Εξετάσεις Ιουνίου ,αρχαία από μεταφραση Β Γυμνασίου ,Ομήρου Ιλιάδα ,ραψ. Α ,Γ121-244,Ζ,Π

 

Εξετάσεις Ιουνίου ,αρχαία από μεταφραση Β Γυμνασίου ,Ομήρου Ιλιάδα ,

Α 1-53

ΙΛΙΑΔΑ, ΡΑΨΩΔΙΑ Α, 1-53:

 περιληπτική απόδοση, ενότητες, σύγκριση προοιμίων Ιλ.-Οδ., ηθογράφηση, αφήγηση, ηθικό σχήμα, ικεσία Χρύση, σχήματα λόγου, πολιτιστικά και ιδεολογικά στοιχεία

Περιληπτική απόδοση

Ο ποιητής καλεί τη Μούσα να διηγηθεί τον θυμό του Αχιλλέα έπειτα από τη φιλονικία του με τον Αγαμέμνονα, που προκάλεσε πολλά δεινά στους Έλληνες και έγινε αιτία να σκοτωθούν πολλοί ήρωες, σύμφωνα και με το θέλημα του Δία. Υπεύθυνος για τη διαμάχη Αχιλλέα-Αγαμέμνονα ήταν ο Απόλλωνας, που οργίστηκε με τον Αγαμέμνονα, επειδή πρόσβαλε τον ιερέα του Χρύση, ο οποίος, ερχόμενος με λύτρα στο στρατόπε­δο των Ελλήνων, παρακάλεσε να του επιστραφεί η αιχμάλωτη κόρη του Χρυσηίδα. Ο Αγαμέμνονας όμως μιλώντας προσβλητικά αρνήθηκε και απέπεμψε με απειλές το Χρύση. Εκείνος προσευχήθηκε στη συνέχεια στον Απόλλωνα να τιμωρήσει τους Έλληνες. Ο θεός εισάκουσε την προσευχή του και έστειλε λοιμό στο στρατόπεδο των Ελλήνων, που αποδεκάτιζε το στράτευμα.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ

• 1-7 Προοίμιο
• 8-22 Ικεσία Χρύση
• 23-33 Η άρνηση του Αγαμέμνονα
• 34-43 Η προσευχή του Χρύση στον Απόλλωνα
• 43-54 Η τιμωρία του Απόλλωνα στους Αχαιούς (λοιμός)

ΠΡΟΟΙΜΙΟ

1. Επίκληση στη Μούσα- Καλλιόπη (θεόπνευστο έργο, συνδρομή θείου για ένα δύσκολο εγχείρημα)
2. Επιγραμματική παρουσίαση θέματος (μῆνις)
3. Χρονική αφετηρία (φιλονικία Αγαμέμνονα- Αχιλλέα)
4. Θέληση κάποιου θεού (Δίας)
5. Παρουσίαση πρωταγωνιστών

Στο προοίμιο της Ιλιάδας βρίσκουμε τα δύο πρώτα μέρη:
Επίκληση: στ. 1.                                            

Διήγηση: στ. 2-5,
ενώ, μολονότι δίνεται η χρονική αφετηρία της αφήγησης στους στ. 6-7, 

δεν υπάρχει τυπικά η παράκληση.

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΠΡΟΟΙΜΙΟΥ ΤΗΣ ΙΛΙΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ

ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ

ΔΙΑΦΟΡΕΣ

1.Επίκληση στη Μούσα 2.Εξαρχής επισημαίνεται το θέμα (μῆνιν-ἄνδρα). 3.Υποδηλώνεται η θέληση κάποιου θεού.(Δίας-Ήλιος) 4.Γίνεται λόγος για την τύχη ανώνυμων ανθρώπων 5.Ο Όμηρος εκφράζει κάποιο προσωπικό σχόλιο ή συναίσθημα.

Στην Ιλιάδα θεματικός άξονας είναι η οργή, ενώ στην Οδύσσεια ο άνθρωπος. Ο Αχιλλέας δρα με εγωκεντρισμός, ενώ ο Οδυσσέας με συντροφικότητα (φιλέταιρος) Στην Ιλιάδα ο άνθρωπος υποκινείται από κάποια θεία βούληση, ενώ στην Οδύσσεια έχει ελεύθερη βούληση. Οι βασικοί ήρωες στο προοίμιο της Ιλιάδας είναι επώνυμοι, ενώ στην Οδύσσεια ανώνυμοι. Στην Ιλιάδα δεν υπάρχει η παράκληση στη Μούσα να ξεκινήσει απ’ όπου θέλει την ιστορία.

ΑΦΗΓΗΣΗ

Η αφήγηση αρχίζει in medias res (στη μέση της ιστορίας) δηλαδή ο δημιουργός αρχίζει την ιστορία όχι από την αρχή, αλλά εντοπίζει το κυριότερο σημείο της ιστορίας και αφηγείται τα υπόλοιπα γεγονότα από ένα συγκεκριμένο πρίσμα (π.χ. μέσα από το θυμό του Αχιλλέα).

ΗΘΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΣΤΑ ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ

• Άτη: τύφλωση του ανθρώπινου νου
• Ύβρη: ασέβεια, πράξη ενάντια στο θεό
• Νέμεση : οργή των θεών
• Τίση: τιμωρία των θεών (O Απόλλωνας τιμωρεί τον Αγαμέμνονα για την ασεβή στάση του ).
• Η εμφάνιση τον Χρύση

Ο ποιητής μας μεταφέρει στο στρατόπεδο των Αχαιών όπου εμφανίζεται ο Χρύσης ως πατέρας ικέτης που προσφέρει λύτρα για την απελευθέρωση της κόρης του αλλά και ως ιερέας του Απόλλωνα. Στο σκήπτρο που κρατάει ο Χρύσης υπάρχει το σύμβολο του Απόλλωνα για να φανεί με αυτόν τον τρόπο ότι ο Χρύσης είναι φορέας θεϊκής εξουσίας και θα πρέπει να του συμπεριφερθούν με σεβασμό.

ΙΚΕΣΙΕΣ ΧΡΥΣΗ

ΙΚΕΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ = ΑΙΤΗΜΑ	ΙΚΕΣΙΑ ΣΤΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝΑ=ΠΡΟΣΕΥΧΗ
Γονυκλησία (πέφτει στα πόδια του)	Επίκληση
Προσφώνηση	Προσφώνηση
Ευχή	Υπενθύμιση προσφορών
Προσφορά λύτρων – Αίτημα	Αίτημα ως ανταπόδοση προσφορών
Συγκαλυμμένη απειλή	Παράκληση τιμωρίας = φανερή απειλή

ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΑΓΑΜΕΜΝΟΝΑ ΣΤΟ ΑΙΤΗΜΑ – ΙΚΕΣΙΑ ΤΟΥ ΧΡΥΣΗ ΣΤΟΝ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ & ΑΦΕΝΤΗ ΤΗΣ ΑΙΧΜΑΛΩΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ

Ο Αγαμέμνονας με πρωτοφανή σκληρότητα και αναλγησία:

• α) στ. 27-29: φοβερίζει και απειλεί τον Χρύση να μην ξαναπατήσει στο ελληνικό στρατόπεδο.
• β) στ. 30-32: υπονοεί ποια μοίρα επιφυλάσσεται στην Χρυσηίδα από τον ίδιο.
• γ)στ. 33: επαναλαμβάνει την απειλή στο Χρύση με άμεση χειροδικία.

Η ανταποδοτική σχέση ανθρώπων-θεών: Στην αρχαιότητα η σχέση ανθρώπων-θεών χαρακτηριζόταν από την έννοια της ανταπόδοσης, όπως γίνεται φανερό από την προσευχή του Χρύση, που ακολουθεί το σχήμα μιας τυπικής προσευχής της εποχής, στην οποία ο ιερέας υπενθυμίζει τις προσφορές του προς τον θεό Απόλλωνα και παρουσιάζει το αίτημά του ως ανταπόδοση αυτών των προσφορών. Μολονότι ο χριστιανισμός δεν δέχεται αυτή τη σχέση δοσοληψίας ανάμεσα στον άνθρωπο και τον Θεό, βρίσκουμε ακόμα και σήμερα κατάλοιπα αυτής της αντίληψης για τη σχέση του ανθρώπου με το θείο (π.χ. τα τάματα).

Ηθογράφηση προσώπων

Χρύσης: ο πόνος του για την αιχμαλωσία της κόρης του τον φέρνει ικέτη στο στρατόπεδο των Αχαιών. Είναι φανερή η προσπάθειά του να κερδίσει την εύνοια τους, ώστε να πετύχει την απελευθέρωση της κόρης του: έτσι, προσφέρει πλουσιοπάροχα λύτρα, απευθύνεται με κολακευτικούς χαρακτηρισμούς στους Αχαιούς (γένναιόκαρδοι Αχαιοί) κι εύχεται την επιτυχή έκβαση των στρατιωτικών τους επιχειρήσεων (γεγονός που υπογραμμίζει την τραγική του θέση, αφού η πατρίδα του ήταν σύμμαχος των Τρώων). Η όλη στάση του χαρακτηρίζεται από αξιο­πρέπεια και ευγένεια. Είναι φανερό επίσης πως έχει επίγνωση της αδύναμης θέσης του (ικέτης), αλλά συγχρόνως και συναίσθηση πως στο πλευρό του βρίσκεται ο θεός Απόλλωνας- από εδώ πηγάζει και η κρυφή απειλή του για τιμωρία από τον θεό, σε περίπτωση που το αίτημά του δεν γίνει δεκτό. Πληγωμένος από την προσβλητική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα και πονώντας για την τύχη της αιχμάλωτης κόρης του, προσεύχεται στον θεό Απόλλωνα ζητώντας τη σκληρή τιμωρία των Αχαιών, με τη σιγουριά πως ο θεός είναι με το μέρος του.

Αγαμέμνονας: ο Αγαμέμνονας φέρεται προσβλητικά και περιφρονητικά απέναντι στον γέροντα ικέτη φτάνοντας στο σημείο να τον απειλήσει. Η στάση του αυτή δείχνει αλαζονεία κι αποτελεί ασέβεια όχι μόνο όσον αφορά την ιδιότητα του Χρύση ως ιερέα, αλλά και όσον αφορά την ιδιότητά του ως ικέτη, αφού οι ικέτες ήταν πρόσωπα σεβαστά, υπό την προστασία μάλιστα του Δία. Επίσης, φέρεται με σκληρότητα και απανθρωπιά, αφού όχι μόνο μένει ασυγκίνητος μπροστά στον πόνο του πατέρα-ικέτη, αλλά τον οξύνει διαγράφοντας με ωμότητα την τύχη της αιχμάλωτης κόρης του (στ. 30-32). Η απόφασή του να κρατήσει τη Χρυσηίδα, παρά την ικεσία του γέροντα πατέρα της και την αντίθετη γνώμη του στρατεύματος, δηλώνει άτομο εγωκεντρικό. Το γεγονός ότι αγνοεί επιδεικτικά τη γνώμη των υπόλοιπων Αχαιών δείχνει επίσης αλαζονεία και αυταρχικότητα. Τέλος, η προσβλητική, περιφρονητική στάση του Αγαμέμνονα απέναντι στον Χρύση, ο οποίος είναι ιερέας του θεού Απόλλωνα, αποτελεί προσβολή και του ίδιου του θεού (στον στ. 29 εξάλλου ο Αγαμέμνονας μιλάει περιφρονητικά για τα σύμβολα του θεού). Η αλα­ζονική και ασεβής αυτή στάση του Αγαμέμνονα αποτελεί ύβρη. Επίσης, στους στ. 27-33, η αλαζονική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα στον Χρύση προοικονομεί τη σύγκρουσή του με τον Αχιλλέα.

Ομηρικός πολιτισμός

• Ο ρόλος των θεών: πίσω από κάθε ανθρώπινη πράξη κρύβεται κάποιος θεός(«ψάλλε θεά,η βουλή γενόνταν του Κρονίδη, και απ’ τους θεούς ποιος άναψε την έχθραν μεταξύ τους;»). Οι άνθρωποι όμως είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους και πληρώνουν για τα λάθη τους (ύβρις Αγαμέμνονα)
• Ανθρωπομορφισμός, επιφάνεια (υπερφυσικό στοιχείο): ο τιμωρός Απόλλωνας (οργισμένος, απειλητικός, πάνοπλος σκορπάει το θάνατο στο αχαϊκό στρατόπεδο).

ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Η ανταπόκριση του θεού είναι άμεση, ακαριαία:

• Οπτική εικόνα: κατεβαίνει από τον Όλυμπο θυμωμένος και χολωμένος με το τόξο και τη φαρέτρα του.
• Ακουστική εικόνα: «εβρόντησαν επάνω του τα βέλη».
• Οπτική εικόνα: παίρνει θέση μάχης απέναντι απ’ τους Αχαιούς και τοξεύει.
• Ακουστική εικόνα: «αχός εβγήκε τρομερός απ’ τ’ ασημένιο τόξο».
• Οπτική εικόνα: «των νεκρών παντού πυρές εκαίαν».
• Το στοιχείο του θαυμαστού: επιφάνεια θεού και δράση του → προκαλεί μολυσματική ασθένεια με τα βέλη του.
• Νόμος των 3 & κλιμάκωση: ο θεός τοξεύει πρώτα τα μουλάρια, μετά τα σκυλιά και τελευταία τους ανθρώπους.
• Καύση νεκρών = αναχρονισμός: έκαιγαν νεκρούς την εποχή του ποιητή, ενώ στα μυκηναϊκά χρόνια επικρατούσε η συνήθεια της ταφής των νεκρών.

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ-ΤΕΧΝΙΚΕΣ

• Νόμος (σχήμα) των τριών: υπογραμμίζεται το τρίτο στοιχείο σαν πιο σημαντικό (στ. 27-28, 31-31, 38-39, 51-52).
• Αντιθέσεις (στ. 35, 44 με 48), 
• παρομοιώσεις (στ. 47-48),
•  τυπικά επίθετα (μακροβόλος, θείος, κοίλα, ασημένιο κ.λπ.),
•  ζωηρές εικόνες (οπτικές και ακουστικές: στίχοι 44-53), 
• τριαδικό/κλιμακωτό σχήμα,  (στ. 51-52) 
• τραγική/επική ειρωνεία (ο Αγαμέμνονας φαίνεται νικητής, αλλά δεν ξέρει τι τιμωρία τον περιμένει),
•  προοικονομία, αναχρονισμός (στα μυκηναϊκά χρόνια έθαβαν τους νεκρούς, ενώ στην ομηρική εποχή τους έκαιγαν), ρητορικές ερωτήσεις (στ. 8).
• 
  
• Τεχνικές αφηγηματικής τεχνικής: προοικονομία (στ. 19 & 27-33), θαυμαστό (=υπερφυσικό): επιφάνεια θεού και δράση του, κύκλος, αναχρονισμός, λακωνικότητα.

ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ (ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ)

• Συνδρομή θεού στην υλοποίηση δύσκολων έργων
• Διχόνοια Ελλήνων = αιτία πολλών κακών
• Ασέβεια στο θείο σημαίνει και τιμωρία
• Πολλές φορές είμαστε πιόνια ανώτερων δυνάμεων
• Οι γονείς κάνουν τα πάντα για να σώσουν τα παιδιά τους.
• Η επιστροφή στην πατρίδα είναι μεγάλο ιδανικό για τους ξενιτεμένους
• Σεβασμός στον ικέτη, ιδίως όταν είναι ηλικιωμένος και άνθρωπος του θεού
• Οι κατάρες των αδικημένων συνήθως πραγματοποιούνται

Ενότητα 2η ,

 Α 54- 306

 Συνέλευση των Αχαιών

- Η σύγκρουση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα 

Διάρθρωση ενοτήτων. 

• 1η ενότητα (στ. 54- 68): Ο Αχιλλέας συγκαλεί τη συνέλευση των Αχαιών.

 • 2η ενότητα (στ. 69- 84): Ο μάντης Κάλχας φοβάται να μιλήσει και ζητά προστασία από τον Αχιλλέα. 

• 3η ενότητα (στ. 85- 101): Ο Κάλχας αποκαλύπτει ποια είναι η αιτία του κακού. 

• 4η ενότητα (στ. 102- 130): Ο Αγαμέμνονας μιλά άσχημα στον Κάλχαντα. 

• 5η ενότητα (στ. 131- 188): Ο Αχιλλέας και ο Αγαμέμνονας συγκρούονται.

 • 6η ενότητα (στ. 189- 245): Ο ήρωας εξοργισμένος σκέφτεται να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα και επεμβαίνει η θεά Αθηνά. 

• 7η ενότητα (στ. 246- 306): Ο Νέστωρ προσπαθεί να συμφιλιώσει τους δύο ήρωες. 

Χρόνος: 10η μέρα του έπους- 10ος χρόνος πολέμου 

Τόπος: στρατόπεδο Αχαιών

 Πρόσωπα: Αχιλλέας, Κάλχας, Αγαμέμνονας, Αθηνά, Νέστωρ 

Περίληψη. 

Ο Αχιλλέας αποφασίζει να συγκαλέσει συνέλευση των Αχαιών, προκειμένου να βρουν την αιτία του κακού (λοιμός) και ζητά τη συνδρομή του μάντη Κάλχαντος. Ο μάντης γνωρίζοντας πως η απάντησή του δεν θα αρέσει στον Αγαμέμνονα, φοβάται να εκφραστεί και ζητά την προστασία του Αχιλλέα. 

Αφού ο τελευταίος του εγγυάται πως θα τον προστατεύσει, ο Κάλχας απαντά πως η αιτία του κακού είναι η προσβολή του Αγαμέμνονα προς τον Χρύση, κάτι το οποίο εξόργισε τον Απόλλωνα. Προτρέπει λοιπόν τους Αχαιούς να στείλουν την Χρυσηίδα στον πατέρα της και να προσφέρουν μια εκατόμβη στον Απόλλωνα ώστε να τον εξιλεώσουν.

 Ο αρχηγός των Αχαιών επιτίθεται στον μάντη και ζητά δώρο ισάξιο με την Χρυσηίδα, αλλιώς δεν την δίνει πίσω. Το δώρο που ζητά είναι η σκλάβα του Αχιλλέα, η Βρισηίδα. Ο Αχιλλέας οργίζεται και δηλώνει πως αν συμβεί κάτι τέτοιο θα αποχωρήσει από τον πόλεμο. 

Ο Αγαμέμνονας του ανακοινώνει πως θα του τήν πάρει με το ζόρι και ο ήρωας σκέφτεται να τον σκοτώσει. Την κατάλληλη στιγμή όμως επεμβαίνει η Αθηνά σταλμένη από την Ήρα και τον συγκρατεί.

