περήφανος;
Το σώμα του το ανθρώπινο δεν τον πονά;
Η χώρα εδώ είναι σκοτεινή. Και δύσκολη. Φοβάμαι.
Ξένη φωτιά μην την ανακατεύεις, μου είπαν.
Όμως εκείνος καίγονταν μονάχος. Καταμόναχος.
Κι όσο αφανίζονταν τόσο άστραφτε το πρόσωπο.
Γινόταν ήλιος.
Στην εποχή μας όπως και σε περασμένες εποχές
άλλοι είναι μέσα στη φωτιά κι άλλοι χειροκροτούνε.
Ο ποιητής μοιράζεται στα δυο.
Ερμηνευτικό ερώτημα
Πώς διαγράφεται μέσα από το ποίημα ο ρόλος του ποιητικού υποκειμένου; Ποια είναι η δική σας θέση για τη στάση που θα πρέπει να τηρήσει (150-200 λέξεις);
Στο ποίημα αναδεικνύεται η αντίθεση μεταξύ των λίγων, που επιλέγουν την αυτοθυσία ως δρόμο υπεράσπισης των ιδεών τους και των πολλών, που αρκούνται στην αμέτοχη παρατήρηση του ηρωισμού. Παρουσιάζεται ένα γεγονός απροσδόκητο, την αυτοπυρπόληση του «καιόμενου», στην οποία το ποιητικό υποκείμενο είναι μάρτυρας μέσα σε ένα πλήθος παρατηρητών (γυρίσαμε... μιλήσαμε). Η πράξη γεννά στο ποιητικό υποκείμενο συναισθήματα δισταγμού (διστάζω), συμπάθειας (να τον αγγίξω), περιέργειας (είμαι... να παραξενεύομαι) αλλά και φόβου (φοβάμαι). Παράλληλα, εκδηλώνονται οι σκέψεις του με τη μορφή ερωτημάτων, με κύριο αίσθημα τον θαυμασμό (ποιος είναι αυτός... περήφανος;). Άξιο προσοχής είναι ότι το ποιητικό υποκείμενο δεν εκφράζει την προσπάθεια να επέμβει έμπρακτα, αν και «μοιράζεται στα δύο», αντιλαμβάνεται δηλαδή την αξία της θυσίας αλλά παράλληλα κατανοεί τον φόβο των πολλών.
Η στάση του ποιητικού υποκειμένου με βρίσκει αντίθετο, καθώς θεωρώ πως χρέος ενός «ποιητή», γνήσιου καλλιτέχνη, είναι να παίρνει θέση ενεργή απέναντι στα γεγονότα. Με τη δύναμη της τέχνης του οφείλει να εξυψώσει τις πράξεις ηρωισμού και να συμβάλει στην καταπολέμηση του κλίματος απάθειας που χαρακτηρίζει, δυστυχώς, την εποχή μας. Χρειαζόμαστε ποιητές που, αν και «μοιράζονται στα δυο» τελικά καταφέρνουν να αναδειχτούν σε έμπρακτους υπερασπιστές των ανώτερων αξιών και των φορέων τους.
Ελένη Βακαλό
Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος
Θα σας πω πώς έγινεΈτσι είναι η σειρά
Ένας μικρός καλός άνθρωπος αντάμωσε στο
δρόμο του έναν χτυπημένο
Τόσο δα μακριά από κείνον ήτανε πεσμένος και λυπήθηκε
Τόσο πολύ λυπήθηκε
που ύστερα φοβήθηκε
Πριν κοντά του vα πλησιάσει για να σκύψει να
τον πιάσει, σκέφτηκε καλύτερα
Τι τα θες τι τα γυρεύεις
Κάποιος άλλος θα βρεθεί από τόσους εδώ γύρω,
να ψυχοπονέσει τον καημένο
Και καλύτερα να πούμε
Ούτε πως τον έχω δει
Και επειδή φοβήθηκε
Έτσι συλλογίστηκε
Τάχα δεν θα είναι φταίχτης, ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει;
Και καλά του κάνουνε αφού ήθελε vα παίξει με τους άρχοντες
Αρχισε λοιπόν και κείνος
Από πάνω να χτυπά
Αρχή του παραμυθιού καλημέρα σας
Ερμηνευτικό ερώτημα
Ποιες είναι οι μεταλλαγές του ήρωα στο παραπάνω ποίημα; Ποιες σκέψεις σας προκαλούν; (150-200 λέξεις)
Στο ποίημα μάς παρουσιάζεται η διαδοχή των συμβάντων που οδήγησαν «ένας καλός μικρός άνθρωπος» να γίνει, όπως δηλώνει ο τίτλος «κακός». Αρχικά, ο ήρωας συναπαντά έναν χτυπημένο και «λυπήθηκε τόσο πολύ/ που ύστερα φοβήθηκε». Συγκρατείται, λοιπόν, και αντιπαρέρχεται την αρχική του πρόθεση να πλησιάσει τον πάσχοντα με τη σκέψη πως «κάποιος άλλος θα βρεθεί... να ψυχοπονέσει τον καημένο». Προφανώς, η αρχική του συμπάθεια έχει αμβλυνθεί. Τονίζεται μάλιστα η όξυνση του φόβου (καλύτερα να πούνε/ούτε πως τον έχω δει). Ο φόβος τελικά θα τον οδηγεί στην ύψιστη μεταστροφή της αρχικής του ευαισθησίας: Θεωρώντας πια πως είναι ένοχος για κάτι, γιατί «ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει;», μπαίνει και ο ίδιος στο ρόλο του θύτη, διαιωνίζοντας έτσι την αδικία και τη βία.
