ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ /ΤΡΙΑ ΚΡΥΦΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ /ΘΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙ /
ΙΔ΄
Α. ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ
Β.ΤΡΙΑ ΚΡΥΦΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ/ΘΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙ:ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΟΡΩΝ
Γ. Ερμηνευτική προσέγγιση
Α.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΕΦΕΡΗΣ /ΤΡΙΑ ΚΡΥΦΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ /ΘΕΡΙΝΟ ΗΛΙΟΣΤΑΣΙ /
ΙΔ΄
Τώρα,
με το λιωμένο μολύβι του κλήδονα
το λαμπύρισμα του καλοκαιρινού πελάγου,
η γύμνια ολόκληρης της ζωής·
και το πέρασμα και το σταμάτημα και το πλάγιασμα και το τίναγμα
τα χείλια το χαϊδεμένο δέρας,
όλα γυρεύουν να καούν.
Όπως το πεύκο καταμεσήμερα
κυριεμένο απ’ το ρετσίνι
βιάζεται να γεννήσει φλόγα
και δε βαστά πια την παιδωμή—
φώναξε τα παιδιά να μαζέψουν τη στάχτη
και να τη σπείρουν.
Ό,τι πέρασε πέρασε σωστά.
Κι εκείνα ακόμη που δεν πέρασαν
πρέπει να καούν
τούτο το μεσημέρι που καρφώθηκε ο ήλιος
στην καρδιά του εκατόφυλλου ρόδου.
Β.ΤΡΙΑ ΚΡΥΦΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
Πρόκειται για το τελευταίο μεγάλο έργο του Γιώργου Σεφέρη, με το οποίο ολοκληρώνεται ο ποιητικός του κύκλος. Ο ποιητής προσπαθεί να αποκαλύψει τον θάνατο και τη ζωή, τον έρωτα και το πάθος που είναι άμεσα συνδεόμενα μαζί της και τα μόνα μέσα για να αγγίξει τον κρυφό πυρήνα της. Η αποκάλυψη απορρέει κατόπιν αγωνιώδους προσπάθειας, έρευνας και αυτοπαρατήρησης, μέσα στις αλλαγές του κοσμικού γίγνεσθαι που αντικατοπτρίζεται πάνω στον άνθρωπο.Εξάλλου, η εισήγησή του στο άγνωστο πραγματοποιείται σε χώρο απόκρυφο και σκοτεινό. Πρόκειται για ένα άδυτο όπου μόνο κάποιος μάντης ή προφήτης μπορεί να εισέλθει. Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί πως ο αρχαίος φιλόσοφος, Ηράκλειτος, την μαντική και προφητική ικανότητα την απέδιδε σε ξεχωριστό άνθρωπο. «Ο μάντης, ο προφήτης, ο ποιητής»(Αγγελική Ζαχαρούδη :διπλωματική εργασία)
Τα Τρία Κρυφά Ποιήματα είναι η μαρτυρία του Σεφέρη για το «φοβερό παφλασμό στο ποτάμι του καιρού», για την ώρα της αναμέτρησης με το παρελθόν εν όψει ενός αδύνατου μέλλοντος. Είναι η ώρα που ο σεφερικός ήλιος καρφώνεται στο εκατόφυλλο ρόδο του Έλιοτ και του Πλάτωνα. Το θέμα της πτώσης του Ικάρου, το οποίο ενέπνευσε το Σεφέρη, γίνεται αφορμή για μια μελέτη της σχετικής έκφρασης, του διαλόγου εικόνας - λέξης, ζωγραφικής και λόγου πάνω στο θέμα της πτώσης, ως αδυναμίας και ως υπέρβασης. (Βήμα 06/05/2000 ,Δημήτρης Δημητρούλης)
Γ.
Ερμηνευτική προσέγγιση
Το θερινό ηλιοστάσι
Το θερινό ηλιοστάσι στις 22 Ιουνίου, χωρίζει το χρόνο στον προηγούμενο του χειμώνα και στο επόμενο του καλοκαίρι. Στην ουσία είναι η καρδιά του καλοκαιριού. Συγχρόνως αποτελεί το ορόσημο της ωρίμανσης του χρόνου. Από την έναρξη του θερινού ηλιοστασίου και μετά αρχίζει η κάμψη της ημέρας που
μικραίνει σιγά σιγά για να φτάσει στο χειμερινό ηλιοστάσιο, 22 Δεκεμβρίου,αντίποδα του θερινού. Στις 22 Ιουνίου συμβολικά συντελείται η σωματική καιπνευματική ωρίμανση, είναι η πιο καλή ώρα που από εκεί και ύστερα ακολουθεί ο θάνατος. Είναι η ώρα που ο ήλιος καρφώνει τις ακτίνες του στην καρδιά του ρόδουκαι ενώνει τον άνθρωπο με το σύμπαν μέσα από μια πύρινη ψυχική συνάντηση.