 Ο Αχιλλέας κατηγορεί τον Αγαμέμνονα για δειλία και ορκίζεται ότι οι Αχαιοί θα τον ζητούν απεγνωσμένα όταν θα τους σκοτώνει ο Έκτορας. Ο Νέστορας, ο σοφός βασιλιάς της Πύλου, αναλαμβάνει να συμβιβάσει τα πράγματα ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον αρχηγό των Αχαιών, όμως οι προσπάθειές του αποβαίνουν άκαρπες.

 Ο Ατρείδης κατηγορεί τον Αχιλλέα πως επιζητά την εξουσία του και ο ήρωας αποχωρεί οργισμένος και αποφασμένος να απέχει από τις μάχες.

 Πραγματολογικά σχόλια.

 ή μάντιν ή ιερέα ή ονειροκρίτην (στ. 63- 64): 

η αναφορά όλων αυτών των προσώπων δείχνει την κρισιμότητα της κατάστασης και το μέγεθος του αδιιεξόδου στο οποιο έχουν βρεθεί οι Αχαιοί.

 Οι μάντεις ήταν πρόσωπα που ερμήνευαν τα θεϊκά σημάδια. 

Οι ιερείς ήταν υπεύθυνοι για τις τελετουργίες προς τους θεούς και με τις θυσίες που πρόσφεραν έβλεπαν τη θεϊκή βούληση.

Οι ονειροκρίτες εξηγούσαν τα όνειρα που έστελναν οι θεοί, τα οποία διακρίνονταν σε αληθινά και απατηλά. Πιο συγκεκριμένα όμως, οι μάντεις ήταν πρόσωπα περιζήτητα και σεβαστά. 

Σε μια κοινωνία όπου όλα ρυθμίζονται από τους θεούς, οι άνθρωποι που είναι σε θέση να ερμηνεύσουν τη βούλησή τους είναι απαραίτητοι. 

Η μαντεία είναι μια ιδιαίτερη τέχνη, την οποία έδινε ο Απόλλων σε επιλεγμένα άτομα. Οι θεοί αποκαλύπτουν τη θέλησή τους στο μάντη ή στέλνουν κάποια σημάδια τα οποία ο μάντης καλείται να ερμηνεύσει, όπως το πέταγμα των πουλιών (οιωνοσκοπία). 

Άλλοι μάντεις μένουν μόνιμα σε κάποιον τόπο, άλλοι ακολουθούν πιστά κάποιον βασιλιά και άλλοι περιφέρονται από τόπο σε τόπο.

 ποτέ πρόσχαρο τι δεν μου ‘πες (στ. 107): 

ο Κάλχας ήταν ο μάντης που είχε πει πως πρέπει να θυσιαστεί η Ιφιγένεια, η κόρη του Αγαμέμνονα, για να εξευμενιστεί η θεά Άρτεμις και να επιτρέψει την αναχώρηση του στόλου των Αχαιών από την Αυλίδα με προορισμό την Τροία. Βέβαια πρέπει να σημειώθεί πως η αναφορά σε αυτή τη θυσία γίνεται για πρώτη φορά στα Κύπρια έπη, τα οποία θεωρούνται μεταγενέστερα της Ιλιάδας. 

η Αθηνά (στ. 196): 

η αγαπημένη κόρη του Δία. Σύμφωνα με τον μύθο γεννήθηκε από το κεφάλι του πατέρα της φορώντας χρυσή πανοπλία, κρατώντας δόρυ και βγάζοντας μια πολεμική κραυγή που συντάραξε ολόκληρο τον Όλυμπο.

 τον ισόθεον Θησέα τον Αγείδην (στ. 266): 

Αθηναίος ήρωας, γιος του Αιγέα (από εκεί προκύπτει και το επίθετο Αιγείδης, ο Αιγέας ήταν πατέρας του Θησέα και εγγονός του Κέκροπα, του πρώτου βασιλιά της Αθήνας, από αυτόν πήρε το όνομά του το Αιγαίο πέλαγος). Έκανε πολλά κατορθώματα και θεωρείται ο ιδρυτής της πόλης- κράτους των Αθηνών. Πήρε μέρος στην Κενταυρομαχία και ήταν εκείνος που σκότωσε τον Μινώταυρο. 

Αξίες- αντιλήψεις- έθιμα- θεσμοί- κοινωνικοπολιτική οργάνωση.

και την δεκάτην τον λαόν συγκάλεσε ο Πηλείδης (στ. 55): 

οι συνελεύσεις του στρατού συγκαλούνταν από τον βασιλιά- αρχιστράτηγο, που στην προκειμένη περίπτωση είναι ο Αγαμέμνονας.

 Εδώ όμως παρακολουθούμε τον Αχιλλέα, αρχηγό των Μυρμιδόνων, να συγκαλεί ο ίδιος τη συνέλευση. Αυτό συμβαίνει ίσως για δύο λόγους:

 • η συνέλευση συγκαλείται για να συζητηθεί το σφάλμα του Αγαμέμνονα, άρα ο αρχιστράτηγος δεν ήταν ο καταλληλότερος άνθρωπος να κάνει αυτή την ενέργεια,

 • ο Αχιλλέας είναι ο μόνος από τους αρχηγούς των Αχαιών που έχει τη δύναμη και θα μπορούσε να αντιταχθεί στον Αγαμέμνονα. 

και αφού συνάχθηκε ο λαός (στ. 58): 

οι συνελεύσεις γίνονταν με απόφαση του βασιλιά. Ο κήρυκας έδινε στον ομιλητή να κρατά ένα σκήπτρο. Τα μέλη της συνέλευσης αποφάσιζαν διά βοής και ο βασιλιάς αν ήθελε λάμβανε υπόψη του την απόφαση. 

εκατόμβη (στ. 66): πρόκειται για θυσία εκατό βοδιών. Πρόκειται για τη γνωστή σχέση δόσης- ανταπόδοσης μεταξύ θεών και ανθρώπων. Ο θνητός φρόντιζε να είναι συνεπής στις υποχρεώσεις του απέναντι στους θεούς, προκειμένου να έχει την εύνοιά τους. 

 ναι, θέλω εγώ καλύτερα... της Κλυταιμνήστρας (στ. 113- 116):

αναφορά στο θεσμό της παλλακείας. Ο Αγαμέμνονας τονίζει για ακόμα μία φορά ότι δεν πρόκειται να αφήσει ελεύθερη τη Χρυσηίδα και συμπληρώνει ότι την προτιμά από την ίδια του τη γυναίκα. 

Η περιγραφή της Χρυσηίδας παραπέμπει στον ιδανικό τύπο γυναίκας κατά την ομηρική εποχή. Η γυναίκα έπρεπε να διαθέτει σωστές αναλογίες και ομορφιά, μαζί με εξυπνάδα και ικανότητα στις εργασίες του σπιτιού.

 Ο Αγαμέμνονας πλέκοντας το εγκώμιο της κόρης, δικαιολογεί γιατί δεν την επέστρεψε στον πατέρα της και μάλιστα δηλώνει πως αν την δώσει πίσω θα φανεί μεγαλόψυχος και θα θυσιάσει την προσωπική του ευχαρίστηση για χάρη του στρατεύματός του. 

το καλό θέλω του λαού, ποτέ τον όλεθρό του (στ. 118): 

ο ποιητής προβάλλει εδώ το πρότυπο του ηγέτη που συμπεριφέρεται σαν πατέρας στο λαό του και φροντίζει το καλό των υπηκόων του. Ο Αγαμέμνονας όμως αναιρεί αυτό το πρότυπο, αφού δείχνει να ενδιαφέρεται μόνο για το δικό του προσωπικό συμφέρον. Η αντίδρασή του φανερώνει την ενοχή του, αφού προσπαθεί να απομακρύνει από το πρόσωπό του όλες τις κατηγορίες. 

Οι μεγάλοψυχοι Αχαιοί... την πυργωμένην Τροίαν (στ. 124- 130): 

οι πόλεμοι γίνονταν για λόγους κυρίως οικονομικούς.

 Την πτώση μιας πόλης ακολουθούσε η λεηλασία 

και η λεία μοιραζόταν ως εξής: 

• ο άναξ έπαιρνε το καλύτερο και μεγαλύτερο μέρος, 

• ακολουθούσαν οι ευγενείς, 

• ό,τι περίσσευε το έπαιρναν οι απλοί στρατιώτες.

 και ποιος από τους Αχαιούς... λησμονημένα τα ‘χεις (στ. 151- 161): 

την ομηρική εποχή δεν είχε αναπτυχθεί εθνική συνείδηση μεταξύ των Ελλήνων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να θεωρείται η Τρωική εκστρατεία εθνικός πόλεμος, λόγω του ότι προσβλήθηκε η τιμή του Μενελάου. Η πανελλήνια εθνική ιδέα, θα αναπτυχθεί κυρίως την εποχή των Περσικών πολέμων, όταν οι Έλληνες θα ενώσουν τις δυνάμεις τους για να αντιμετωπίσουν τον εισβολέα. 

ήλθομεν όλοι εκδίκησιν να πάρομε των Τρώων (στ. 160):

ο Πάρης, πρίγκιπας της Τροίας, κλέβοντας την Ελένη, θίγει ανεπανόρθωτα την τιμή του συζύγου, του Μενελάου και δείχνει ασέβεια προς το θεσμό της φιλοξενίας.

 Ο Μενέλαος οφείλει να ξεπληρώσει τη ντροπή που του έγινε και συμπαραστάτες του σε αυτό έχει όλους τους μνηστήρες της Ελένης που ορκίστηκαν να σταθούν στο πλευρό του. Το ανώτατο αγαθό της ομηρικής κοινωνίας είναι η απόλαυση της τιμής και της εκτίμησης όλων. 

Ο αδικούμενος, αυτός του οποίου προσβλήθηκε η τιμή, οφείλει να καταδιώξει τον αδικητή του και να τον εκδικηθεί. 

Η εκδίκηση αυτή είναι θεμιτή από θεούς και ανθρώπους. Οι θεοί όχι μόνο δεν εμποδίζουν τον αδικούμενο αλλά πολλές φορές τον καθοδηγούν και στέκονται στο πλάι του αρωγοί και συμπαραστάτες.

 Οι άνθρωποι από την άλλη τιμούν αυτόν που παίρνει εκδίκηση και περιφρονούν αυτόν που δεν έχει το σθένος να το πράξει. 

Στην ομηρική κοινωνία δεν υπάρχει οργανωμένο σύστημα δικαιοσύνης, για αυτό και πολύ συχνά οι ήρωες βρίσκουν μόνοι τους το δίκιο τους (αυτοδικία). 

Η μόνη μορφή δικαιοσύνης στον Όμηρο, είναι η διαιτησία, όπου γέροντες κριτές αναλαμβάνουν να βρουν μια όσο το δυνατόν πιο συμβιβαστική λύση ανάμεσα σε αδικούμενο και αδικητή.

 Επιπλέον εδώ ο Αχιλλέας αποδεικνύει με τα λόγια αυτά, πως δεν έχει κανένα προσωπικό όφελος από τον πόλεμο. 

κοντά μου υπάρχουν και άλλοι... και τους συντρόφους σου άμε (στ. 175- 180): 

από τα λόγια αυτά συμπεραίνουμε ότι στο στρατόπεδο των Αχαιών και στη μυκηναϊκή κοινωνία γενικότερα, υπήρχε ξεκάθαρη ιεράρχηση των φορέων εξουσίας

. Στο υψηλότερο επίπεδο όλων βρίσκονται οι θεοί και ακολουθεί ο βασιλιάς- στρατηγός και κατόπιν οι υπόλοιποι αρχηγοί. 

Ο Αγαμέμνονας οφείλει υπακοή στον Απόλλωνα και ο Αχιλλέας με τη σειρά του στον αρχηγό των Αχαιών.

 και αν είσαι τόσο δυνατός, είναι θεού το δώρον (στ. 179): 

σύμφωνα με τον ομηρικό άνθρωπο οι θεοί είναι αυτοί που διαμορφώνουν την προσωπικότητα των θνητών.

Η αντίληψη αυτή σχετίζεται κυρίως με τα χαρακτηριστικά εκείνα που ξεπαιρνούν τα όρια του μέτρου, του μέσου όρου.

 Ο Αγαμέμνονας υποβιβάζει τις ικανότητες του Αχιλλέα. κι έστρεψε δύο στοχασμούς... παρόμοια και τους δύο (στ. 190- 197): 

ο ήρωας ταλαντεύεται ανάμεσα σε δύο σκέψεις: 

να σκοτώσει τον Αγαμέμνονα 

ή να δώσει τόπο στην οργή και να σωπάσει.

 Πολλές φορές ο άνθρωπος βρίσκεται αντιμέτωπος με δύο επιλογές, αμφιβάλλει και η αμφιβολία του προκαλεί στεναχώρια. Άλλες φορές καταφέρνει να βρει λύση στο πρόβλημά του και άλλες πάλι αδυνατεί να πάρει μια απόφαση. Τότε επεμβαίνει κάποια θεότητα και δίνει την απάντηση.

Έτσι κι εδώ, ο Αχιλλέας μη μπορώντας να πάρει μια απόφαση, επεμβαίνει η Αθηνά σταλμένη από την Ήρα, η οποία αγαπά και τους δύο ήρωες εξίσου (ανθρωπομορφισμός) και δίνει λύση στην αμφιβολία του. 

Ο ρόλος λοιπόν των δύο θεών είναι καταλυτικός για την εξέλιξη της ιστορίας. 

με τούτες τες έπαρσές του γρήγορα θα χάσει την ζωήν του (στ. 205- 206): 

εδώ εντοπίζεται η αντίληψη του ομηρικού ανθρώπου ότι η έπαρση και η αλαζονεία επιφέρουν δίκαια τη θεϊκή τιμωρία.

Ο Αχιλλέας πιστεύει πως η συμπεριφορά του Αγαμέμνονα είναι αλαζονική και κάποια στιγμή θα την πληρώσει με την ίδια του τη ζωή.

 κατέβη’ απ’ τον ουρανόν να παύσω την οργή σου, εάν μ’ ακούσεις (στ. 208- 209):

μέσα από αυτά τα λόγια της θεάς Αθηνάς γίνεται φανερή η αντίληψη ότι οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να πράξουν αυτό που επιθυμούν χωρίς την απαγόρευση των θεών.

 Η Αθηνά έχει έρθει για να συμβουλεύσει τον Αχιλλέα και όχι για να του επιβάλλει τη θεϊκή της βούληση. 

μήτε ποτέ με τον λαόν... τους πρώτους πολεμάρχους (στ. 227- 228): 

εδώ μας δίνονται πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο διεξαγόταν ο πόλεμος εκείνη την εποχή. 

Εκτός από τον αγώνα στο πεδίο της μάχης, υπήρχαν και ειδικές αποστολές όπως η ενέδρα ή η κατασκοπία. 

Οι αποστολές αυτές ήταν επικίνδυνες και απαιτούσαν υψηλή νοημοσύνη και μεγάλη γενναιότητα και για αυτό τις αναλάμβαναν οι καλύτεροι πολέμαρχοι.

τωόντι αχρείους κυβερνάς... ήταν το ύστερό σου (στ. 232- 233): 

ο Αχιλλέας τα βάζει με τους Αχαιούς επειδή ανέχονται την αλαζονική συμπεριφορά του Αγαμέμνονα. Είναι κυρίαρχη η αντίληψη στην ομηρική κοινωνία ότι αν είναι ανάξια η ηγεσία, τότε είναι ανάξιος και ο λαός. 

Η ευθύνη του τρόπου διακυβέρνησης δεν βαραίνει μόνο την εξουσία αλλά και τον λαό, ο οποίος πρέπει να αντιδρά κάθε φορά που γίνεται κατάχρηση αυτής.

 αλλ’ έναν λόγο... τον πρώτον πολέμαρχον (στ. 234- 245): 

η δεσμευτική δύναμη του όρκου είναι πάρα πολύ μεγάλη και ο επίορκος τιμωρείται αυστηρά είτε είναι θεός είτε πρόκειται για κάποιον θνητό. 

Όποιος υποσχεθεί κάτι με όρκο, οφείλει να τον τηρήσει διαφορετικά θα τιμωρηθεί. 

κι εάν οι αθάνατοι θεοί πολεμιστήν τον κάμαν (στ. 291): 

ο Αχιλλέας είναι ο πρώτος πολεμιστής, γενναίος και ανώτερος από οποιονδήποτε άλλον Αχαιό.

Επειδή όμως τα χαρακτηριστικά του αυτά ξεπερνούν τα ανθρώπινα μέτρα, είναι βέβαιο κατά την ομηρική αντίληψη, πως οι ιδιότητές του αυτές προέρχονται από τους θεούς. 

Η φιλονικία Αχιλλέα- Αγαμέμνονα. 

Ο Όμηρος με μια αριστοτεχνική κλιμάκωση μας παρουσιάζει τη φιλονικία μεταξύ του Αχιλλέα και του αρχηγού των Αχαιών, η οποία ξεκινά με μια χαλαρή αντιπαράθεση. 

Στη συνέχεια μετατρέπεται σε ανοιχτή σύγκρουση, που κορυφώνεται με την εσωτερική πάλη του Αχιλλέα και την καταλυτική παρέμβαση της θεάς Αθηνάς.

Κατόπιν η σύγκρουση περιορίζεται σε λεκτικό επίπεδο, επικυρώνεται από τον όρκο του Αχιλλέα και κλείνει με την παρέμβαση του Νέστορα, ώσπου χαλαρώνει και σβήνει στο τέλος. 

Η φιλονικία διαρθρώνεται ως εξής:

• στ. 106- 121: εισαγωγή, 

• στ. 122- 148: χαλαρή αντιπαράθεση,

 • στ. 149- 172: μετατροπή της χαλαρής αντιπαράθεσης σε ανοιχτή σύγκρουση και αποκάλυψη μιας καλά κρυμμένης αντιπαλότητας μεταξύ των δύο ηρώων,

 • στ. 173- 188: κορύφωση της σύγκρουσης, 

• στ. 189- 223: εσωτερική πάλη του Αχιλλέα και παρέμβαση της Αθηνάς, 

• στ. 224- 245: λεκτική αντιπαράθεση και επικύρωση με τον όρκο του Αχιλλέα, 

• στ. 246- 285: διακοπή της αντιπαράθεσης και παρέμβαση του βασιλιά Νέστορα,

 • στ. 286- 304: χαλάρωση της σύγκρουσης και κλείσιμο. 

Ο Αγαμέμνονας απαιτεί να λάβει ισάξιο δώρο με αυτό που χάνει, προκειμένου να απελευθερώσει τη Χρυσηίδα. 

Δηλώνει ότι θέλει το καλό του λαού του, αλλά κινείται σύμφωνα με το ατομικό του συμφέρον το οποίο δεν έχει κανένα σκοπό να θυσιάσει.