Η διαδοχή των αλλαγών μοιάζει επικίνδυνα πιθανή. Είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι συχνά, λόγω του ακατάσχετου φόβου να αναλάβουμε την ευθύνη μας, στεκόμαστε αμέτοχοι απέναντι στην αδικία. Στο τέλος συνηθίζουμε ή να την εκτρέφουμε με τη απάθειά μας ή να την δικαιολογούμε ως τάχα επιβεβλημένη. Πρόκειται για το «δίκαιο του δυνατού», που γοητεύει τόσο τους πραγματικά αδύναμους. (176 λέξεις)
ΟΔΗΓΙΕΣ https://blogs.e-me.edu.gr/hive-neglossag/%CE%BB%CE%BF% BD%CE%AF%CE%B1/%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B7%CE%BD%CE%B5 85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CF%83%CF%87%CF%8C%CE%BB%CE%B9%CE%BF/
Το πιο σημαντικό στοιχείο, διαβάζοντας ένα κείμενο, είναι να καταλάβουμε το θέμα του (π.χ. αν αφηγείται ένα περιστατικό ρατσιστικής βίας, το θέμα θα είναι π.χ. η ξενοφοβία ή ο κοινωνικός ρατσισμός κλπ. που οδηγεί στην κοινωνική παθογένεια). Προσοχή, η περίληψη της ιστορίας του κειμένου δεν ταυτίζεται με το θέμα.
Πρόκειται για κείμενα που μας θέτουν μπροστά σε κάποια διλήμματα ή σε κάποια κρίσιμα ερωτήματα (τύπου «γιατί υπάρχει κοινωνική βία;). Καταγράφουμε το ερώτημα ή τα ερωτήματα που θέτει το κείμενο (π.χ. στην «Ιθάκη», είναι προτιμητέο το ταξίδι ή ο προορισμός; ). Αν υπάρχουν πάνω από ένα ερωτήματα που τίθενται, αξιολογούμε ποιο είναι το σημαντικότερο/ ποιο παρουσιάζει μεγαλύτερο ενδιαφέρον κατά τη γνώμη μας.
Για να γίνει η τεκμηρίωση της ερμηνείας (νοηματοδότησης) του κειμένου, χρησιμοποιούμε αναφορές στις λεξιλογικές επιλογές του συγγραφέα, στα σχήματα λόγου που αξιοποίησε (π.χ. η «Ιθάκη» αξιοποιεί ιδιαίτερα την αλληγορία) , στις αφηγηματικές τεχνικές (π.χ. είδος αφηγητή) και στους αφηγηματικούς τρόπους (π.χ. διάλογος, εσωτερικός μονόλογος) και στις παραπομπές που ίσως κάνει σε καταστάσεις (π.χ. αναφορά σε αντιλήψεις, αξίες, ιστορικά γεγονότα). Χρησιμοποιούμε δηλαδή τους λεγόμενους, κειμενικούς δείκτες. Προσοχή: Επειδή η ανάπτυξη θα γίνει με όριο λέξεων, η αναφορά στους κειμενικούς δείκτες να είναι κατά το δυνατόν συγκεκριμένη (δεν παραθέτουμε ολόκληρη την πρόταση, αλλά τη συγκεκριμένη φράση). Επίσης, δεν απαριθμούμε τους κειμενικούς δείκτες (πρώτον, δεύτερον, κλπ.).