Έτσι, με την έναρξη του θερινού ηλιοστασίου επέρχεται και ο θάνατος ενώ παράλληλα η ανάβαση του ηλίου συμπίπτει με την ανάβαση της ποιητικής ωρίμανσης και της βιολογικής πλήρωσης.
Ο κλήδονας
Ο Κλήδονας είναι λαϊκό έθιμο που επιβιώνει από την αρχαιότητα και τελείται στις 24 Ιουνίου, σύμφωνα με το οποίο εμφανίζεται στις άγαμες κοπέλες η ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου
Το λιωμένο μολύβι του κλήδονα αναφέρεται σ’ ένα παλιό έθιμο της γιορτής του Αγίου Ιωάννη του Κλήδονα, κατά το οποίο οι ανύπαντρες γυναίκες έριχναν λιωμένο μολύβι σε δοχεία με νερό και από τις μορφές που σχηματίζονταν, καθώς το μολύβι ψύχονταν, επιχειρούσαν να μαντέψουν τι τους επιφύλασσε το μέλλον. Η αναφορά επομένως στο λιωμένο μολύβι του κλήδονα αναφέρεται στις ελπίδες που έχουν οι άνθρωποι για το μέλλον τους.
Το ποίημα
Στο εν λόγω ποίημα, ο Σεφέρης βαθιά επηρεασμένος από τον Ηράκλειτο,σκιαγραφεί έντονα το στοιχείο της φωτιάς, που για τον αρχαίο φιλόσοφο αποτελεί την κατευθυντήρια δύναμη του κόσμου, είναι αυτό το στοιχείο που καίει τα πάντα
δίχως να καίγεται το ίδιο «αείζωον πυρ», ο Λόγος.
Το λιωμένο μολύβι, το καλοκαίρι, η φλόγα, οι στάχτες, η φωτιά, ο ήλιος και το μεσημέρι αντικατοπτρίζουν την κοσμική φωτιά του Ηράκλειτου.
Ο ποιητής προτρέπει <<φώναξε τα παιδιά>>, καθώς σ’ αυτά ανήκει η βασιλεία. Πρόκειται για τον Αιώνα του Ηράκλειτου, τον πραγματικό χρόνο, πέρα από την προσωπική του καθενός μας γήρανση. Η νιότη του κόσμου συνεχίζεται. Τα παιδιά είναι οι κληρονόμοι της ζωής και του ήλιου. Τα παιδιά θα πάρουν τη στάχτη και θα τη σπείρουν ή θα τη θάψουν,θα την επιστρέψουν στο χώμα, δηλαδή στην αρχική της κατάσταση.Στο βάθος της φωνής του Σεφέρη, διακρίνουμε πάλι συγχωνευμένο τον ήχο της φωνής του Σικελιανού καιτου Ηράκλειτου: Πάντα τό πῦρ ἐπελθόν καταλήψεται. Πυρός ἀνταμοιβή τά πάντα καί πῦρ ἀπάντων.
Η φωτιά είναι η παρηγοριά της ανάστασης, όπως έχει σημειωθεί,
καθώς αφενός ευθύνεται για την οδύνη και αφετέρου διαμορφώνει την ελπίδα για την αναγέννηση.
Το εκατόφυλλο ρόδο μας οδηγεί στο Ρόδο – Λόγος του
Σικελιανού, το ορφικό σύμβολο της ένωσης του ενός με το πᾶν και του παντός με το ένα. Είτε είναι συνειδητή είτε υποσυνείδητη, η ένωση αυτών των συμβόλων δείχνει με ποιο τρόπο ο Σεφέρης αισθάνεται το δίδαγμα του Σικελιανού και του Ηράκλειτου.
Αυτό το μεσημέρι θα πρέπει να γίνει η αρχή του τέλους, αυτό το μεσημέρι που ο ήλιος έχει καρφωθεί στην καρδιά ενός ρόδου εκατόφυλλου.
Ο ποιητής επιλέγει, ίσως , το εκατόφυλλο ρόδο και όχι το τριαντάφυλλο, εκμεταλλευόμενος το γεγονός ότι το εκατόφυλλο υπήρξε δημιούργημα των ανθρώπων, μέσω διασταυρώσεων, και όχι δημιούργημα της φύσης. Ο άνθρωπος είναι ικανός για τη δημιουργία νέας ιδιαίτερης ζωής, αλλά είναι ικανός και για την αναδημιουργία της ζωής αν αφήσει να δοθούν όλα στη φωτιά.
Ακόμα και την πιο προσωπική στιγμή, τη στιγμή του απολογισμού μιας ολόκληρης ζωής και της ένωσής του με τον Λόγο του κόσμου, θα την περιγράψει ενώνοντας τη φωνή του με τον απρόσωπο Λόγο της λογοτεχνίας.
Για να έρθει ο αναγνώστης σε επαφή με τα Τρία Κρυφά Ποιήματα, θα πρέπει να διακατέχεται από μια υπαρξιακή αναζήτηση με μεταφυσικό υπόβαθρο.