 Ο Αχιλλέας αντιδρά και αναφέρει πως δεν έχει μείνει κάποιο λάφυρο που να μην έχει μοιραστεί, αλλά πως μετά την πτώση της Τροίας ο Αγαμέμνονας θα πάρει τριπλή και τετραπλή ανταμοιβή, δείχνοντας έτσι σύνεση και δικαιοσύνη.

Ο αρχηγός των Αχαιών επιμένει και σε μια έντονη επίδειξη δύναμης δηλώνει πως θα λάβει άλλο δώρο ακόμα και με τη βία.

 Καλεί τους Αχαιούς να ετοιμάσουν τη Χρυσηίδα για την επιστροφή στον πατέρα της και αποκαλύπτει πως πρόκειται για έναν αδίστακτο και σκληρό ηγεμόνα που φαίνεται πως στηρίζει την εξουσία του στο φόβο και τη βία.

 Ο ήρωας με τη σειρά του εξοργίζεται και επιτίθεται στον Αγαμέμνονα με βαρύτατους χαρακτηρισμούς δείχνοντάς μας ένα άλλο του πρόσωπο. 

Μοιάζει να είναι παραδομένος στα πάθη του χωρίς να σκέφτεται με τη λογική του. 

Αμφισβητεί ανοιχτά την ηγετική θέση και δύναμη του Ατρείδη και δηλώνει πως θα αναχωρήσει για την πατρίδα χωρίς να νοιάζεται για το μέλλον του πολέμου.

 Η απειλή του αυτή εκτοξεύεται όχι μόνο εναντίον του Αγαμέμνονα, αλλά και εναντίον ολόκληρου του στρατεύματος.

 Ο αρχηγός δεν πτοείται από τα λόγια του Αχιλλέα και δείχνει να μην τον ενδιαφέρει η αποχώρησή του ήρωα από τον πόλεμο

. Επιπλέον φροντίζει να τον μειώσει αποδίδοντας τις ιδιότητές του στους θεούς και δηλώνει πως το δώρο που θα πάρει είναι η σκλάβα του Αχιλλέα, η Βρισηίδα.

 Ο ήρωας θολώνει ακόμα περισσότερο και είναι έτοιμος να χιμήξει πάνω του. 

Βάζει το χέρι στο θηκάρι του και ετοιμάζεται να τραβήξει το ξίφος του, όταν την κατάλληλη στιγμή εμφανίζεται η θεά Αθηνά για να δώσει τη λύση σαν από μηχανής θεός. 

Ο Αχιλλέας υποχωρεί όχι γιατί το θέλει αλλά γιατί πρέπει, γιατί εξαναγκάζεται να το κάνει. Εκτοξεύει βαρύτατες ύβρεις απέναντι στον Αγαμέμνονα αλλά και σε ολόκληρο το στράτευμα. 

Παίρνει όρκο πως θα τον αποζητήσουν όταν θα τους χτυπά αλύπητα ο Έκτορας, επικυρώνοντας έτσι την απόφασή του να αποχωρήσει από τον πόλεμο. 

Ο ήρωας δείχνει να αδιαφορεί για τις συνέπειες αυτής του της απόφασης και βάζει πάνω από το συλλογικό συμφέρον την εκδίκησή του. 

Στην ουσία η αντιπαράθεση των δύο ηρώων λαμβάνει τέλος και ο Νέστορας, που προσπαθεί να συμβιβάσει τα πράγματα, βλέπει την προσπάθειά του να πέφτει στο κενό.

 Ο λόγος του Νέστορα. 

Ο βασιλιάς της Πύλου, Νέστωρ, προσπαθεί να συμβιβάσει τα πράγματα ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα.

 Είναι ο μεγαλύτερος σε ηλικία Αχαιός και έχει μεγάλη σοφία. Για να κατευνάσει τα πνεύματα, κάνει έκκληση στη λογική των δύο ηρώων και επισημαίνει πως: 

• οι Τρώες θα χαίρονταν αν ήξεραν πως οι δύο κορυφές των Αχαιών μαλώνουν μεταξύ τους, 

• άντρες πολύ ανώτεροι από τους ίδιους, άκουγαν τις συμβουλές του και άρα το ίδιο θα πρέπει να κάνουν και οι δύο ήρωες, 

• η σπουδαιότητα και των δυο τους είναι αδιαμφισβήτητη, αφού τονίζει πως και ο Αχιλλέας είναι γενναίος και γιος θεάς, αλλά και ο αρχηγός των Αχαιών είναι ανώτερος και έχει δοξαστεί από τον ίδιο τον Δία, 

• ο Αγαμέμνονας από τη μία δεν πρέπει να πάρει τη Βρισηίδα από τον Αχιλλέα και ο ήρωας από την άλλη δεν πρέπει να αμφισβητεί την ηγετική θέση του Ατρείδη.

 Επιφάνεια- ενανθρώπιση των θεών. 

Η θεά Αθηνά κατεβαίνει από τον Όλυμπο, σταλμένη από την Ήρα, για να αποτρέψει τον Αχιλλέα να επιτεθεί στον Αγαμέμνονα. Στέκεται πίσω από τον Αχιλλέα και πιάνει τα ξανθά του μαλλιά. 

Εκείνος τρομάζει και γυρίζοντας, αναγνωρίζει αμέσως τη θεά. Από την αντίδραση του Αχιλλέα, συμπεραίνουμε πως η Αθηνά εμφανίστηκε σε αυτόν, όχι με τη μορφή κάποιου θνητού, αλλά με την κανονική της μορφή και άρα πρόκειται για επιφάνεια της θεάς. 

Η ενανθρώπιση, η εμφάνιση δηλαδή ενός θεού με τη μορφή θνητού, γίνεται για τους εξής λόγους

• κατά την αντίληψη που επικρατούσε την εποχή εκείνη, οι θεοί δεν μπορούσαν να εμφανιστούν στους θνητούς με την πραγματική τους μορφή και με όλη τους τη λαμπρότητα,

 • οι θεοί με τον τρόπο αυτό καθοδηγούσαν μεν τους θνητούς, αλλά χωρίς να τους αφαιρούν την ελευθερία δράσης και χωρίς να τους απαλλάσσουν από τις ευθύνες των πράξεών τους. 

Στην περίπτωση που εξετάζουμε σε αυτή την ενότητα, η Αθηνά δεν έχει κανένα λόγο να εμφανιστεί στον ήρωα παίρνοντας τη μορφή κάποιου θνητού. 

Ο Αχιλλέας έχοντας μητέρα θεά, έχει συνηθίσει να βλέπει τους θεούς στην κανονική τους μορφή.

 Επιπλέον η Αθηνά εμφανίζεται σε μια πολύ κρίσιμη στιγμή, την ώρα που ο Αχιλλέας έχει ήδη τραβήξει το σπαθί από τη θήκη του και ετοιμάζεται να χτυπήσει τον Ατρείδη. Αν η θεά έπαιρνε ανθρώπινη μορφή, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ο Αχιλλέας να μην άκουγε τις συμβουλές ενός θνητού, όποιος κι αν ήταν αυτός.

Ηθογράφηση.

 • Αχιλλέας: 

αρχικά παρουσιάζεται πονόψυχος, ανησυχεί για την τύχη των Αχαιών και αναζητά λύση στο πρόβλημα που έχει προκύψει. 

Είναι ευσεβής και γνωρίζει τις θρησκευτικές υποχρεώσεις, αφού το πρώτο που σκέφτεται είναι μήπως πρέπει να προσφέρουν περισσότερες θυσίες στον Απόλλωνα προκειμένου να τον εξευμενίσουν. Επιπλέον υπόσχεται να προστατέψει τον Κάλχαντα από την αναμενόμενη οργή του Αγαμέμνονα και έτσι γίνεται υποστηρικτής του μάντη. 

Φαίνεται άφοβος μπροστά στην οργή του αρχηγού και ανιδιοτελής.

 Στη συνέχεια είναι λογικός μπροστά στις απαιτήσεις του Αγαμέμνονα και ενδιαφέρεται μόνο για το καλό του στρατού.

 Όταν όμως ο Ατρείδης απαιτεί από τον ήρωα να του δώσει τη σκλάβα του, ο Αχιλλέας χάνει την ψυχραιμία του, οργίζεται.

Νιώθει αδικημένος και περιφρονημένος από τον Αγαμέμνονα και φτάνει σε σημείο να τραβήξει το ξίφος του για να τον χτυπήσει. 

Υπακούει στην παρέμβαση της Αθηνάς, κάτι που αποδεικνύει ξανά την ευσέβειά του, τελικά όμως αποδεικνύεται παρορμητικός, παραδίνεται στην εκδικητική του μανία και αποχωρεί από τον πόλεμο. 

• Αγαμέμνονας: 

μας δίνει την εντύπωση ότι απέχει πολύ από το πρότυπο του ηγέτη της εποχής.

 Είναι αλαζόνας, εγωιστής και συμφεροντολόγος, αφού δεν σκέφτεται τη συμφορά των στρατιωτών του. 

Φέρεται αναιδώς στον μάντη Κάλχαντα και υποτιμά τη γυναίκα του. 

Στο σημείο που αποφασίζει να δώσει τη Χρυσηίδα πίσω στον πατέρα της, φαίνεται να υποχωρεί λίγο ο εγωισμός του, όμως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα. 

Απαιτεί από τον Αχιλλέα να του δώσει τη δική του σκλάβα και δείχνει για μια ακόμα φορά το σκληρό, εγωιστικό και απολυταρχικό του πρόσωπο. 

Ξεσπά όλη του τη μανία στον ήρωα, τον οποίο δεν χάνει την ευκαιρία να μειώσει, υποβαθμίζοντας την πολεμική του ικανότητα και γενναιότητα. 

• Κάλχας:

 είναι αδύναμος και φοβάται να εκφράσει τις προφητείες του, αφού τρέμει στη σκέψη της οργής του Αγαμέμνονα, καθώς ο μάντης γνωρίζει πως εκείνος φταίει για τον λοιμό που χτύπησε τους Αχαιούς.

 Για να αποκαλύψει την αιτία της συμφοράς ζητά την προστασία του Αχιλλέα, επιδιώκοντας με αυτό τον τρόπο να καλύψει την ανασφάλειά του.

 • Νέστωρ: 

είναι σοφός και δίκαιος. Προσπαθεί με λογικά επιχειρήματα να ηρεμήσει τα πνεύματα. Ο λόγος του είναι πειστικός και ειλικρινής και πάνω από όλα τοποθετεί το συλλογικό συμφέρον.

 Στοιχεία τεχνικής.

 • Αφηγηματικές τεχνικές: 

εναλάσσονται η αφήγηση με τον διάλογο, ο οποίος αποτελείται ουσιαστικά από μεγάλους μονολόγους των δύο πρωταγωνιστών.

• Άστοχα ερωτήματα: 

σε συνδυασμό με τους δισταγμούς του μάντη Κάλχαντα επιβραδύνουν το χρόνο της αφήγησης (στ. 66).

 • Ειρωνεία: 

ο Αχιλλέας πληροφορεί τους Αχαιούς για την αιτία του λοιμού, κάτι που οι ακροατές/ αναγνώστες ήδη γνωρίζουν (στ. 55 κ.εξ.).

• Προοικονομία: 

 στ. 212- 214: προαναγγελία της μελλοντικής ταπείνωσης του Ατρείδη και της δικαίωσης του Αχιλλέα,

  στ. 241- 245: οι Αχαιοί θα αναζητήσουν τον Αχιλλέα. 

• Επιβράδυνση: 

στ. 66, 69- 73, 92. 

• Σχήμα του αδυνάτου: 

ο ποιητής όταν θέλει να τονίσει ότι δεν πρόκειται να συμβεί κάτι, το παραλληλίζει με κάτι που είναι αντίθετο στους φυσικούς νόμους. Ο Αχιλλέας λέει πως όπως το ραβδί που κρατά στα χέρια του δεν θα ξαναβγάλει κλαδιά έτσι κι εκείνος δεν θα ξαναγυρίσει στις μάχες. 

• Παρομοιώσεις: 

στ. 105, 229, 250, 263- 267. 

• Μεταφορές:

στ. 79, 83, 104, 150, 165, 189, 193, 226, 250- 251, 283 κ.ά.

 • Υπερβολή: λαοφάγε βασιλέα (στ. 232). 

• Αντιθέσεις: στ. 137- 139, 300.

 • Ασύνδετο σχήμα: στ. 71, 116.

 • Κλιμάκωση: 

ο Πρίαμος... και τα παιδιά του... κι όλος ο λαός... (στ. 256- 257). 

• Επανάληψη: στ. 97, 268.

 • Τυπικά επίθετα: θεία βέλη (στ. 54), η Ήρα η λευκοχέρα (στ. 56), γοργοπόδης Αχιλλεύς (στ. 69), διίφιλε Πηλείδη (στ. 75), λαμπρομάτα κόρη (στ. 99), μακροβόλος (στ. 111), φτερόποδος ισόθεος Πειλίδης (στ. 122), μεγαλόψυχοι Αχαιοί (στ. 124), πυργωμένην Τροίαν (στ. 130), μέγας Αγαμέμνων (στ. 131), γενναίους Αχαιούς (στ. 137), θεία θάλασσα (στ. 142), θείος Οδυσσέας (στ. 146), των λογχοφόρων Τρώων (στ. 153), καλά τειχόκαστρα (στ. 165), πάνσοφος Κρονίδης (στ. 176), γλαυκόφθαλμη θεά (στ. 207), σκυλόματε (στ. 226), τον Πολύφημον τον θείον (στ. 265), δειλόψυχον (στ. 294), αχρείον (στ. 294). 

• Τυπικές φράσεις: 

με λόγια φτερωμένα (στ. 203), του Διός του αιγιδοφόρου (στ. 203), γλυκόλογος λιγυρός ομιλητής (στ. 249), άγρια θεριά βουνίσια (στ. 269). 

• Εικόνες: 

περιγραφή της Φθίας (στ. 156- 158), η εμφάνιση της Αθηνάς στον Αχιλλέα (στ. 198- 201), ο Αχιλλέας εκσφενδονίζει το ραβδί του (στ. 246).

 

Α 494- 612

Σκηνές από τον Όλυμπο Διάρθρωση ενοτήτων.

 • 1η ενότητα (στ. 494- 531): Η θεά Θέτις στον Όλυμπο και η συνομιλία της με τον Δία. 

• 2η ενότητα (στ. 532- 571): Συνομιλία Δία- Ήρας. 

• 3η ενότητα (στ. 572- 612): Η παρέμβαση του Ηφαίστου.

 Χρόνος: 

21η μέρα του έπους- 10ος χρόνος του πολέμου 

Τόπος:

 Όλυμπος 

Πρόσωπα: 

Δίας, Θέτις, Ήρα, Ήφαιστος 

Περίληψη. 

Οι θεοί επιστρέφουν από τους Αιθίοπες και η Θέτις ανεβαίνει στον Όλυμπο, όπου επισκέπτεται τον Δία και τον παρακαλεί να βοηθήσει, ώστε να δοθεί ένα τέλος στην αδικία που υφίσταται ο Αχιλλέας χαρίζοντας νίκες στους Τρώες. 

Ο Δίας υπόσχεται πως θα πραγματοποιήσει την επιθυμία της και η Θέτις αναχωρεί για τη θάλασσα, ενώ ο ίδιος επιστρέφει στο ανάκτορό του όπου τον υποδέχονται όρθιοι οι υπόλοιποι θεοί.

 Η θεά Ήρα, που αντιλαμβάνεται τη συνάντηση του συζύγου της με τη Θέτιδα, του παραπονιέται ότι της κρατάει μυστικά και προσπαθεί να μάθει τι συζητήθηκε μεταξύ τους, αφού δείχνει να καταλαβαίνει τις προθέσεις της μητέρας του Αχιλλέα. Ο Δίας οργισμένος την απειλεί πως θα την δείρει αν δεν σταματήσει να τον κατασκοπεύει και η ατμόσφαιρα στον Όλυμπο βαραίνει. Ο Ήφαιστος αναλαμβάνει να εκτονώσει την ένταση. Μιλά στην Ήρα και τη συμβουλεύει να είναι γλυκιά και τρυφερή με τον άντρα της, αφού κανείς δεν μπορεί να αναμετρηθεί μαζί του και να αψηφίσει τις βουλές του. Μάλιστα της θυμίζει τι είχε συμβεί όταν είχε προσπαθήσει να τη βοηθήσει σε μια ανάλογη περίπτωση: ο Δίας οργίστηκε μαζί του, τον έπιασε από το πόδι και τον πέταξε από τον Όλυμπο στη Λήμνο.

 Στη θύμηση αυτής της ιστορίας, η Ήρα και οι υπόλοιποι θεοί ξαναβρίσκουν τη χαμένη τους ευθυμία. Το γλέντι ξεκινά και σταματά όταν πια δύει ο ήλιος και οι θεοί αποσύρονται για ύπνο. 

Πραγματολογικά σχόλια.

ο Ήφαιστος, ο ένδοξος τεχνίτης (στ. 573):

 πρόκειται για το γιο της Ήρας. Σύμφωνα με κάποιες παραδόσεις η Ήρα τον γέννησε μόνη της χωρίς τη συμμετοχή του Δία και μάλιστα ο τοκετός ήταν πρόωρος και με πολλές δυσκολίες, για αυτό ο θεός γεννήθηκε κουτσός. Σύμφωνα όμως με άλλες μυθολογικές παραδόσεις, η αναπηρία του Ηφαίστου οφείλεται στην πτώση του στη Λήμνο από τον Όλυμπο, όταν τον πέταξε από εκεί ο Δίας. 

Ο θεός ήταν εξαίσιος τεχνίτης. Έφτιαχνε γυναίκες από χρυσό που δρούσαν σαν ζωντανοί άνθρωποι, κατασκεύασε τις κατοικίες των θεών, τα όπλα του Αχιλλέα, την αιγίδα και το σκήπτρο του Δία. Επίσης δημιούργησε την πρώτη γυναίκα, την Πανδώρα. Γυναίκα του σύμφωνα με την παράδοση ήταν η θεά Αφροδίτη, που όμως τον απατούσε με τον Άρη, το θεό του πολέμου.

 Ο θεός λατρευόταν ιδιαίτερα στη Λήμνο, όπου πίστευαν πως είχε το εργαστήριό του.

παίρνοντας απ’ τον κρατήρα εκείνος (στ. 598): η λέξη προέρχεται από το ρήμα κεράννυμι (= αναμειγνύω (κυρίως νερό με κρασί)). Ήταν μεγάλο και πλατύ αγγείο, συνήθως ασημένιο, μέσα στο οποίο νέρωναν το κρασί και εν συνεχεία το σέρβιραν στα αγγεία πόσεως. 

Στη συγκεκριμένη σκηνή ο κρατήρας δεν περιέχει κρασί αλλά νέκταρ, το ποτό των θεών.