Δεν ενδιαφέρει η ποσότητα/ ο αριθμός των κειμενικών δεικτών, αλλά η επιλογή αυτών που βοηθούν στην τεκμηρίωση της άποψής μας. Σε κάθε περίπτωση, είναι ενδεχόμενο να υπάρχει αναφορά σε κειμενικούς δεικτες που δεν τεκμηριώνουν κάποια άποψη (π.χ. το γεγονός ότι η «Ιθάκη» είναι γραμμένη σε ελεύθερο στίχο δεν τεκμηριώνει το διδακτικό τόνο του ποιήματος. Αντιθέτως, η χρήση της υποτακτικής «να εύχεσαι» το κάνει).
Αν και συνιστάται η βασική αναφορά να είναι στους κειμενικούς δείκτες, υπάρχουν άλλα δύο στοιχεία που μπορούν να υποστηρίξουν την ερμηνεία ενός κειμένου: α) Το «συγκείμενο» του συγγραφέα/ του αναγνώστη: Οι πολιτισμικές και κοινωνικές συνθήκες της παραγωγής και της ανάγνωσης του έργου. Επειδή το συγκείμενο αλλάζει, το κείμενο αποκτά νέες διαστάσεις ανάλογα με την εποχή. β) Το «περικείμενο»: Ο τίτλος του συνολικού έργου (π.χ. ποιητικής συλλογής), τα στοιχεία που δίνονται στο εισαγωγικό σημείωμα και οι πληροφορίες σχετικά με τη δημιουργία ή την έκδοση (ημερομηνία, τόπος) του κειμένου. Ιδίως εάν μας δίνονται στοιχεία στο εισαγωγικό σημείωμα σχετικά με τον συγγραφέα, είναι επωφελές να τα χρησιμοποιήσουμε. Προσοχή: Να μην κάνουμε χρήση των όρων «συγκείμενο», «περικείμενο» στην απάντησή μας.
Η συνάφεια λογοτεχνικού – μη λογοτεχνικού κειμένου δεν προβλέπεται από το νέο ΦΕΚ.
Γιώργης Παυλόπουλος
«Τα Αντικλείδια»
Η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή. (αλληγορία) Πολλοί κοιτάζουν μέσα χωρίς να βλέπουν τίποτα και προσπερνούνε. Όμως μερικοί (αντίθεση) κάτι βλέπουν, το μάτι τους αρπάζει κάτι και μαγεμένοι πηγαίνουνε να μπουν. Η πόρτα τότε κλείνει. Χτυπάνε μα κανείς (εικονοποιία) δεν τους ανοίγει. Ψάχνουνε για το κλειδί. (σύμβολο) Κανείς δεν ξέρει ποιος το έχει. Ακόμη και τη ζωή τους κάποτε χαλάνε μάταια γυρεύοντας το μυστικό να την ανοίξουν. Φτιάχνουν αντικλείδια. Προσπαθούν. (σύμβολο) Η πόρτα δεν ανοίγει πια. Δεν άνοιξε ποτέ για όσους μπόρεσαν να ιδούν στο βάθος. Ίσως τα ποιήματα που γράφτηκαν από τότε που υπάρχει ο κόσμος είναι μια ατέλειωτη αρμαθιά αντικλείδια (σύμβολο) για ν’ ανοίξουμε την πόρτα της Ποίησης.