 Αξίες- αντιλήψεις- έθιμα- θεσμοί- κοινωνικοπολιτική οργάνωση. 

Ευρήκε τον βροντόφωνον... του πολυλόφου Ολύμπου (στ. 499- 500): ο Δίας κάθεται μόνος του στην κορυφή του Ολύμπου, κάτι που δείχνει την υπεροχή του έναντι των άλλων θεών. Γυρίζοντας από τους Αιθίοπες προηγείται όλων των θεών, όταν εισέρχεται στο χώρο του συμποσίου οι θεοί σηκώνονται, έχει υπερφυσική δύναμη και δεν φοβάται κανέναν. 

εμπρός του εκάθισε... το πηγούνι (στ. 501- 502): 

πρόκειται για την τυπική στάση ικεσίας. 

Ο ικέτης γονατίζει και πιάνει τα γόνατα του προσώπου στο οποίο απευθύνει την ικεσία. Αν το πρόσωπο αυτό είναι καθισμένο, τότε ο ικέτης πιάνει με το δεξί του χέρι το πηγούνι και με το αριστερό ακουμπά τα γόνατα του ισχυρού στον οποίο στηρίζει τις ελπίδες του. 

Βλέπουμε εδώ πως εκτός από τους θνητούς και οι θεοί προβαίνουν σε ικεσίες (ανθρωπομορφισμός).

και ιδού για να βεβαιωθείς... οπίσω και θα γίνει (στ. 525- 528):

 οι θεοί, όπως και οι θνητοί, όταν θέλουν να γίνουν πιστευτοί, ορκίζονται (ανθρωπομορφισμός). Ο λόγος και ο όρκος των θεών δεν μπορούν να παρθούν πίσω. 

Εδώ ο όρκος επιβεβαιώνεται επίσημα από τον Δία με το κούνημα της κεφαλής του προς τα κάτω.

 κακό θα είναι... για τους θνητούς (στ. 574- 575): 

τα λόγια του Ηφαίστου δείχνουν πως οι θεοί μαλώνουν μεταξύ τους για ανθρώπινες υποθέσεις. 

Οι θεοί λοιπόν δεν μοιάζουν απλά με τους θνητούς, αλλά παραφέρονται για αυτούς.

Το θεϊκό και το ανθρώπινο στοιχείο στον Όμηρο είναι στενά συνδεδεμένα μεταξύ τους.

 Αν δεν υπήρχαν θεοί, δεν θα υπήρχαν άνθρωποι και αν δεν υπήρχαν άνθρωποι, δεν θα υπήρχαν θεοί. 

Φυσικά η παρατήρηση του θεού, πως είναι αβάσταχτο κακό να μαλώνουν ο Δίας με την Ήρα για τους θνητούς, δεν σημαίνει πως ο Ήφαιστος πιστεύει ότι οι θεοί δεν πρέπει να ανακατεύονται στα ανθρώπινα πράγματα, αλλά ότι ο καυγάς γίνεται σε λάθος στιγμή. 

Οι θεοί μαζεύτηκαν για να διασκεδάσουν και όχι για να συζητήσουν ή να πάρουν κάποια σημαντική απόφαση (ανθρωπομορφισμός). 

να θέλει να μας κατρακυλά από το θρονί μας όλους (στ. 581):

σύμφωνα με μια αντίληψη, τον Ήφαιστο πέταξε από τον Όλυμπο η Ήρα. Εδώ ο ποιητής για να εξυπηρετηθούν οι σκοποί του, μετασχηματίζει την αντίληψη αυτή και αναφέρει πως τον θεό τον γκρέμισε ο Δίας, ώστε να συμπαρασταθεί στη μητέρα του που υποβιβάστηκε από τον πατέρα των θεών.

Για άλλη μια φορά ο ποιητής υπογραμμίζει την ακαταμάχητη δύναμη του πατέρα θεών και ανθρώπων. 

Ανθρωπομορφισμός.

 Οι θνητοί έπλασαν τους θεούς δίνοντάς τους ανθρώπινα χαρακτηριστικά και στην ενότητα αυτή είναι έντονος ο ανθρωπομορφισμός των θεών. 

Ομοιότητες θεών- θνητών:

 • ανθρώπινα συναισθήματα (ζήλεια, οργή, χαρά),  

• ανθρώπινη συμπεριφορά (καυγαδίζουν, απειλούν, είναι καχύποπτοι), 

• δεν είναι παντογνώστες (η Ήρα δεν γνώριζε τη συζήτηση του Δία με τη Θέτιδα),

 • συζυγικός βίος, με την υποταγή της γυναίκας στην εξουσία του άνδρα, 

• ιεραρχία, με σεβασμό στον ανώτερο.

 Διαφορές θεών- θνητών:

 • οι θεοί είναι ευδαίμονες και τα προβλήματα των ανθρώπων μόνο προσωρινά τους απασχολούν, 

• οι θεοί έχουν υπερφυσικές δυνάμεις και ικανότητες,

 • οι θεοί πίνουν νέκταρ και τρώνε αμβροσία 

και στο αίμα τους κυλάει ιχώρ αντί για αίμα. 

Η κοινωνική οργάνωση των θεών. 

Στους στίχους 534- 536, οι θεοί σηκώνονται για να υποδεχτούν τον Δία, αμέσως μόλις αντιλαμβάνονται την παρουσία του, δείχνοντας έτσι το σεβασμό τους σε αυτόν. 

Στη συνέχεια, στους στίχους 541- 542, η Ήρα κάνει παράπονα στο σύζυγό της, ότι αποφασίζει μόνος του, χωρίς να την ενημερώνει. Ο Δίας της απαντά πως της ανακοινώνει μόνο ό,τι είναι ανακοινώσιμο, πράγμα που δείχνει πως έχει το δικαίωμα να παίρνει τις αποφάσεις μόνος του. 

Εκείνη λέει πως του αναγνωρίζει το δικαίωμα αυτό και πως έχει από καιρό πάψει να ανακατεύεται στις υποθέσεις του, αλλά φοβάται πως η Θέτις τον ξεγέλασε ώστε να βοηθήσει τον Αχιλλέα και να καταστρέψει τους Αχαιούς. 

Στους στίχους 561- 570, ο Δίας ξεσπά και επιτίθεται στην Ήρα. Της λέει πως αν αυτός ήταν ο σκοπός της Θέτιδας είναι δικός του λογαριασμός το πως θα ενεργήσει και την απειλεί πως αν δεν σωπάσει θα την χτυπήσει και δεν θα την γλιτώσει κανένας θεός από τα χέρια του.

 Ο πατέρας θεών και ανθρώπων έχει μεγάλη σωματική δύναμη και το δικαίωμα να ενεργεί μόνος του. Οι άλλοι θεοί στέκονται αμίλητοι και λυπημένοι και κανένας τους δεν αντιδρά. Μόνο ο θεός Ήφαιστός επεμβαίνει προκειμένου να ηρεμήσει τα πνεύματα. Επισημαίνει ότι ο Δίας είναι πανίσχυρος και συμβουλεύει τη μητέρα του να είναι γλυκιά και τρυφερή μαζί του, θυμίζοντας σε όλους τι συνέβη στον ίδιο όταν κάποτε τόλμησε να πάει ενάντια στο Δία για να βοηθήσει τη μητέρα του.

 Τέλος στους στίχους 579, 584, είναι ολοφάνερη η προσπάθεια του Ηφαίστου να κολακέψει τον Δία, αναδεικνύοντας έτσι το φόβο που αισθάνεται μπροστά του.

 Ο Δίας λοιπόν είναι ο άρχων που ασκεί απόλυτη εξουσία και διαφεντεύει τον Όλυμπο. Οι θεοί είναι υποτελείς του, τον σέβονται αλλά και τον φοβούνται. 

Αυτό βέβαια συμβαίνει και με την ίδια του τη γυναίκα, η οποία δεν μπορεί να σταθεί δίπλα του σαν ίση.

 Όλα τα παραπάνω μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η κοινωνία των θεών είναι πιστό αντίγραφο της ανθρώπινης κοινωνίας της μυκηναϊκής εποχής. 

Θεοί -Θνητοί 

Εξουσία

 Δίας Άνακτας/ βασιλιάς Απολυταρχική εξουσία 

Ήρα Βασίλισσα - Θεοί Ευγενείς

 Αποτελούν την αυλή του άνακτα 

Συμβούλια θεών -«Αγορές» θνητών 

Η προεδρία ανήκει στον Δία και τον άνακτα αντίστοιχα και είναι αυτοί που παίρνουν τις τελικές αποφάσεις. 

 Όπως και η κοινωνία των θνητών, έτσι και η κοινωνία των θεών είναι ανδροκρατούμενη. 

Οι θεοί αποτελούν μια οικογένεια στην οποία τον πρώτο και τελευταίο λόγο έχει ο πατέρας και η βούλησή του είναι νόμος.

 Η σύζυγος και τα παιδιά έχουν περιορισμένα δικαιώματα και δέχονται τη θέληση του συζύγου- πατέρα ακόμα και με τη βία, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δεν εξεγείρονται (όπως η Ήρα και ο Ήφαιστός). Βέβαια οι εξεγέρσεις αυτές αργά ή γρήγορα καταστέλλονται από τον πατέρα- αρχηγό που κυριαρχεί. Δίας- Ήρα / Αχιλλέας- Αγαμέμνονας. Η σύγκρουση ανάμεσα στον Δία και την Ήρα, μας φέρνει έντονα στο μυαλό τη σύγκρουση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα. 

Ομοιότητες: 

• η σύγκρουση έρχεται μετά από δύο ικεσίες, της Θέτιδας και του Χρύση, 

• η σύγκρουση αφορά τους δύο πρώτους της κάθε κοινωνίας (Δίας- Ήρα και Αγαμέμνονας- Αχιλλέας), 

• η σύγκρουση αρχικά είναι μια ήπια αντιπαράθεση που στη συνέχεια κορυφώνεται με έντονο ξέσπασμα, απειλές αλλά και βαρύτατους χαρακτηρισμούς, 

• ο αρχηγός απειλεί πως θα χρησιμοποιήσει βία,

 • ο ένας από τους δύο αντιμαχόμενους υποχωρεί (Ήρα και Αχιλλέας), 

• κάποιος μεσολαβεί ώστε να ηρεμήσουν τα πνεύματα και να εκτονωθεί η ένταση (Ήφαιστος και Νέστωρ), 

• οι υπόλοιποι συμμετέχοντες (θεοί και Αχαιοί) παραμένουν σιωπηλοί.

 Διαφορές:

 • στον Όλυμπο ισχυρότερος είναι ο αρχηγός (Δίας), ενώ αντίθετα στο στρατόπεδο ισχυρότερος είναι ο δεύτερος (Αχιλλέας),

• στον Όλυμπο το ξέσπασμα γίνεται μόνο από τον Δία και μόνο εκείνος υβρίζει και απειλεί, ενώ αντίθετα στο στρατόπεδο ξεσπούν, απειλούν και υβρίζουν ο ένας τον άλλον και ο Αγαμέμνονας και ο Αχιλλέας,

 • η Ήρα δεν τολμά να αμφισβητήσει την ηγετική θέση του Δία, ενώ αντίθετα ο Αχιλλέας αμφισβητεί τη θέση του Αγαμέμνονα, 

• η Ήρα υποχωρεί από φόβο, ενώ αντίθετα ο Αχιλλέας υποχωρεί έπειτα από παρότρυνση της Αθηνάς,

 • η παρέμβαση του Ηφαίστου προκειμένου να εκτονωθεί η ένταση στον Όλυμπο κρίνεται επιτυχημένη, ενώ αντίθετα η παρέμβαση του σοφού Νέστορα στο στρατόπεδο πέφτει στο κενό. Διαμάχη Δία- Ήρας.

 • Η Ήρα ξεκινά τη συζήτηση, έχει μια συγκρατημένη επιθετικότητα και εριστική διάθεση, κρατά όμως την αξιοπρέπειά της και διατυπώνει τα λόγια της με τρόπο διπλωματικό. 

• Ο Δίας απαντά και είναι ήπιος και διπλωμάτης.

 • Η Ήρα δευτερολογεί: 

 διαβεβαιώνει ότι σέβεται το δικαίωμα του Δία να μην της φανερώνει τα πάντα, όμως η πραγματικότητα τη διαψεύδει,

  αποκαλύπτει ότι είδε τη Θέτιδα, 

 διατυπώνει τους φόβους της και ελπίζει ότι ανάλογα με τις αντιδράσεις του Δία θα μπορέσει να καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα.  

• Ο Δίας δευτερολογεί: 

 εγκαταλείπει την τακτική της ψύχραιμης άμυνας και περνά στην επίθεση με τα όπλα που διαθέτει ως άντρας (σωματική δύναμη) αλλά και ως θεός (παντοδυναμία),

  απειλεί ότι θα χτυπήσει την Ήρα. 

Η επέμβαση του Ηφαίστου.

 • Ο Ήφαιστος απευθύνεται μόνο στην Ήρα και δεν τολμάει να μιλήσει στον πατέρα του.

 • Δίνει συμβουλές στη μητέρα του. 

• Υπενθυμίζει τι έπαθε ο ίδιος από το Δία στο παρελθόν.

 • Η αναφορά στο πάθημα του Ηφαίστου χαλαρώνει την ένταση της ατμόσφαιρας. 

• Με τη συμφιλιωτική παρέμβαση του Ήφαιστου αποκαθίσταται και πάλι η ευδαιμονία των θέων και χαλάρωση της έντασης επισφραγίζεται με ένα συμπόσιο. 

Λειτουργικός ρόλος σκηνής συμποσίου.

 Ο ποιητής επινοεί τη σκηνή του συμποσίου στον Όλυμπο, έχοντας σκοπό να πετύχει τα εξής: 

• να δώσει στοιχεία από τη ζωή και την ιεραρχία των θεών,

 • να υπογραμμίσει την εξουσία και τη δύναμη του Δία, βεβαιώνοντας τον ακροατή πως όλα θα προχωρήσουν σύμφωνα με την υπόσχεση που έδωσε στη Θέτιδα για δικαίωση του Αχιλλέα. 

Ηθογράφηση.

• Δίας: 

πρόκειται για τον απόλυτο εξουσιαστή, είναι επιβλητικός και γεμάτος δύναμη. Είναι όμως και φιλεύσπλαχνος και ευαίσθητος, όπως φαίνεται από την αντίδρασή του στο πρόβλημα της Θέτιδας. Εκνευρίζεται από τη συμπεριφορά της συζύγου του, οργίζεται και γίνεται ιδιαίτερα απειλητικός. Παρουσιάζεται ως δίκαιος και σοφός κριτής των θεμάτων που σχετίζονται με τους θνητούς και δεν αφήνει κανέναν να επέμβει σε ζητήματα που ο ίδιος θέλει να επιληφθεί.

 • Ήρα: 

παρουσιάζεται ως η ζηλιάρα και εκνευρισμένη σύζυγος, που στις αποφάσεις που πρόκειται να παρθούν παραγκωνίζεται από τον σύζυγό της. 

Αντιδρά στην καταπίεση του Δία, κάτι που δείχνει ότι πρόκειται για μια θεά δυναμική και τολμηρή, που όμως όταν ο σύζυγός της τη μαλώνει μαζεύεται από φόβο. Επιπλέον είναι πονηρή και έξυπνη, αφού προσπαθεί να αποσπάσει πληροφορίες από τον Δία και δεν της ξεφεύγει τίποτα.

Ως σύζυγος του πατέρα- αρχηγού είναι σεβαστή από τους άλλους θεούς και γνωρίζει τα όριά της. 

• Ήφαιστος:

 είναι ο θεός που προσπαθεί να συμβιβάσει την κατάσταση στο συμπόσιο. Κάνει προσπάθεια να μετατρέψει τον καυγά σε διασκέδαση. Είναι ήπιος χαρακτήρας, χιουμορίστας και έξυπνος. Η αναπηρία του δεν στέκεται εμπόδιο στο να τον συμπαθούν και να τον σέβονται όλοι οι θεοί. Είναι προστατευτικός γιος, αφού δεν διστάζει να πάρει το μέρος της μητέρας του στη διαμάχη της με τον Δία και κάνει ό,τι μπορεί για να σταματήσει την επίθεσή του εναντίον της. 

 Στοιχεία τεχνικής. 

• Αφηγηματικές τεχνικές:

στην ενότητα αυτή υπάρχει εναλλαγή αφήγησης και διαλόγου. 

Με την αφήγηση ο ποιητής παρουσιάζει τις λεπτομέρειες των σκηνών ή δίνει στοιχεία για τα συναισθήματα των προσώπων του έπους, 

ενώ με το διάλογο δίνει με ζωντάνια την αγωνία και τις συγκρούσεις των ηρώων. 

Από το στίχο 596 ξεκινά τριτοπρόσωπη περιγραφική αφήγηση, που δίνει ώθηση στην εξέλιξη της δράσης και γίνεται χρήση επιθέτων και εικόνων. 

• Κωμικά στοιχεία: 

ο ποιητής στην ενότητα αυτή, εναλλάσσει το σοβαρό με το κωμικό στοιχείο, το οποίο εντοπίζεται στα εξής σημεία: 

 δύο κινητικές εικόνες: ο Δίας εκσφενδονίζει το γιο του, ο Ήφαιστος διαγράφει στον ουρανό καθοδική πορεία, 

 θεός να κερνάει θεούς και όχι υπηρέτης, 

 ο Ήφαιστος είναι χωλός και με το ακανόνιστο βήμα του αποτελεί κωμική φιγούρα.

 Σκοπός του ποιητή είναι η διασκέδαση του ακροατή/ αναγνώστη και για το λόγο αυτό δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει κωμικές σκηνές, τη στιγμή που κορυφώνεται η ένταση.

Το γέλιο ανακουφίζει τον ακροατή/ αναγνώστη και τον χαλαρώνει, ώστε να είναι έτοιμος για τη μεγάλη κορύφωση. 

• Θαυμαστό- υπερφυσικό στοιχείο:

 στ. 528- 530

 • Επιβράδυνση: 

ο ποιητής επιδιώκει να επιφέρει χαλάρωση μέσα από τη διήγηση μιας μυθικής ιστορίας και μέσα από τα κωμικά στοιχεία που υπάρχουν σε αυτήν, αλλά παράλληλα και να υπογραμμίσει την τεράστια δύναμη του Δία (στ. 591- 595).

 • Προοικονομία: 

προετοιμασία της λογομαχίας του Δία με την Ήρα (στ. 512- 513, 519- 520). 

• Αντιθέσεις: 

 βαριά ατμόσφαιρα μετά τη φιλονικία Δία- Ήρας- χαρούμενη ατμόσφαιρα μετά την πατρέμβαση του Ηφαίστου,

  εικόνα του Απόλλωνα στο συμπόσιο- εικόνα του Απόλλωνα στην αρχή του έπους.

  στ. 549. 

• Μεταφορές:

στο λόγο μου υποτάξου (στ. 566), γλυκιά μητέρα (στ. 572), λόγια μαλακά (στ. 583), γέλια δεν κρατούσαν (στ. 600). • 

Προσωποποίηση: στ. 577.

• Τυπικά επίθετα: πολυλόφου Ολύμπου (στ. 500), ύψιστον Κρονίδην (στ. 503), μέγας Αγαμέμνων (στ. 507), πάνσοφε Ολύμπιε Δία (στ. 509), θεία κώμη (στ. 531), μεγαλόφθαλμη θεά (στ. 552), σκληρότατε Κρονίδη (στ. 553), ένδοξος τεχνίτης (στ. 573), δίκουπο ποτήρι (στ. 585), ισόμοιρο τραπέζι (στ. 603), ξακουστός τεχνίτης (στ. 607). 

• Εικόνες: 

σηκώνονται όλοι οι θεοί όταν εμφανίζεται ο Δίας (στ. 535), ο Δίας και η Ήρα φιλονικούν (στ. 540 κ.ε.), ο Ήφαιστος προσφέρει κρασί στη μητέρα του (στ. 585), η ρίψη του Ηφαίστου από τον Όλυμπο (στ. 591- 592), ο Ήφαιστος σερβίρει κρασί (στ. 598- 599).

Εξετάσεις Ιουνίου ,αρχαία από μεταφραση Β Γυμνασίου ,Ομήρου Ιλιάδα ,ραψ.Γ,121-244

Γ,121-244

 ΡΑΨΩΔΙΑ Γ, 121 - 244 - Η ΤΕΙΧΟΣΚΟΠΙΑ (Θέα από τα τείχη)

Τόπος : Το δωμάτιο της Ελένης, τα τείχη της Τροίας, το πεδίο μάχης έξω από τα τείχη

Χρόνος : 22^η μέρα της Ιλιάδας

Πρόσωπα : Ίρις (με τη μορφή της Λαοδίκης), Ελένη, γέροντες Τρώες, Πρίαμος

Αφηγηματικές τεχνικές

• Στην ενότητα υπάρχει εναλλαγή αφήγησης (διευκολύνει την εξέλιξη της υπόθεσης) , περιγραφής (δίνει εσωτερικά και εξωτερικά χαρακτηριστικά των προσώπων)   και διαλόγου (βοηθά στην ηθογράφηση των προσώπων).

• Ειδικά για την περιγραφή των προσώπων χρησιμοποιούνται εικόνες, παρομοιώσεις τυπικά επίθετα και σύνθετες λέξεις.

• Όλη η ενότητα λειτουργεί ως επιβράδυνση, καθώς καθυστερεί την πραγματοποίηση της «βουλής» του Δία. Η εμφάνιση της Ελένης πάνω στα τείχη έχει πολλές  λειτουργίες (εξυπηρετεί τους ακόλουθους σκοπούς) :

1. γνωρίζουμε την αφορμή του πολέμου και το έπαθλο (βραβείο) της μονομαχίας Πάρη - Μενέλαου.
2. ο Όμηρος θέλει να καλύψει το χρονικό διάστημα που απαιτείται για να προετοιμαστούν οι θυσίες και οι όρκοι κάτω στο πεδίο της μάχης (αρχή της αληθοφάνειας του χρόνου)
3. γνωρίζουμε τη ζωή του άμαχου πληθυσμού της Τροίας μέσα στα τείχη.
4. επανασυνδέεται συναισθηματικά η Ελένη με το παρελθόν (σύζυγος, πατρίδα, αδέρφια)
5. παρουσιάζονται διεξοδικά βασικά πρόσωπα του στρατοπέδου των Αχαιών, που η Ελένη τα γνωρίζει καλά.

Ιδεολογικά στοιχεία- στοιχεία πολιτισμού

·         Στ. 122 : ενανθρώπιση της Ίριδας με τη μορφή της Λαοδίκης, για να  παρακινήσει την Ελένη να βγει από το δώμα της.

·         Στ.  140 : ο πρώτος σύζυγος, η πατρίδα και οι γονείς είναι βαθιά ριζωμένες αξίες μέσα στην ψυχή της Ελένης και κάθε ανθρώπου.

·         Στ.  146-148 : τα ονόματα των γερόντων έχουν τιμητικό χαρακτήρα, γιατί οι νεότεροι τους οφείλουν σεβασμό.

·         Στ.  181-198 : ο Πρίαμος  και ο Αντήνορας  μιλούν  με σεβασμό και εκτίμηση για τους αντιπάλους του, στα ομηρικά έπη συχνά οι αντίπαλοι θαυμάζουν ο ένας τον άλλο.

·         Στ.  125-126 : οι γυναίκες της ομηρικής κοινωνίας είχαν ως βασική ασχολία τον αργαλειό. Η περιγραφή του υφαντού της Ελένης αποτελεί «έκφραση», δηλ. περιγραφή ενός έργου των εικαστικών τεχνών (π.χ. ζωγραφική, γλυπτική, μεταλλουργία κτλ.)

·         Στ. 141, 143 : το προσωπικό δώμα των γυναικών βρισκόταν στον επάνω όροφο των ανακτόρων. Τα ήθη της εποχής επέβαλαν η γυναίκα να εμφανίζεται με καλυμμένο το κεφάλι και τη συνοδεία δούλων (θεράπαινες)

Χαρακτηρισμός προσώπων (Ηθογράφηση)

Ελένη : είναι η κλασική γυναίκα των ομηρικών χρόνων, καθώς παρουσιάζεται κλεισμένη στο δώμα της να υφαίνει.  Ο Όμηρος  δεν περιγράφει άμεσα την εκπληκτική ομορφιά της, αλλά έμμεσα, μέσα από το διάλογο των Τρώων γερόντων και για να ενεργοποιήσει τη φαντασία των ακροατών. Η  ίδια συμπεριφέρεται με σεμνότητα και ταπεινοφροσύνη. Είναι ευαίσθητη και συναισθηματική, κλαίει καθώς νοσταλγεί τους δικούς της. Αγαπά και σέβεται τον Πρίαμο, ενώ εμφανίζεται μετανιωμένη για τις συμφορές που προκάλεσε. Είναι πρόθυμη να δώσει πληροφορίες για τους Αχαιούς στους γέροντες.

Πρίαμος  :  παρουσιάζεται από τον Όμηρο σεβάσμιος και σοβαρός. Δείχνει απέναντι στην Ελένη πατρική στοργή και συμπόνια, δεν της αποδίδει ευθύνες για τον πόλεμο, αλλά κατηγορεί τους θεούς. Είναι συνετός και δίκαιος κριτής των γεγονότων, δείχνει ανωτερότητα και θαυμάζει τους αντιπάλους του. Ανήσυχος για τις εξελίξεις ζητά πληροφορίες για να σχηματίσει γνώμη για τους αντιπάλους του, καθώς ως άξιος άρχοντας ενδιαφέρεται για το καλό της Τροίας.

ΡΑΨΩΔΙΑ Ζ ,369-529 :Ο Έκτορας στην Τροία.

 

    Δομή-ενότητες

1.  Σκηνή 1η: 369-389 : Η αναζήτηση της Ανδρομάχης από τον Έκτορα. 

Τα κύρια πρόσωπα είναι ο Έκτορας και η οικονόμος, ενώ οι δούλες είναι παρούσες 

χωρίς να μιλούν. Η παρουσία τους είναι απαραίτητη γιατί στο παλάτι υπήρχαν πολλοί 

δούλοι και υπηρέτες.

2.  Σκηνή 2η : 390-494: Η  συνάντηση Έκτορα και Ανδρομάχης. 

Τα κύρια πρόσωπα είναι ο Έκτορας και η Ανδρομάχη και τα πρόσωπα που δεν μιλούν είναι 

η παραμάνα και ο Αστυάνακτας. Η παρουσία της παραμάνας είναι απαραίτητη γιατί μια 

βασίλισσα συνοδεύεται πάντοτε από μια υπηρέτρια. Η παρουσία του Αστυάνακτα είναι 

επίσης απαραίτητη γιατί θα έπρεπε να είναι παρούσα  όλη η οικογένεια σε αυτές 

τις τελευταίες οικογενειακές στιγμές. Η σκηνή εκτυλίσσεται στις Σκαιές Πύλες.

3.   Σκηνή 3η: 495-502: Ο θρήνος στο παλάτι για τον Έκτορα. 

Τα κύρια πρόσωπα είναι η Ανδρομάχη μαζί με τις γυναίκες του σπιτιού και δεν 

υπάρχουν βουβά πρόσωπα.

4. Σκηνή 4η: 503-529: Η συνάντηση του Πάρη με τον Έκτορα. Η σκηνή εκτυλίσσεται 

στο δρόμο από τις Σκαιές Πύλες προς το πεδίο της μάχης και πρωταγωνιστές είναι ο 

Έκτορας και ο Πάρης. Δεν υπάρχουν βουβά πρόσωπα.

Σκηνή 1η

 Ο Έκτορας αναζητά την Ανδρομάχη η οποία όμως δεν βρίσκεται στο ανάκτορο. Ο  Έκτορας 

θα μάθει από την οικονόμο του σπιτιού κάτι που ήδη γνωρίζουν οι 

ακροατές(επική ειρωνεία) ότι η Ανδρομάχη βρίσκεται στα τείχη ανήσυχη για τον Έκτορα.

Ό Έκτορας χρησιμοποιεί τα άστοχα ερωτήματα για να μάθει που είναι η Ανδρομάχη. 

Ο  στόχος είναι να δοθεί έμφαση στη σωστή απάντηση και από την άλλη έχουμε επιβράδυνση: 

οι ακροατές χαλαρώνουν και ετοιμάζονται να παρακολουθήσουν τη συνέχεια με 

μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Σκηνή 2η

Η συνάντηση Έκτορα και Ανδρομάχης γίνεται πάνω από το πεδίο του πολέμου. 

Η συνομιλία τους έπρεπε να γίνει κοντά στο χώρο της μάχης ώστε να είναι ακόμη πιο δραματική. 

Οι δύο σύζυγοι παραλίγο να μη συναντηθούν καθώς έψαχνε ο ένας τον άλλον(μεγαλώνει η

η αγωνία για τους ακροατές).

Η ανέλπιστη συνάντηση των δύο συζύγων δίνεται με απαράμιλλη διακριτικότητα και άριστα ψυχολογημένο τρόπο από τον ποιητή.

Δεν υπάρχουν συναισθηματικές εξάρσεις και οι κινήσεις απεικονίζονται με λιτότητα.

 Οι πληροφορίες για την Ανδρομάχη και τον Αστυάνακτα λειτουργούν ως επιβράδυνση.

Ο στόχος της Ανδρομάχης είναι να πείσει τον Έκτορα να μη πολεμήσει αλλά να μείνει στην πόλη. Έτσι χρησιμοποιεί τα ακόλουθα επιχειρήματα:  

α) εκφράζει τους φόβους της για το μέλλον ότι δηλαδή θα μείνει εκείνη χήρα και το παιδί της ορφανό. Και οι δύο θα βυθιστούν στον πόνο. Στίχοι 407-408 και  432: προοικονομία για όσα θα συμβούν στο μέλλον.

β) θυμίζει στον Έκτορα ότι έχει χάσει όλα τα μέλη της οικογένειας της στο παρελθόν και αν χάσει και αυτόν θα μείνει μόνη στον κόσμο. Η αναφορά της Ανδρομάχης στο παρελθόν της οικογένειας της αποτελεί επιβράδυνση αλλά και ειρωνεία καθώς οι ακροατές γνωρίζουν ότι ο Αχιλλέας θα είναι αυτός που θα της στερήσει και το μοναδικό της στήριγμα: τον Έκτορα.

γ) Προτείνει στον Έκτορα να μείνει στην πόλη και να οργανώσει την άμυνα της. Τα επιχειρήματα της Ανδρομάχης κινούνται σε τρία χρονικά επίπεδα:παρελθόν, παρόν,  μέλλον

Η Ανδρομάχη προσπαθεί να επηρεάσει συναισθηματικά τον Έκτορα και να φέρει τον άνδρα της μπροστά σε αδιέξοδο. Χρησιμοποιεί όμως και τη λογική όταν του προτείνει ένα σχέδιο προκειμένου να τον κρατήσει κοντά της.

 Παρουσίαση του Αχιλλέα μέσα από τα λόγια της Ανδρομάχης: α)ο Αχιλλέας είναι αυτός που σκότωσε όλη την οικογένεια της Ανδρομάχης έτσι γίνεται πιο δραματική η μοίρα της Ανδρομάχης β) τονίζεται το ήθος του Αχιλλέα που δεν πρόσβαλε τον νεκρό πατέρα της Ανδρομάχης  και που ελευθέρωσε τη μητέρα της αφού βέβαια πήρε πλούσια λύτρα. Ο Αχιλλέας παρουσιάζεται ως ήρωας με ευγενικό ήθος και μεγαλόψυχος. Έτσι ο ακροατής δεν ξεχνάει το βασικό ήρωα του έπους:τον Αχιλλέα.Η αναφορά στην ιπποτική συμπεριφορά του Αχιλλέα απέναντι στον νεκρό Αετίωνα δείχνει την αγάπη του ποιητή για τον ήρωα.

 Συναισθήματα Ανδρομάχης

    

  Αγωνία και ανησυχία για την τύχη του άνδρα της

       Ανακούφιση όταν τον βλέπει ζωντανό

      Αγάπη και τρυφερότητα για το σύζυγο της

       Απελπισία και πόνος όταν σκέφτεται ότι θα χάσει τον Έκτορα

    Χαρά και πόνο μαζί όταν ακούει τον Έκτορα να κάνει αισιόδοξες προβλέψεις για το μέλλον

     Πόνο και αγωνία καθώς νιώθει ότι δεν θα ξαναδεί τον Έκτορα.

Ανδρομάχη

   Είναι μια αφοσιωμένη σύζυγος, νιώθει αγάπη για τον Έκτορα, τρυφερότητα, αγωνιά για αυτόν και εκδηλώνει τα συναισθήματα της διακριτικά  και όχι με μελοδραματισμούς. Ο σύζυγος της είναι το μόνο στήριγμα της και δηλώνει ότι προτιμά να πεθάνει παρά να τον χάσει. Κλαίει από αγωνία και φόβο μήπως πάθει κάτι ο Έκτορας. Είναι τέτοια η επιθυμία να κρατήσει 

κοντά το σύζυγο της που φτάνει στο σημείο να του προτείνει κάποιο σχέδιο για την άμυνα 

της πόλης. Είναι επίσης μια μητέρα τρυφερή και στοργική που νοιάζεται και αγωνιά για το μέλλον του παιδιού της.

Απάντηση Έκτορα

Δηλώνει ότι κατανοεί την Ανδρομάχη αλλά βαραίνουν οι ευθύνες που έχει απέναντι στο λαό και στη γενιά του.

Όμως αρνείται κατηγορηματικά να εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης επειδή α)ντρέπεται τους Τρώες και τις Τρωαδίτισσες και 

β) είναι χρέος του να πολεμάει για να διατηρήσει το καλό όνομα του πατέρα 

του και το δικό του. Η υστεροφημία( η φήμη που συνοδεύει το όνομα κάποιου μετά το θάνατο του) ήταν σπουδαίο ιδανικό για την αρχαιότητα. 

Όποιος ήθελε να διατηρήσει την υστεροφημία του ήταν υποχρεωμένος να μην απογοητεύσει ποτέ την κοινή γνώμη.

Δηλώνει ότι ξέρει καλά πως η Τροία θα χαθεί( προοικονομία), ωστόσο αυτό δεν τον αποθαρρύνει από το να πολεμήσει.Η τιμή και η δόξα της οικογένειας είναι αξίες που η μια γενιά κληρονομεί ατην άλλη και το χρέος του Έκτορα είναι να τις διατηρήσει και να τις επαυξήσει.

Ενδιαφέρεται για την τύχη όλων των Τρώων μετά την πτώση της αλλά πάνω από όλα πονάει για την σκληρή μοίρα που περιμένει την Ανδρομάχη. Δεν είναι μόνο ο δικός του πόνος αλλά και η ντροπή για την Ανδρομάχη.(προοικονομία)

  Η ντροπή της Ανδρομάχης θα είναι και δική του ντροπή για αυτό και δηλώνει ότι προτιμά να πεθάνει.

Έκτορας και Αστυάνακτας

 Όταν μπαίνει στη σκηνή και το παιδί  η βαριά ατμόσφαιρα αλλάζει και η οικογένεια ζει κάποιες πρόσκαιρες στιγμές ξεγνοιασιάς και ας είναι οι τελευταίες. Η σκηνή από στενά συζυγική γίνεται οικογενειακή.

  Ό Έκτορας βγάζει την περικεφαλαία και την αφήνει στη γη. Δεν είναι πια ο πολεμιστής αλλά ο τρυφερός και στοργικός πατέρας. Η σκηνή περνάει αντιπολεμικό μήνυμα.

  Ό Έκτορας προσεύχεται στο Δία για το παιδί του να γίνει ο γιος σπουδαίος πολεμιστής, να βασιλεύσει στην Τροία με δόξα, να γίνει καλύτερος από τον πατέρα του και να είναι η χαρά της μητέρας του. (επική ειρωνεία καθώς οι ακροατές ξέρουν ότι ο Αστυάνακτας θα πεθάνει μόλις οι Αχαιοί κυριέψουν την Τροία.) Για τον γιο του μιλάει με αισιοδοξία γιατί μιλάει σαν πατέρας που ξεχνάει τον πόλεμο ενώ στην Ανδρομάχη μιλούσε με απαισιοδοξία γιατί εκεί μιλούσε ως πολεμιστής.Η παρουσία του Αστυάνακτα είναι καταλυτική και δικαιολογεί την αισιοδοξία, τις ευχές και την ελπίδα.

 

 

 

Αποχωρισμός

       Ο αποχαιρετισμός γίνεται απλά χωρίς μελοδραματισμούς.

          Ο Έκτορας δίνει το παιδί στη μητέρα του παιδί αυτό είναι το στοιχείο που ενώνει τους δύο συζύγους.

  Η Ανδρομάχη νιώθει ανάμεικτα συναισθήματα.(γελοκλαίγοντας)

Ο Έκτορας χαϊδεύει την Ανδρομάχη και εκφράζει την ρεαλιστική  αντίληψη ότι όλοι οι άνθρωποι πεθαίνουν όταν έρθει η ώρα τους.