Μα η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή. (σχήμα κύκλου)
Να σχολιάσετε εκείνο το θέμα από όσα θέτει το ποίημα του Γ. Παυλόπουλου «Αντικλείδια» που κρίνετε πιο σημαντικό. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας. Το ποίημα πραγματεύεται την επαναλαμβανόμενη ανά τους αιώνες προσπάθεια του ανθρώπου να γνωρίσει τη βαθύτερη ουσία της ποιητικής τέχνης και να κατανοήσει το μυστήριό της. Αυτή η προσπάθεια αποδίδεται με την αλληγορική αφήγηση (Ποίηση – πόρτα) και την εικόνα της «ανοικτής πόρτας» της ποίησης, η οποία όμως κλείνει κάθε φορά που κάποιοι γοητεύονται («το μάτι τους αρπάζει κάτι»), κοιτάζοντας στο εσωτερικό της και προσπαθούν να μπουν. Αναζητούν, λοιπόν, σε όλη τους τη ζωή το «κλεδί», σύμβολο της αποκάλυψης της ουσίας της ποιητικής τέχνης, αλλά μάταια («Κανείς δεν ξέρει ποιος το ‘χει»). Η πόρτα είναι κλειστή, αρχίζουν λοιπόν να φτιάχνουν «αντικλείδια», αμέτρητα ποιήματα, για να μπορέσουν να δουν μέσα, να βρουν το μυστικό της. Κανείς όμως δεν καταφέρνει να το δει, παρά τις άοκνες προσπάθειες. Το ποίημα τελειώνει όπως άρχισε (σχήμα κύκλου) για να επαναληφθεί και να τονιστεί ότι «η Ποίηση είναι μια πόρτα ανοικτή», που ενεργοποιεί και κινητοποιεί τη φαντασία των ανθρώπων, προκειμένου να ταξιδέψουν στον ονειρικό της κόσμο. (158 λέξεις)
Ρέα Βιτάλη «Το παλτό μου, μαμά» (απόσπασμα από μυθιστόρημα)
Πότε έγιναν όλα αυτά; Πότε ξέσπασε το κακό; Ούτε που το κατάλαβα. Ούτε που το καταλάβαμε. Υπόγεια, ύπουλα. Όπως σκάει η υγρασία μια μέρα σ’ έναν τοίχο και η ζημιά δεν αποκαθίσταται με την τσαπατσοδουλειά μπαλώματος. Δεν σήκωνε μπάλωμα η κοινωνία. Ήταν σαν τη μεταξωτή μου ρόμπα. Εγώ, χαμένος. Οι αμοιβές, όπως είπα, εκτοξεύτηκαν στα ουράνια. Άξιζα τόσο; «Για να με πληρώνουν θα αξίζω», έλεγε ο καθένας με σιωπηρή συνωμοτική αμηχανία μέσα του... Σε πρώτο βέβαια στάδιο. Γιατί στο επόμενο, το παιχνίδι έπαιζε αλλιώς... «Μήπως αξίζω και περισσότερα; Να δεις ότι μπορεί ν’ αξίζω πιο πολύ. Μπορεί μέχρι και να αδικώ τον εαυτό μου. Ναι, με αδικούν!». Αυτές ήταν οι διαβαθμίσεις. Αυτό το λαχάνιασμα προς τα πάνω δεν επέτρεπε σε κανέναν να χαρεί για ό,τι ξαφνικά και από το πουθενά αποκτούσε, αλλά έτρεχε για ν’ αποκτήσει το περισσότερο. Όλοι αξίζαμε περισσότερο. Όλοι απαιτούσαν με θράσος το περισσότερο. Συμπεριφορές άμετρες. Τα πούρα έδιναν κι έπαιρναν. Πούρα, που κάπνιζαν συνειδήσεις ανθρωπων. Αργά αργά, μεθοδικά. Φθήνιες, ξιπασιές. Μια μασκαράτα. Στις σελίδες των περιοδικών συναντούσες γυναίκες να φωτογραφίζονται με ανοικτές τις ντουλάπες τους για το φιλοθεάμον κοινό «τους». Να μετράνε δημοσίως τσάντες, «Λατρεύω τις τσάντες! Πόσες έχω; Πού να τις μετρήσω!». Πουλούσαν την ψυχή τους στον διάβολο για να φωτογραφηθούν τα σπίτια τους και εκείνοι κάπου ανάμεσα ως αντικείμενα των σπιτιών τους. Τόση εξωστρέφεια στην κοινωνία; Τόσο ξεμπρόστιασμα των πάντων. Πόσο είχε αλλάξει ξαφνικά η αρχιτεκτονική της καθημερινότητάς μας; Εμείς μεγαλώσαμε με το «Κλείσε τα παράθυρα θα μας ακούσει ο κόσμος» και ξαφνικά «κατοικούσαμε ομαδικών υπαιθρίως». Στους δρόμους του πλούτου... Πόσα παπούτσια μπορεί να έχει ανάγκη κάποιος; Πόσα ρολόγια; Χάναμε μέρα με τη μέρα ως κοινωνία το αίσθημα της ντροπής. Έλιωναν κάθε λογής προσχήματα. Σε ποιον έδινε η ψυχή μας πια αναφορά; Δάνεια. Υπέρογκα δάνεια για όλα τα αγαά. Μέχρι «διακοποδάνεια» για εκδρομές. Εγκαινιάστηκε απευθείας αεροπορική γραμμή «Αθήνα – Σεϋχέλλες», καθ’ υπόδειξιν ενός τραγουδιού, μεγάλου σουξε της εποχής «Πάμε για τρέλλες, στις Σεϋχέλλες»(...) Πάρτι, δεξιώσεις, τζακούζι, απαραιτήτως τζακούζι, σπα σε κάθε δρόμο, σε κάθε πόλη και χωριό, υπερπολυτελή ξενοδοχεία, μεγαλειώδη σπίτια, πολυτελή αυτοκίνητα, Καγιέν ως σύμβολο, πανάκριβα εστιατόρια, κρασιά... Κτήματα τάδε... Πόσα κτήματα! Και μια Μύκονος που δεν έμοιαζε σε τίποτα με το εναλλακτικό νησί της νιότης μας. Μια ξέφρενη χαρά συνεχής. Μια ξέφρενη ευημερία.
Ρ. Βιτάλη, Το παλτό μου, μαμά, Εκδόσεις Διόπτρα, 2019, σ. 136-141
Να σχολιάσεις εκείνο το θέμα, από όσα θέτει το κείμενο που θεωρείς πιο σημαντικό. Αν ζούσες σε εκείνη την εποχή, πιστεύεις πως θα μπορούσες να κρατήσεις μια διαφορετική προσωπική στάση ζωής από αυτή που περιγράφεται στο κείμενο; Το κύριο θέμα που προκύπτει από την ανάγνωση του κειμένου είναι η διαμόρφωση μιας κοινωνίας στη δίνη του άκρατου καταναλωτισμού. Επικρατεί ένα κλίμα επίπλαστης ευημερίας, μια προκλητική χλιδή (Φθήνιες, ξιπασιές. Μια μασκαράτα) και η έλλειψη μέτρου στο κυνήγι των αγαθών και της επιτυχίας (Πόσα παπούτσια μπορεί να έχει ανάγκη κάποιος; Πόσα ρολόγια; Χάναμε μέρα με τη μέρα ως κοινωνία το αίσθημα της ντροπής.) Η αφήγηση γίνεται σε α΄ πληθυντικό, για να δηλωθεί η συνολική συνενοχή της κοινωνίας και τα πρόσωπα απουσιάζουν ή γίνονται «αντικείμενα». Αυτή την υποδούλωση στα υλικά αγαθά εκφράζει και η χαρακτηριστική παρομοίωση «πούρα που καπνίζουν συνειδήσεις», που παρουσιάζει τους ανθρώπους της εποχής εκείνης αλλοτριωμένους. Έχοντας ως δεδομένο την ασφάλεια της απόστασης από εκείνη την εποχή, θα ήταν εύκολο να επικρίνει κάποιος αυτές τις συμπεριφορές. Δύσκολο θα ήταν, ωστόσο, να αντισταθεί στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Το κοινωνικό σώμα επηρεάζει τη στάση μας σε βαθμό που πολύ συχνά είναι αδύνατο να διακρίνουμε ή να παραδεχτούμε. Πιστεύω, λοιπόν, πως κι εγώ θα επηρεαζόμουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό. Φυσικά, θα μπορούσα να κρατήσω διαφορετική στάση, εάν ήδη είχα βιώσει ανάλογη εμπειρία ή αν στο μέλλον παρουσιαστεί ένα ανάλογο φαινόμενο καταναλωτικής μανίας και έλλειψης μέτρου. (193 λέξεις)
Κωνσταντίνος Καβάφης «Όσο μπορείς» (δυσκολία – προσωπική ευθύνη)
Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον προστακτική – β΄ ενικό: παραινετικός τόνος όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις (αποφατική διατύπωση: αποτροπή, προειδοποίηση) μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες.