  Δίνει στην Ανδρομάχη οδηγίες για τις ασχολίες της και της θυμίζει οι άνδρες είναι υπεύθυνοι για θέματα που αφορούν τον πόλεμο   Ο Έκτορας ξαναφορά την περικεφαλαία του και γίνεται και πάλι πολεμιστής.   Η σκηνή κλείνει όπως άρχισε: με την εικόνα της δακρυσμένης Ανδρομάχης(σχήμα κύκλου)

 Η συνάντηση Έκτορα και Ανδρομάχης  και ο αποχωρισμός τους είναι μια ανθρώπινη οικογενειακή στιγμή που έρχεται σε αντίθεση με τις σκληρές πολεμικές σκηνές της Ιλιάδας. ( μια γυναίκα δακρυσμένη που παρακαλά τον άνδρα της να μείνει κοντά της, ένας άνδρας που έστω και για λίγο γίνεται τρυφερός σύζυγος και πατέρας και ξεχνά την ιδιότητα του πολεμιστή και ένα βρέφος στην αγκαλιά του πατέρα και της μητέρας του)

Χαρακτηρισμός Έκτορα

Είναι ήρεμος, γενναίος πολεμιστής, πιστός στις αρχές του και στα ιδανικά του(στο χρέος ότι πρέπει να πολεμήσει) αν και ξέρει ότι η Τροία θα χαθεί και ότι με αυτόν τον τρόπο θα στενοχωρήσει την οικογένεια του. Είναι τρυφερός σύζυγος και στοργικός πατέρας και αισιόδοξος όταν μιλάει για το  μέλλον του γιου του. Έχει ρεαλιστικές απόψεις για τη ζωή και το θάνατο και ξέρει ότι κάποιοι στιγμή όλοι θα πεθάνουν.

 Σκηνή 3η

   Η Ανδρομάχη έφτασε στο παλάτι και μαζί με όλες τις γυναίκες θρηνούσαν τον Έκτορα αν και εκείνος ήταν ζωντανός. Ο Θρήνος βέβαια είναι αρκετά πρόωρος αλλά από αυτό το σημείο και ύστερα ο Έκτορας θα μάχεται με το φόβο, το σημάδι και την υποψία του θανάτου.

                          Σκηνή 4η

     Στη συνάντηση με τον Έκτορα ο Πάρης παρουσιάζεται ως πολεμιστής με λαμπρό εξοπλισμό, γρήγορος με εντυπωσιακή εμφάνιση, σαν ήλιος και αναγνωρίζεται η ανδρεία του από τον Έκτορα.

     Η πλατιά παρομοίωση : (αναφορικό μέρος: 506-511 και δεικτικό μέρος: 512-514)  που παρομοιάζει τον Πάρη  με ένα άλογο που σπάζει τα δεσμά του,  στόχο έχει να τονίσει την εντυπωσιακή εμφάνιση, την ορμητικότητα, την ταχύτητα ,την περηφάνια και την ομορφιά του Πάρη.

         Ο Έκτορας αναγνωρίζει την παλικαριά του Πάρη, δικαιολογεί τη στάση του λέγοντας ότι τον επηρεάζουν τα αρνητικά σχόλια των άλλων και δηλώνει ότι όλα θα βελτιωθούν με τη βοήθεια του Δία.(επική ειρωνεία αφού οι ακροατές ξέρουν την τύχη της Τροίας)

ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Σκηνή  1^η  369-389 

   Τίτλος: Ο Έκτορας  αναζητά την σύζυγό του, Ανδρομάχη.

 

Τόπος: το  μέγαρο του Έκτορα. 

Κύρια πρόσωπα: 

ο  Έκτορας,  η οικονόμος. 

 Βουβά / δευτερεύοντα πρόσωπα: 

οι δούλες ( η παρουσία τους απαραίτητη καθώς ζωντανεύει η ατμόσφαιρα του παλατιού και φορτίζεται η αγωνία και την απουσία της Ανδρομάχης και την ανάγκη του Έκτορα να την βρει).

2.       Επική ειρωνεία: 

371-373 :οι ακροατές  γνωρίζουν πως η Ανδρομάχη βρίσκεται στα τείχη όμως ο Έκτορας το αγνοεί. 

379-380: οι Τρωαδίτισσες προσπαθούν να εξευμενίσουν τη θεά Αθηνά ώστε να βοηθήσει τους Τρώες. Ο ακροατής γνωρίζει πως η θεά Αθηνά βοηθά τους Αχαιούς.

3.       Τα  άστοχα ερωτήματα:  

ο Έκτορας  κάνει  τα εξής ερωτήματα στις κόρες: πού βγήκε η Ανδρομάχη; να εύρει συννυφάδα της  ή  ανδράδελφην (κουνιάδα) επήγε; ή πήγε στον ναό της Αθηνάς;  

Τα  άστοχα ερωτήματα δεν  στοχεύουν στην αναζήτηση της  αλήθειας με μια καταφατική ή αρνητική απάντηση αλλά  απορρίπτονται/ αναιρούνται ένα προς ένα για να διατυπωθεί στο τέλος έντονα η αλήθεια. Η οικονόμα  απορρίπτει τα ερωτήματα ένα προς ένα ώστε να φανεί στο τέλος η σωστή απάντηση και να δοθεί έμφαση σε αυτή: δεν πήγε εις συννυφάδα ή ανδράδελφη, ή στον ναό της Αθηνάς αλλά  έτρεξε στον πύργο της πόλης όταν ακούσθηκε νίκη των Αχαιών και συντριβή των Τρώων.

Τι πετυχαίνει ο ποιητής: 

α. δίνει έμφαση στην σωστή απάντηση, 

β. δημιουργεί επιβράδυνση, η οποία καθυστερεί την αναζήτηση της Ανδρομάχης και τη συνάντηση του Έκτορα με αυτήν.

 Το ενδιαφέρον του ακροατή αναζωπυρώνεται και το ενδιαφέρον του εντείνεται.

Σκηνή 2^η ; Ζ390-494

    

Τίτλος: Η συνάντηση του Έκτορα και της Ανδρομάχης. 

Τόπος: οι Σκαιές Πύλες, η βόρεια ή βορειοδυτική πύλη από όπου έβγαιναν οι Τρώες για την μάχη.

 Κύρια πρόσωπα: Έκτορας και Ανδρομάχη. 

Δευτερεύοντα / βουβά πρόσωπα: η παραμάνα, ο Αστυάναξ-Σκαμάνδριος. Η παραμάνα συνοδεύει την Ανδρομάχη και κρατά το γιο της. Η παρουσία του Αστυάνακτα: πρέπει να είναι εκεί για να τον αποχαιρετήσει ο πατέρας του και γιατί η παρουσία του αυξάνει την συγκίνηση από τις εκδηλώσεις αγάπης του πατέρα του Έκτορα.

   

Ο λόγος της Ανδρομάχης προς τον Έκτορα.

Θεματικές ενότητες: 

1. 406-413:Οι φόβοι της Ανδρομάχης για τον αφανισμό του Έκτορα και τις συνέπειες γι’ αυτήν και το βρέφος τους.

2. 414-430: Αναδρομή στο οικογενειακό της παρελθόν. Η απώλεια όλων των συγγενών της εξαιτίας του Αχιλλέα κάνει τον Έκτορα αναντικατάστατο στήριγμα και μοναδικό συγγενή.

3. 431 – 439 Παράκληση προς τον Έκτορα να μείνει στον πύργο και να οργανώσει την άμυνα σε ένα αδύνατο σημείο του τείχους, κοντά στην αγριοσυκιά.

  

Τα (συναισθηματικά) επιχειρήματα της Ανδρομάχης: 

 

Ο Έκτορας δεν πρέπει να βγει στη μάχη, γιατί, αν σκοτωθεί, ο γιος τους θα ορφανέψει και η ίδια θα μείνει  χήρα. Θα μείνει τελείως μόνη και χωρίς προστασία, καθώς έχει χάσει και την πατρική της οικογένεια. Ικετεύει τον Έκτορα να την λυπηθεί και να οργανώσει την άμυνα, αντί να βγει στην επίθεση. Προσπαθεί να επηρεάσει συναισθηματικά τον Έκτορα με τις φράσεις: οϊμέ, δεν λυπείσαι εμέ την άμοιρην, ας κατεβώ στον Άδην, καμια παρηγορά δεν θα απομείνει, πόνοι μόνον, έχασα πατέρα και μητέρα, λυπήσου μας.

Το ήθος του Πηλείδη,του Αχιλλέα (414-428).

Ο Αχιλλέας σκότωσε τον πατέρα, τα αδέλφια της, σκλάβωσε την μητέρα της. Ωστόσο: σεβάσθηκε το νεκρό βασιλιά και  τον έθαψε με όλες τις νεκρικές τιμές και ύψωσε τύμβο, ελευθέρωσε την μητέρα της αφού πήρε  λύτρα. Αν και αίτιος της τραγωδίας της, όμως ο Αχιλλέας έχει ήθος   ευγενικό, μεγαλόψυχο.  Σεβάσθηκε το νεκρό σώμα του βασιλιά

Το ήθος της Ανδρομάχης: 

αφοσιωμένη  σύζυγος,  συναισθηματική, εκδηλώνει τα συναισθήματά της, αγωνιά, κλαίει, φοβάται, απαισιόδοξη για το μέλλον του Έκτορα και το δικό της, στοργική μητέρα, αγωνιά για το μέλλον του γιου της, τραγικό πρόσωπο που το έχει χτυπήσει η μοίρα (έχει χάσει γονείς κι αδέλφια), θύμα του πολέμου, εκπροσωπεί τον άμαχο πληθυσμό που υποφέρει εξίσου με τους πολεμιστές. Έξυπνη, παρατηρητική. Συλλαμβάνει σχέδιο άμυνας για τον πόλεμο.

Επική ειρωνεία 414-422: η Ανδρομάχη  αναφέρει τον Αχιλλέα ως υπεύθυνο για το θάνατο του πατέρα της και των αδελφών τους  ενώ  ο ακροατής ξέρει ότι ο Αχιλλέας θα είναι ο αίτιος για το θάνατο του Έκτορα, κάτι που η Ανδρομάχη αγνοεί.

Φραστικές αναφορές στον πόλεμο. 

Ο στόχος του ποιητή.

409-410: η Ανδρομάχη  φαντάζεται τους Αχαιούς να σκοτώνουν τον Έκτορα

414-428: Η επίθεση του Αχιλλέα στη Θήβη,  η εξόντωση του αντρικού πληθυσμού και η υποδούλωση των γυναικών

433-437:οι Αίαντες, ο Ιδομενέας, ο Τυδείδης  ορμούν στο τείχος στο σημείο της αγριοσυκιάς με σκοπό να εισβάλουν στην Τροία.

Ο Όμηρος θέλει να παρουσιάσει τις φοβερές συνέπειες του πολέμου για τον άμαχο πληθυσμό και να καταγγείλει τον πόλεμο ως κάτι καταστροφικό και βίαιο γεγονός. Μέσα στην πόλη σε μια φαινομενικά ήρεμη ατμόσφαιρα ο πόλεμος είναι παρών ως μια αόριστη απειλή που θα οδηγήσει σε πλήρη καταστροφή τις ζωές των ανθρώπων.

Οι φόβοι της Ανδρομάχης. 

Ποιοι είναι; Είναι βάσιμοι; 

πώς επιβεβαιώνει ο Ευριπίδης στις Τρωάδες τους φόβους αυτούς;

Φοβάται το θάνατο του συζύγου της, τη δική της υποδούλωση, την ορφάνια του γιου της.

Οι φόβοι της είναι βάσιμοι. Έχει ζήσει την εμπειρία της άλωσης της δικής της πόλης, Θήβης. Η εκπόρθηση μιας πόλης οδηγούσε σε υλικές καταστροφές, λεηλασία, σφαγή και αιχμαλωσία των γυναικών. 

Στις Τρωάδες ο Ταλθύβιος φέρνει στην Ανδρομάχη την είδηση πως οι Αχαιοί μετά από πρόταση του Οδυσσέα αποφάσισαν να σκοτώσουν το γιο της ρίχνοντάς τον από τα τείχη. Η Ανδρομάχη εμφανίζεται αδύναμη να αμυνθεί. Ο Αστυάναξ, ως διάδοχος του Έκτορα, πρέπει να εξοντωθεί.

Η απάντηση του Έκτορα στην Ανδρομάχη Ζ 440-481

Επιχειρήματα του Έκτορα.

441-443: δεν μπορεί να μείνει μακριά από τη μάχη, γιατί ντρέπεται  και φοβάται πως οι Τρώες θα τον χαρακτηρίσουν δειλό και άνανδρο.

444-446: έχει συνηθίσει να πολεμά πάντα στην πρώτη γραμμή της μάχης ως αρχηγός για τη δόξα του πατέρα του και τη δική του( δόξα, τιμή, υστεροφημία, ηρωικός κώδικας).

447-449: Προβλέπει ότι  οι Αχαιοί θα νικήσουν και η Τροία θα υποταχθεί.

450-463: Τον πληγώνει πάνω από όλα  το γεγονός πως η Ανδρομάχη θα υποδουλωθεί.

463-465: Προτιμά να πεθάνει πριν να δει την Ανδρομάχη υπόδουλη.

Το ήθος του Έκτορα:

Ψύχραιμος, ήρεμος  απέναντι στο συναισθηματικό ξέσπασμα της γυναίκας του.

Γενναίος πολεμιστής, αποφασιστικός, υπεύθυνος ηγέτης.

Αφοσιωμένος στον ηρωικό κώδικα: τιμή, υστεροφημία.

Διορατικός, προβλέπει την ήττα.

Στοργικός σύζυγος και τρυφερός πατέρας.

Συνετός, σοφός: διαπιστώνει ότι είναι μοιραίο να χαθεί η Τροία, διαχωρίζει τα έργα και τους ρόλους των γυναικών και των ανδρών.

Στοργικός αδελφός (για τον Πάρη), τον συμβουλεύει και τον υποστηρίζει. 

Πώς φαντάζεται ο Έκτωρ την ζωή της Ανδρομάχης στους στίχους 455-464;

Ποιες αισιόδοξες προβλέψεις κάνει για το γιο του στους στίχους 475-481;

Πώς εξηγούνται οι αντιθέσεις μεταξύ αυτών των δυο χωρίων;

Ο Έκτωρ  προβλέπει για τη ζωή της Ανδρομάχης	Οι ευχές  για το γιο του.	Υπάρχει αντίθεση. Πώς εξηγείται;
Η Ανδρομάχη υπόδουλη των Αχαιών θα ζήσει στο Άργος εξαναγκασμένη σε εργασίες που την υποβιβάζουν (μεταφορά νερού από την πηγή).  Ο υποβιβασμός της σε δούλη θα την οδηγήσει σε ψυχική κατάρρευση, σε μια ζωή θλίψης (θα οδύρεσαι, θα κλαίεις).  Στις συνθήκες δουλείας η Ανδρομάχη θα βιώσει έντονα την απουσία του Έκτορα που δεν θα ζει για να την προστατεύσει.	Ο  Έκτωρ εύχεται στο Δία για το γιο του να γίνει δυνατός και λαμπρός βασιλιάς στο Ίλιον, να γίνει γενναίος πολεμιστής που θα θριαμβεύσει στη μάχη και θα αναδειχθεί ανώτερος από τον πατέρα του προκαλώντας έτσι τη χαρά της μητέρας του και το θαυμασμό όλων.	Όταν ο Έκτωρ μιλά για την Ανδρομάχη μιλά ως πολεμιστής και αρχηγός της Τροίας. Ορθολογιστικά σκεπτόμενος εκτιμά ότι η ήττα στον πόλεμο με τους Αχαιούς θα οδηγήσει την Ανδρομάχη στη δουλεία. Στην προσευχή του όμως μιλά ως πατέρας. Η  εικόνα του μικρού γιου του τον παρασύρει στο όνειρο μιας μελλοντικής ευτυχίας. Ως πατέρας θέλει να ελπίζει, αφήνει ένα περιθώριο για τη διάσωση της Τροίας και για ένα ευοίωνο μέλλον.

Σκηνή 3^η    495-502

Στο παλάτι του Έκτορα η Ανδρομάχη  και οι γυναίκες του σπιτιού θρηνούν για τον Έκτορα.

Σκηνή 4^η    503-529

Η συνάντηση του Έκτορα με τον Πάρη στο δρόμο προς τις Σκαιές Πύλες για να βγουν μαζί στην πεδιάδα.

Πλατιά και σύντομη παρομοίωση στην Ιλιάδα. 

Ο Πάρις εμφανίζεται εδώ   ως πολεμιστής, πτεροπόδης =  ταχύς, γρήγορος, μέσα από μια πλατιά παρομοίωση (πολύστιχη) στους στίχους 506-513.

Ο  Πάρις παρομοιάζεται με  καλοθρεμμένο ίππο που σπάει τα χαλινάρια που τον δένουν και καλπάζει στην πεδιάδα, λούζεται στο καθαρό νερό του ποταμιού, κρατά ψηλά το κεφάλι ανεμίζοντας την  χαίτη του και με ταχύτητα τρέχει στα λιβάδια της βοσκής περήφανο για την ομορφιά του.

Συσχετίζονται ως προς την καλή εμφάνιση, το δυναμισμό, την ταχύτητα, την ορμητικότητα, την περηφάνια και την ομορφιά.

Τι πετυχαίνει ο Όμηρος με τη χρήση της πλατιάς παρομοίωσης;

 α. χρησιμοποιεί  ένα γνωστό στους  ακροατές  θέμα, το άλογο, για να δείξει ζωντανά την εικόνα του Πάρη. Οι ακροατές φαντάζονται με ζωντάνια τον Πάρη, καθώς γνωρίζουν από την εμπειρία τους  την εικόνα ενός ορμητικού και επιβλητικού αλόγου που  τρέχει ελεύθερο στην πεδιάδα.

β. ο Όμηρος αξιοποιεί ένα στοιχείο της φύσης για να τονίσει ένα στοιχείο ανθρώπινο.

Σύντομη παρομοίωση στίχου 401: βαστούσε το μονάκριβο παιδί της, τον Εκτορίδη, όμοιον και εύμορφον αστέρα. 

Επική  ειρωνεία: οι ήρωες αγνοούν μιαν αλήθεια  που γνωρίζει ο ακροατής.

1.       372-373: οι  ακροατές  γνωρίζουν ότι η Ανδρομάχη  βρίσκεται στον πύργο των Σκαιών Πυλών, ο Έκτωρ το αγνοεί.

2.       414-422: η Ανδρομάχη  αναφέρει τον Αχιλλέα ως υπεύθυνο για το θάνατο του πατέρα της και των αδελφών τους  ενώ  ο ακροατής ξέρει  ότι  ο Αχιλλέας θα σκοτώσει και τον Έκτορα. 