Μην την εξευτελίζεις πηαίνοντάς την, επανάληψη: έμφαση γυρίζοντας συχνά κ’ εκθέτοντάς την (τροπικές μετοχές: τρόποι εξευτελισμού) στων σχέσεων και των συναναστροφών την καθημερινήν ανοησία, ώς που να γίνει σα μια ξένη φορτική. Ποιο είναι το ερώτημα που κατά τη γνώμη σου θέτει το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη; Ποια είναι η απάντηση του ποιητικού υποκειμένου στο ερώτημα αυτό; Ποια είναι η δική σου απάντηση ως νέου που ζει την εποχή των κοινωνικών δικτύων και των διαδικτυακών σχέσεων; Το βασικό ερώτημα του ποιήματος κατά τη γνώμη μου σχετίζεται με το ποια στάση πρέπει να τηρεί ο άνθρωπος, προκειμένου να διατηρήσει την αυτονομία της προσωπικότητας και την αξιοπρέπειά του στο πλαίσιο της κοινωνικής ζωής. Η προτροπή του ποιητικού υποκειμένου είναι να κάνουμε συνετή διαχείριση της κοινωνικότητας, με μέτρο και φειδώ, και με όσες δυνάμεις διαθέτουμε να προσπαθήσουμε (όσο μπορείς – προσπάθησε) να προστατεύσουμε την αξία της ζωής μας. Η αποφατική διατύπωση της προτροπής (μην την εξευτελίζεις) και ο προσδιορισμός των κινδύνων (πηαίνοντας – γυρίζοντας – εκθέτοντας) δίνει μεγαλύτερο βάθος στον παραινετικό τόνο του ποιήματος. Σκοπός είναι να αποφευχθούν οι ανούσιες σχέσεις και η υποταγή στις κοινωνικές συμβάσεις (καθημερινή ανοησία), που θα οδηγήσουν στην αλλοτρίωση της προσωπικής ζωής (ξένη, φορτική). Η ανάγκη αυτή γίνεται πιο επιτακτική στην εποχή των κοινωνικών δικτύων, τα οποία ευνοούν το «ξόδεμα» σε ανούσιες συναναστροφές και τις επιφανειακές σχέσεις (διαδικτυακοί «φίλοι»). Παράλληλα, η έκθεση της προσωπικής ζωής και ο συμβιβασμός με τα προβαλλόμενα «πρότυπα» ενδέχεται να μας οδηγήσει στη βίωση μιας ζωής ξένης προς τις πραγματικές μας προσδοκίες. Έτσι, καταλήγω στο συμπέρασμα πως η παραίνεση «όσο μπορείς μην την εξευτελίζεις» έχει ιδιαίτερη σημασία για έναν νέο της δικής μας εποχής. (191 λέξεις)
Ιωάννα Καρυστιάνη «Χίλιες ανάσες» (απόσπασμα)
Το κορίτσι της ξεπαπουτσώθηκε, έβγαλε το καλσόν και θα πήγαινε για ύπνο. Στην εξώπορτα κοντοστάθηκε, γύρισε στη μάνα της. Φεύγω για Σάμο, εθελόντρια στο προσφυγικό, ανακοίνωσε και μετά, γλυκά και καθησυχαστικά, πρόσθεσε, μη φοβάσαι, μαμά μου, έμαθα πως εκεί ο ουρανός του δειλινού γυαλίζει σαν μαρμελάδα βερίκοκο. (...) Θοδωρής και Αμαλία σε πλήρη ανακωχή, χαμογέλα και ανάσα ανακούφισης, γάντι ο συντονισμός και με την χορωδία στο κατάστρωμα. (...) Όλα κάπως εντάξει λοιπόν. Ώσπου ξαφνικά το κεφάλι του κοριτσιού βούτηξε απότομα στο στήθος του άντρα, σαν βαρύ γκρέιπ φρουτ που σπάει το κοτσάνι του και σκάει όπου τύχει. Η αγκαλιά του φωλιά, η παλάμη του κομπρέσα στο μέτωπο και αυτή δεν μπορούσε αν συγκρατθεί άλλο, για πρώτη φορά λυνόταν στα δάκρυα παρουσία τρίτου. Κλαίγοντας γοερά έβγαλε από μέσα της όσα για ευνόητους λόγους δεν μπορούσε να μοιραστεί με τη λαβωμένη μάνα της ούτε φυσικά με τους άμαχους πληθυσμούς στο Κουκούτσι, Θοδωρή, ένα πεντάχρονο κοριτσάκι με λέει μαμά, ένας έφηβος δίχως ποδι ξημεροβραδιάζεται αμίλητος και νηστικός, για όσους πνίγονται δίχως ατομικά έγγραφα πάνω τους, δίχως συγγενείς να τους αναγνωρίσουν, ούτε ιατροδικαστής και διαδικασίες ταυτοποίησης, μένει ένας λάκος και για σημάδι ένας αριθμός, πιστός, άπιστος, άθεος, ό,τι και να ‘σαι, Θοδωρή, ορκίσου στα κόκκαλα του πατέρα μου, ορκίσου μου πως ποτέ δεν θα πεις στη μάνα μου. Καθώς ο Θοδωρής Βογιατζής την άκουγε συγκινημένος, ένιωθε πως το καρδιοκτύπι του που την διαπερνούσε σαν ηλεκτρικό ρεύμα και τα δάχτυλά του που σφούγγιζαν στοργικά τα μάγουλά της της έδιναν το ελεύθερο να συνεχίσει, αφού έκανε την αρχή, να πει μια και έξω και όσα ζούσε ο υπερφυσικός Μάνος. Είχε ξεγεννήσει ετοιμόγεννη μέσα στη λέμβο. Είχε αναστήσει μισοπνιγμένη γιαγιά από το Χαλέπι, που έσφιγγε στα δόντια το μπρικάκι του σκοτωμένου στην πατρίδα γέρου της. Πέρυσι τον Σεπτέμβριο είχε ανασύρει πνιγμένο κορίτσι που μέσα από τα ρούχα του ταξιδιού φορούσε το νυφικό της.
Να παρουσιάσετε τη συναισθηματική κατάσταση της ηρωίδας ύστερα από την εμπειρία της ως εθελόντριας στο προσφυγικό πρόβλημα στη Σάμο. Θα συμμετείχατε εσείς σε μια τέτοια εθελοντική προσπάθεια;
Η νεαρή ηρωίδα, βιώνοντας ως εθελόντρια το δρόμο των προσφύγων, οδηγείται σε συναισθηματική έκρηξη, σ’ ένα απρόσμενο ξέσπασμα στην αγκαλιά του Θοδωρή. Με λόγο αδιάκοπο και πηγαίο, που αποκαλύπτει τη συναισθηματική σας ένταση, εξομολογείται όλα αυτά που δεν μπορούσε να εξομολογηθεί στη μητέρα της («ορκίσου μου... στη μάνα μου»). Η εμπειρία της στη Σάμο αποδεικνύεται ιδιαίτερα επώδυνη, γεγονός που αναδεικνύεται από τον μακροπερίοδο λόγο με συχνές αλλαγές υποκειμένου, που εκδηλώνει τα αισθήματα άγχους και έντονης ροής του λόγου. Οι εικόνες δυστυχίας και ανθρώπινου πόνου («ένα κοριτσάκι με λέει μαμά», «ένας έφηβος δίχως πόδι») έχουν στοιχειώσει την ψυχή της («για όσους πνίγονται... ένας λάκος και σημάδι ένας αριθμός»). Έτσι, συγκλονισμένη από τις τραυματικές εμπειρίες και την τραγική μοίρα των προσφύγων καταρρέει, κλαίγοντας με γοερούς λυγμούς («κλαίγοντας γοερά»). Αν και θαυμάζω αυτούς τους ανθρώπους, δεν ξέρω εάν θα είχα τη δύναμη να ακολουθήσω ακριβώς το δρόμο τους, να βρεθώ στην πρώτη γραμμή του προβλήματος. Θα μπορούσα ίσως να βοηθήσω με βάση τις δυνατότητες και τις γνώσεις μου. Θα ενδιαφερόμουν, για παράδειγμα, να συμμετέχω σε δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης. Πρόκειται ίσως για ένα μικρό βήμα, που δεν έχουν ίδια ισχύ με την προσφορά των προσώπων του κειμένου. Έχει όμως τη σημασία της, διότι από τη μικρή προσφορά του καθενός μας αθροίζεται ένα σημαντικό έργο. (214 λέξεις) Τάκης Σινόπουλος Ο καιόμενος Το Φαινομενο της αυτοπυρπόλησης αποτέλεσε στην εποχή μας την έσχατη μορφή προσωπικής διαμαρτυρίας των διαφόρων απελπισμένων ιδεολόγων. Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Μεταίχμιο Β' (1957).