3.       475-481 και παράλληλο κείμενο 2: ο Έκτωρ  εύχεται για το γιο του να μεγαλώσει και να γίνει ο  βασιλιάς της Τροίας  ενώ είναι γνωστό από  την παράδοση πως ο Αστυάναξ θα χάσει τη ζωή του πολύ σύντομα.

Φραστικές αναφορές  και εικόνες που θυμίζουν τον πόλεμο στους στίχους 404-465:

448-453: ο Έκτωρ προβλέπει την άλωση της Τροίας και το χαμό των Τρώων.

454- 465: ο Έκτωρ    περιγράφει την υποδούλωση της Ανδρομάχης  υποδηλώνοντας γενικά την τύχη των γυναικών μετά την άλωση μιας πόλης από τους εχθρούς.

ΡΑΨΩΔΙΑ Π ,684-867

ΡΑΨΩΔΙΑ Π(684-867)

Στίχοι 684-697: Ο Πάτροκλος στα τείχη της Τροίας

•        Προοικονομία του θανάτου του Πάτροκλου στους στίχους 686-687 και 693.       
•     Προβάλλεται η θέληση του θεού, η οποία ρυθμίζει τις τύχες των ανθρώπων  αλλά   και ο άνθρωπος έχει ένας μέρος της ευθύνης για τη ζωή του.
•     9 Τρώες σκοτώθηκαν από το χέρι του Πάτροκλου.

Παρέμβαση του Απόλλωνα: στίχοι 698-725

•   3 φορές επιτέθηκε ο Πάτροκλος και την τέταρτη τον σταμάτησε ο Απόλλωνας.
•    Ο Πάτροκλος παρομοιάζεται με θεό(στίχος 705).
•   Αποστροφή(ρητορικό σχήμα κατά το οποίο ο ομιλητής διακόπτει τη ροή του λόγου του και στρέφεται σε ένα πρόσωπο και του απευθύνει το λόγο μιλώντας σε β πρόσωπο) των στίχων 707-708 :προοικονομείται ότι ο Πάτροκλος και ο Αχιλλέας θα σκοτωθούν πριν την άλωση της Τροίας.
•   Ο Απόλλωνας εμφανίζεται στον Πάτροκλο με επιφάνεια ενώ στον Έκτορα με ενανθρώπιση παίρνοντας την μορφή του Άσιου για να παροτρύνει τον Έκτορα να πολεμήσει.

Ο Έκτορας επιτίθεται και ο Πάτροκλος σκοτώνει τον Κεβριόνη: στίχοι 726-750

•     Η εικόνα του φόνου δίνεται με έντονο ρεαλισμό.
•      Αποστροφή του ποιητή προς τον Πάτροκλο: στίχος 744
•      Ο Πάτροκλος απευθύνεται προς τον νεκρό Κεβριόνη με ειρωνεία και τον παρομοιάζει, καθώς πέφτει στο έδαφος νεκρός,  με δύτη που βουτάει από τη πλώρη του πλοίου για να μαζέψει στρείδια.

Αγώνας γύρω από το νεκρό Κεβριόνη: στίχοι 751-785

•      Η ορμή του Πάτροκλου παρομοιάζεται με την ορμή του λιονταριού.(στίχος 752)  
•   Αποστροφή του ποιητή προς τον Πάτροκλο(στίχος 754)
• 
  
• ΠΛΑΤΙΕΣ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΕΙΣ (αναφορικο και δεικτικο μερος)
•   1. Στίχοι 757-761: ο Πάτροκλος και ο Έκτορας παρομοιάζονται με 2 λιοντάρια που παλεύουν για ένα σκοτωμένο ελάφι
•  2. Στίχοι 765-771: η ορμή των Αχαιών και των Τρώων παρομοιάζεται με την ορμή 2 αντίθετων ανέμων, που συγκρούονται στα δέντρα ενός πυκνού δάσους.

Το τέλος του Πάτροκλου : 786-867

•   Ο Πάτροκλος , στο αποκορύφωμα των κατορθωμάτων του, σκοτώνει 27 αντιπάλους.
•    Στο στίχο 786 παρομοιάζεται με θεός.
•   Στίχοι 787 και 800 : προοικονομία του θανάτου του Πάτροκλου
•    Αποστροφή στο στίχο 787: ο ποιητής προσφωνεί τον ήρωα που πλησιάζει το θάνατο με το όνομα του και τον  αντιμετωπίζει με οικειότητα και συμπάθεια .
•    Στίχος 790: αρχίζει η παρέμβαση του Απόλλωνα: στάθηκε αόρατος πίσω από τον Πάτροκλο, τον χτύπησε με αποτέλεσμα να ζαλιστεί ο Πάτροκλος , και του αφαίρεσε τα όπλα: κράνος, μακρύ κοντάρι με τη λόγχη, ασπίδα, θώρακα.

•    Η αφαίρεση της περικεφαλαίας δίνεται με μια θαυμάσια οπτικοακουστική εικόνα: η περικεφαλαία πέφτει στο έδαφος, η φούντα της λερώνεται από τη σκόνη  και τα αίματα . Η περικεφαλαία αυτή  ποτέ δεν είχε πέσει στο έδαφος καθώς ο Αχιλλέας ήταν πάντα ανίκητος. Ο Έκτορας φοράει την περικεφαλαία του Αχιλλέα και προοικονομείται ο θάνατος του (στίχος 800). Η φοβερή σκιά του θανάτου καλύπτει τον Έκτορα.Τα σημάδια εξάλλου του θανάτου: χώμα και αίμα είναι εμφανή στο κράνος και απλώνονται σαν μόλυνση.
  
•   Αφοπλισμός του Πάτροκλου: α) ο ποιητής τονίζει τη γενναιότητα του Πάτροκλου β)προετοιμάζεται ο θάνατος του γ) τονίζεται  η αξία της πανοπλίας αλλά και του Αχιλλέα δ) ο Πάτροκλος παράκουσε την εντολή του Αχιλλέα για αυτό και τιμωρείται ε) ο αφοπλισμός γίνεται από πάνω προς τα κάτω.

          Θάνατος του Πάτροκλου

•    Α φάση: ο Απόλλωνας χτυπάει τον Πάτροκλο, τον αφοπλίζει, τον αποδυναμώνει. Ο Απόλλωνας φέρθηκε ύπουλα και χρησιμοποίησε τρόπους  ηθικά απαράδεκτους. Όμως είναι ένας θεός και οι θεοί δεν κρίνονται σύμφωνα με τα ανθρώπινα μέτρα και κανόνες. Δεν μπορούμε να κατηγορήσουμε τον Απόλλωνα γιατί είναι θεός και ως Θεός στέκεται πάνω από όλα αυτά.
•     Β φάση: ο Εύφορβος(δεν είναι τυχαίος Τρώας αυτός που παίρνει τη σκυτάλη από τον Απόλλωνα) χτυπάει πισώπλατα τον Πάτροκλο και τον τραυματίζει, όμως δεν τολμάει να αποτελειώσει το έργο του και το βάζει στα πόδια σαν κυνηγημένος. Στίχοι 812-813: αποστροφή
•     Γ φάση:  η αναμέτρηση είναι άνιση και ο Έκτορας δίνει το τελειωτικό χτύπημα στο Πάτροκλο, κάτι που ήταν πολύ εύκολο, αφού ο Πάτροκλος ήταν ήδη χτυπημένος. Ο πάνοπλος Έκτορας τα βάζει με ένα τραυματισμένο στρατιώτη και του δίνει τη χαριστική βολή. Ανανδρία και ύβρις χαρακτηρίζουν το χτύπημα σ' ένα άοπλο και τραυματισμένο αντίπαλο.Δύο άνθρωποι χρειάστηκαν και ένας θεός για να σκοτώσουν τον Πάτροκλο: αυτό εξυψώνει το κατόρθωμα του Πάτροκλου και υποβαθμίζει το κατόρθωμα του Έκτορα. 
• Στους στίχους 823-829 ο Πάτροκλος και ο Έκτορας παρομοιάζονται με ένα λιοντάρι και ένα αγριογούρουνο τα οποία διεκδικούν το νερό μιας βρυσούλας και τελικά νικάει το λιοντάρι.-πλατια παρομοίωση

•   Έπαρση του Έκτορα: ο Έκτορας συμπεριφέρεται αλαζονικά ύστερα από μια νίκη που δεν είναι καθαρά δική του. Καυχιέται για τη νίκη του, δηλώνει ότι όσο ζει αυτός οι Τρώες δεν θα γνωρίσουν την σκλαβιά και γίνεται ιδιαίτερα κακός και εκδικητικός την ώρα που ο αντίπαλος του ξεψυχά. Φτάνει στην ύβρη και γίνεται ασεβής γιατί δεν θα επιτρέψει την ταφή του σώματος του Πατρόκλου. Ειρωνεύεται τον ετοιμοθάνατο Πάτροκλο που δεν έχει δίπλα του τον Αχιλλέα να του συμπαρασταθεί και γίνεται χαιρέκακος και πικρόχολος. Τα λόγια του Αχιλλέα αλλοιώνονται στο στόμα του Έκτορα ενώ γελιέται, όταν αναφέρεται στην τύχη του πτώματος του Πάτροκλου. Δεν θα φάνε τα όρνια το νεκρό Πάτροκλο, το δικό του σώμα όμως θα κακοποιηθεί από τον Αχιλλέα.

•     Τα τελευταία λόγια του Πάτροκλου και η απάντηση του Έκτορα: ο Πάτροκλος λίγο πριν πεθάνει αμφισβητεί και μειώνει την νίκη του Έκτορα και καυχιέται ότι θα σκότωνε και άλλους αντιπάλους αν δεν υπήρχε παρέμβαση των θεών. Στους στίχους 851-854 προοικονομεί το θάνατο του Έκτορα, κάτι που είναι βέβαιο, αφού ο Αχιλλέας δεν θα αφήσει ατιμώρητο το θάνατο του Πάτροκλου. Στίχος 843: αποστροφή του ποιητή στον Πάτροκλο.

•   Η υπεροπτική απάντηση του Έκτορα: ο Έκτορας δεν πτοείται από τα λόγια του Πάτροκλου και εξακολουθεί να φέρεται αλαζονικά. Οι στίχοι 860-861 αποτελούν επική ειρωνεία γιατί οι ακροατές γνωρίζουν ότι ο Έκτορας θα πεθάνει από τον Αχιλλέα. Η σκηνή τελειώνει με πολύ σκληρό τρόπο: ο Έκτορας τραβά το δόρυ από το νεκρό σώμα πατώντας επάνω του και σπρώχνοντας τον στο χώμα.

ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

ΡΑΨΩΔΙΑ Π, στ. 684-867: Νόημα, περιλ. απόδοση, δομή, βασικά θέματα, , χαρακτ/σμοί, αφηγημ. τεχνικές, εκφρ. μέσα, πολιτιστικά και ιδεολογικά στοιχεία, επιπλέον σχόλια κι απαντήσεις σε ερωτήσεις

25η μέρα της Ιλιάδας

Το νόημα των στίχων απλογραμμένο

Κεντρικοί θεματικοί πυρήνες – Νόημα

1ος κεντρικός θεματικός πυρήνας: Στίχ. 684-711 Η επίθεση τον Πάτροκλου στην τρωική πεδιάδα – και μέχρι τα τείχη της Τροίας – Νέοι φόνοι τον Πάτροκλου – Τρεις επιθέσεις εναντίον των τειχών – τριπλή επέμβαση τον Απόλλωνα – Τελική προειδοποίηση του θεού – Υποχώρηση τον ήρωα   2ος κεντρικός θεματικός πυρήνας:. 712732: Μεταμόρφωση τον Απόλλωνα – Ενθάρρυνση τον Έχτορα – Διαταγή τον στον Κεβριόνη για επίθεση – Αναζήτηση του Πάτροκλου 3ος κεντρικός θεματικός πυρήνας: στ. 733-782 Ανταπόκριση του Πάτροκλου – Η επιτυχημένη βολή τον – ο θάνατος τον Κεβριόνη – Σύγκρουση Έχτορα και Πάτροκλου – Γενίκευση της μάχης – Αρπαγή των όπλων τον Κεβριόνη     4ος κεντρικός θεματικός πυρήνας: Στίχ. 783-867: Νέα τριπλή επίθεση του Πάτροκλου – Φόνοι Τρώων – Επέμβαση τον Απόλλωνα – Αφοπλισμός του ήρωα -Το χτύπημα του Εύφορβου – Η θανατηφόρα βολή τον Έχτορα -Καυχησιολογίες τον Έχτορα – Προφητεία του Πάτροκλου – Θάνατός του

Ο ποιητής μπαίνει στην τελευταία πράξη της εξιστόρησης της αριστείας του Πάτροκλου, παρου­σιάζοντας τα γεγονότα να κορυφώνονται σταδια­κά. Ο ήρωας, ενθουσιασμένος από τις επιτυχίες του εναντίον των Τρώων, ξεχνάει την προειδο­ποίηση του Αχιλλέα1. Συνεχίζει την καταδίωξη των αντιπάλων μέχρι τα τείχη της Τροίας. Ο ίδιος ο Δίας τον παρασύρει να συνεχίσει την επίθεση του, χρησιμοποιώντας τον σαν ένα πιόνι2 στα σχέδια που έχει ήδη καταστρώσει3. Ο ήρωας σκοτώνει εν­νιά Τρώες στην πορεία του προς τα τείχη της πό­λης. Παρά λίγο οι Έλληνες να πάρουν την Τροία. Επεμβαίνει όμως ο Απόλλωνος4 και απωθεί τον Πάτροκλο, που τρεις φορές προσπαθεί να κυριεύ­σει τα τείχη. Ο ήρωας κάνει και τέταρτη επίθεση. Τότε ο Απόλλωνος του φανερώνεται5 και του δη­λώνει ότι δεν είναι γραφτό του να πάρει την Τροία. Κι ο Πάτροκλος υποχωρεί, για να αποφύγει την οργή του θεού. Ο ρόλος του Απόλλωνα δεν τερματίζεται στο σημείο αυτό. Ο θεός παίρνει τη μορφή του Άσιου6 και έρχεται κοντά στον Έχτορα, τη στιγμή που ο ήρωας αποθαρρημένος αντιμετωπίζει ένα δίλημμα: Να υποχωρήσει μέσα στην πόλη ή να διατάξει νέα επίθεση; Ο θεός προσπαθεί να τον φιλοτιμήσει και να τον πείσει να αντιμετωπίσει τον Πάτροκλο. Πραγματικά, ο Έχτορας μεταπείθεται. Φωνάζει, λοιπόν, στον Κεβριόνη, τον ηνίοχό του, να οδηγή­σει ξανά το άρμα του στη μάχη. Ο Απόλλωνας, την ίδια ώρα, σκορπίζει αναταραχή ανάμεσα στις τά­ξεις των Ελλήνων· δίνει έτσι την ευκαιρία στον Έχτορα, χωρίς να αντιμετωπίσει κάποια επίθεση από τους Έλληνες μαχητές, να στραφεί στην ανα­ζήτηση του Πάτροκλου. Την ίδια ώρα, όμως, κι ο Πάτροκλος είναι έτοι­μος να αντιμετωπίσει τον Έχτορα. Πεζεύει από το αμάξι του και ρίχνει εναντίον του αντιπάλου του μια μεγάλη πέτρα. Η βολή πετυχαίνει τον ηνίοχο του Έχτορα, τον Κεβριόνη, ανάμεσα στα φρύδια και τον ρίχνει κάτω νεκρό. Χαρούμενος για το κα­τόρθωμά του ο Πάτροκλος εμπαίζει το νεκρό· και εξορμά να του αρπάξει τα όπλα. Άμεση είναι και η αντίδραση του Έχτορα, που πηδάει κάτω από το αμάξι και συγκρούεται με τον Πάτροκλο, γύρω από το νεκρό Κεβριόνη. Η μάχη γενικεύεται, ενώ Τρώες και Έλληνες συγκρούονται με ασυγκράτητη ορμή· και οι νεκροί είναι πολλοί, κι από τα δύο μέρη. Η μάχη είναι αμφίρροπη. Την ώρα όμως που ο ήλιος αρχίζει να βασιλεύει, οι Έλληνες κατορ­θώνουν να αρπάξουν τα άρματα του Κεβριόνη. Η αρπαγή των όπλων του Κεβριόνη αποτελεί το σημείο από το οποίο αρχίζει μια ακόμη ορμητική επίθεση του Πάτροκλου. Ο ήρωας με τρεις αλλε­πάλληλες εξορμήσεις σκοτώνει είκοσι εφτά Τρώες! Πάνω στην τέταρτη επίθεσή του όμως ο Απόλλω­νος επεμβαίνει ξανά εναντίον του. Τον πλησιάζει, χωρίς να γίνει αντιληπτός, και τον αφοπλίζει. Ο ήρωας καταλαβαίνει ότι αυτό είναι έργο θεού7. Πριν όμως προλάβει να αντιδράσει, δέχεται ένα χτύπημα ανάμεσα στους ώμους, από το κοντάρι του Τρώα Εύφορβου8. Ο Πάτροκλος ετοιμάζεται να υποχωρήσει. Την ίδια ώρα, ο Έχτορας κάνει ε­πίθεση εναντίον του· και του καταφέρνει ένα τραύμα διαμπερές στην κοιλιά του. Ο Πάτροκλος πέφτει κάτω, ενώ ο Έχτορας καμαρώνει για το κα­τόρθωμά του9. Ονομάζει τον ήρωα ανόητο, που νόμιζε ότι θα πάρει την Τροία10. Ο Πάτροκλος ξε­ψυχάει, ενώ, σε ένα σύντομο λόγο του, παραδέχεται την ήττα του. Προφητεύει, επίσης, ότι σύντομα ο Έχτορας θα πεθάνει από το χέρι του Αχιλλέα. Ο Έχτορας αμφισβητεί την αλήθεια της προφητείας του νεκρού πια Πάτροκλου11. Τραβάει το κοντάρι του από το σώμα του ήρωα και εξορμά εναντίον του Αυτομέδοντα, χωρίς επιτυχία12.

Η τελευταία ενότητα της ραψωδίας Π αποτελεί την κορύφωση των γε­γονότων που οδηγούν στο μοιραίο θάνατο του Πάτροκλου13. 

Με κύριο εκ­φραστικό τρόπο την αφήγηση, ο ποιητής παρουσιάζει δυο επιθέσεις του πρωταγωνιστή της ενότητας (και όλης της ραψωδίας Π), του Πάτροκλου. 

Η πρώτη εκτείνεται στους στίχους 691-711, με την επέμβαση του Απόλλω­να, και η δεύτερη στους στίχους 733-790, οπότε και τερματίζεται πάλι με την επέμβαση του Απόλλωνα. 

Η αφήγηση διακόπτεται από μικρούς μονο­λόγους (δυο φορές μιλάει ο Απόλλωνας – στίχ. 707-709 και 721-725· μία φορά μονολογεί ο Πάτροκλος – στίχ. 745-750) και υπάρχει και ο διάλογος Έχτορα – Πάτροκλου – στίχ. 830-861. 

Τα μέρη αυτά τονίζουν ακόμη πε­ρισσότερο το ψυχολογικό κλίμα που επικρατεί και παρουσιάζουν την κρισιμότητα της κατάστασης. Βοηθούν, επίσης, να χαρακτηρίσουμε τα ίδια τα πρόσωπα που μιλούν.

Τόπος όπου διαδραματίζεται η υπόθεση είναι η πεδιάδα της Τροίας, τόπος δράσης των θνητών αλλά και των θεών (του Απόλλωνα). 

Ένα δεύ­τερο επίπεδο τόπου έμμεσα παρουσιάζεται στους στίχους 856-857, όταν η ψυχή του Πάτροκλου εγκαταλείπει το νεκρό σώμα, για να βαδίσει στον Άδη. 

Με ρεαλισμό ο ποιητής παρουσιάζει την άποψη ότι η ζωή πάνω στη γη είναι πρόσκαιρη. Τον ίδιο ρεαλισμό φανερώνει ο ποιητής και στην πε­ριγραφή των επιμέρους εικόνων της μάχης. 

Ιδιαίτερα πρέπει να προσέξουμε την κλιμάκωση που χρησιμοποιεί ο ποιητής μέχρι να φτάσει στην κορύφωση κάθε επεισοδίου· κλιμάκωση στις σκηνές της μάχης αλλά και στη σκηνή του θανάτου του Πάτροκλου, που είναι έργο του Απόλλωνα (στίχ. 788-804), του Εύφορβου (στίχ. 806- 807) και του Έχτορα (στίχ. 820-821).

Τελικά, ο Πάτροκλος πέφτει νεκρός, αφού δοξάστηκε με το παραπάνω, μέσα από τη νικηφόρο επίθεσή του (την αριστεία του), στις συγκρούσεις της ραψωδίας Π. 

Ο ποιητής με τη ραψωδία αυτή συνθέτει έναν ύμνο στην παλικαριά του Πάτροκλου, που είναι πολύ μεγάλος ήρωας, «που για να πεθάνει πρέπει να χτυπηθεί από θεό». Αυτό ισχύει για όλους τους μεγά­λους ήρωες: «Στο Τ 417 και στο X 359 μαθαίνουμε πως και τον Αχιλλέα θα τον σκοτώσει ο Άπόλλωνας…»14, που θα βοηθήσει τον Πάρη, όπως βοήθησε τον Έχτορα στην περίπτωση του θανάτου του Πάτροκλου.

Περιληπτική απόδοση της ενότητας 

Οι Μυρμιδόνες εξοπλίζονται γρήγορα και εξορμούν με ασυγκράτητη μανία. Οι Τρώες υποχωρούν τρομαγμένοι, ενώ οι Αργίτες ξεθαρρεύουν και τους τρέπουν σε άτακτη φυγή. Στην καταδίωξη πρωτοστατεί ο Πάτροκλος, ο οποίος σκοτώνει τόσους πολλούς εχθρούς, που μπορεί κανείς να μιλήσει για αριστεία. Ανάμεσα στα θύματά του είναι ο γιος του Δία και αρχηγός των Λυκίων Σαρπηδόνας και ο ηνίοχος του Έκτορα Κεβριόνης. Ο Πάτροκλος, μεθυσμένος από τις επιτυχίες του, έχει ξεχάσει την εντολή του Αχιλλέα να μην απομακρυνθεί από τα πλοία και συνεχίζει την καταδίωξη έως τις Σκαιές πύλες. Μόνο ένας θεός θα μπορούσε πλέον να τον σταματήσει.

Πράγματι, το πρώτο χτύπημα θα το δεχτεί από το χέρι του Απόλλωνα. Μες στην ορμή του δεν έχει αντιληφθεί την παρουσία του θεού-προστάτη της πόλης, που με μια κίνηση τον αφοπλίζει. Στη συνέχεια τον πληγώνει με το δόρυ του ο ικανότατος γιος του Πάνθου Εύφορβος. Το τελειωτικό χτύπημα θα το δώσει ο Έκτορας. Ο Πάτροκλος λίγο πριν ξεψυχήσει προφητεύει στον Έκτορα το θάνατό του, αλλά ο πρόμαχος των Τρώων, τυφλωμένος από τη νίκη του, τον χλευάζει και δείχνει να μην ακούει.

ΔΟΜΗ:

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.684-711: Ο Πάτροκλος καταδιώκει τους Τρώες μέχρι τα τείχη της Τροίας, όπου τον σταματά ο Απόλλωνας.

2Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.712-732: Ο Απόλλωνας πείθει τον Έκτορα να ξαναμπεί στη μάχη.

3Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.733-750: Ο Πάτροκλος σκοτώνει τον Κεβριόνη.

4Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.751-782: Η μάχη γύρω από το νεκρό Κεβριόνη.

5Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.783-804: Τα τελευταία κατορθώματα του Πάτροκλου – Η επέμβαση του Απόλλωνα.

6Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.805-817: Ο Εύφορβος λογχίζει τον Πάτροκλο.

7Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ.818-854: Ο Έκτορας λογχίζει τον Πάτροκλο και συνομιλεί μαζί του.

8Η ΕΝΟΤΗΤΑ: στ. 855-867: Το ξεψύχισμα του Πάτροκλου.

ΒΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ:

1)      Η επέμβαση του Απόλλωνα.

2)      Ο ρόλος του Εύφορβου.

3)      Η μοίρα και ο θάνατος.

4)      Ο διάλογος Έκτορα – Πάτροκλου.

5)      Η ψυχή.

6)      Ο θάνατος του Πάτροκλου, ο θάνατος του Έκτορα και ο θάνατος του Αχιλλέα.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ- ήθος,ηθογράφηση -ΠΡΟΣΩΠΩΝ:

–          ΠΑΤΡΟΚΛΟΣ: : Τα κατορθώματα του Πάτροκλου στην αρχή καταδεικνύουν την ανδρεία και την αριστεία του. Μόνο όταν επενέβη ο Απόλλωνος μπόρεσε να ηττηθεί. Αφενός: γενναίος, ιδιαίτερα συμπαθής, θαρραλέος, τολμηρός, αφετέρου: εγωιστής, υβριδιακή φιγούρα (υβριδικός=αυτός που αποτελείται από δυο στοιχεία διαφορετικής φύσης, που είναι ενωμένα μεταξύ τους με αντικανονικό τρόπο), αφού παρακούει τις εντολές του Αχιλλέα και ξεχνάει τις προειδοποιήσεις του Απόλλωνα, εν τέλει εξιλαστήριο θύμα του Δία. Λίγο πριν ξεψυχήσει παρουσιάζεται τολμηρός και διορατικός, αφού προφητεύει τον θάνατο του Έκτορα.

–          ΕΚΤΟΡΑΣ: Ο Έκτορας, ενώ είχε αποδείξει πόσο θαρραλέος και ικανός πολεμιστής είναι, σκοτώνει τον Πάτροκλο, όταν είναι τραυματισμένος και άοπλος, επιδεικνύοντας μια αλαζονική και υβριστική συμπεριφορά. Είναι ειρωνικός απέναντι στον ετοιμοθάνατο και ασεβής, λέγοντάς του ότι το σώμα του θα το φάνε τα όρνια. Τελικά αποτελεί μια τραγική φιγούρα, που αυταπατάται, αφού πιστεύει ότι μπορεί να σκοτώσει τον Αχιλλέα.

–          ΕΥΦΟΡΒΟΣ: Εξαίρετος ιππομάχος, ύπουλος, ανέντιμος, δειλός.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ-ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

• Προοικονομία: 686-687, 688-691, 692-693, 700-701, 707-709, 730, 852-854 – Προσήμανση: στ. 799-800
• Επική ειρωνεία: στ. 721-725, 744-750, 832-836, 838-842, 860-861
• Σχήμα αποστροφής: στ. 744, 754, 787, 812-3, 843.
• Μεταφορές: (στ- 691) –«έβαλε φωτιά στα στήθη» (στ. 792) –«έστριψαν τα μάτια»
• Παρομοιώσεις: (στ 705) –«ως δαίμων»- / (στ. 752-753) –«την ορμήν είχε λεονταριού… φονεύει» (στ.786) –«ωσάν θεός» (στ. 823-829) –«ως λέοντας… εθανάτωσε».
• Προσωποποιήσεις: (στ. 699) «εμάνιζεν η λόγχη»- (στ. 780) –«χωρίς να θέλ’ η μοίρα»
• Επίθετα: (στ. 742) –«λαμπρόν θρόνον»- / (στ. 744) – «Πάτροκλε ιππόμαχε» / (στ. 788) – «τρομακτικός Φοίβος» / (στ. 791) – «παλάμην πετακτήν» / (στ. 833) – «φτερόποδα Έκτορα»
• Εικόνες: (στ. 862-863) «μες… χώμα».

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Στίχοι: i) 831: όταν μια πόλη κυριευόταν, οι άνδρες θανατώνονταν και οι γυναίκες κατέληγαν δούλες, ii) 855-857: Οι αρχαίοι πίστευαν πως η ψυχή θρηνεί όταν αφήνει το σώμα για να πάει στον Άδη.

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

– η αριστεία των ηρώων – η υστεροφημία – ο ηρωισμός – η παρέμβαση των θεών

Σημειώσεις

στ. 686 συμπληρωματικά σχόλια:

 ποια τύφλωσις!: στο πρωτότυπο ο ποιητής αποκαλεί τον Πάτροκλο νήπιο, χαρακτηρισμός που προοιωνίζεται κάτι κακό. Είναι φανερό και από τα επόμενα ότι η άτη=τύφλα του νου, έχει χτυπήσει τον ήρωα και ξεχνάει τις εντολές του Αχιλλέα (στ. 87 κ.εξ.). Είναι λογικό μετά τις απανωτές επιτυχίες, με αποκορύφωμα τη νίκη του επί του Σαρπηδόνα, η αυτοπεποίθηση του Πάτροκλου να έχει ενισχυθεί υπερβολικά. Ο ποιητής τονίζει πρώτα την προσωπική ευθύνη του ήρωα, που δεν υποχωρεί μετά τη διάσωση των πλοίων, όπως του είχε ζητήσει ο Αχιλλέας, αλλά δεν ξεχνάει και τη βουλή του Δία, που συμφωνεί απόλυτα με το βιβλικό μωραίνει Κύριος ον βούλεται απολέσαι (στ. 688-691).

στ. 688 του Δί’ αξίζει ο νους: ο Πάτροκλος είναι καταδικασμένος σε θάνατο και αυτό οφείλεται σε δύο αιτίες: η ορμή του ήρωα αποδίδεται στην αδυσώπητη βουλή του Δία, αλλά και ο ίδιος ο ήρωας είναι υπεύθυνος, αφού ξεχνάει τις εντολές του Αχιλλέα και βαδίζει με ολέθρια αυτοπεποίθηση στο χαμό του.

στ. 692 συμπληρωματικά σχόλια: «Ποιον πρώτον και ποιον ύστερον εγύμνωσες στην μάχην, Πάτροκλε, οπόταν οι θεοί σ’ εκάλεσαν στον Άδην;»: ενώ η τυπική εισαγωγή σε καταλόγους πεσόντων απαιτεί ερώτημα που απευθύνει ο ποιητής στη Μούσα ή στον εαυτό του (πρβ. Ε 703, Ξ 508 κ.α.), εδώ το ερώτημα δίνεται σε β’ πρόσωπο, σε μια συγκινητική αποστροφή του ποιητή προς τον ήρωα, όπως σε πολλά σημεία αυτής της ενότητας (στ. 744, 754, 787, 812-813, 843). Η αποστροφή αυτού του τύπου, εκτός των άλλων, εκφράζει τη συμπάθεια και τη συμπόνια του ποιητή για τον ήρωα.

στ. 700 ο Φοίβος,ο Απόλλωνας: Στη συγκεκριμένη περίπτωση αντιδρά ο Φοίβος, προστάτης της Τροίας, όπως είχε προβλέψει ο Αχιλλέας (στ. 94).

στ. 702-705 συμπληρωματικά σχόλια: Και τρεις εσκάλωσε φορές… ο ήρως: ο αριθμός τρία είναι τυπικός, όχι μόνο στον Όμηρο, αλλά γενικά στις λαϊκές διηγήσεις μέχρι σήμερα (βλ. και σχόλ. Α 54). Τυπικό επικό σχήμα είναι και η τριπλή επίθεση ενός ήρωα που αποκρούεται την τέταρτη φορά..(πρβλ. και παρακάτω στ. 784 κ.εξ.).

στ. 702 κ.εξ.: συμπληρωματικά σχόλια: Το τυπικό σχήμα «τρεις… αλλά την τέταρτη φορά» δημιουργεί αγωνία στο ακροατήριο, που θα περίμενε ότι η τέταρτη προσπάθεια θα απέβαινε μοιραία για τον Πάτροκλο σύμφωνα με το παραδοσιακό μοτίβο. Ο ποιητής όμως τον «σώζει» αυτή τη φορά από τον Απόλλωνα και παρατείνει τη μάχη, αυξάνοντας έτσι και την αγωνία μας, μέχρι την εμφάνιση και πάλι του ίδιου τυπικού σχήματος των τριών (στ. 784 κ.εξ.), που θα είναι πλέον μοιραίο.

στ. 709 ούδ’ ο Αχιλλεύς: ο θεός πληροφορεί τον Πάτροκλο ότι η πόλη δε θα κυριευτεί από κανέναν από τους δύο, αφού και ο Αχιλλέας θα σκοτωθεί πριν από την άλωσή της.

στ. 717 ο Άσιος: ο ποιητής υπογραμμίζει τη συγγενική σχέση του με τον Έκτορα, γιατί έτσι δικαιολογείται το γεγονός ότι ο Έκτορας θα δώσει προσοχή στα λεγόμενά του.

στ. 744 κ.εξ. συμπληρωματικά σχόλια: Είναι η τελευταία φορά που ο Πάτροκλος γελά με τις νίκες του· σε λίγο η αριστοτελική περιπέτεια επέρχεται. Τα λόγια του ήρωα έχουν τον γνωστό κυνισμό των θριαμβολογιών αυτού που πλανάται και αγνοεί ότι και το δικό του τέλος πλησιάζει. Ανάλογη περίπτωση τραγικής άγνοιας θα επιδείξει σε λίγο και ο Έκτορας (στ. 829 κ.εξ.).

στ. 757 κ.εξ.: «κι εκείν’ οι δυο πιάσθηκαν εις τον νεκρόν επάνω  σαν δυο λεοντάρια στο βουνό, της πείνας λυσσιασμένα,   μάχονται μεγαλόψυχα για σκοτωμένο ελάφι.
Παρόμοια ποίος τον νεκρόν να πάρει Κεβριόνην
ο Έκτωρ και ο Πάτροκλος, μάχης δεινοί τεχνίται,
με τον αλύπητον χαλκόν ν’ αντισφαγούν ζητούσαν» συμπληρωματικά σχόλια: Η παρομοίωση («δυο λεοντάρια»)  δηλώνει ισότιμη μάχη. Σε άλλες περιπτώσεις το ισχυρότερο ζώο επικρατεί, όπως στους στ. 487-489, όπου ο Πάτροκλος είναι το λιοντάρι και ο Σαρπηδόνας ταύρος, ή στους στ. 823-826, όπου λιοντάρι είναι ο Έκτορας και ο Πάτροκλος παραβάλλεται με κάπρο. Παρ’ όλα αυτά ο στ. 753, όπου ο Πάτροκλος παρομοιάζεται με λιοντάρι που δέχεται τραύμα στο στήθος, είναι μια ακόμη προσήμανση του θανάτου του ήρωα.

στ. 786 ωσάν θεός: Η εξομοίωση του Πάτροκλου με θεό δικαιολογεί την επέμβαση του Απόλλωνα· μόνο ένας θεός μπορεί τώρα να τον καταβάλει.

στ. 787 σου εφάνη: η ξαφνική αποστροφή προς τον ήρωα φανερώνει τα αισθήματα συμπάθειας του ποιητή γι’ αυτόν, αλλά και τη συναισθηματική του φόρτιση λόγω του θανάτου που πλησιάζει.

στ. 805 θεοκρούομαι: παθαίνω σκοτοδίνη από κτύπημα θεού. Ο Απόλλωνας αφαιρεί από τον Πάτροκλο τη θεϊκή πανοπλία του Αχιλλέα, ώστε ευκολότερα να νικηθεί από τους θνητούς Εύφορβο και Έκτορα στη συνέχεια. Το μόνο όπλο του Πάτροκλου που δεν ανήκει στη θεϊκή πανοπλία του Αχιλλέα, το δόρυ, θα σπάσει στα δύο (στ. 801-802).

στ. 808 Εύφορβος: αδελφός του Πολυδάμαντα.

στ. 814-815: «άρπαξε και μες στον στρατόν εσύρθη, δεν εστάθη ν‘ αντιταχθεί στον Πάτροκλον, αν και ξαρματωμένον άρπαξε…»: Ο Εύφορβος υποχωρεί, αν και ο Πάτροκλος είναι άοπλος και τραυματισμένος. Η δειλή συμπεριφορά του Τρώα σε συνδυασμό με τον έπαινο των πολεμικών του επιδόσεων (στ. 809-812) τονίζει ακόμα περισσότερο την ανδρεία του Πάτροκλου.

στ. 822 κατήφεια στους Αχαιούς εχύθη: η θλίψη που προκαλεί στους Έλληνες ο θάνατος του Πάτροκλου είναι ένας ακόμη τρόπος με τον οποίο ο ποιητής τονίζει τη σημασία της απώλειας και το μέγεθος της ανδρείας του ήρωα.

στ. 837 άθλιε: δυστυχισμένε. Ο Έκτορας, γεμάτος έπαρση, κομπάζει και πέφτει σε πλάνη, με αποτέλεσμα να διαστρεβλώνει τις εντολές του Αχιλλέα (στ. 839-842, βλ. στ. 86 κ. εξ.).

στ. 852-854: «ολίγες είν’ οι μέρες σου· και ιδού σε παραστέκει
η μοίρα η παντοδύναμη κι η ώρα του θανάτου,
οπού απ’ το χέρι αδάμαστο θα πέσεις του Αχιλλέως ολίγες…»: Τα λόγια του Πάτροκλου είναι προφητικά. Συνήθως οι μελλοθάνατοι στον Όμηρο είχαν μαντικές ικανότητες.».  Τα λόγια του Πάτροκλου είναι προφητικά. Συνήθως οι μελλοθάνατοι στον Όμηρο είχαν μαντικές ικανότητες.

στ. 866-867 οι αθάνατοι: τα ονομαστά άλογα του Αχιλλέα, Ξάνθος και Βαλίος.