Ερμηνευτικό ερώτημα Πώς διαγράφεται μέσα από το ποίημα ο ρόλος του ποιητικού υποκειμένου; Ποια είναι η δική σας θέση για τη στάση που θα πρέπει να τηρήσει (150-200 λέξεις); Στο ποίημα αναδεικνύεται η αντίθεση μεταξύ των λίγων, που επιλέγουν την αυτοθυσία ως δρόμο υπεράσπισης των ιδεών τους και των πολλών, που αρκούνται στην αμέτοχη παρατήρηση του ηρωισμού. Παρουσιάζεται ένα γεγονός απροσδόκητο, την αυτοπυρπόληση του «καιόμενου», στην οποία το ποιητικό υποκείμενο είναι μάρτυρας μέσα σε ένα πλήθος παρατηρητών (γυρίσαμε... μιλήσαμε). Η πράξη γεννά στο ποιητικό υποκείμενο συναισθήματα δισταγμού (διστάζω), συμπάθειας (να τον αγγίξω), περιέργειας (είμαι... να παραξενεύομαι) αλλά και φόβου (φοβάμαι). Παράλληλα, εκδηλώνονται οι σκέψεις του με τη μορφή ερωτημάτων, με κύριο αίσθημα τον θαυμασμό (ποιος είναι αυτός... περήφανος;). Άξιο προσοχής είναι ότι το ποιητικό υποκείμενο δεν εκφράζει την προσπάθεια να επέμβει έμπρακτα, αν και «μοιράζεται στα δύο», αντιλαμβάνεται δηλαδή την αξία της θυσίας αλλά παράλληλα κατανοεί τον φόβο των πολλών. Η στάση του ποιητικού υποκειμένου με βρίσκει αντίθετο, καθώς θεωρώ πως χρέος ενός «ποιητή», γνήσιου καλλιτέχνη, είναι να παίρνει θέση ενεργή απέναντι στα γεγονότα. Με τη δύναμη της τέχνης του οφείλει να εξυψώσει τις πράξεις ηρωισμού και να συμβάλει στην καταπολέμηση του κλίματος απάθειας που χαρακτηρίζει, δυστυχώς, την εποχή μας. Χρειαζόμαστε ποιητές που, αν και «μοιράζονται στα δυο» τελικά καταφέρνουν να αναδειχτούν σε έμπρακτους υπερασπιστές των ανώτερων αξιών και των φορέων τους. Ελένη Βακαλό Πώς έγινε ένας κακός άνθρωπος
Ερμηνευτικό ερώτημα Ποιες είναι οι μεταλλαγές του ήρωα στο παραπάνω ποίημα; Ποιες σκέψεις σας προκαλούν; (150-200 λέξεις) Στο ποίημα μάς παρουσιάζεται η διαδοχή των συμβάντων που οδήγησαν «ένας καλός μικρός άνθρωπος» να γίνει, όπως δηλώνει ο τίτλος «κακός». Αρχικά, ο ήρωας συναπαντά έναν χτυπημένο και «λυπήθηκε τόσο πολύ/ που ύστερα φοβήθηκε». Συγκρατείται, λοιπόν, και αντιπαρέρχεται την αρχική του πρόθεση να πλησιάσει τον πάσχοντα με τη σκέψη πως «κάποιος άλλος θα βρεθεί... να ψυχοπονέσει τον καημένο». Προφανώς, η αρχική του συμπάθεια έχει αμβλυνθεί. Τονίζεται μάλιστα η όξυνση του φόβου (καλύτερα να πούνε/ούτε πως τον έχω δει). Ο φόβος τελικά θα τον οδηγεί στην ύψιστη μεταστροφή της αρχικής του ευαισθησίας: Θεωρώντας πια πως είναι ένοχος για κάτι, γιατί «ποιον χτυπούν χωρίς να φταίξει;», μπαίνει και ο ίδιος στο ρόλο του θύτη, διαιωνίζοντας έτσι την αδικία και τη βία. Η διαδοχή των αλλαγών μοιάζει επικίνδυνα πιθανή. Είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι συχνά, λόγω του ακατάσχετου φόβου να αναλάβουμε την ευθύνη μας, στεκόμαστε αμέτοχοι απέναντι στην αδικία. Στο τέλος συνηθίζουμε ή να την εκτρέφουμε με τη απάθειά μας ή να την δικαιολογούμε ως τάχα επιβεβλημένη. Πρόκειται για το «δίκαιο του δυνατού», που γοητεύει τόσο τους πραγματικά αδύναμους. (176 λέξεις) |